Nadzór systemowy w zakresie systemu płatniczego

Transkrypt

1 Nadzór systemowy w zakresie systemu płatniczego

2 Nadzór systemowy w zakresie systemu płatniczego Warszawa 2017

3 Wydał: Narodowy Bank Polski Warszawa ul. Świętokrzyska 11/21 tel.: Copyright Narodowy Bank Polski 2017

4 Spis treści Spis treści Nadzór systemowy 4 Systemy płatności 5 Pojęcie systemu płatności 5 Uprawnienia nadzorcze Prezesa NBP 7 Schematy płatnicze 8 Pojęcie schematu płatniczego 8 Uprawnienia nadzorcze Prezesa NBP 8 Systemy rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych 10 Pojęcie rozliczenia i rozrachunku transakcji 10 Aktualna infrastruktura rozliczeniowo-rozrachunkowa w obrocie instrumentami finansowymi w Polsce 11 Uprawnienia nadzorcze Prezesa NBP 12 Krajowe instytucje płatnicze świadczące usługę acquiringu 13 Pojęcie usługi acquiringu 13 Uprawnienia nadzorcze Prezesa NBP 13

5 Nadzór systemowy Nadzór systemowy W obszarze systemu płatniczego Prezes NBP sprawuje nadzór systemowy (ang. oversight) nad systemami płatności, schematami płatniczymi, systemami rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych oraz usługą acquiringu. Sprawowanie nadzoru systemowego polega na podejmowaniu działań zmierzających do zapewnienia, by funkcjonowanie poszczególnych systemów, schematów oraz usługi acquiringu było sprawne, bezpieczne i zgodne z przepisami prawa. Realizacja powyższych zadań stanowi zarazem cel nadzoru systemowego i przyczynia się do ograniczania ryzyka systemowego. Sprawowanie nadzoru typu oversight ma duże znaczenie ze względu na strukturę systemu płatniczego, a przede wszystkim powiązania między poszczególnymi elementami infrastruktury systemu finansowego, umożliwiającymi przepływ pieniądza w gospodarce. Szczegółowe zasady sprawowania nadzoru systemowego, w tym kryteria oceny, zostały omówione w dokumencie Polityka sprawowania przez Narodowy Bank Polski nadzoru systemowego w zakresie systemu płatniczego 1. 1 Dokument dostępny na stronie internetowej NBP pod adresem: 4

6 Systemy płatności Systemy płatności Pojęcie systemu płatności System płatności to podlegające prawu polskiemu prawne powiązania pomiędzy co najmniej trzema instytucjami 2, w ramach których obowiązują wspólne dla uczestników tego systemu zasady przeprowadzania rozliczeń lub realizacji ich zleceń rozrachunku 3. System płatności służy do dokonywania rozliczeń lub rozrachunku zleceń płatniczych przekazywanych do systemu przez uczestników związanych umową z operatorem systemu. Zlecenie rozrachunku to zlecenie uczestnika systemu płatności dotyczące przekazania kwoty pieniężnej na rachunek odbiorcy lub inne zlecenie, które powoduje wykonanie zobowiązania pieniężnego bądź zwolnienie z niego, zgodnie z zasadami systemu płatności. W ramach systemu płatności może być dokonywane rozliczenie lub rozrachunek zleceń. Rozliczenie prowadzi do obliczenia wartości netto zobowiązań uczestników systemu zgodnie z instrukcjami przekazanymi do systemu w danym okresie (z reguły na daną sesję rozliczeniową), zawierającymi zbiory zleceń płatniczych od uczestników. Rozrachunek polega na transferze odpowiedniej ilości środków pieniężnych między rachunkami uczestników, poprzez odpowiednie obciążenie i uznanie rachunków uczestników kwotą wynikającą z dokonanego rozliczenia. Rozliczenie i rozrachunek w systemach płatności przebiegają najczęściej zgodnie z zamieszczonym poniżej schematem. Rozliczenie odbywa się w detalicznym systemie płatności, prowadzonym przez izbę 2 Co najmniej jedną z tych instytucji powinien być: NBP, bank centralny innego państwa, bank krajowy, oddział banku zagranicznego, instytucja kredytowa oraz oddział instytucji kredytowej, spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa oraz Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo- Kredytowa, firma inwestycyjna lub organ władzy publicznej. 3 Pełną definicję systemu płatności oraz objaśnienia podstawowych pojęć związanych z uczestnictwem w tym systemie zawarto w art. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (Dz.U. z 2016 r. poz. 1224, z późn. zm.). rozliczeniową, natomiast rozrachunek w wysokokwotowym systemie płatności SORBNET2, prowadzonym przez NBP. W celu przekazania określonej ilości środków pieniężnych na rzecz odbiorcy płatnik składa zlecenie płatnicze w swoim banku (lub u innego dostawcy usług płatniczych 4 ). Po zainicjowaniu przez płatnika polecenia przelewu bank sprawdza dostępność środków pieniężnych, zakłada blokadę na rachunku płatnika lub dokonuje jego obciążenia oraz przygotowuje instrukcje w celu przeprowadzenia rozliczenia i rozrachunku. Następnie bank płatnika przekazuje instrukcje do systemu płatności, gdzie ma miejsce wzajemne kompensowanie (nettowanie rozliczenie) zleceń poszczególnych banków, będących uczestnikami danego systemu płatności 5. Wyniki rozliczenia są przesyłane do systemu płatności przeprowadzającego rozrachunek, w celu przekazania odpowiedniej ilości środków pieniężnych na rachunek banku pro- 4 Katalog dostawców usług płatniczych zawarto w art. 4 ust. 2 Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1572, z późn. zm.) 5 Uczestnikami systemu płatności mogą być również inne podmioty, wskazane w art. 1 pkt 9 w zw. z pkt 5 Ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (Dz.U. z 2016 r. poz. 1224, z późn. zm.). 5

