Raport z oceny systemu rozrachunku papierów wartościowych kdpw_stream

Transkrypt

1 Raport z oceny systemu rozrachunku papierów wartościowych kdpw_stream pod względem spełniania Rekomendacji ESBC-CESR dla systemów rozrachunku papierów wartościowych - streszczenie Ocena wg stanu obowiązującego w sierpniu 2011 r. 1

2 I. Wprowadzenie Raport z oceny systemu rozrachunku papierów wartościowych kdpw_stream stanowi podsumowanie wspólnych działań nadzorczych Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) i Narodowego Banku Polskiego (NBP) mających na celu ocenę systemu kdpw_stream pod względem spełniania Rekomendacji dla systemów rozrachunku papierów wartościowych, opracowanych przez wspólną grupę roboczą Europejskiego Systemu Banków Centralnych (European System of Central Banks, ESBC) i Komitetu Europejskich Regulatorów Papierów Wartościowych (Committee of European Securities Regulators, CESR). KNF i NBP prowadziły ścisłą współpracę nad zdefiniowaniem zakresu przedmiotowej oceny oraz dokonaniem weryfikacji informacji przekazanych przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. (KDPW S.A.), będący operatorem systemu rozrachunku papierów wartościowych kdpw_stream, w związku z przedmiotową oceną. Wyniki tej oceny odzwierciedlają wspólną opinię obu wyżej wskazanych instytucji. Ocena została przeprowadzona zgodnie z wytycznymi, które zostały zawarte w metodologii stanowiącej załącznik do Rekomendacji ESBC-CESR. II. Zakres podmiotowy oceny Ocena objęła swoim zakresem system rozrachunku papierów wartościowych kdpw_stream, prowadzony przez KDPW S.A. System kdpw_stream został uruchomiony 3 sierpnia 2009 r. System ten integruje zadania KDPW S.A. w zakresie dotyczącym prowadzenia depozytu i rozrachunku transakcji. Kdpw_stream jest systemem, w którym prowadzony jest rozrachunek transakcji zawartych na GPW S.A., NewConnect, rynkach prowadzonych przez Bondspot S.A., jak również transakcji zawartych poza rynkiem zorganizowanym. KDPW S.A. jest jednym z dwóch operatorów depozytów papierów wartościowych w Polsce. Drugim jest prowadzony przez NBP Rejestr Papierów Wartościowych. System rozrachunku papierów wartościowych KDPW został utworzony w 1991 r. jako integralna część Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. (GPW S.A.). W 1994 r. KDPW został wydzielony jako odrębny podmiot prawny działający jako spółka akcyjna, której akcjonariuszami są: Skarb Państwa, GPW S.A., NBP posiadający udział w akcjonariacie w równej wysokości po 33.33%. Główne statutowe obowiązki KDPW S.A. obejmują: prowadzenie depozytu papierów wartościowych, wykonywanie czynności w zakresie prowadzenia systemu rejestracji instrumentów finansowych niebędących papierami wartościowymi, które zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzone do alternatywnego systemu obrotu, rozliczanie i rozrachunek transakcji w zdematerializowanych papierach wartościowych lub innych instrumentach finansowych, prowadzenie systemu zabezpieczania płynności rozliczania transakcji. W dniu 1 lipca 2011 r. KDPW SA przekazał swoje zadania w zakresie rozliczania transakcji, włączając zadania dotyczące prowadzenia systemu zabezpieczania płynności rozliczania transakcji, do KDPW_CCP S.A. spółki, w której KDPW SA posiada 100% udział w akcjonariacie. Począwszy od 1 lipca 2011 r. rozliczanie transakcji w papierach wartościowych lub innych instrumentach finansowych, które są rejestrowane w systemie kdpw_stream, jest dokonywane przez KDPW_CCP S.A. podczas, gdy rozrachunek tych transakcji (transfery pomiędzy kontami depozytowymi) jest przeprowadzany 2

