SCENARIUSZE EKOPASJA. Di a gn o z a 6 Wy z w a n i a c y w i l i z a c y j n e 8. Pr z yz w yczajenia 8 Ro z d ź w i ę k 9.

Transkrypt

1 SCENARIUSZE EKOPASJA Pakiet scenariuszy, ich kontynuacji i propozycji aktywności pozalekcyjnych opracowany dla młodzieży starszych klas szkół podstawowych, szkół gimnazjalnych oraz szkół ponadgimnazjalnych. Anna Schindler Justyna Jędrzejewska Idczak Jacek Schindler Spis treści WSTĘP 3 ĆWICZENIA WPROWADZAJĄCE Nowoczesność 4 Di a gn o z a 6 Wy z w a n i a c y w i l i z a c y j n e 8 Pr z yz w yczajenia 8 Ro z d ź w i ę k 9 American Dream 9 ĆWICZENIA TEMATYCZNE REKLAMAc j e Wy j a ś n i en i e 12 Twórcze definicje reklamy 13 Najstarsza reklama świata 13 Dalekie skojarzenia 14 Ko s z t 14 Pod lupą 15 Siła perswazji 16 Quo vadis młody konsumencie? 16 Et yk iet y 17 Dwa wzorce 18 MIEĆ Mo t y w 19 Wa r t o ś ć 22 Collage 22 Sy s y 22 Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie I 23 Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie II 26 Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie III 26 Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie IV 26 Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie V 26 Wystawa świat konsumenta 27 Dz i w ad ł a 27 Plebiscyt Toksyczna reklama 28 Toksyczna gala 29

2 » SCENARIUSZE ZAKUPY Reklama i zakupy 31 Czym kierujemy się robiąc zakupy? 32 Ja i ograniczanie ilościodpadów podczas robienia zakupów 34 Og r a n i c z en i e o d p a d ó w p o d c z a s z a k u p ó w Al g o r y t m o p a k o w a ń 35 Et yk iet y 35 Hipermarket Targ Lokalny sklep 36 Święta w supermarketach 38 Dzień bez kupowania? 39 Kultura konsumpcyjna 39 DOM Pr z y d o m o w e o t o c z e n i e 40 Wzbogacanie krajobrazu przydomowego 41 Skarbiec domowy 41 Jak oszczędzać energię / wodę / ciepło w domu 42 Jak ograniczać odpady w domu? 42 Jak ograniczać hałas? 43 Na stole 43 Przy stole 44 Czas wolny 44 Wa k a c j e 45 Tr a n s p o r t 46 ODPADY Kr y t e r i a w y b o r u p r o d u k t u 47 Strumieńodpadów i cykl życia produktu 48 Jak zostać pogromcą odpadów? 49 Odpowiedzialność za odpady 50 ĆWICZENIA PODSUMOWUJĄCE Cz ł o w i e k e k o l o g i c zn y 52 Dziesięć przykazań ekologicznych 54 KARTY POMOCNICZE 6 sposobów na lekką stopę 55 Kartonikiz produktamipakowanymi w różne rodzaje opakowań 57 Algorytm opakowań 58 Strumieńodpadów. Cykl życia produktów 59 Kartonikiz nazwami produktów 60 2

3 WSTĘP» Ws t ę p Scenariusze zajęć, które prezentujemy w tym Pakiecie, podejmują rzadziej poruszane kulturowe i społeczne aspekty edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Wobec bogatej oferty scenariuszy koncentrujących się na tradycyjnie rozumianych problemach z zakresu ekologii, nasz zestaw ma zachęcić do refleksji humanistycznej nad relacją: kultura konsumpcji człowiek - środowisko, nad skutkami dla środowiska codziennych zachowań współczesnego człowieka, który jest przede wszystkim konsumentem, i możliwościami zapobiegania jego negatywnym oddziaływaniom. Zebrane w tym Pakiecie scenariusze stanowią zbiór inspirujących pomysłów, które można: łączyć w dowolne sekwencje i zestawy, w zależności od potrzeb uczniów i nauczycieli, wykorzystać opracowując bloki warsztatowe, według schematu: wybrane ćwiczenie wprowadzające + zestaw wybranych ćwiczeń z czterech obszarów tematycznych + wybrane ćwiczenie podsumowujące, wykorzystać jeden z czterech tematycznych zestawów scenariuszy, np.: REKLAMAcji, czy Domu na lekcjach wychowawczych. Scenariusze z obszarów tematycznych Zakupy, Dom, Odpady zostały pomyślane jako trójdzielne struktury składające się z zadania wyjściowego, propozycji jego kontynuacji i propozycji aktywizujących. Każdy z tych elementów ma inne cele. Zadanie wyjściowe Wykształcenie umiejętności krytycznego postrzegania kultury komercyjnej. Dostrzeżenie zależności między konsumpcyjnym stylem życia, degradacją środowiska i jakością życia. Wykształcenie umiejętności krytycznego analizowania zjawisk otaczającej rzeczywistości. Zachęcanie do podejmowania świadomych wyborów w obszarze zachowań konsumenckich. Kontynuacje Wzbudzenie aktywności twórczej młodzieży. Aktywizacje Pobudzenie aktywności społecznej i obywatelskiej. W większości scenariuszy proponujemy metodę opierającą się na stworzeniu takiej sytuacji, która umożliwiałaby uczestnikowi poznanie problemu i całej palety jago możliwych rozwiązań. Na tej podstawie uczestnik jest zachęcany do oceny problemu, wyrobienia własnego zdania, a następnie do dokonania wyboru dotyczącego własnego zachowania. Ten moment może być początkiem zmiany postawy i podjęcia działań w kierunku zmiany. 3

4 » SCENARIUSZE [ ] I. ĆWICZENIA WPROWADZAJĄCE No wo c z e s n o ś ć Przedmioty kojarzące się z nowoczesnością przyniesione przez uczestników. Rozpocznij spotkanie od poproszenia uczestników o prezentację swoich przedmiotów - symboli nowoczesności i uzasadnienie swojego wyboru. Nazwijcie wspólnie swoją galerię, np. Galeria szpanu. Prowadzący zaprasza uczestników do pracy w grupach i ustalenia, czym jest nowoczesność i jakie są jej przejawy, zapisując propozycje na tablicy lub papierze. Prosi uczestników o odpowiedź na pytanie: Z czym kojarzy Ci się nowoczesność? Co najlepiej wyraża, symbolizuje nowoczesność? (znaki nowoczesności) Nowoczesność to... Prowadzący zachęca do uporządkowania zebranego materiału. Pyta, wg jakich kryteriów można by ten materiał podzielić i nazwać? (np.: wg podziału na zachowania, na zjawiska, rzeczy, pojęcia, a może wg rozróżnienia cywilizacja kultura bądź zachowania wartości, a także inne proponowane przez uczestników). Prowadzący dzieli uczestników na grupy, z których część ma stworzyć portret człowieka supernowoczesnego a druga hiperzachowawczego i określić stosunek każdej z tych postaci do: rodziny życia osobistego pracy sztuki nauki religii Grupy prezentują sylwetki swoich postaci i rozmawiają na temat: Czy można być w naszych czasach człowiekiem nienowoczesnym? Następnie prowadzący prosi, by każdy ocenił, czy i dlaczego jest człowiekiem nowoczesnym. Następuje dyskusja o tym, jakie zachodzą relacje między tak rozumianą nowoczesnością, człowiekiem i środowiskiem naturalnym? 4

5 I. ĆWICZENIA WPROWADZAJĄCE» Czy możemy mówić o jednej nowoczesności, czy o wielu jej aspektach? Czy można zwolnić się z przynależności do natury? Z jakimi wartościami łączą się poszczególne aspekty nowoczesności? Jakie możliwości niesie nowoczesność, a jakie zagrożenia? Czy troska o środowisko jest nowoczesna? Które z aspektów nowoczesności sprzyjają ochronie środowiska, a które je niszczą? Prowadzący zwraca uwagę na rozwiązania technologiczne, postęp nauki, rozwój przemysłu, turystykę, transport, rolnictwo, a także konsumpcyjny styl życia (niepohamowane zużycie surowców, często nieodnawialnych, zużycie energii, postawa nienasycenia, gonienie za nową nowością, brak szacunku dla środowiska naturalnego). 5

6 » SCENARIUSZE Dia g n o z a Duży arkusz szarego papieru, kartki do przyklejania na szarym papierze. Prowadzący przygotowuje duży arkusz papieru z zapisanym schematem metaplanu graficzny zapis dyskusji prowadzonej przez grupę osób na określony temat. Jak jest? Jak powinno być? Dlaczego tak jest? Co zrobić, żeby było lepiej? Prowadzący dzieli grupę na kilka małych zespołów i prosi o ustalenie odpowiedzi na kolejne pytania: Jak jest? opis kondycji środowiska naturalnego, zagrożenia Jak powinno być? wizja idealnej zmiany Dlaczego tak jest? - przyczyny degradacji środowiska Co zrobić, żeby było lepiej? - działania konieczne do przetrwania. Następnie grupy prezentują swoje pomysły. Następuje dyskusja na temat możliwych sposobów polepszenia sytuacji i zapobiegania dalszej degradacji środowiska. Przykładowe odpowiedzi zebrane podczas warsztatów Jak jest? Wyczerpywanie się źródeł energii, surowców, zachwianie równowagi ekosystemów, niszczenie różnorodności biologicznej, niszczenie gatunków, dzikiej przyrody, zanieczyszczenie elementów środowiska: wody, gleby, powietrza, globalne zmiany klimatyczne, przegęszczenie miast, odpady, hałas, kwaśne deszcze, dziura ozonowa... 6

7 I. ĆWICZENIA WPROWADZAJĄCE» Dlaczego tak jest? Rozwój cywilizacyjny, dominacja człowieka nad przyrodą, rozwój miast, urbanizacja, niekontrolowany przyrost środków transportu, stosowanie nawozów w rolnictwie, wycinanie lasów, niekontrolowane wydobycie zasobów, szybkie zużywanie dóbr, niezrozumienie zachodzących procesów, nastawienie na mieć, otaczanie się przedmiotami, szybkie ich wyrzucanie, brak refleksji. Co zrobić, żeby było lepiej? Zrównoważyć niczym nieograniczony rozwój cywilizacyjny z prawami przyrody, stanowić prawo wymuszające realizację wartości ekologicznych, edukować do wartości ekologicznych, uświadomić problem i konsekwencje jego nierozwiązania, rozmawiać, współpracować w rozwiązywaniu problemu. 7

8 » SCENARIUSZE wyzwania cywilizacyjne Komplety trzech różnokolorowych kartek: żółtych, białych, niebieskich, flamastry. I ETAP: Prowadzący rozdaje wszystkim uczestnikom komplety kartek i prosi o wykonanie następujących zadań: Na żółtej kartce uczestnicy udowadniają (poprzez rysunek, opis lub z wykorzystaniem obydwu technik), że żyją w czasach niosących wiele możliwości. Na białej kartce uczestnicy udowadniają, że żyją w czasach niosących wiele zagrożeń cywilizacyjnych. Na niebieskiej udowadniają, że żyją w czasach niosących wiele wyzwań związanych z degradacją środowiska. II ETAP: Prowadzący dzieli uczestników na małe grupy i prosi o ułożenie z poszczególnych propozycji uczestników wspólnych historii o możliwościach, zagrożeniach i wyzwaniach cywilizacyjnych i o nadanie im tytułów. III ETAP: Każda z grup prezentuje swoje żółte, białe i niebieskie historie. Prowadzący inicjuje dyskusję. Pr z y z w yc z a j e n i a Poproś uczniów, by założyli rękę na rękę (skrzyżowali ręce na piersiach). Następnie, by podnieśli ręce wszyscy ci, którzy mają prawą rękę na górze. A teraz, by podnieśli rękę ci, którzy mieli lewą rękę na górze. Na koniec poproś, by założyli ręce odwrotnie. Zadaj pytanie, czy czują się równie komfortowo. Dla większości ta zmiana będzie niewygodna. Wytłumacz, że jest to przykład, jak proste i niewiele znaczące zmiany w naszych przyzwyczajeniach są dla nas kłopotliwe. Warsztaty/ zajęcia dotyczyć będą zmian o wiele poważniejszych, ale wywołujących podobne odczucia - wrażenie dyskomfortu, niewygody. Ale czy to oznacza, że należy z tych zmian zrezygnować? Są to przecież często tylko i aż nasze przyzwyczajenia, dążenie do wygody. Może czasami warto spróbować zachowywać się inaczej, zmienić swoje przyzwyczajenia. 8