7 Systemy płatności Przebieg rozliczenia i rozrachunku w systemach płatności ROZRACHUNEK przepływ środków pieniężnych ROZLICZENIE SORBNET 2 System płatności detalicznych przepływ środków pieniężnych Bank płatnika Bank odbiorcy Płatnik Odbiorca wadzącego rachunek odbiorcy płatności. W ten sposób dokonywany jest rozrachunek. Bank odbiorcy uznaje rachunek odbiorcy odpowiednią kwotą środków pieniężnych, zgodnie z instrukcją otrzymaną z systemu płatności. Odbiorca otrzymuje informację o uznaniu jego rachunku, zgodnie procedurą informowania o stanie rachunku, uzgodnioną ze swoim bankiem. Należy podkreślić, że czynności wskazane w pierwszym oraz ostatnim akapicie powyższego opisu nie wchodzą w zakres rozliczenia i rozrachunku, a więc są dokonywane poza systemem płatności. Stanowią one przedmiot bezpośrednich relacji prawnych pomiędzy płatnikiem i bankiem oraz odbiorcą i bankiem (lub innym dostawcą usług płatniczych). Obecnie na polskim rynku funkcjonują następujące systemy płatności: SORBNET2 system płatności wysokokwotowych w złotych, prowadzony przez NBP, TARGET2-NBP system płatności wysokokwotowych w euro, prowadzony przez NBP, 6