3 przez KDPW S.A. W szczególności KDPW_CCP S.A. przejął rozliczenia transakcji zawartych na regulowanych rynkach kasowych i terminowych, jak również w alternatywnym systemie obrotu. III. Zakres przedmiotowy i sposób przeprowadzenia oceny Ocena została dokonana zgodnie z metodologią zawartą w Rekomendacjach ESCB-CESR dla systemów rozrachunków papierów wartościowych według stanu obowiązującego w miesiącu zatwierdzenia tej oceny przez obie instytucje oceniające, tj. w sierpniu 2011 r. Podczas przygotowywania oceny wykorzystano następujące źródła: - rekomendacje ESBC-CESR, - samoocenę przygotowaną przez KDPW S.A., - regulacje prawne dotyczące działalności KDPW S.A., - regulacje prawne dotyczące nadzoru sprawowanego przez NBP i KNF, - regulaminy i regulacje wewnętrzne KDPW S.A., - dostępne publicznie dokumenty i materiały wydane przez NBP, UKNF i KDPW S.A. IV. Treść Rekomendacji ESBC-CESR dla systemów rozrachunku papierów wartościowych - podstawowe zalecenia REKOMENDACJA 1: PODSTAWY PRAWNE Systemy rozrachunku papierów wartościowych, połączenia operacyjne między tymi systemami oraz systemy interoperacyjne* powinny prowadzić działalność w oparciu o solidne, jasno określone oraz transparentne podstawy prawne obowiązujące na terenie państw, w których ta działalność jest prowadzona. *Zgodnie z Rekomendacjami, systemy interoperacyjne definiuje się jako dwa lub większą liczbę systemów, których operatorzy zawarli porozumienie (włączając porozumienie o charakterze połączenia operacyjnego) między sobą w celu międzysystemowego realizowania zleceń transferu. REKOMENDACJA 2: POTWIERDZANIE ZAWARCIA TRANSAKCJI ORAZ ZESTAWIANIE INSTRUKCJI STANOWIĄCYCH PODSTAWĘ ROZRACHUNKU TRANSAKCJI Potwierdzanie zawarcia transakcji pomiędzy bezpośrednimi uczestnikami rynku obrotu instrumentami finansowymi powinno następować możliwie jak najszybciej po zawarciu transakcji, lecz nie później niż w dniu zawarcia tej transakcji (T+0). W przypadku gdy wymagane jest potwierdzanie transakcji przez podmioty niebędące bezpośrednimi uczestnikami rynku obrotu instrumentami finansowymi (jak np. inwestorzy instytucjonalni), potwierdzanie tych transakcji powinno następować w możliwie jak najszybszym czasie po zawarciu transakcji, najlepiej w dniu zawarcia tej transakcji (T+0), lecz nie później niż w dniu następującym po dniu zawarcia tej transakcji. 3

4 Instrukcje stanowiące podstawę rozrachunku transakcji powinny podlegać zestawieniu w możliwie jak najszybszym czasie, jednakże, w przypadku cyklu rozrachunkowego dłuższego niż T+0, to zestawienie powinno wystąpić nie później niż w dniu poprzedzającym wyznaczoną datę rozrachunku transakcji. REKOMENDACJA 3: CYKLE ROZRACHUNKOWE, KALENDARZ ORAZ HARMONOGRAM DNIA ROZRACHUNKOWEGO Rozrachunek transakcji na zasadzie rolling settlement, tj. rozrachunek następujący po upływie z góry określonej liczby dni po zawarciu transakcji (T + liczba dni), powinien obowiązywać na wszystkich rynkach obrotu papierami wartościowymi. Ostateczny rozrachunek powinien następować nie później niż w terminie T+3. Należy przeanalizować korzyści i koszty wprowadzenia dla transakcji zawieranych w Europie cyklów rozrachunkowych krótszych niż T+3. Kalendarz oraz harmonogram dnia rozrachunkowego powinien przewidywać prowadzenie działalności operacyjnej przez depozyt papierów wartościowych co najmniej w dniach i godzinach otwarcia obsługującego rozrachunek pieniężny w tym depozycie systemu płatności (co najmniej w godzinach i dniach prowadzenia działalności operacyjnej przez system TARGET2 dla transakcji denominowanych w euro). REKOMENDACJA 4: IZBY ROZLICZENIOWE CCP (CCPs) Korzyści i koszty utworzenia CCP powinny zostać przeanalizowane. W państwach, w których funkcjonują CCP lub zespoły rozwiązań służących zabezpieczaniu płynności rozliczania transakcji należy przeprowadzić ich ocenę pod względem spełniania odpowiednio Rekomendacji ESCB-CESR dla CCPs lub pytań zawartych w załączniku do Rekomendacji CPSS-IOSCO dla CCPs, pt. The CPSS-IOSCO checklist for guarantee funds. REKOMENDACJA 5: POŻYCZKI PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH Pożyczki papierów wartościowych (lub transakcje repo albo inne równoważne ekonomicznie transakcje) powinny być zalecaną metodą zapobiegania niewykonaniu rozrachunku transakcji oraz usprawnienia realizacji rozrachunku transakcji. Bariery, które uniemożliwiają realizację pożyczek papierów wartościowych w powyższych celach, powinny zostać usunięte. Rozwiązania w zakresie pożyczek papierów wartościowych powinny być pewne, bezpieczne i efektywne. REKOMENDACJA 6: DEPOZYTY PAPIERÓW WARTOSCIOWYCH (CSDs) W możliwie jak największym stopniu papiery wartościowe powinny podlegać immobilizacji lub dematerializacji oraz obrotowi w formie elektronicznych zapisów księgowych na rachunkach prowadzonych przez depozyty papierów wartościowych. W celu zabezpieczenia integralności emisji papierów wartościowych oraz interesów inwestorów, depozyt papierów wartościowych powinien zapewnić, że emisja, przechowywanie oraz transfer papierów wartościowych odbywa się w sposób odpowiedni i właściwy. REKOMENDACJA 7: DOSTAWA ZA PŁATNOŚĆ (DvP) Ryzyko nieotrzymania płatności w zamian za dostarczone papiery wartościowe lub ryzyko nieotrzymania papierów wartościowych w zamian za przekazaną płatność (ang. principal risk) 4