9 I. ĆWICZENIA WPROWADZAJĄCE» Ro z d ź w i ęk Podziel uczestników na 3 grupy. Zadaniem każdej grupy jest scharakteryzowanie pozytywnych i negatywnych aspektów jednego z poniższych zjawisk, czyli jak postrzegani są w społeczeństwie: ekolodzy zachowania ekologiczne, ekologiczny styl życia produkty ekologiczne. Poproś o podanie przykładów, a następnie o zaprezentowanie swojej pracy. Spróbujcie się zastanowić, dlaczego istnieje taki rozdźwięk pomiędzy społecznym postrzeganiem ekologów a oceną produktów ekologicznych? Kontynuacje Znajdź przykłady produktów reklamowanych niesłusznie jako ekologiczne. Jakie cechy wskazywane są jako ekologiczne? Czy słusznie? Przygotuj prezentację ukazującą, jakie właściwości produktów są podciągane pod kategorię ekologii. Am e r i ca n Dr e a m ze strony Zachęć uc zestników do zapoznania się w domu przed zajęciami ze stroną internetową (strona po angielsku). Prowadzący pyta, jak uczestnicy rozumieją pojęcie american dream, zwracając uwagę np. na następujące zjawiska: kariera od pucybuta do milionera, sukces za wszelką cenę, duże pieniądze, podręczniki do samodoskonalenia się i wizyty u psychoanalityka, amerykański styl życia, przemysł filmowy, mcdonaldyzacja społeczeństwa. Czy zjawisko to dotyczy także Polski? W jakim stopniu? Czy zachowania kryjące się za american dream są pozytywne czy negatywne dla człowieka i dla środowiska? Poproś teraz uczestników o prezentację New American Dream Organization i jego rozumienia zjawiska american dream. Porozmawiajcie, dlaczego Amerykanie sami krytykują amerykański styl życia? Nawiąż do ogólnoświatowego wielkiego kryzysu. Jakie rozwiązania proponuje New American Dream? Czy w Polsce też działają podobne organizacje? 9

10 » SCENARIUSZE [ ] II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE Ćwiczenia tematyczne zostały podzielone na cztery, wzajemnie się uzupełniające, obszary tematyczne. REKLAMAcje Reklama komercyjna ma ambicję nie tylko zachęcić do kupna, ale przede wszystkim kształtować konsumpcyjne postawy, styl życia, sposób myślenia. Reklama jest początkiem wielu zachowań przyczyniających się nie tylko do degradacji środowiska, ale także do obniżania jakości naszego życia. Kładąc nacisk na więcej, prościej, szybciej zubaża nasze życie. Scenariusze, które prezentujemy, biorą praktyki reklamowe pod lupę i zachęcają do krytycznego spojrzenia na reklamę, wyrobienie dystansu do niej, a przez to zwiększenie odporności na jej negatywne oddziaływanie. 10 SPIS ĆWICZEŃ Wy j a ś n i en i e 12 Twórcze definicje reklamy 13 Najstarsza reklama świata 13 Dalekie skojarzenia 14 Ko s z t 14 Pod lupą 15 Siła perswazji 16 Quo vadis młody konsumencie? 16 Et yk iet y 17 Dwa wzorce 18 MIEĆ Mo t y w 19 Kształtowanie motywacji 21 Wa r t o ś ć 22 Collage 22 Sy s y 22 Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie I 23 Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie II 26 Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie III 26 Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie IV 26 Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie V 26 Wystawa świat konsumenta 27 Dz i w ad ł a 27 Plebiscyt Toksyczna reklama 28 Toksyczna gala 29 ZAKUPY Człowiek współczesny jest często przede wszystkim konsumentem. Pieniądze wydane na wybrany produkt to głos za konkretnymi rozwiązaniami. Wybierając dany produkt w sklepie, wybieramy więc też opakowanie, sposób transportu, etykę producenta, warunki w jakich pracują wytwórcy, itd. To decyzje klientów podczas robienia zakupów mogą wpłynąć na to, co i w jaki sposób będzie produkowane, pakowane, skąd będzie dostarczane. Moje zakupy są wyrazem mojego stylu życia, który w mniejszy lub większy sposób przyczynia się do degradacji środowiska. Uwzględniając zakupy w naszych scenariuszach chcemy podkreślić, jak ważna jest edukacja konsumencka, przygotowująca do świadomego i odpowiedzialnego kupowania.

11 SPIS ĆWICZEŃ Reklama i zakupy 31 Hierarchie k r y t e r i ó w d o k o n y w a n i a z a k p ó w, czyli czym kierujemy się robiąc zakupy? 32 Ja i ograniczanie ilościodpadów podczas robienia zakupów 34 Og r a n i c z en i e o d p a d ó w p o d c z a s z a k u p ó w Al g o r y t m o p a k o w a ń 35 Et yk iet y 35 Hipermarket Targ Lokalny sklep 36 Święta w supermarketach 38 Dzień bez kupowania? 39 Kultura konsumpcyjna 39 II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» DOM Nasz zestaw scenariuszy nie może się obejść bez uwzględnienia wpływu codziennych zachowań domowych na środowisko i jakość życia. Te zachowania i postawy chyba najtrudniej zmienić, gdyż są utrwalone przez tradycję, wygodę, zależą od zachowań innych członków rodziny. Tym niemniej, zachęcamy do przyjrzenia się tym banalnym, codziennym czynnościom z nowej, z prośrodowiskowej perspektywy. SPIS ĆWICZEŃ Przydomowe otoczenie 40 Wzbogacanie krajobrazu przydomowego 41 Skarbiec domowy 41 Jak oszczędzać energię / wodę / ciepło w domu 42 Jak ograniczać odpady w domu? 42 Jak ograniczać hałas? 43 Na stole 43 Przy stole 44 Czas wolny 44 Wa k a c j e 45 Tr a n s p o r t 46 ODPADY Edukacja odpadowa jest bardzo rozwinięta w polskich szkołach. Prawie każda instytucja zachęca do segregowania odpadów, zbierania puszek czy sprzątania otoczenia w wyznaczone dni. Rzadko jednak zwraca się uwagę na motywację uczniów, a także na zagadnienie zapobiegania powstawaniu odpadów, a nie tylko ich segregowania czy poddawania recyklingowi. Nasze scenariusze starają się zachęcić do refleksji Jak ja mogę zapobiec wytwarzaniu niepotrzebnych odpadów? SPIS ĆWICZEŃ Kryteria wyboru produktu 47 Strumieńodpadów i cykl życia produktu 48 Jak zostać pogromcą odpadów? 49 Odpowiedzialność za odpady 50 11

12 » SCENARIUSZE REKLAMAc j e Wyjaśnienie Na mnie reklama nie działa!, to często powtarzana przez młodzież (ale nie tylko przez młodzież) deklaracja, mająca świadczyć o tym, że jesteśmy wolni od wpływu reklam. W epoce billboardów, spotów telewizyjnych, informatorów wydawanych przez sieci hipermarketów karmimy się iluzją, że nasze konsumenckie decyzje podejmujemy samodzielnie. Tymczasem reklama komercyjna (w mniejszym lub w większym stopniu) wpływa na to, jak żyjemy, kształtuje nasz styl życia, wpływa bezpośrednio lub pośrednio na stan środowiska naturalnego. Problem ma swoją rangę, choćby dlatego, że albo nie jest dostrzegany, albo jest bagatelizowany, a jeśli jest już zauważony, to brakuje narzędzi do jego rozwiązania. Nie ma programów edukacyjnych, których realizacja przyczyniłaby się do zwiększenia odporności na wpływ reklamy komercyjnej. Dlatego prezentujemy zbiór ćwiczeń, scenariuszy zajęć i propozycji działań, które w pewnym stopniuwypełniają zaistniałą lukę. Przedstawiona propozycja nie odzwierciedla jakiejś skończonej koncepcji programowej, ale z całą pewnością takie ramy programowe wyznacza i ma swoją wewnętrzną logikę. W przeciwieństwie do twórców reklam komercyjnych nie zgadzamy się z założeniem, że nabycie kolejnych przedmiotów przysporzy nam szczęścia, miłości, bądż przybliży do ludzi. Nie ulegamy zaklęciom reklamowym, zachęcającym do kupna preparatów na jędrność, które mają rzekomo zwiększyć nasze poczucie samoakceptacji. Nie przechodzimy też obojętnie wobec sformułowanego problemu. Dlatego proponujemy taki pakiet ćwiczeń, który odzwierciedla nasze postawy i przekonania wobec zjawiska. Cele pakietu Główny cel uczenie odporności na wpływ reklamy komercyjnej realizujemy poprzez trzy grupy celów szczegółowych: I Rekonstruowanie obrazu świata narzucanego przez reklamy, ukazanie rozbieżności pomiędzy propozycjami reklamowymi na nasze życie a rzeczywistością i naszymi emocjami nie kreowanymi pod reklamę, wskazanie negatywnych skutków oddziaływania reklamy komercyjnej. II Wyrabianie umiejętności krytycznego postrzegania przekazów reklamowych, wyrobienie umiejętności analizowania komunikatów reklamowych, wyrobienie umiejętności zdystansowania się do reklam, a także wykorzystania poczucia humoru jako elementu zdrowego podejścia do produkcji. III Wzbudzenie aktywności prospołecznej młodzieży przez wykorzystanie tematyki reklamy,wzbudzenie aktywności twórczej dzieci i młodzieży poprzez wykorzystanie tematyki reklamy. Jak korzystać ze zbioru ćwiczeń? Prezentowany zbiór ćwiczeń można zrealizować w całości jako spójną i w miarę wyczerpującą propozycję programową w ramach, na przykład, lekcji wychowawczych, bądż w ramach pozalekcyjnych warsztatów. Można również wybierać ze zbioru poszczególne elementy jako pomocne i wspierające realizację programu Ekopasja. 12

13 REKLAMAcje II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Ćwiczenia wprowadzające Twórcze definicje reklamy : Duży arkusz papieru, kartki formatu A6, flamastry, taśma samoprzylepna lub szpilki. Przebieg Klasę dzielimy na grupy i prosimy uczniów, by utworzyli, a potem zapisali definicje reklamy według następującego wzoru: Reklama jest jak...,ponieważ... Reprezentanci grup odczytują definicje, a kartki z ich zapisem przypinają na dużym arkuszu papieru. Nauczyciel rozpoczyna rozmowę na temat stosunku uczniów do reklamy komercyjnej, jej funkcji i celów. Najstarsza reklama świata Małe kartki papieru, coś do pisania. Przebieg ćwiczenia Nauczyciel dzieli klasę na małe grupy. Proponuje uczniom: by zastanowili się, co można uznać za najstarszą reklamę na świecie, by swoje propozycje zapisali na kartkach i wymienili się nimi z innymi grupami, by spróbowali ustalić zestaw cech charakteryzujących reklamę, stworzyć coś w rodzaju definicji reklamy, by zaprezentowali efekty pracy na forum klasy. Następnie zaprasza do dyskusji na temat różnic występujących między najstarszą reklamą na świecie i reklamą współcześnie nas otaczającą. 13

14 » SCENARIUSZE Dalekie skojarzenia Film Reklama z cyklu Więcej czy lepiej. Przebieg Odtwórz uczniom film wideo Reklama z cyklu Więcej czy lepiej. Po projekcji zapytaj uczniów: Dlaczego wprowadza się zakazy reklam adresowanych do najmłodszych dzieci? Dlaczego wprowadza się ograniczenia i zakazy dotyczące reklamy alkoholu i papierosów? Przyczyny zapisz z jednej strony tablicy. Następnie zapytaj uczniów: Czy zdarza się, że dorośli reagują na reklamy tak jak najmłodsze dzieci? Jakie są skutki oddziaływania reklamy (nakłanianie do kupowania) dla jakości życia ludzi i stanu środowiska naturalnego? Wnioski zapisz po drugiej stronie tablicy. Ko s z t Gazety i czasopisma. Przebieg Zachęć uczniów do określenia, jaki procent reklam zawierają te czasopisma. Zapytaj, dlaczego gazety chętnie zamieszczają reklamy? Czy znają takie, które w całości utrzymują się z reklam? Czy znane są im inne przypadki otrzymywania produktu za darmo lub po obniżonej cenie dzięki zamieszczanym przy okazji reklamom? Produkty te, jak i czasopisma finansowane są przez reklamodawców, ale skąd reklamodawcy biorą pieniądze na te wydatki? Poprowadź rozmowę w taki sposób, by młodzież doszła do konkluzji, że reklamowany produkt jest droższy nie dlatego, że jest lepszy, ale dlatego, że w jego cenę wliczone są koszty reklamy. 14