8 Systemy płatności Elixir system płatności detalicznych w złotych, prowadzony przez Krajową Izbę Rozliczeniową SA, Euro Elixir system płatności detalicznych w euro, prowadzony przez Krajową Izbę Rozliczeniową SA, Express Elixir system płatności natychmiastowych w złotych, prowadzony przez Krajową Izbę Rozliczeniową SA, System płatności BlueCash system płatności natychmiastowych w złotych, prowadzony przez Blue Media SA, Krajowy System Rozliczeń system płatności kartowych w złotych, prowadzony przez First Data Polska SA, (m.in. autorstwa CPMI-IOSCO 6, przede wszystkim Zasady dotyczące infrastruktury rynków finansowych 7 ) oraz wymagania Unii Europejskiej, w szczególności tworzone przez Europejski Bank Centralny. Ponadto Prezes NBP ma uprawnienia do pozyskiwania danych statystycznych oraz informacji dotyczących bieżącego funkcjonowania systemów płatności, w tym incydentów występujących w tych systemach (tj. zdarzeń mogących zakłócać ich prawidłowe funkcjonowanie). Szczegółowe zasady nadzoru nad systemami płatności sprawowanego przez Prezesa NBP określają przepisy Ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (Dz.U. z 2016 r. poz. 1224, z późn. zm.). Inkart system płatności kartowych w złotych, prowadzony przez Krajową Izbę Rozliczeniową SA, System Płatności Mobilnych BLIK system płatności mobilnych w złotych, prowadzony przez Polski Standard Płatności sp. z o.o. Uprawnienia nadzorcze Prezesa NBP Sprawowanie przez Prezesa NBP nadzoru systemowego nad systemami płatności polega przede wszystkim na wydawaniu zgody na prowadzenie systemu oraz wprowadzenie zmian w zasadach jego funkcjonowania. Ponadto Prezes NBP jest uprawniony do dokonywania kompleksowych ocen systemu płatności w trakcie jego funkcjonowania, a także do wydawania zaleceń podmiotowi prowadzącemu system płatności. Funkcjonowanie systemu płatności jest oceniane pod kątem sprawności, bezpieczeństwa i zgodności z przepisami polskiego prawa. Punktem odniesienia w ocenie systemów płatności według powyższych kryteriów są przepisy prawa krajowego, ogólnie przyjęte standardy międzynarodowe 6 Dokumenty opracowane przez działający przy Banku Rozrachunków Międzynarodowych Komitet ds. Systemów Płatności i Rozrachunku (Committee on Payment and Settlement Systems, CPSS; w czerwcu 2014 r. CPSS przyjął nazwę Committee on Payments and Market Infrastructures, CPMI) oraz Komitet Techniczny Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych (Technical Committee of the International Organization of Securities Commissions, IOSCO). 7 Principles for financial market infrastructures (PFMIs), CPSS- IOSCO (obecnie CPMI-IOSCO), kwiecień 2012 r. bis.org/cpmi/publ/d101a.pdf). 7

9 Schematy płatnicze Schematy płatnicze Pojęcie schematu płatniczego Schemat płatniczy to zbiór zasad przeprowadzania transakcji płatniczych, wydawania i akceptowania przez dostawców usług płatniczych instrumentów płatniczych i przetwarzania transakcji płatniczych, wykonywanych przy użyciu instrumentów płatniczych oraz system kart płatniczych. ZAPŁAĆ BANK Schemat płatniczy zarządza funkcjonowaniem instrumentu płatniczego w obrocie (przeprowadzania transakcji przy jego użyciu). Określa warunki jego wydawania przez wydawców, zasady akceptowania transakcji płatniczych przez agentów rozliczeniowych na rzecz akceptantów, a także zasady przetwarzania transakcji płatniczych, polegające głównie na weryfikacji instrumentu, użytkownika, dostępności środków, a następnie na podjęciu działań w celu transferu środków pieniężnych. Schematem płatniczym zarządza organizacja płatnicza, która może również wykonywać zadania wydawców czy agentów rozliczeniowych. Rola organizacji płatniczej polega przede wszystkim na zarządzaniu funkcjonowaniem instrumentu płatniczego w obrocie oraz, w większości przypadków, uczestniczeniu w przetwarzaniu transakcji płatniczych (przesyłaniu informacji od agenta rozliczeniowego do wydawcy w celu zweryfikowania czynników niezbędnych do przeprowadzenia transakcji). Przebieg transakcji płatniczej w ramach czterostronnego schematu płatniczego 1. Płatnik zawiera z akceptantem umowę na dostarczenie towaru lub usługi. 2. Płatnik inicjuje transakcję płatniczą z wykorzystaniem instrumentu płatniczego, za pośrednictwem terminala płatniczego posiadanego przez akceptanta. 3. Akceptant, poprzez terminal płatniczy, przekazuje agentowi rozliczeniowemu zapytanie autoryzacyjne (sprawdza ważność instrumentu płatniczego, zgodność PIN, weryfikuje użytkownika, dostępność środków). 4. Agent rozliczeniowy przekazuje zapytanie autoryzacyjne do wydawcy, za pośrednictwem organizacji płatniczej. 5. Wydawca, za pośrednictwem organizacji płatniczej, informuje agenta rozliczeniowego o zgodzie (lub braku zgody) na wykonanie transakcji płatniczej. 6. Agent rozliczeniowy poprzez terminal płatniczy informuje akceptanta o zgodzie (lub braku zgody) na wykonanie transakcji płatniczej. W przypadku zgody następuje blokada środków pieniężnych na rachunku powiązanym z instrumentem płatniczym płatnika. 7. Organizacja płatnicza pobiera od wydawcy kwotę należną za transakcję płatniczą, a następnie przekazuje środki pieniężne agentowi rozliczeniowemu. 8. Agent rozliczeniowy udostępnia środki pieniężne akceptantowi. Uprawnienia nadzorcze Prezesa NBP Jeżeli organizacja płatnicza nie wykonuje żadnych czynności wydawcy albo agenta rozliczeniowego, tylko powierza te działania innym dostawcom usług płatniczych, to mamy do czynienia z czterostronnym schematem płatniczym. Jego prowadzenie wymaga zgody Prezesa NBP. W ramach takiego schematu podmiotami zaangażowanymi w przeprowadzanie transakcji płatniczych są, poza organizacją 8