5 powinno być eliminowane poprzez powiązanie transferu papierów wartościowych z transferem płatności za te papiery w sposób taki, aby rozrachunek odbywał się na zasadzie dostawa za płatność (ang. delivery versus payment). REKOMENDACJA 8: MOMENT OSTATECZNOŚCI ROZRACHUNKU W celu minimalizacji ryzyka oraz umożliwienia efektywnego rozrachunku w systemach stanowiących infrastrukturą post-transakcyjną, ostateczność rozrachunku w ciągu dnia rozrachunkowego powinna być zapewniona poprzez zastosowanie procedur rozrachunku w czasie rzeczywistym i/lub w systemie wielosesyjnym. REKOMENDACJA 9: KONROLA RYZYKA STOSOWANA PRZEZ DEPOZYTY PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH W ZAKRESIE NIEWYKONANIA ROZRACHUNKU Z WINY UCZESTNIKA DEPOZYTU Centralne depozyty papierów wartościowych, które udzielają swoim uczestnikom kredytu śróddziennego, włączając centralne depozyty prowadzące systemy rozrachunku netto, powinny ustanowić środki kontroli ryzyka, które zapewnią możliwość terminowego dokonania rozrachunku w sytuacji niemożności wywiązania się ze swojego zobowiązania przynajmniej przez uczestnika posiadającego największe zobowiązanie do płatności. Najbardziej niezawodnym zestawem środków kontroli ryzyka jest kombinacja wymogów i limitów względem przyjmowanego zabezpieczenia. REKOMENDACJA 10: AKTYWA UŻYWANE DO ROZRACHUNKU PIENIĘŻNEGO TRANSAKCJI Aktywa używane do rozrachunku pieniężnego, będącego wynikiem transakcji na papierach wartościowych, powinny być obciążone niewielkim lub zerowym ryzykiem kredytowym lub płynności. W przypadku niestosowania w procesie rozrachunku pieniężnego pieniądza banku centralnego, należy podjąć kroki w celu ochrony uczestników systemu przed potencjalnymi stratami lub niedostatkami płynności, wynikającymi z niewykonywania zobowiązań przez agenta rozrachunku pieniężnego, którego środki są używane do tego rozrachunku. REKOMENDACJA 11: RYZYKO OPERACYJNE Źródła ryzyka operacyjnego w procesie rozliczania i rozrachunku powinny być identyfikowane, monitorowane i regularnie oceniane. To ryzyko powinno być minimalizowane poprzez rozwój odpowiednich systemów oraz skutecznych środków jego kontroli i procedur. Systemy i pełnione przez nie funkcje powinny: (i) być niezawodne i bezpieczne, (ii) być oparte na niezawodnych rozwiązaniach technicznych, (iii) być rozwijane i zarządzane w zgodności ze sprawdzonymi procedurami, (iv) mieć adekwatną i możliwą do zwiększenia wydajność, (v) mieć odpowiednie plany ciągłości działania i plany odtworzeniowe, umożliwiające wznowienie działalności w odpowiednim momencie oraz (vi) być przedmiotem częstych niezależnych audytów. REKOMDENDACJA 12: OCHRONA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH KLIENTÓW 5