15 REKLAMAcje II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Zadania zasadnicze Pod lupą : Duża ilość reklam prasowych wyciętych z gazet. Przebieg Podziel klasę na grupy. Każdej grupie wręcz pakiet materiałów reklamowych i zaproponuj przeprowadzenie analizy wybranych reklam. Uczniowie widząc reklamy uzgadniają w grupach odpowiedzi na zadawane przez nauczyciela pytania. Dzielą się swoimi ustaleniami z pozostałymi grupami. Pytania Co reklamuje konkretna reklama? Kto jest jej adresatem? Które z reklam, leżących na stoliku, są skierowane właśnie do młodych osób? Na jakiej podstawie można wyciągnąć taki wniosek? Co w tej reklamie przyciągnęło wzrok? Jaki ma to związek z reklamowanym produktem? Czy można w tej reklamie odróżnić część informacyjną od nakłaniającej? Dlaczego, według nadawców komunikatu, warto kupić reklamowany produkt? Czy te argumenty przekonują? W jaki sposób zostały zaprezentowane w analizowanej reklamie? Jakie emocje wyzwala ta reklama? Czy można ustalić, w jaki sposób te emocje zostały uruchomione? Jaki obraz utrwala się po obejrzeniu reklamy? Jaki wizerunek adresata reklamy powstaje po jej obejrzeniu? Czy można określić, do jakich potrzeb, pragnień adresata reklamy apeluje slogan reklamowy? Jaką ten slogan ma formę? Czy reklama im się podoba? Jakie elementy reklamy o tym decydują? Jaka grupa produktów najczęściej pojawia się w analizowanych materiałach? Czy można uzasadnić, dlaczego właśnie te grupy produktów? 15

16 » SCENARIUSZE Siła perswazji Wedle potrzeb. Przebieg Zaproponuj uczniom pracę w małych zespołach. Przedyskutujcie, jakiego typu argumentów zwykle używa się, by przekonać kogoś do własnego stanowiska (wyłączając oczywiście środki siłowe)? Wybierzcie jakiś popularny produkt rynkowy, na przykład, szczotkę do butów, grzebień, baton. Przedyskutujcie, do jakich grup docelowych dany produkt może być adresowany. Pomysły mogą być nie z tej Ziemi! Zaproponuj, by zespoły opracowały scenki reklamowe (podobne do reklamowych spotów telewizyjnych) wybranego produktu, adresowane do różnych grup docelowych. Każdy zespół przygotowuje scenkę dla innej grupy docelowej. Zanim zespoły rozpoczną pracę, przypomnij, że reklama nigdy nie jest adresowana do wszystkich, lecz skierowana jest do konkretnej grupy adresatów, np. młodych kobiet, średniozamożnych kawalerów, ludzi starszych, matek, ojców, biznesmenów, itd. To właśnie do potrzeb reprezentantów tych grup apelują zwykle użyte w reklamie argumenty perswazyjne. Quo vadis młody konsumencie? Reklamy prasowe i inne materiały reklamowe, białe arkusze brystolu, klej, nożyczki. Przebieg Młodzież pracuje w zespołach. Spośród zgromadzonych reklam uczniowie wybierają te, które w ich odczuciu są skierowane właśnie do nich. Tną je w taki sposób, by oddzielić od siebie slogany reklamowe, zdjęcia i rysunki produktów reklamowanych, zdjęcia sławnych osób reklamujących dane produkty, inne obrazy i postaci, z którymi kojarzone są reklamowane produkty. Z wyodrębnionych w ten sposób elementów uczniowie konstruują nowe całości: mozaikę sloganów reklamowych, salon sławnych osób, skrzynie produktów, obraz świata budowanego przez reklamy. Zbudowanym całościom nadają tytuły. Prezentują efekty pracy swoim kolegom. Nauczyciel inicjuje dyskusję. Na początek, zachęca uczniów do uzgodnienia znaczenia wyłonionych kategorii. Pyta o to, jakie warunki musi spełnić, według twórców reklam, młody człowiek, aby znaleźć się w gronie modnej grupy? Jakie wzory zachowań popularyzują reklamy? Jaki język? Jakie autorytety? Jak pokazywana jest w reklamie osoba niemieszcząca się w ramach modnego wizerunku? Do jakich potrzeb młodego człowieka najczęściej odwołują się twórcy reklam? W jaki sposób, przy użyciu jakich środków perswazyjnych, motywują do zakupu reklamowanych produktów? Jakie emocje rozbudzają najczęściej reklamowe przekazy kierowane do młodych? 16

17 REKLAMAcje II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Et y k i e t y Reklamy prasowe, plakaty, ulotki, gazetki, broszury reklamowe, kolorowe arkusze brystolu, klej, nożyczki. Przebieg Podziel klasę na kilkuosobowe grupy. Zaproponuj uczniom, by uporządkowali zebrany materiał według następujących obszarów tematycznych: wizerunek kobiety i mężczyzny w reklamie, wizerunek emeryta, wizerunek rodziny, dzień z życia od świtu do nocy reprezentanta jednej z grup docelowych, ważne wydarzenia w życiu od narodzin po 100. rocznicę urodzin - reprezentanta jednej z grup docelowych. Zastanówcie się, czy można wskazać inne kryteria (jeśli tak, to jakie?) porządkowania zgromadzonych materiałów reklamowych. Zaproponuj grupom, by wybrały jeden wątek tematyczny i żeby opracowały koncepcję wypowiedzi - układanki na wybrany temat. Układanki naklejają na arkuszu brystolu i prezentują efekty pracy innym grupom. Nauczyciel rozpoczyna dyskusję prosząc uczniów o opisanie propozycji reklamowych na nasze życie zawartych w tych wypowiedziach, o opracowanie charakterystyk grup docelowych, do których adresowane są te reklamy. Warto zapytać, na czym polega szczęście grup docelowych według twórców reklam? Jak wygląda reklamowy wizerunek szczęśliwej rodziny? Czy istnieją rozbieżności między reklamowymi konstruktami a rzeczywistością? Jakie stereotypy powiela i utrwala reklama? Jakie etykiety przypina reklama reprezentantom poszczególnych grup docelowych? Czy etykiety utrudniają, czy ułatwiają życie człowiekowi? Jak pozbyć się etykiet? 17

18 » SCENARIUSZE Dwa wzorce Kolorowe czasopisma z reklamami, trzy arkusze papieru A2 lub większe, małe kartki (ćwiartki kartki A4), flamastry, klej, nożyczki, karty pomocnicze z opisem zadań do wykonania. Uczniowie nie powinni wiedzieć, co robią inne grupy, dlatego dostają zadania na kartkach. Przebieg Podziel klasę na 3 grupy. Każda z grup otrzymuje na kartkach zadania A), B), C). Po około 20 minutach poproś grupy o zaprezentowanie efektów. W trakcie prezentacji grupy C) poproś klasę o odgadywanie znaczeń. Przeprowadź dyskusję, zwracając uwagą na: Zbieżność między wynikami prac A) i B). Choć grupy posłużyły się innymi technikami (wycinanka z reklam i wiersz), to jednak wyraźnie obie prace łączy fakt budowy charakterystyki postaci w oparciu o wygląd zewnętrzny. Atrakcyjność postaci budują takie cechy ich wyglądu, które są osiągane poprzez używanie dóbr rynkowych i powielanie wzorów z reklam. Opozycję między wynikami prac A) i B) łącznie oraz C). W przypadku charakterystyki wartości młodzież na ogół odwoływała się nie do wyglądu, ale do przymiotów charakteru. Jak wytłumaczycie tak dużą rozbieżność pomiędzy wizerunkami A) i B) oraz C)? Karta pomocnicza: Opis zadań dla grup GRUPA A Dostaliście kolorowe czasopisma. Jest w nich mnóstwo reklam, na których znajdują się osoby w rozmaitych sytuacjach. Zastanówcie się, jak wyglądałaby najbardziej typowa postać z reklamy. Powycinajcie kawałki z reklam i ułóżcie z nich reklamowy ideał. GRUPA B Stanowicie wyjątkową grupę. Zostaliście wybrani z uwagi na niebywałe talenty poetyckie. Dlatego otrzymaliście zadanie, które wykorzysta wasze twórcze zdolności. Przedyskutujcie razem, jaka osoba jest osobą atrakcyjną, trendy [modną] i ułóżcie o niej wiersz. GRUPA C Jesteście grupą do zadań specjalnych. Waszym zadaniem jest stworzenie żywych rzeźb, kompozycji lub scenek, ukazujących, że w życiu danej osoby najważniejszą wartością jest np.: miłość, przyjaźń, odpowiedzialność, zaufanie, dobroć, wolność, itp. Przedyskutujcie najpierw tę sprawę, wybierzcie 5 najważniejszych i zacznijcie tworzyć! Poproście klasę, by próbowała zgadnąć, o jaką wartość chodzi. 18

19 REKLAMAcje II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» MIEĆ Mo t y w Reklamy prasowe, nożyczki, duże arkusze papieru, klej, flamastry, karta pomocnicza z zapisaną na niej hierarchią potrzeb Maslowa, arkusze brystolu z naniesioną na nie tabelą przygotowaną według następującego wzoru. Moje propozycje na życie Hierarchia potrzeb Maslowa Produkty Hasła reklamowe Potrzeby spełnienia, samorealizacji Potrzeby uznania i szacunku Potrzeby społeczne, przynależności i miłości Potrzeby bezpieczeństwa Potrzeby podstawowe, biologiczne Przebieg Podziel klasę na grupy. Zaproponuj młodzieży opracowanie niezwykłej tabeli zatytułowanej Hierarchia potrzeb Maslowa w świecie konsumenta. Na początek, rozdaj karty pomocnicze z zapisaną hierarchią potrzeb Maslowa. Omów poszczególne grupy potrzeb, zwróć uwagę na ich hierarchiczne ułożenie oraz ich związek z poziomami motywacji. Poproś uczniów, by wycięli slogany z reklam prasowych, a na kartkach zapisali hasła reklamowe zapamiętane z reklam telewizyjnych, radiowych i z billboardów. 19

20 » SCENARIUSZE Ustal wspólnie z uczniami, do której grupy potrzeb z hierarchii Maslowa odnoszą się poszczególne slogany i reklamowane przez te slogany produkty. Poproś uczniów, by uporządkowali reklamy produktów odnoszących się do poszczególnych grup potrzeb w taki sposób, by wyodrębnić kategorie produktów, np.: kosmetyki, leki, usługi bankowe, kredyty mieszkaniowe, prestiżowe produkty, np. biżuteria. Następnie rozdaj przygotowane tabele (każdej grupie jedną) i poproś grupy o ich uzupełnienie. Rubrykę hierarchia potrzeb, jeszcze przed zajęciami, wypełnia nauczyciel. W rubryce hasła reklamowe uczniowie wklejają slogany, które zachęcają do kupienia produktów, przyporządkowując je grupie potrzeb, do której nawiązują. W rubryce produkty uczniowie wpisują kategorie produktów reklamowanych przez slogany odnoszące się do poszczególnych grup potrzeb. Poproś grupy o zaprezentowanie efektów pracy i krótkie komentarze. Rozpocznij dyskusję zadając pytania: W czym tkwi siła sloganów reklamowych? Na czym polega perswazyjny charakter sloganów reklamowych? Do których grup potrzeb najczęściej odwołują się twórcy reklam? Dlaczego? Co według nadawców komunikatu reklamowego jest warunkiem zaspokojenia potrzeb? Czy wszystko można kupić? Czy potrzeby, do których nawiązują hasła reklamowe, można zaspokoić w inny sposób, niż poprzez kupienie reklamowanych produktów? W jaki sposób? Poproś uczniów o podanie przykładów ich własnych, niepowtarzalnych propozycji na sensowne życie. Porozmawiajcie o pasjach, zainteresowaniach, realizowanych celach i niespełnionych marzeniach uczniów. 20

21 Karta pomocnicza: REKLAMAcje II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Kształtowanie motywacji Hierarchia potrzeb Maslowa i poziomy motywacji Potrzeby spełnienia, samorealizacji Realizacja własnego potencjału, urzeczywistnianie siebie jako odrębnej jednostki. Stawanie się tym, kim możemy być, wykorzystanie swoich zdolności, talentów. Zaspokojenie potrzeby tworzenia. Potrzeby uznania i szacunku Poczucie własnej wartości, samoakceptacji, uznanie ze strony innych. Zaspokojenie potrzeby wolności, prestiżu, statusu, szacunku. Potrzeby społeczne, przynależności i miłości Chęć przynależności do grupy, poczucie wspólnoty. Zaspokojenie potrzeby akceptacji, więzi, miłości. Potrzeby bezpieczeństwa Poczucie, że jest się chronionym przed niebezpieczeństwami (chorobami,wypadkami losowymi). Zaspokojenie potrzeb bytowych. Potrzeby podstawowe, biologiczne Zaspokojenie głodu, pragnienia, snu, prokreacji. Motywacja uzasadnienie do działania: przyczyny, racje, cele, które skłaniają Cię do podjęcia działań. Motywacja leży wewnątrz nas, ma kilka poziomów odpowiadających naszym potrzebom Potrzeba stan wewnętrznego napięcia wywołanego świadomością braku. Potrzeby kształtują naszą motywację. Gdy zaspokajamy brak, potrzeba staje się motywem, przyczyną, powodem do działania 21