10 Schematy płatnicze Przebieg transakcji płatniczej w ramach czterostronnego schematu płatniczego Organizacja płatnicza Wydawca Agent rozliczeniowy Płatnik (użytkownik instrumentu) Akceptant (sklep) płatniczą, wydawcy działający na rzecz płatników oraz agenci rozliczeniowi świadczący usługę acquiringu na rzecz akceptantów. Jeżeli organizacja płatnicza jako jedyna wydaje instrumenty płatnicze w ramach prowadzonego przez siebie schematu płatniczego oraz jako jedyna zapewnia akceptację tych instrumentów płatniczych przez akceptantów (tzn. pełni jednocześnie funkcje wydawcy i agenta rozliczeniowego), wówczas jest to trójstronny schemat płatniczy. Jego prowadzenie nie wymaga zgody Prezesa NBP. Jeżeli czterostronny schemat płatniczy został poddany ocenie przez odpowiedni organ w Unii Europejskiej, jego prowadzenie w Polsce co do zasady nie wymaga uzyskania zgody Prezesa NBP. Ponadto Prezes NBP ma uprawnienia (wynikające z przepisów ustawowych i wykonawczych) do zbierania informacji oraz danych statystycznych od organizacji płatniczych związanych z prowadzeniem schematu płatniczego. Szczegółowe zasady sprawowania przez Prezesa NBP nadzoru nad schematami płatniczymi określono w przepisach Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1572, z późn. zm.). 9

11 Systemy rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych Systemy rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych Systemy rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych służą do rozliczania oraz rozrachunku transakcji zawieranych w obrocie instrumentami finansowymi (obrót ten obejmuje również tzw. instrumenty pochodne). Pojęcie rozliczenia i rozrachunku transakcji Rozliczenie transakcji w obrocie instrumentami finansowymi jest to zespół czynności dokonywanych po zawarciu transakcji, w ramach którego ustala się wysokość zobowiązań stron transakcji oraz sprawdza dostępność instrumentów finansowych i środków pieniężnych potrzebnych do wypełnienia tych zobowiązań. Rozliczenia transakcji zawieranych w obrocie zorganizowanym (np. na giełdzie), a także poza obrotem zorganizowanym (tzw. rynek OTC ang. over the counter) są dokonywane w systemie rozliczeń papierów wartościowych. Instytucję prowadzącą taki system nazywa się izbą rozliczeniową. Zobowiązania wynikające z poszczególnych transakcji mogą być obliczane niezależnie od siebie na zasadzie brutto bądź kompensowane. Kompensacja, czyli obliczenie zobowiązań na zasadzie netto, polega na pomniejszeniu zobowiązań strony transakcji o wielkość jej należności. Kompensacja może dotyczyć zobowiązań wyrażonych w instrumentach finansowych lub w środkach pieniężnych, a jej stosowanie umożliwia zmniejszenie liczby i wolumenu transferów instrumentów finansowych i przepływów pieniężnych. Po ustaleniu wysokości zobowiązań instytucja prowadząca system rozliczeń informuje strony transakcji o ich należnościach i zobowiązaniach, co pozwala im przygotować aktywa potrzebne do realizacji rozrachunku we wskazanym dniu. Ostatnim elementem rozliczenia jest sprawdzenie dostępności instrumentów finansowych i środków pieniężnych potrzebnych do realizacji zobowiązań. Jeśli są one dostępne, transakcja jest kierowana do dalszego przetwarzania rozrachunku. Rozrachunek transakcji w obrocie instrumentami finansowymi jest końcowym etapem procesu wykonywania transakcji. Polega on na przeniesieniu praw z instrumentów finansowych poprzez obciążenie konta strony sprzedającej instrumenty finansowe (zbywcy) oraz uznaniu konta strony kupującej te instrumenty (nabywcy), a także na dokonaniu przepływu pieniężnego z rachunku nabywcy instrumentów finansowych na konto ich zbywcy. Rozrachunek dzieli się zatem na rozrachunek w zakresie instrumentów finansowych oraz związany z nim rozrachunek pieniężny. Celem rozrachunku jest wykonanie (zamknięcie) transakcji poprzez transfer instrumentów finansowych i środków pieniężnych pomiędzy kontami stron transakcji. Rozrachunek w zakresie instrumentów finansowych jest realizowany przez systemy rozrachunku papierów wartościowych na prowadzonych przez nie kontach depozytowych. Rozrachunek pieniężny może się odbywać w pieniądzu banku centralnego (tzn. za pośrednictwem 10