6 Podmioty przechowujące papiery wartościowe powinny stosować praktyki rachunkowości oraz procedury odnoszące się do przechowywania papierów wartościowych, które zapewniają pełną ochronę papierów wartościowych należących do klientów. W szczególności, zasadnicze znaczenie ma ochrona papierów wartościowych klientów przed roszczeniami wierzycieli wszystkich podmiotów zaangażowanych w procesie przechowywania danych papierów wartościowych. REKOMENDACJA 13: ŁAD KORPORACYJNY Rozwiązania w zakresie ładu korporacyjnego w centralnych depozytach papierów wartościowych powinny być ukształtowane w taki sposób, aby uwzględniały interes publiczny oraz działały na rzecz osiągania celów stawianych przez właścicieli centralnego depozytu papierów wartościowych oraz uczestników rynku. REKOMENDACJA 14: DOSTĘP DO USŁUG CENTRALNEGO DEPOZYTU PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH Centralne depozyty papierów wartościowych powinny stosować obiektywne oraz publicznie dostępne kryteria uczestnictwa tak, aby umożliwić sprawiedliwy i otwarty dostęp do swoich usług. Zasady i wymogi ograniczające dostęp do usług depozytu papierów wartościowych powinny opierać się wyłącznie na przesłankach związanych z zarządzaniem ryzykiem. REKOMENDACJA 15: EFEKTYWNOŚĆ Podczas gdy działalność operacyjna systemów rozrachunku papierów wartościowych powinna być bezpieczna i pewna, systemy te powinny również spełniać oczekiwania ich uczestników w zakresie efektywności kosztowej. REKOMENDACJA 16: PROCEDURY KOMUNIKACJI, STANDARDY KOMUNIKATÓW ORAZ AUTOMATYZACJA PRZETWARZANIA DANYCH Centralne depozyty papierów wartościowych oraz uczestnicy tych depozytów powinni stosować lub dostosować swoją działalność do międzynarodowych procedur oraz standardów w zakresie przesyłania komunikatów i danych referencyjnych w celu umożliwienia efektywnego prowadzenia procesu rozliczania i rozrachunku w systemach infrastruktury posttransakcyjnej. W ten sposób działa się na rzecz automatyzacji przetwarzania danych w okresie trwania transakcji. REKOMENDACJA 17: TRANSPARENTNOŚĆ Centralne depozyty papierów wartościowych powinny prowadzić politykę informacyjną względem uczestników rynku, która umożliwiałaby identyfikację oraz poprawną ocenę ryzyk i kosztów związanych z oferowanymi przez te depozyty usługami w zakresie rozliczania i rozrachunku papierów wartościowych. REKOMENDACJA 18: REGULACJE, NADZÓR OSTROŻNOŚCIOWY ORAZ NADZÓR SYSTEMOWY Centralne depozyty papierów wartościowych oraz systemy rozrachunku papierów wartościowych powinny być przedmiotem transparentnych, spójnych i efektywnych regulacji, nadzoru 6

7 ostrożnościowego oraz nadzoru systemowego. Zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym, banki centralne oraz regulatorzy w obrębie papierów wartościowych powinni współpracować ze sobą oraz z innymi właściwymi organami w zakresie działalności centralnych depozytów papierów wartościowych i prowadzonych przez nie systemów rozrachunku papierów wartościowych. REKOMENDACJA 19: RYZYKO ZWIĄZANE Z FUNKCJONOWANIEM MIĘDZYSYSTEMOWYCH POŁĄCZEŃ OPERACYJNYCH I SYSTEMÓW INTEROPERACYJNYCH. Centralne depozyty papierów wartościowych, które ustanawiają połączenia operacyjne w celu prowadzenia międzysystemowego rozrachunku transakcji, powinny budować i zarządzać połączeniami operacyjnymi w taki sposób, aby skutecznie redukować ryzyka związane z tym rozrachunkiem. Depozyty te powinny oceniać oraz minimalizować potencjalne źródła ryzyk generowanych poprzez współpracę z centralnym depozytem, z którym utworzyły połączenie operacyjne, jak również ryzyk wynikających z samego połączenia operacyjnego. V. Podsumowanie wyników oceny kdpw_stream Ocena dotyczyła spełnienia 19 rekomendacji, z których każda mogła być oceniona jako, w większości, częściowo lub nie. W poniższej tabelce przedstawia się wyniki oceny kdpw_stream pod względem spełniania poszczególnych Rekomendacji ESBC-CESR. Nr rekomendacji Tytuł rekomendacji Ocena spełniania 1 Podstawy prawne 2 3 Potwierdzanie zawarcia transakcji oraz zestawianie instrukcji stanowiących podstawę rozrachunku transakcji Cykle rozrachunkowe, kalendarz oraz harmonogram dnia rozrachunkowego 4 Izby rozliczeniowe CCP częściowo 7