22 » SCENARIUSZE Wa r t o ś ć Prywatne albumy zdjęć uczniów, reklamy prasowe, arkusze brystolu, klej, flamastry. Przebieg Uczniowie pracują w małych grupach. Poproś uczniów, aby spośród reklam prasowych wybrali te, które, ich zdaniem, ukazują miłość, rodzinność, bezpieczeństwo, więzi między ludźmi, zdrowie. Poproś, aby wybrali jedną z wartości i utworzyli układanki na jej temat z wyselekcjonowanych reklam. Układanki naklejają na arkusz bristolu. Następnie zaproponuj uczniom, aby spośród zdjęć ze swoich prywatnych albumów, też rodzinnych, wybrali te fotografie, które w jakiś sposób odzwierciedlają przywoływane wartości. Zaproponuj zestawienie reklamowych propozycji na nasze życie z wybranymi zdjęciami rejestrującymi rzeczywistość. Zapytaj uczniów, czym się różnią te dwa światy: świat skonstruowany przez reklamy i świat tworzony przez nich, z ich udziałem? Co l l a g e Reklamy prasowe, gazetki, broszury, ulotki, foldery reklamowe, nożyczki, klej, kolorowe arkusze brystolu. Przebieg Podziel klasę na zespoły, rozdaj pakiet materiałów reklamowych. Zaproponuj uczniom: pocięcie materiałów reklamowych w taki sposób, by oddzielić rysunki, zdjęcia od haseł reklamowych, a potem połączenie haseł z rysunkami, zdjęciami w taki sposób, by ze sobą kontrastowały, pocięcie haseł,oddzielając od siebie poszczególne wyrazy, a następnie złożenie z nich nowych sloganów reklamowych, przyklejenie utworzonych kompozycji na arkuszach brystolu. Sy s y Sysy są nieistniejącym produktem produkowanym specjalnie dla młodzieży. Jest to produkt bardzo popularny. Wielu młodych ludzi chętnie go używa. Idąc za ciosem, producent sysów postanowił zwiększyć swoją ofertę i wypuścić na rynek Sysy+. Oczywiście Sysy+ są również nieistniejącym produktem. Trzeba jednak producentowi pomóc i zaprojektować dla Sysów+ nowe atrakcyjne opakowanie zawierające grafikę i teksty, a także zaprojektować kampanię reklamową. Możecie zainspirować się reklamą Sysów z naszego filmu pod tytułem Wybory. Swoje projekty opracujcie w grupach i porównajcie, która grupa wykazała się większą pomysłowością. Czyje projekty są najciekawsze, czyje najbardziej absurdalne. 22

23 REKLAMAcje II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie I : Reklamy prasowe, karta pomocnicza z zapisaną ustawą o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Przebieg: Poproś uczniów, żeby spośród przyniesionych reklam prasowych wybrali te, które z jakichś powodów budzą ich niepokój. Poproś, żeby spróbowali wyjaśnić, co ich niepokoi w tych reklamach. Jeżeli uczniowie nie przynieśli ciekawego materiału, zaprezentuj im kilka przygotowanych przez siebie przykładów reklam nieetycznych. Posłuż się kartą pomocniczą zawierającą kategorie obszarów, których przekraczanie jest w Polsce zakazane wg zapisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Jakie inne przykłady łamania tych zasad mogą podać uczniowie? Przedyskutujcie na ich przykładzie, czego nie wolno w reklamie? Jakich sytuacji, postaw nie powinna promować reklama? Których granic nie powinna przekraczać? Czy liczy się tylko indywidualna wrażliwość, czy ogólnospołeczne normy? Dlaczego pewne granice są przekraczane? Karta pomocnicza USTAWA z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst pierwotny: Dz. U r. Nr 47 poz. 211) (tekst jednolity: Dz. U r. Nr 153 poz. 1503) Art Czynem nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy jest w szczególności: 1. reklama sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiająca godności człowieka, 2. reklama wprowadzająca klienta w błąd i mogąca przez to wpłynąć na jego decyzję co do nabycia towaru lub usługi, 3. reklama odwołująca się do uczuć klientów przez wywoływanie lęku, wykorzystywanie przesądów lub łatwowierności dzieci, 4. wypowiedź, która, zachęcając do nabywania towarów lub usług, sprawia wrażenie neutralnej informacji, 5. reklama, która stanowi istotną ingerencję w sferę prywatności, w szczególności przez uciążliwe dla klientów nagabywanie w miejscach publicznych, przesyłanie na koszt klienta nie zamówionych towarów lub nadużywanie technicznych środków przekazu informacji, 2. Przy ocenie reklamy wprowadzającej w błąd należy uwzględnić wszystkie jej elementy, zwłaszcza dotyczące ilości, jakości, składników, sposobu wykonania, przydatności, możliwości zastosowania, naprawy lub konserwacji reklamowanych towarów lub usług, a także zachowania się klienta. 3. Reklama umożliwiająca bezpośrednio lub pośrednio rozpoznanie konkurenta albo towarów lub usług oferowanych przez konkurenta, zwana dalej reklamą porównawczą, stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami. Reklama porównawcza nie jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, jeżeli łącznie spełnia następujące przesłanki: 1. nie jest reklamą wprowadzającą w błąd, o której mowa w ust. 1 pkt 2, 2. w sposób rzetelny i dający się zweryfikować na podstawie obiektywnych kryteriów porównuje towary lub usługi zaspokajające te same potrzeby lub przeznaczone do tego samego celu, 23

24 » SCENARIUSZE w sposób obiektywny porównuje jedną lub kilka istotnych, charakterystycznych, sprawdzalnych i typowych cech tych towarów i usług, do których może należeć także cena, nie powoduje na rynku pomyłek w rozróżnieniu między reklamującym a jego konkurentem, ani między ich towarami albo usługami, znakami towarowymi, oznaczeniami przedsiębiorstwa lub innymi oznaczeniami odróżniającymi, nie dyskredytuje towarów, usług, działalności, znaków towarowych, oznaczeń przedsiębiorstwa lub innych oznaczeń odróżniających, a także okoliczności dotyczących konkurenta, w odniesieniu do towarów z chronionym oznaczeniem geograficznym lub chronioną nazwą pochodzenia odnosi się zawsze do towarów z takim samym oznaczeniem; nie wykorzystuje w nieuczciwy sposób renomy znaku towarowego, oznaczenia przedsiębiorstwa lub innego oznaczenia odróżniającego konkurenta ani też chronionego oznaczenia geograficznego lub chronionej nazwy pochodzenia produktów konkurencyjnych; nie przedstawia towaru lub usługi jako imitacji czy naśladownictwa towaru lub usługi opatrzonych chronionym znakiem towarowym, chronionym oznaczeniem geograficznym lub chronioną nazwą pochodzenia albo innym oznaczeniem odróżniającym. 4. Reklama porównawcza związana z ofertą specjalną powinna, w zależności od jej warunków, jasno i jednoznacznie wskazywać datę wygaśnięcia tej oferty lub zawierać informację, że oferta jest ważna do czasu wyczerpania zapasu towarów bądź zaprzestania wykonywania usług, a jeżeli oferta specjalna jeszcze nie obowiązuje, powinna wskazywać również datę, od której specjalna cena lub inne szczególne warunki oferty będą obowiązywały. Art. 17. Czynu nieuczciwej konkurencji, w rozumieniu art. 16, dopuszcza się również agencja reklamowa albo inny przedsiębiorca, który reklamę opracował. Reklamy niektórych towarów lub usług podlegają szczególnym rygorom prawnym. W szczególności dotyczy to m.in. następujących kategorii reklam: (ze strony: (a) Reklama alkoholu Zgodnie z Ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, reklama napojów alkoholowych jest w Polsce zabroniona, za wyjątkiem reklamy piwa, która jest dozwolona pod warunkiem, iż nie jest to reklama: kierowana do małoletnich; prowadzona poprzez budowanie skojarzeń z atrakcyjnością seksualną, wypoczynkiem, sprawnością fizyczną, nauką, pracą, sukcesem zawodowym lub życiowym, zdrowiem; prowadzona w telewizji, radiu, kinie i teatrze pomiędzy godziną 6.00 a 20.00, z wyjątkiem reklamy prowadzonej przez organizatora imprezy sportowej w trakcie trwania tej imprezy; na kasetach wideo i innych nośnikach; w prasie młodzieżowej i dziecięcej; na okładkach dzienników i czasopism; na słupach i tablicach reklamowych, chyba że 20% powierzchni reklamy zajmować będą napisy informujące o szkodliwości spożycia alkoholu lub o zakazie sprzedaży alkoholu małoletnim; przy udziale małoletnich. Powyższe ograniczenia nie dotyczą reklamy prowadzonej wewnątrz pomieszczeń hurtowni, wydzielonych stoisk lub punktów prowadzących wyłącznie sprzedaż napojów alkoholowych, a także na terenie punktów prowadzących sprzedaż alkoholu przeznaczonego do spożycia w miejscu sprzedaży. A zatem, dozwolona jest reklama np. wódki w pubie, w hurtowni napojów alkoholowych albo w wydzielonym stoisku alkoholowym w sklepie. (b) Reklama papierosów Zgodnie z Ustawą o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów 24

25 REKLAMAcje II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE tytoniowych, reklama lub promocja papierosów oraz innych wyrobów tytoniowych lub innych rekwizytów/symboli związanych z używaniem tytoniu jest zabroniona. W szczególności zakaz ten dotyczy reklamy papierosów: w telewizji, radiu, kinach, zakładach opieki zdrowotnej, szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych, na terenie obiektów sportowo-rekreacyjnych oraz w innych miejscach publicznych; w prasie; na plakatach lub billboardach; w mediach elektronicznych. (c) Reklama leków Zgodnie z ustawą - Prawo farmaceutyczne, szczególnym rygorom podlega reklama leków. Wśród najistotniejszych ograniczeń dla reklamodawców należy wymienić następujące: reklama leków wydawanych tylko na receptę może być kierowana wyłącznie do profesjonalistów, tj. lekarzy, farmaceutów, weterynarzy; reklama leków nie może być kierowana do dzieci; reklama leków, która kierowana jest do publicznej wiadomości, nie może polegać na prezentowaniu leków przez osoby pełniące funkcje publiczne lub lekarzy albo farmaceutów; reklama leków nie może wprowadzać w błąd; reklama leków kierowana do publicznej wiadomości musi zawierać określone prawem ostrzeżenie (np. w przypadku reklamy telewizyjnej jest to: Przed użyciem zapoznaj się z treścią ulotki dołączonej do opakowania bądź skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą ). (d) Reklama gier losowych Zgodnie z przepisami Ustawy o grach i zakładach wzajemnych, w Polsce zabronione jest reklamowanie: wideoloterii, gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości, zakładów wzajemnych, gier na automatach oraz gier na automatach o niskich wygranych. Zakaz ten nie dotyczy jednakże reklamy i informacji w ośrodkach gier i punktach przyjmowania zakładów.» (e) Reklama telewizyjna i radiowa Szereg ograniczeń dotyczących reklamy wprowadza Ustawa o radiofonii i telewizji. Ograniczenia te dotyczą zarówno formy i sposobu prowadzenia reklamy, jak i reklam poszczególnych produktów lub usług.te drugie pokrywają się zasadniczo z ograniczeniami wynikającymi z innych ustaw (np. dotyczącymi reklamy leków, alkoholu lub papierosów), natomiast wśród ograniczeń pierwszego typu można m.in. wymienić: I. wymóg, by reklamy zajmowały nie więcej niż 15% dziennego czasu nadawania programu i nie więcej niż 12 minut w ciągu godziny; II. zakaz przerywania filmów fabularnych i telewizyjnych reklamą częściej niż raz na każde 45 minut trwania filmu; III. zakaz przerywania reklamą audycji innych niż filmy lub transmisje imprez sportowych częściej niż co 20 minut (w radiu - co 10 minut); IV. zakaz przerywania reklamą określonych audycji, np. serwisów informacyjnych i programów dla dzieci; V. zakaz wykorzystywania w reklamie głosu lub wizerunku osób, które prowadziły audycje publicystyczne lub dla dzieci nie dawniej niż na 3 miesiące przed dniem nadawania reklamy; VI. zakaz reklamy nawołującej bezpośrednio małoletnich do nabywania produktów lub usług lub do wywierania presji na rodziców lub inne osoby, by nabyły reklamowany produkt lub usługę; VII. zakaz reklamy wykorzystującej zaufanie małoletnich, jakie pokładają oni w rodzicach, nauczycielach i innych osobach; VIII. zakaz reklamy w nieuzasadniony sposób ukazującej małoletnich w niebezpiecznych sytuacjach; IX. zakaz reklamy oddziałującej w sposób ukryty na podświadomość (tzw. reklama podprogowa) lub reklamy ukrytej; X. zakaz reklamy naruszającej godność ludzką, zawierającej treści dyskryminujące lub zagrażające fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi małoletnich 25