12 Systemy rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych rachunków pieniężnych prowadzonych dla uczestników rozrachunku przez bank centralny) bądź w pieniądzu banku komercyjnego (za pośrednictwem rachunków pieniężnych prowadzonych przez bank komercyjny). W roli banku dokonującego rozrachunku pieniężnego może występować także podmiot prowadzący system rozrachunku papierów wartościowych, o ile ma uprawnienia do prowadzenia rachunków pieniężnych. Rozrachunek transakcji może przebiegać z jednoczesną dostawą instrumentów finansowych za płatność (delivery versus payment, DvP) lub bez obsługi płatności ( free of payment, FoP). Zależy to od tego, czy dostawa instrumentów finansowych jest związana z jednoczesnym dokonaniem płatności za dostarczone instrumenty poprzez system rozrachunku. W przypadku dostawy bez obsługi płatności rozrachunek polega na przeniesieniu instrumentów finansowych pomiędzy kontami stron transakcji. W przypadku dostawy za płatność rozrachunek w zakresie instrumentów finansowych łączy się z jednoczesnym rozrachunkiem środków pieniężnych, a więc z obciążeniem rachunku pieniężnego strony kupującej instrumenty finansowe oraz uznaniem rachunku pieniężnego strony sprzedającej te instrumenty. Zobowiązania wynikające z transakcji mogą być realizowane w dniu zawarcia transakcji bądź w innym dniu wskazanym jako dzień rozrachunku. Zwykle termin rozrachunku wynika ze standardowego cyklu rozrachunkowego, przyjętego na danym rynku bądź określonego przepisami prawa. W Polsce termin realizacji zobowiązań wynikających z transakcji zawartych na rynku regulowanym wynosi obecnie dwa dni (T + 2). W przypadku pozostałych transakcji termin rozrachunku nie jest wystandaryzowany. NBP (bank centralny), który prowadzi system rozrachunku skarbowych papierów wartościowych i bonów pieniężnych SKARBNET4, KDPW SA (centralny depozyt papierów wartościowych), który prowadzi system rozrachunku papierów wartościowych obsługujący transakcje instrumentami finansowymi zawarte na rynku regulowanym oraz poza rynkiem regulowanym, KDPW_CCP SA izba rozliczeniowa typu CCP 8, która prowadzi dwa systemy rozliczeń transakcji jeden dla obrotu zorganizowanego, drugi dla obrotu niezorganizowanego, IRGiT SA izba rozliczeniowa i izba rozrachunkowa, w ramach których funkcjonuje system rozliczeń i rozrachunku transakcji IRGiT SRF (system ten nie rozpoczął jeszcze działalności operacyjnej). Zgodnie z polskimi i unijnymi przepisami prawnymi na rynku w Polsce mogą również działać (po uzyskaniu odpowiednich zezwoleń) inne podmioty infrastruktury rozliczeniowo-rozrachunkowej. Mogą to być np. centralne depozyty papierów wartościowych z innych krajów UE, uprawnione do prowadzenia m.in. systemów rozrachunku papierów wartościowych, oraz izby rozliczeniowe typu CCP. W Polsce rozrachunku większości transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe, dokonuje system rozrachunku papierów wartościowych prowadzony przez KDPW SA. Związany z nim rozrachunek pieniężny następuje w systemach płatności wysokokwotowych prowadzonych przez NBP, tj. w systemie SORBNET2 w przypadku transakcji w złotych albo w systemie TARGET2-NBP w odniesieniu do transakcji w euro. W przypadku innych walut rozrachu- Infrastruktura rozliczeniowo- rozrachunkowa w obrocie instrumentami finansowymi w Polsce Systemy rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych w Polsce mogą być prowadzone jedynie przez uprawnione podmioty. Podmiotami tymi są: 8 Skrót CCP (kontrahent centralny, ang. central counterparty) oznacza specyficzny typ izby rozliczeniowej. Izba typu CCP zarządza w sposób scentralizowany ryzykiem niewypełnienia przez kontrahentów zobowiązań wynikających z transakcji, które zostały przez nią przyjęte do rozliczenia. W tym celu dokonuje rozliczeń transakcji, stosując wiele mechanizmów określonych prawem, pozwalających na systemowe obniżenie ryzyka niewywiązania się stron ze zobowiązań wynikających z zawartych transakcji. 11