8 5 Pożyczki papierów wartościowych 6 Depozyty papierów wartościowych 7 Dostawa za płatność 8 Moment ostateczności rozrachunku 9 Kontrola ryzyka stosowana przez depozyty papierów wartościowych w zakresie niewykonywania rozrachunku z winy uczestnika depozytu 10 Aktywa używane do rozrachunku pieniężnego 11 Ryzyko operacyjne 12 Ochrona papierów wartościowych klientów 13 Ład korporacyjny 14 Dostęp do usług centralnego depozytu papierów wartościowych 15 Efektywność 16 Procedury komunikacji, standardy komunikatów oraz automatyzacja przetwarzania danych 17 Transparentność Regulacje, nadzór ostrożnościowy oraz nadzór systemowy Ryzyko związane z funkcjonowaniem międzysystemowych połączeń operacyjnych i systemów interoperacyjnych Jak wynika z powyższej tabeli, 18 z 19 rekomendacji zostało ocenione przez NBP i UKNF jako spełnione, a 1 jako częściowo. Jako częściowo została uznana Rekomendacja 4 pt. Partnerzy Centralni (ang. Recommendation 4: Central Counterparties (CCPs) ). Wymogi zawarte w rekomendacji 4 obejmują: 1) dokonanie oceny korzyści i kosztów utworzenia CCP lub przekształcenia w CCP funkcjonujących rozwiązań służących zapewnieniu płynności rozliczania transakcji, oraz 2) przeprowadzenie oceny CCPs lub zespołów rozwiązań porównywalnych do CCPs służących zabezpieczeniu płynności rozliczania transakcji pod względem spełniania Rekomendacji ESBC-CESR dla CCPs, albo 8

9 3) przeprowadzenie weryfikacji pozostałych rozwiązań służących zabezpieczeniu płynności rozliczenia transakcji pod względem pytań zawartych w załączniku do Rekomendacji CPSS- IOSCO dla CCPs, zatytułowanym The CPSS-IOSCO checklist for guarantee funds. W efekcie przeprowadzonej oceny uznano, że wymóg opisany w pkt 1 jest spełniony. Mając na uwadze, że wymogi opisane w pkt 2 i 3 dotyczą tej samej materii uznano, że wymóg opisany w pkt 2 ma zastosowanie w przypadku KDPW S.A. i KDPW_CCP S.A., gdyż, w opinii instytucji oceniających, system zabezpieczenia płynności rozliczania transakcji prowadzony przez KDPW_CCP S.A. we współpracy z KDPW S.A. należy zakwalifikować jako zespół rozwiązań porównywalnych do CCP. W ślad za przesłankami wskazanymi w treści rekomendacji, taka opinia wynika z faktu, że system prowadzony przez KDPW CCP S.A., choć nie współtworzy wraz z tym podmiotem izby rozliczeniowej CCP, to pełni istotną rolę dla bezpieczeństwa rozliczeń na polskim rynku kapitałowym, gdyż zapewnia ochronę dla kasowych i terminowych transakcji zawartych na rynku zorganizowanym, w tym na rynkach regulowanych i w alternatywnych systemach obrotu. Ponadto, stosuje porównywalne do izb rozliczeniowych CCP narzędzia zarządzania ryzykiem. W konsekwencji powyższego, NBP i UKNF oceniły, że KDPW S.A. nie spełnia wymogu opisanego w pkt 2, co powoduje konieczność uznania Rekomendacji 4 za częściowo spełnioną. Dotychczas występował brak możliwości i uzasadnienia dla przeprowadzenia oceny systemu zabezpieczenia płynności rozliczania transakcji działającego w ramach KDPW_CCP S.A. ze względu na krótkotrwały okres funkcjonowania tego systemu w obecnej postaci oraz wcześniejsze zmiany w obrębie rozwiązań służących zabezpieczeniu płynności rozliczania transakcji. NBP i UKNF zamierzają przeprowadzić ocenę KDPW_CCP S.A. pod względem spełniania Rekomendacji ESBC-CESR dla CCP wkrótce po finalizacji prac nad przedmiotową oceną systemu kdpw_stream. Zgodnie ze wspólną opinią NBP i KNF, spełnianie przez kdpw_stream Rekomendacji ESBC-CESR należy ocenić pozytywnie, a zauważone niezgodności nie są istotne. W opinii oceniających ryzyko wynikające z działalności kdpw_stream nie zagraża stabilności rynku finansowego. 9