26 » SCENARIUSZE Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie II Reklamy prasowe. Przebieg Poproś uczniów, by wybrali spośród zgromadzonych reklam prasowych te, które reklamują lekarstwa. Rozpocznij rozmowę od pytania, czy dużo jest tych reklam? Jakie chwyty stosują reklamodawcy w tej grupie produktów? Jakie postaci pojawiają się w reklamach lekarstw? Jakie obrazy są kojarzone z preparatami? Czy mogą wskazać negatywne skutki oddziaływania reklam medykamentów? Zachęć uczniów, żeby przy najbliższej okazji wstąpili do apteki i zapytali pracowników apteki o zależność między reklamą leków a ich sprzedażą. Pi ę ć t o k s y c z n y c h ć w i c z e ń. Ćwiczenie III Przebieg Zaproponuj uczniom przygotowanie plakatu z hasłem reklamowym sprzeciwiającym się agresji, głupocie reklam i kampanii marketingowych. Jeżeli uczniowie zauważyli w codziennym życiu, telewizji, na billboardzie lub w innym miejscu ekspozycji reklam coś głupiego, absurdalnego lub niemoralnego, robią plakat, który będzie sprzeciwem lub parodią tej reklamy. Plakaty zostają wyeksponowane w wyznaczonym miejscu w szkole, tworząc Galerię Anty-reklamy. Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie IV Przebieg Zaproponuj uczniom przygotowanie scenki będącej parodią reklamy uznanej za szczególnie toksyczną. W prezentacjach można wykorzystać: piosenki, wiersze, prezentacje multimedialne, formy plastyczne itd. Aby uniknąć kontrowersyjnych elementów, warto przypomnieć uczestnikom, że parodia to forma satyry, polegająca na naśladowaniu jakiegoś tekstu, dzieła sztuki lub pewnego stylu w sposób wyolbrzymiający ich cechy i nadający im komiczny charakter. Pięć toksycznych ćwiczeń. Ćwiczenie V Przebieg Zaproponuj uczniom zaprojektowanie i przygotowanie absurdalnej scenki reklamowej dla wylosowanego przez klasę produktu. To ćwiczenie dotyczy nie reklamy, lecz wybranego produktu, np. pumeks, parasolka, jagody ze śmietaną, latający dywan, smok, super koty, wiatrak, torba na kółkach itd. Dopasuj produkty do wieku uczniów. 26

27 REKLAMAcje II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Ko n t y n u a c j e / a k t y w i z a c j e Wy s t a w a ś w ia t k o n s u m e n t a Zaproponuj młodzieży zorganizowanie wystawy z wykorzystaniem prac powstałych w czasie spotkań warsztatowych. Cele wystawy: 1. Zaprezentowanie konstruowanego przez reklamy świata konsumenta. 2. Zwrócenie uwagi na środki perswazji, które reklama stosuje. 3. Wyrobienie umiejętności krytycznego przyjmowania komunikatu reklam. 4. Pobudzenie aktywności prospołecznej młodzieży. Wystawa powstaje w oparciu o prace wykonane na zajęciach (patrz ćwiczenia zasadnicze). Wystawę można zaaranżować w szkole, w bibliotece, w ośrodku zdrowie, w muzeum, w rynku i w innych uczęszczanych miejscach w Twoim mieście. Przedyskutujcie wspólnie koncepcję wystawy. Koniecznie nadajcie jej tytuł. Opracujcie plan działań i plan wydatków. Nawiążcie kontakt z instytucjami i osobami, które mogą pomóc w zorganizowaniu wystawy i zaproście je do współpracy. Nawiążcie również kontakt z mediami lokalnymi i zaproście je na otwarcie wystawy, przygotowując wcześniej notatkę prasową i krótką wypowiedź na temat realizowanej idei. Dz iw a d ł a Zorganizuj konkurs na prace plastyczne, małe formy literackie, małe formy muzyczno taneczne, podejmujące temat negatywnych skutków reklamy komercyjnej (np. uzależnienie od reklam, narzucanie stylu życia, etykietowanie, cywilizacja śmieci, itd.). Cele konkursu: Zwrócenie uwagi na negatywne oddziaływanie reklamy komercyjnej na kondycję człowieka, środowiska społecznego oraz środowiska naturalnego. Wypracowanie własnego stanowiska wobec skutków oddziaływania reklam komercyjnych. Uruchomienie twórczych potencjałów uczniów, uświadomienie, że techniki artystyczne mogą być środkiem do odkrywania własnej tożsamości. W konkursie mogą wziąć udział uczniowie, ich rodziny, nauczyciele (również jako uczestnicy, nie tylko jako opiekunowie!). Prace mogą być indywidualne i zespołowe. Wskazane jest, by nauczyciele różnych przedmiotów ( plastyki, wiedzy o kulturze, poloniści, itd.) wsparli młodzież w poszukiwaniu oryginalnych form ich własnych przemyśleń. Prace ocenia powołane przez młodzież jury. Wszystkie prace prezentowane są na Szkolnej gali, zorganizowanej na zakończenie cyklu spotkań dotyczących reklam. 27

28 » SCENARIUSZE Plebiscyt Toksyczna reklama Przeprowadźcie plebiscyt, którego celem będzie wyłonienie najbardziej toksycznych reklam obecnych na rynku polskim. Plebiscyt przebiega w 2 etapach: ETAP I Uczestnicy plebiscytu zgłaszają na forum klasy dowolną ilość reklam - kandydatów w trakcie zajęć poświęconych reklamie, wypełniając karty zgłoszeniowe. Uczestnik wybiera reklamę i opisuje ją. Prawidłowo wypełniona karta zgłoszeniowa zawiera: wskazanie i opis reklamy - kandydata krótkie uzasadnienie wyboru - posługując się gotowymi propozycjami zawartymi na karcie zgłoszeniowej wskazanie kategorii, do jakiej należy reklama dane osobowe osoby/ osób zgłaszających. Kartę należy wrzucić do specjalnie oznaczonej urny, która zostanie wystawiona w szkole. Głosować mogą zarówno pojedyncze osoby, jak i grupy osób. Jedna osoba/ grupa może zgłosić kilka reklam (wykorzystując kilka kuponów). Zgłoszone reklamy - kandydaci utworzą listę, która umożliwi przeprowadzenie głosowania i wybór zwycięskich (czyli najbardziej toksycznych) reklam. O ostatecznym zakwalifikowaniu reklamy - kandydata do głosowania w Etapie II zdecyduje komisja złożona z organizatorów plebiscytu w szkole. ETAP II Wytypowane reklamy-kandydaci zamieszczane są na liście na plakatach w szkole. Uczniowie szkoły zostają, poprzez plakaty, zaproszeni do oddawania głosów na toksyczną reklamę. Reklamy - zwycięzcy zostają wybrane na podstawie powszechnego głosowania, w którym uczestniczą wszystkie zainteresowane osoby. Głosy na wybraną reklamę- kandydata są oddawane anonimowo na specjalnych kartach do głosowania. Na postawie zebranych głosów powstaje ranking najbardziej toksycznych reklam oraz wyłonione zwycięskie reklamy tzn. te, które otrzymały najwięcej głosów. Wyniki rankingu zostają ogłoszone podczas finału kampanii. Ogłoszenie wyników plebiscytu może być przyczynkiem do zorganizowania finału Toksyczna Gala. 28

29 REKLAMAcje II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Toksyczna gala Przebieg Finał może mieć charakter ligi klas. Zobowiązuje on klasy do przygotowania się przed finałem. Zakończeniem finału może być wybór klasy, która najlepiej zaprezentowała się na forum. Oceny uczestników dokonuje jury składające się z uczniów (organizatorów) oraz nauczycieli danej szkoły lub wszyscy widzowie podczas otwartego głosowania na forum szkoły. Zaproponowane elementy finału szkolnego można dowolnie komponować oraz wzbogacać wg własnych potrzeb i możliwości. Podczas finału następuje ogłoszenie wyników dotyczących plebiscytu i przedstawienie wybranych w szkole najbardziej toksycznych reklam. Zadaniem każdej z klas uczestniczących w finale jest przygotowanie plakatu z hasłem reklamowym (patrz: Ćwiczenie III), przygotowanie scenki będącej parodią reklamy (patrz: Ćwiczenie IV), przygotowanie absurdalnej scenki reklamowej (patrz: Ćwiczenie V). Podczas finału następuje ogłoszenie wyników plebiscytu oraz wybór klasy, która wykazała się największym zaangażowaniem i wiedzą, przez jury lub widzów zebranych na sali. 29

30 » SCENARIUSZE Za k u p y Człowiek współczesny jest często przede wszystkim konsumentem. Pieniądze wydane na wybrany produkt to głos za konkretnymi rozwiązaniami. Wybierając dany produkt w sklepie, wybieramy więc też opakowanie, sposób transportu, etykę producenta, warunki w jakich pracują wytwórcy, itd. To decyzje klientów podczas robienia zakupów mogą wpłynąć na to, co i w jaki sposób będzie produkowane, pakowane, skąd będzie dostarczane. Moje zakupy są wyrazem mojego stylu życia, który w mniejszy lub większy sposób przyczynia się do degradacji środowiska. Uwzględniając zakupy w naszych scenariuszach chcemy podkreślić, jak ważna jest edukacja konsumencka, przygotowująca do świadomego i odpowiedzialnego kupowania. SPIS ĆWICZEŃ Reklama i zakupy 31 Czym kierujemy się robiąc zakupy? 32 Ja i ograniczanie ilościodpadów podczas robienia zakupów 34 Og r a n i c z en i e o d p a d ó w p o d c z a s z a k u p ó w Al g o r y t m o p a k o w a ń 35 Et yk iet y 35 Hipermarket Targ Lokalny sklep 36 Święta w supermarketach 38 Dzień bez kupowania? 39 Kultura konsumpcyjna 39 30

31 Zakupy II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Re k l a m a i z a k u p y Kartki z napisami - wg wzoru, jak niżej. Prowadzący zapisuje na dużych kartkach dwa przeciwstawne twierdzenia i umieszcza je na dwóch przeciwległych krańcach pomieszczenia. Reklama na mnie nie działa Reklama ma wpływ na moje zakupy Prowadzący prosi uczestników spotkania o zajęcie miejsca przy tych kartkach, na których napisana jest opinia bliższa ich poglądom. Utworzone w ten sposób grupy dyskusyjne przygotowują argumenty przemawiające za wybraną przez nie opinią. Następnie prowadzący zachęca do konfrontacji racji i argumentów. Prowadzący ułatwia uczestnikom wymianę poglądów. Na zakończenie prosi osoby, które zmieniły zdanie, o zmianę miejsca. Ogłasza wynik debaty. Kontynuacje Z życia kury: zrób prezentację przedstawiającą, czym różni się hodowla kur w zależności od typu hodowli, na podstawie oznaczeń z opakowań (od 0 do 3). Zestaw tę relację z sielankowymi obrazkami, informacjami i hasłami reklamowymi z opakowań na jajka. AKTYWIZACJE Opracuj pomysł happeningu wykształcającego krytyczny stosunek do reklamy u konsumentów. Zaprojektuj krótkie ulotki. Happening przeprowadź w jednym ze sklepów, supermarketów swojego miasta. Zaprojektuj scenariusz zajęć dla dzieci przedszkolnych, dotyczący zwiększenia dystansu do reklamy. 31