13 Systemy rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych nek pieniężny jest dokonywany w pieniądzu banku komercyjnego. Drugim działającym w Polsce systemem rozrachunku papierów wartościowych jest SKARBNET4. Jest to system prowadzony przez NBP, który obsługuje transakcje na bonach skarbowych emitowanych przez Ministra Finansów i bonach pieniężnych emitowanych przez NBP. Rozrachunek pieniężny związany w tymi transakcjami jest dokonywany w systemie płatności SORBNET2 prowadzonym przez NBP. Ponadto zezwolenie na prowadzenie izby rozliczeniowej i izby rozrachunkowej ma spółka IRGiT SA. Stworzyła ona swój system rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych, który jednak nie podjął jeszcze działalności operacyjnej. Uprawnienia nadzorcze Prezesa NBP Głównym organem nadzoru (w tym organem nadzoru ostrożnościowego) w odniesieniu do systemów rozliczeń i rozrachunku papierów wartościowych oraz prowadzących je podmiotów jest Komisja Nadzoru Finansowego (z wyłączeniem systemów prowadzonych przez NBP, które nie podlegają nadzorowi KNF). Rola Prezesa NBP w tym zakresie ma charakter pomocniczy i polega na systemowej ocenie funkcjonowania ww. systemów i podmiotów pod kątem sprawności, bezpieczeństwa oraz zgodności z prawem. W tym celu Prezes NBP wykorzystuje następujące instrumenty nadzorcze: 1. wydawanie (na wniosek KNF jako właściwego organu nadzorczego) opinii, dotyczących m.in. udzielania zezwoleń na prowadzenie izb rozliczeniowych i izb rozrachunkowych, a także zatwierdzenia regulaminów KDPW, spółki, której KDPW SA przekazał wykonywanie niektórych czynności (obecnie KDPW_CCP SA), izb rozliczeniowych i izb rozrachunkowych, 2. współpraca z KNF w zakresie udzielania zezwoleń CCP oraz centralnym depozytom papierów wartościowych oraz w zakresie bieżącego nadzoru nad tymi podmiotami, 3. uprawnienia do zbierania danych statystycznych oraz informacji dotyczących rozliczeń i rozrachunków dokonywanych w poszczególnych systemach, jak również informacji dotyczących incydentów występujących w tych systemach (tj. zdarzeń mogących zakłócać ich prawidłowe funkcjonowanie), 4. instrumenty oparte na autorytecie banku centralnego (ang. moral suasion). Na podstawie informacji pozyskiwanych we własnym zakresie oraz w wyniku współpracy nadzorczej z KNF Prezes NBP w ramach sprawowanego nadzoru systemowego prowadzi także własne analizy nadzorcze w celu bieżącego monitorowania działalności ww. systemów i podmiotów. 12