32 » SCENARIUSZE Hierarchie k r y t e r i ó w d o k o n y w a n i a z a k u p ó w, c z y l i c z y m k i e r u j e my s i ę r o b i ą c z a k u p y? Komplet dużych kartek. Komplety, dla wszystkich uczestników, małych karteczek z zapisanymi zdaniami kryteriami, które bierzemy pod uwagę, kupując artykuły spożywcze - wg wzoru. I. Etap indywidualny Prowadzący prosi uczestników o indywidualną pracę. Rozdaje uczestnikom komplety małych karteczek. Zadaniem uczestników jest: wybranie tylko tych kryteriów, którymi uczestnik faktycznie kieruje się podczas kupowania artykułów spożywczych, uporządkowanie karteczek w taki sposób, by utworzyły one romb (strukturę diamentu - jak na schemacie poniżej instrukcji). Następnie uczestnicy prezentują swoje własne rankingi kryteriów dokonywania zakupu artykułów spożywczych, starając się uzasadnić kolejność tych kryteriów w proponowanym przez siebie schemacie. II. Etap dyskusji W II etapie ćwiczenia prowadzący inicjuje dyskusję na temat zaprezentowanych rankingów diamentowych. Następnie dzieli uczestników na kilkuosobowe grupy i prosi, aby grupy wybrały kryteria najbardziej korzystne dla zrównoważonego rozwoju. Lista kryteriów, którymi kierujemy się przy kupowaniu artykułów spożywczych: Kupując produkty spożywcze biorę pod uwagę: przestrzeganie zasad poszanowania środowiska w procesie produkcji (certyfikat ekologiczny) przestrzeganie przez producenta zasad uczciwej reklamy produkowanie żywności metodami ekologicznymi (certyfikat ekologiczny) przyzwyczajenie do kupowania tego produktu ze względu na sprawdzoną wysoką jakość promocję produktu czy jest on mi rzeczywiście potrzebny reklamowanie produktu to, czy kupują go moi znajomi długi termin przydatności do spożycia skąd pochodzi produkt opakowanie mniej uciążliwe dla środowiska czy składniki produktu są bezpieczne dla zdrowia 32

33 Zakupy II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» estetyczne, atrakcyjne opakowanie niską cenę, by zaoszczędzić pieniądze czy to co kupuję jest modne jego wartość odżywczą wysoką cenę, by mieć gwarancję, że produkt jest dobry czy bezpośredni wytwórcy otrzymują godziwą zapłatę czy towar posiada znak fair trade jego smak krótki termin ważności Przykładowy schemat rankingu diamentowego 1 najczęściej stosowane kryterium przy zakupie 2, 3 bardzo często stosowane kryteria przy zakupie 4, 5, 6, 7 często stosowane kryteria 8, 9 rzadziej stosowane niż poprzednie 10 najrzadziej stosowane kryterium przy zakupie kontynuacje Zrób rozeznanie w najbliższym supermarkecie, skąd pochodzą sprzedawane tam warzywa i owoce. Zaznacz na mapie, jaką drogę musiały przejechać, by dotrzeć do polskiego sklepu. Oblicz przybliżoną ilość kilometrów każdego produktu. Przedstaw wyniki swoich dociekań w formie prezentacji. 33

34 » SCENARIUSZE Ja i ograniczanie ilości odpadów podczas robienia zakupów * Tabela dla każdej grupy, wg wzoru Prowadzący dzieli uczestników na małe grupy i prosi o uzgodnienie w grupach: Co można zrobić, żeby zapobiec powstawaniu odpadów? Jakie zachowania podczas robienia zakupów wpływają na ograniczenie ilości wytwarzanych przez konsumenta odpadów? Po uzgodnieniu, uczestnicy wpisują propozycje do tabeli, w kolumnie pierwszej. Zachowania, które wpływają na ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów podczas robienia zakupów np.: sprawdzenie, czy przedmiot jest trwały Ocena zachowania, ze względu na korzyści dla środowiska płynące z wprowadzenia go w życie. Ocena w skali od 1 do 5 Ocena zachowania, ze względu na trudność wprowadzenia go przez Ciebie w życie. Ocena w skali od 1 do 5 np.: upewnienie się, czy jego opakowanie może być powtórnie wykorzystane Prowadzący prosi, by uczestnicy indywidualnie ocenili, w skali od 1 do 5, korzyści dla środowiska płynące z zastosowania tego zachowania. Uczestnicy wpisują oceny w drugiej kolumnie tabeli. Następnie prowadzący prosi, by uczestnicy indywidualnie ocenili, w skali od 1 do 5, stopień trudności wprowadzenia tych zachowań w swoje życie. Uczestnicy wpisują oceny w trzeciej kolumnie tabeli. Prowadzący prosi uczestników o zapisanie na tablicy zachowań, które zostały wysoko ocenione jako korzystne dla środowiska, ale które są trudne do wprowadzenia w życie. Pyta o przyczyny tych trudności. Zachęca do zastanowienia się, w jaki sposób przyczyny pokonać. Aktywizacje Zorganizuj konkurs w szkole na najbardziej odjazdową własnoręcznie wykonaną: wyszywaną, dzierganą, tkaną, malowaną torbę wielokrotnego użytku. * W ćwiczeniu zastosowano tzn. metodę porządkowania propagowaną w programie Ekologic! Fundacji The Keep Sweeden Tidy. 34

35 Zakupy II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Ograniczenie odpadów podczas zakupów Algorytm opakowań Kartoniki z nazwami produktów w różnych rodzajach opakowań. Karta pomocnicza Algorytm opakowań w formacie A3. Każdy z uczestników losuje jeden kartonik z obrazkiem produktu. Ustala, w jakich opakowaniach sprzedawany jest ten produkt w sklepach. Nazwy tych opakowań zapisuje na kartce. Wszyscy uczestnicy, korzystając z algorytmu opakowań, testują odpowiadając na pytania algorytmu - wszystkie typy opakowań, w których sprzedawany jest wylosowany przez nich produkt. Na zakończenie prowadzący inicjuje dyskusję na temat porównywania opakowań i stosowania kryteriów wyłaniania opakowań najmniej uciążliwych dla środowiska. Kontynuacje Utwórz obraz z owoców, ziół i traw - darów natury, inspirując się obrazem Arcimboldo. Analogicznie stwórz portret człowieka XXI wieku - konsumenta jednorazowych dóbr, korzystając z wybranych przez siebie materiałów (opakowania, produkty spożywcze, reklamy itp.). Nazwij swoje obrazy. Aktywizacje Zorganizuj, w porozumieniu ze stowarzyszeniem Nowa Idea, w swojej miejscowości, mieście, wsi Kampanię Przyjazny sklep. Zapewnimy nieodpłatnie szkolenie. W porozumieniu z zarządcą wybranego sklepu zorganizujcie, najpierw dla pracowników tego sklepu, później dla jego klientów kurs wybierania opakowań najmniej uciążliwych dla środowiska, korzystając oczywiście z algorytmu opakowań. Et y k i e t y Rozmaite etykiety zebrane przez uczestników. Zaproponuj uczestnikom dokładne przyjrzenie się zebranym etykietom. Jakie są stałe elementy etykiet? Czego możemy się z nich dowiedzieć o produkcie? Zbierz informacje i przedstaw je w czytelny sposób. Jakich informacji będą szukały na etykietach następujące osoby: osoba na diecie, osoba, która ma cukrzycę, osoba z podwyższonym cholesterolem, mama z dzieckiem? Kontynuacje Znajdź etykiety zafałszowujące informacje poprzez reklamę, ilustrację niezgodną z zawartością, wprowadzające w błąd, nie podające pełnej informacji o produkcie lub podające zbyt mało informacji. Bądź krytyczny. Przygotuj prezentację z zebranych materiałów. 35

36 » SCENARIUSZE Hi p e r m a r ke t Ta r g Lo k a l n y s k l e p Tabela wg wzoru. Poproś uczniów o uzupełnienie poniższej tabeli. Czym przyciągają hipermarkety? Czym przyciągają targi? Czym przyciąga lokalny sklep? Zastanówcie się, jakie potrzeby starają się zaspokoić galerie handlowe i hipermarkety? Jakie inne instytucje i miejsca istniejące w przestrzeni społecznej chcą one zastąpić? Poproś uczniów o zastanowienie się, czy lokalne sklepiki oraz targi mają szanse przetrwania, a jeżeli tak, to pod jakimi warunkami? Aktywizacje Zrób mapkę lub prezentację pokazującą pułapki, czyli zabiegi marketingowe, na jakie supermarkety chcą złapać klienta, przywiązać do siebie, zachęcić do nieplanowanych zakupów. Skorzystaj z poniższej tabelki. 36

37 Zakupy II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» reklamami w środkach masowego przekazu, billboardami, ulotkami i gazetkami pod drzwiami naszych mieszkań miejscami zabaw dla dzieci sposobami ułożenia produktów na półkach drogowskazami na trasach wjazdowych do miast rozwiązaniem problemu przemieszczania się małych dzieci po dużej powierzchni pchane pojazdy dla dzieci zmieniającymi się układami segmentów, działów bezpłatnym dojazdem autobusem z centralnych punktów miasta food courtami placami jedzenia ze stołami i krzesłami, punktami gastronomicznymi muzyką, zapachami, kolorami, podświetleniami strukturą budynku i wrotami centrum handlowego, przekroczenie których sprawia, że czujemy się jak w świątyni wielkimi wózkami nobilitującymi konsumenta i małymi wózeczkami nobilitującymi dziecko jako konsumenta degustacjami rozrywkami dla całej rodziny otwieranymi bramkami regulującymi ruch promocjami kartami lojalności (zbieranie punktów) - nagrodami Na jakie zmysły działa supermarket? Przedstaw to sugestywnie w postaci filmiku lub prezentacji. Jak można ominąć pułapki na zakupach, by uniknąć kupowania niepotrzebnych produktów i przedmiotów? Zaproponuj prezentację pokazującą ciekawe rozwiązania. Porozmawiaj ze sprzedawcami na pobliskim targu o tym, jak im się pracuje? Jakie mają trudności? Jak wygląda konkurencja z marketami? Czy targowiska przetrwają? Stwórz prezentację. 37

38 » SCENARIUSZE Św i ę ta w s u p e r m a r k e t a c h Lista niedokończonych zdań wg wzoru. Prowadzący prosi uczestników o utworzenie kręgu z krzeseł i zajęcie miejsc. Korzystając z listy niedokończonych zdań, prosi po kolei uczestników o wskazanie numeru jednego spośród nich. Czyta to zdanie, a osoba, która je wybrała stara się szybko je dokończyć. Następnie prowadzący zachęca do rozmowy na temat: Jakie zachowania w święta są kształtowane i narzucane przez reklamę i handel? Lista niedokończonych zdań: Zasiadanie przy stole podczas świąt Bożego Narodzenia jest Tradycja to dla mnie Święta Bożego Narodzenia kojarzą mi się z Kolędowanie w supermarketach Święta Bożego Narodzenia w kampaniach reklamowych Zabieganie o klienta w okresie Świąt Bożego Narodzenia Święta Bożego Narodzenia sprowadzone do szaleństwa zakupów Imprezy świąteczne organizowane przez centra handlowe w celu ich uświetnienia Wczesne pojawianie się w sklepach bożonarodzeniowych dekoracji Sposób wykorzystywania tradycji Świąt Bożego Narodzenia przez supermarkety Boże Narodzenie w centrach handlowych kontynuacje Stwórz prezentację zestawiającą święta: w Twoim domu/ w domu spokojnej starości/ osoby samotnej/ w schronisku dla osób bezdomnych/ na dworcu/ w domu dziecka, z wizją świąt proponowaną przez reklamy i handel. Jaki obraz świąt wyłania się z tych dwóch światów? Przeprowadź wywiad z babcią, dziadkiem lub inną starszą osobą. Czym różnią się obecne święta od tych zapamiętanych z ich dzieciństwa? aktywizacje Zaprojektuj lub przygotuj dla swojej rodziny prezenty, których nie da się kupić w sklepie. 38 Zorganizuj happening świąteczny, zachęcający konsumentów do powstrzymania się przed nadmiernym kupowaniem w Święta.

39 Dom II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Dzień bez kupowania?* Kartki ze stwierdzeniami, jak niżej. Prowadzący zapisuje na dużych kartkach dwa przeciwstawne twierdzenia: Warto organizować Dzień bez kupowania Nie warto organizować Dnia bez kupowania Umieszcza je na dwóch przeciwległych krańcach pomieszczenia. Prosi uczestników spotkania o zajęcie miejsca przy tych kartkach, na których napisana jest opinia bliższa ich poglądom. Utworzone w ten sposób grupy dyskusyjne przygotowują argumenty przemawiające za wybraną przez nie opinią. Następuje konfrontacja racji, argumentów. Prowadzący ułatwia uczestnikom wymianę poglądów. Na zakończenie prosi osoby, które zmieniły zdanie, o zmianę miejsca. Ogłasza wynik debaty. Kontynuacje Przygotuj reklamę Dnia bez kupowania dla konsumentów w Twoim mieście/ wsi/ miejscowości, wyjaśniającą w atrakcyjny sposób ideę tego święta. Aktywizacje Na dzień Ziemi przygotujcie kilka konsumenckich happeningów. Jeden z nich może polegać na przykład na tym, że kilkanaście osób w różnym wieku spaceruje pchając wózki na zakupy. Wózki są różnej wielkości. Dzieci pchają małe wózeczki, dorośli duże wózki. Ku l t u r a k o n s u m p c y j n a Poproś uczestników o podanie przykładów infantylizacji, zdziecinnienia ludzi dorosłych i młodzieży. W czym infantylni dorośli są podobni do dzieci? Jakie wartości, zachowania są najważniejsze dla tych ludzi? Jak świat w reklamie sprzyja takim zachowaniom? Czym jest syndrom Piotrusia Pana? Jak scharakteryzujesz zjawisko odwrotne do infantylizacji dorosłych, czyli presję na dzieciach, by zachowywały się jak dorośli? Podaj przyczyny takiego zjawiska. Następnie podziel uczestników na grupy i poproś o scharakteryzowanie wartości najważniejszych dla współczesnej kultury. Porównajcie wyniki i przedyskutujcie je wybierając wspólnie najbardziej trafny zestaw. Zakończ dyskusją, jaki jest związek infantylizacji z konsumpcyjnym stylem życia, potrzebą kupowania wciąż nowszych modeli? kontynuacje Przedstaw wizerunek człowieka współczesnego typu play. Porównaj z wizerunkiem człowieka z XIX wieku lub innej kultury (Afryka, Azja). * W ćwiczeniu zastosowano tzn. metodę przeciwstawień propagowaną w programie Ekologic! Fundacji The Keep Sweeden Tidy. 39

40 » SCENARIUSZE Do m Nasz zestaw scenariuszy nie może się obejść bez uwzględnienia wpływu codziennych zachowań domowych na środowisko i jakość życia. Te zachowania i postawy chyba najtrudniej zmienić, gdyż są utrwalone przez tradycję, wygodę, zależą od zachowań innych członków rodziny. Tym niemniej, zachęcamy do przyjrzenia się tym banalnym, codziennym czynnościom z nowej, prośrodowiskowej perspektywy. SPIS ĆWICZEŃ Przydomowe otoczenie 40 Wzbogacanie krajobrazu przydomowego 41 Skarbiec domowy 41 Jak oszczędzać energię / wodę / ciepło w domu 42 Jak ograniczać odpady w domu? 42 Jak ograniczać hałas? 43 Na stole 43 Przy stole 44 Czas wolny 44 Wa k a c j e 45 Tr a n s p o r t 46 Przydomowe otoczenie Stare fotografie okolicy w której mieszkasz, zdjęcia aktualnego otoczenia miejsca zamieszkania. Znajdź starą fotografię najbliższej okolicy, w której zlokalizowany jest Twój dom czy mieszkanie. Wykonaj zdjęcie aktualnego stanu tego miejsca. Porównaj je. Co się zmieniło? Jaka jest Twoja opinia o zmianach? Czy wiesz, jakie zmiany nastąpią w tym otoczeniu w najbliższym czasie? Gdzie uzyskać informacje o planowanych zmianach? Co Ty możesz zrobić, żeby mieć wpływ na kształt zmian? Aktywizacje Zorganizuj spotkanie z radą osiedla/ sołtysem/ radą gminy. Porozmawiaj o kierunku rozwoju swojego osiedla/ wsi/ miasteczka. Zapoznaj się z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego miejscowości, w której mieszkasz. Zorientuj się, czy masz możliwość na udział w konsultacjach społecznych dotyczących kierunku rozwoju miejscowości, w której mieszkasz. Wyraź swoją opinię. 40

41 Dom II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Wz b o g a c a n i e k r a j o b r a z u p r z y d o m o w e g o Wykonaj szkic faktycznego stanu ogrodu, obejścia przydomowego albo zieleńca osiedlowego. Zaznacz na nim wszystkie występujące obecnie elementy. Z domownikami albo z sąsiadami przedyskutujcie: Jakie elementy upiększają to miejsce, a jakie szpecą? Czy to miejsce spełnia wasze oczekiwania? Czy jest to otoczenie nasycone zielenią? Czy w tym miejscu istnieją skrawki dzikiej, wolnej przyrody, czy jest to miejsce utrzymywane metodą strzyżenia trawników? Znajdźcie na wykonanym szkicu miejsce na przydomowy/ przyszkolny mały rezerwat, w którym trawnik nie byłby koszony, a krzewy i byliny rosłyby swobodnie, dając schronienie ptakom, owadom, płazom. Zaprojektujcie rezerwat wzbogacając go o duże kamienie, kłody, kawałki pni, klocki drewniane, które staną się w przyszłości minisiedliskami. Kontynuacje Przygotuj krótki film lub prezentację multimedialną obrazujące florę i faunę dzikiego trawnika, porównując ją z florą i fauną strzyżonego trawnika. Aktywizacje Zorganizuj lub zostań uczestnikiem konkursu na dziki trawnik. W miejscu swojego zamieszkania zorganizujcie konkurs na najprawdziwszy skrawek dzikiej przyrody. Sk a r b i e c d o m o w y Stare przedmioty odnalezione przez uczniów w domach Odszukajcie stare, zapomniane przedmioty, używane przez Waszych dziadków, rodziców. Uporządkujcie te przedmioty wg kryterium: pomieszczenia, w których były używane kuchnia, łazienka, przedpokój, spiżarnia, pokój. Porozmawiajcie o tym, dlaczego te przedmioty są zapomniane, mimo że nie straciły swojej użytecznej funkcji? Jakimi przedmiotami zostały zastąpione? Porównaj wygląd oraz funkcje przedmiotów starych z używanymi współcześnie. Czym się różnią? Weź pod uwagę ich trwałość, ilość zużywanej przez te przedmioty energii, rodzaje materiałów, z których zostały wytworzone. Czy można z nich dzisiaj zrobić jeszcze użytek? Jaki? Kontynuacje Zrób prezentację pokazującą wyniki powyższego porównania. Nakręć film o drugim życiu przedmiotu, który znów zostaje przywrócony do codziennego obiegu (zostaje naprawiony, ma nową funkcję, nabiera wartości sentymentalnej itp.). Przygotuj prezentację lub film przedstawiające najcenniejsze przedmioty z domowego skarbca ze względu na wartość pamiątkową, sentymentalną, integrującą rodzinę. Aktywizacje Wykorzystując wyposażenie starej kuchni, przygotujcie z domownikami wybraną potrawę wg babcinej receptury. Zaaranżujcie starymi przedmiotami wnętrze swojego domu. 41

42 » SCENARIUSZE Ja k o s z c z ę d z a ć e n e r g i ę / w o d ę / c i e p ł o w d o m u Tabela Sześć sposobów na lekką stopę. Wypełnij załączoną tabelę sześciu sposobów na lekką stopę pod kątem oszczędności energii/ wody/ ciepła. Które z rozwiązań zaproponowanych przez Ciebie w tabeli możesz wprowadzić w domu od zaraz? Kontynuacja Narysuj stan wyjściowy: w jaki sposób w Twoim domu gospodaruje się energią elektryczną/ wodą/ ciepłem, a następnie narysuj wizję zmiany. Przygotuj krótkie animacje ukazujące korzyści ze zmian. Przedstaw w formie prezentacji multimedialnej lub filmu projekt ekologicznego domu, uwzględniając zrównoważone podejście do gospodarowania energią/ wodą/ ciepłem. Aktywizacja Wprowadź zmiany w życie. Przygotuj plan działania wg schematu: Jak jest? Jak powinno być? Dlaczego nie jest tak, jak powinno być? Co trzeba zrobić, żeby usunąć przyczyny? Jak to osiągnąć? Opisz stan aktualny. Opisz Twoją wizję zmiany Wymień przyczyny takiego stanu rzeczy. Określ, co chcesz osiągnąć? Ustal kto, co i kiedy ma zrobić? Zaprojektuj domowy/ szkolny system oznaczeń (znaczków, plakatów), zachęcający członków rodziny/ pracowników i uczniów szkoły do zachowań proekologicznych dotyczących racjonalnego wykorzystania energii elektrycznej, wody i ciepła. Jak ograniczać odpady w domu? Tabela Sześć sposobów na lekką stopę. Wypełnij załączoną tabelę szesciu sposobów na lekką stopę pod kątem ograniczenia ilości odpadów w domu. Które z rozwiązań zaproponowanych przez Ciebie w tabeli możesz wprowadzić w domu od zaraz? Określ korzyści, zyski (dla Ciebie, dla rodziny, dla środowiska) płynące z wprowadzenia takiej zmiany. Kontynuacja Narysuj stan wyjściowy: w jaki sposób w Twoim domu gospodaruje się odpadami, a następnie wizję zmiany. Przygotuj krótkie animacje ukazujące korzyści ze zmian. Aktywizacje Z domownikami przeglądnijcie rzeczy w Waszym domu i zróbcie remanent. Zbędne przedmioty przeznaczcie i dostarczcie osobom potrzebującym. W szkole zorganizuj licytację zbędnych rzeczy zebranych od uczniów, mieszkańców, dochód przeznaczając na wcześniej określony cel. Załóż kompostownik w przydomowym ogródku. 42

43 Dom II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Jak ograniczać hałas? Poproś uczestników o przygotowanie w grupach, na następne spotkanie, mapy źródeł dźwięków z domu, sklepu, galerii handlowej i innych miejsc cywilizacji oraz parku lub lasu. Poproś o zanotowanie dźwięków i ocenę, jak bardzo są drażniące dla człowieka. Zastanówcie się na zajęciach, jakie dźwięki drażnią Was najbardziej? Stwórzcie skalę najbardziej irytujących dźwięków. Skąd one pochodzą? Jak sobie z nimi radzić? Jakie są skutki hałasu dla zdrowia? Jak można ograniczyć negatywny wpływ niepożądanych dźwięków na człowieka? Kontynuacje Nagraj film pokazujący dźwięki natury i dźwięki cywilizacji oraz zachowanie człowieka wobec tych dźwięków i hałasów. Na s t o l e Receptury na domowe przetwory, etykiety z opakowań. Utwórz paletę receptur na rozmaite domowe przetwory, a następnie zbierz etykiety z opakowań analogicznych produktów kupionych w sklepach. Porównaj składy, np.: domowych wypieków i kupnych ciasteczek, kompotu śliwkowego i coca-coli, domowego pasztetu i pasztetu z puszki, domowych konfitur i kupionych dżemów. Wypisz na kartce papieru te wszystkie składniki, które zawierają gotowe produkty nabyte w sklepie, a których nie ma w przepisach domowych. Rozszyfruj ich nazwy. Porozmawiajcie o funkcjach, jakie spełniają składniki chemiczne obecne w artykułach spożywczych i o ich działaniu na zdrowie człowieka. Kontynuacje Stwórz prezentację ukazującą, jakimi zdrowymi potrawami o podobnym składzie można zastąpić poszczególne propozycje typu fast food (chipsy, hermetycznie zapakowane wiecznie świeże rogaliki, hamburgery itd.). Jaki pełnowartościowy posiłek możesz przygotować w czasie, jaki zajmuje stanie w kolejce i czekanie na zestaw z hamburgerem? Zaproponuj zdrowe danie. Wybierzcie najlepszy przepis na domowy fast food. Zróbcie wspólnie fotogalerię wraz z opisami swoich ulubionych, zdrowych domowych potraw - rodzaj Waszej wspólnej książki kucharskiej. Przygotujcie prezentację pokazującą właściwości rosnących w okolicy ziół, ich składników aktywnych oraz zastosowania. Aktywizacje Zorganizuj w szkole kiermasz domowych przetworów. Zorganizuj w szkole festiwal dobrego jedzenia i konkurs na najsmaczniejszy jogurt, przetwory, kompot owocowy lub chleb domowej roboty. Z domownikami przygotuj wybraną potrawę wg własnej receptury, usiądźcie przy stole i delektujcie się smakołykami. Wymyśl nazwę i stwórz menu wymyślonej przez siebie restauracji ze zdrowym jedzeniem. Porównajcie menu i wybierzcie najbardziej apetyczną restaurację. 43