14 Krajowe instytucje płatnicze świadczące usługę acquiringu Krajowe instytucje płatnicze świadczące usługę acquiringu Pojęcie usługi acquiringu Usługa acquiringu polega na akceptowaniu i przetwarzaniu transakcji płatniczych, wykonywanych przy użyciu instrumentu płatniczego płatnika, w celu dokonania transferu środków pieniężnych do odbiorcy 9. W szczególności usługa ta polega na obsłudze autoryzacji oraz przesyłaniu zleceń płatniczych do wydawcy karty płatniczej lub systemów płatności. ZAPŁAĆ Usługa acquringu jest świadczona przez agenta rozliczeniowego na rzecz akceptanta, tj. podmiotu będącego odbiorcą środków pieniężnych, na podstawie umowy zawartej pomiędzy ww. podmiotami. Usługa ta może być wykonywana przy użyciu terminali POS w sklepach stacjonarnych, jak również w sklepach internetowych z wykorzystaniem przeglądarek internetowych lub aplikacji. W celu dokonania zapłaty za towar lub usługę akceptant inicjuje transakcję płatniczą instrumentem płatniczym płatnika, np. kartą płatniczą lub mobilnym instrumentem płatniczym, wprowadzając dane transakcji do urządzenia elektronicznego (najczęściej terminala POS). Dzięki wprowadzeniu danych transakcji do urządzenia elektronicznego akceptant komunikuje się z agentem rozliczeniowym, który 9 Zgodnie z art. 4 pkt 44 Dyrektywy Parlamenty Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego acquiring oznacza usługę płatniczą świadczoną przez dostawcę usług płatniczych, który zawiera z odbiorcą umowę o akceptowaniu i przetwarzaniu transakcji płatniczych, czego skutkiem jest transfer środków pieniężnych do odbiorcy. Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 5 Ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych usługa acquiringu polega na umożliwianiu wykonania transakcji płatniczych, zainicjowanych przez akceptanta lub za jego pośrednictwem, instrumentem płatniczym płatnika, w szczególności na obsłudze autoryzacji, przesyłaniu do wydawcy karty płatniczej lub systemów płatności zleceń płatniczych płatnika lub akceptanta, mających na celu przekazanie akceptantowi należnych mu środków, z wyłączeniem czynności polegających na jej rozliczaniu i rozrachunku w rozumieniu ustawy o ostateczności rozrachunku. dokonuje dalszych czynności, niezbędnych do dokonania transferu środków pieniężnych na rzecz akceptanta w ramach usługi acquiringu. Następnie, dzięki wymianie komunikatów pomiędzy bankiem rozliczającym, organizacją płatniczą, bankami prowadzącymi rachunki płatnika i akceptanta oraz odpowiednim systemem płatności, dokonuje się rozliczenie, a następnie rozrachunek pieniężny. Akceptant i płatnik otrzymują potwierdzenie dokonania płatności wraz z danymi przeprowadzonej transakcji płatniczej. Uprawnienia nadzorcze Prezesa NBP Prezes NBP współuczestniczy w sprawowanym przez Komisję Nadzoru Finansowego nadzorze nad krajowymi instytucjami płatniczymi świadczącymi usługę acquiringu poprzez opiniowanie wniosków o wydanie zezwolenia na świadczenie usług płatniczych obejmujących tę usługę, składanych do KNF. Wydanie przez KNF zezwolenia na prowadzenie działalności w charakterze krajowej instytucji płatniczej, obejmującego świadczenie ww. usługi, wymaga uprzedniego zasięgnięcia opinii Prezesa NBP. Ocena sposobu świadczenia usługi acquiringu jest przeprowadzana przez Prezesa NBP zgodnie z kry- 13

15 Krajowe instytucje płatnicze świadczące usługę acquiringu Przebieg usługi acquiringu Banki, organizacje płatnicze, systemy płatności Agent rozliczeniowy Płatnik Akceptant (odbiorca, sklep) terium sprawności, bezpieczeństwa oraz zgodności z przepisami polskiego prawa. Punktem odniesienia w ocenie systemów płatności są przepisy prawa krajowego oraz standardy międzynarodowe. Ponadto Prezes NBP ma uprawnienia do zbierania danych statystycznych dotyczących działalności agentów rozliczeniowych. 14

16