44 » SCENARIUSZE Przy stole Poproś uczestników o zapoznanie się z propozycjami spędzenia czasu, przedstawionymi przez rodzinę Celiny. Zainicjuj dyskusję na temat, która z tych propozycji jest najbliższa uczestnikom i dlaczego. Propozycja ojca Celiny Propozycja mamy Celiny Propozycja Celiny Po co jeść przy stole? Ja lubię sobie usiąść z obiadkiem przed telewizorem. Sport, kocyk. A przy stole to trzeba usiąść na święta albo gdy przyjedzie rodzina. No a śniadania?! Wiadomo, nie ma czasu, więc kanapkę w rękę i do samochodu. Chciałabym, żebyśmy jedli posiłki razem przy stole, chociaż jeden posiłek dziennie. A tak ciągle gdzieś po kątach, każdy osobno, a już najgorzej przed TV. Fajnie byłoby porozmawiać, zaplanować razem dzień. Ja najbardziej kocham jeść na mieście! Domowy obiad to nuda, a w restauracjach i barach czeka tyle ciekawych nowych smaków. Albo pyszne danka na wynos. No i lody, hamburgery lub kanapki z kurczakiem w moich ulubionych Fast foodach. Co w tym złego? Kontynuacje Co widział stół? Stwórz film lub relację foto pokazujące życie wokół stołu w zależności od okazji, pory dnia, święta. Skontrastuj dwie różne sytuacje. Stwórz film pokazujący stół z perspektywy: dziecka, starszej osoby, nowoczesnej osoby-singla, rodziny. Aktywizacje Zorganizuj konkurs szkolny na najpiękniejsze ozdobienie stołu darami natury. Cz a s w o l n y Tabele wg poniższego wzoru Poproś uczestników o zaproponowanie jak największej ilości alternatywnych, wobec podanych w tabeli sposobów spędzania czasu z rodziną. Poproś uczestników o określenie zysków, jakie płyną z każdej z tych propozycji zachowań. Poproś o zastanowienie się także, dlaczego w wielu domach ludzie postanawiają nie mieć telewizora, mimo że sporadycznie oglądają wybrane filmy, programy? Czym się kierują? Jakie mają obawy? Alternatywne sposoby spędzania wolnego czasu Oglądanie programów telewizyjnych Wyprawa do centrum handlowego np.: robienie latawca np.: wyprawa w góry 44

45 Dom II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Wa k a c j e Foldery i reklamy ofert turystycznych i agroturystycznych. Poproś uczestników o zebranie (z gazet, z biur turystycznych) ofert turystycznych i agroturystycznych. Przeanalizujcie je pod kątem tego, co w nich jest uznawane za atrakcyjne dla turysty. Określcie, na ile te atrakcje związane są z walorami krajobrazowymi, przyrodniczymi, dziedzictwem kulturowym określonego regionu, a na ile stanowią masowy standard wyznaczony liczbą gwiazdek, ilością klubów i dyskotek, gabinetów odnowy, basenów, parasoli plażowych. Poproś grupy o porównanie ofert turystyki masowej z ofertami agroturystyki, uwzględniając następujące kryteria: Dojazd do miejsca wypoczynku Baza noclegowa Wyżywienie Przestrzeń, po której turyści się poruszają Formy spędzania czasu Kontakty z miejscową ludnością, kulturą Walory poznawcze Organizator wypoczynku Cena Poproś o zapisanie wyników w dwóch kolumnach. Zachęć do dyskusji na temat, która z form turystyki jest mniej uciążliwa dla środowiska? Która z form spędzania wakacji jest Ci bliższa? Dlaczego? Zachęć uczestników do zaplanowania dwudniowej wycieczki rodzinnej w dwu wariantach: zgodnym z ideą zrównoważonego rozwoju i jak najdalszym od niej. Poproś o wzięcie pod uwagę następujących aspektów: zaspokojenie zróżnicowanych oczekiwań członków rodziny, koszty, środki transportu, sposób odżywiania, ilość wyprodukowanych odpadów, walory poznawcze, aktywność fizyczna. aktywizacje Udokumentuj powyższe zadanie w formie prezentacji lub filmiku. Znajdź adresy internetowe gospodarstw agroturystycznych. Zbierz oferty agroturystyczne w swoim regionie, gminie. Zaprojektuj elektroniczną mapę gospodarstw agroturystycznych. Wypromuj ją wśród mieszkańców miejscowości, w której mieszkasz. Przygotuj także scenariusz krótkiego filmu, prezentację multimedialną popularyzującą agroturystyczną formę wypoczynku. 45

46 » SCENARIUSZE Tr a n s p o r t Tabela wg wzoru. Zaproponuj uczestnikom określenie zysków i strat (dla nich, ich rodzin, innych mieszkańców oraz dla środowiska naturalnego) wiążących się z wymienionymi niżej sposobami poruszania się po waszej miejscowości/ mieście/ wsi. Porównajcie uzyskane wyniki. Sformułujcie wnioski. Podziel uczestników na grupy i poproś każdą z nich o znalezienie jak największej liczby pomysłów na to, jak można przezwyciężyć przeszkodę w poruszaniu się bez samochodu osobowego. Sposób poruszania się Zyski Straty chodzenie pieszo bieganie jazda na rowerze, na hulajnodze korzystanie z komunikacji publicznej (tramwaj, autobus, trolejbus, metro) samochód osobowy Kontynuacje Nakręć klip zachęcający mieszkańców twojej miejscowości, miasta do korzystania ze środków masowej komunikacji lub rowerów. Aktywizacje Zaobserwuj, jakie udogodnienia można wprowadzić w twojej najbliższej okolicy, np.: dla pieszych kładki czy przejścia uliczne, światła; dla pasażerów transportu publicznego lepsze usytuowanie przystanków; dla rowerzystów parkingi, ścieżki rowerowe. Jeśli masz jakieś pomysły usprawniające aktualne rozwiązania, to przekaż je w formie wniosków swoim radnym. Przekaż swoje wnioski stowarzyszeniom zajmującym się rozwiązywaniem takich problemów, a działającym w waszej społeczności lokalnej. Zawsze możesz zostać wolontariuszem takiego stowarzyszenia. W gronie znajomych opracujcie Katalog rzeczy do zrobienia, które ożywią komunikację rowerową na waszym osiedlu, w waszej miejscowości. Zastanówcie się, co z tego katalogu najszybciej można wprowadzić w życie? Jak to zrobić? Z kim rozmawiać i współpracować, żeby pomysł zrealizować? 46

47 Odpady II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Od p a d y Edukacja odpadowa jest bardzo rozwinięta w polskich szkołach. Prawie każda instytucja zachęca do segregowania odpadów, zbierania puszek czy sprzątania otoczenia w wyznaczone dni. Rzadko jednak zwraca się uwagę na motywację uczniów, a także na zagadnienie zapobiegania powstawaniu odpadów, a nie tylko ich segregowania czy poddawania recyklingowi. Nasze scenariusze starają się zachęcić do refleksji Jak ja mogę zapobiec wytwarzaniu niepotrzebnych odpadów? SPIS ĆWICZEŃ Kryteria wyboru produktu 47 Strumieńodpadów i cykl życia produktu 48 Jak zostać pogromcą odpadów? 49 Odpowiedzialność za odpady 50 Kryteria wyboru produktu * Szklana butelka, plastikowa butelka, aluminiowa puszka, kartonik - opakowanie laminatowe. I ETAP W kątach sali umieszczone są 4 najbardziej obecnie popularne typy opakowań napojów. Zadaniem uczestników jest zajęcie miejsca przy tym opakowaniu, które najczęściej kupują. Uczestnicy w tak utworzonych grupach zbierają argumenty przemawiające za swoimi wyborami. Przedstawiają plusy i minusy danego opakowania, uwzględniając wszystkie możliwe kryteria: cena, wygoda, ciężar, poręczność, estetyka, dostępność w sklepie, czy spełnia swoją funkcję, czy jest modne, stopień uciążliwości dla środowiska. Grupy kolejno prezentują przygotowane argumenty. II ETAP Prowadzący dzieli uczestników na małe grupy. Prosi o podjęcie próby odtworzenia cyklu życia każdego z tych opakowań, zwracając szczególną uwagą na: typ surowca, miejsce i sposób pozyskania surowca potrzebnego do produkcji danego opakowania (warto wykorzystać mapę świata, by uświadomić, w jakich miejscach są wydobywane np. rudy boksytu i zauważyć długą drogę, jaką musi przebyć surowiec na miejsce przetwarzania i do Polski); ilość energii wykorzystanej do wyprodukowania opakowania (porównanie energii potrzebnej do wydobycia lub wytworzenia surowca, przygotowania surowca do produkcji); proces wytwarzania opakowania (kolory, wielkość, skomplikowana budowa); możliwości powtórnego użycia, przetworzenia, zagospodarowania opakowania po wypiciu napoju. Grupy prezentują wyniki. * W I etapie zadania zastosowano tzn. metodę czterech stanowisk propagowaną w programie Ekologic! Fundacji The Keep Sweeden Tidy. 47

48 » SCENARIUSZE III ETAP Prowadzący pyta, które z opakowań jest najmniej uciążliwe dla środowiska? Prosi o przedstawienie argumentów. Na zakończenie prowadzący proponuje dyskusję na temat przyczyn różnic między naszymi faktycznymi zachowaniami konsumenckimi a tymi pożądanymi z punktu widzenia ochrony środowiska (świadomości ekologicznej). kontynuacje Przedstaw wyniki porównania 4 powyższych typów opakowań w formie prezentacji. St r u m i e ń o d p a d ó w i c y k l ż y c i a p r o d u k t u Kilka kopii planszy Strumień odpadów i Cykl życia produktu, kartoniki z nazwami produktów. ETAP I Prowadzący tworzy kilkuosobowe grupy. Rozdaje każdej grupie kartę Strumień odpadów i Cykl życia produktów. Omawia jej zawartość. Reprezentanci grup losują po jednym produkcie z puli kartoników z nazwami produktów. Nazwy produktów zapisują na tablicy. Prowadzący prosi grupy o zrobienie analizy cyklu życia produktów. Każda grupa analizuje cykle życia wylosowanych przez siebie produktów, uwzględniając fazę pozyskiwania surowców, produkcji, dystrybucji, sprzedaży - zakupu, fazę użytkowania produktu, recyklingu, usuwania. Uczestnicy ustalają, co dzieje się z każdym z analizowanych produktów w kolejnych fazach jego życia. Analizują konsekwencje ekologiczne tych procesów, określają (w miarę możliwości) rodzaj i ilość zużytych surowców i energii, ilość powstających odpadów, emisję zanieczyszczeń do środowiska. Wyniki prac grup są prezentowane na forum całej grupy. ETAP II Prowadzący rozpoczyna dyskusję o możliwościach minimalizowania oddziaływania poszczególnych faz życia produktu na środowisko. Zadaje pytania: Jak można ograniczyć ilość odpadów na danym etapie cyklu życia produktu? Jaki jest bezpośredni i pośredni udział konsumentów w ograniczaniu strumienia odpadów? Podczas dyskusji prowadzący może zwrócić uwagę na ścisłą zależność między etapem zakupu i produkcji, między stosowanymi przez konsumenta na etapie zakupu kryteriami wyboru produktu, np.: kryterium trwałości produktu. Aktywizacje Czy byłeś/ byłaś kiedyś na targu staroci? Odwiedź taki targ i postaraj się porozmawiać z kupującymi i sprzedającymi. Przygotuj relację w formie prezentacji. 48

49 Odpady II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Ja k z o s t a ć p o g r o m c ą o d p a d ó w? Tabela Sześć sposobów na lekką stopę. ETAP I Wilki i komórki Prowadzący dzieli grupę na mniejsze zespoły. Zaprasza do burzy mózgów w sprawie możliwości powtórnego wykorzystania: starego, ale jeszcze sprawnego telefonu komórkowego; wilków rocznych odrostów powstających w wyniku przycinania drzewek owocowych w sadzie czy ogrodzie; czajnika do parzenia herbaty. Następnie prowadzący prosi o uporządkowanie pomysłów wg kategorii: powtórne wykorzystanie (rzecz jest nadal używana) zmiana sposobu użytkowania (zmiana funkcji rzeczy) wykorzystanie jako surowca surowiec energetyczny, odzysk surowca bezpieczne unieszkodliwienie. Prowadzący prosi o prezentację wyników pracy w grupach. W podsumowaniu tego etapu prowadzący zwraca uwagę na hierarchię postępowania z odpadami i dowodzi, że wyrzucenie rzeczy jest ostatecznością. Zanim do tego dojdzie, może być ona wykorzystana na wiele sposobów. Prowadzący rozpoczyna dyskusję na temat przeszkód utrudniających wprowadzenie w życie wspomnianego zachowania. Zwraca uwagę na schematyczny sposób myślenia, skazujący każdą starą, niemodną rzecz na niebyt. ETAP II Prowadzący rozdaje kartę pomocniczą: tabelę sześciu sposobów na lekką stopę. Omawia ich zawartość. Dzieli uczestników na kilkuosobowe grupy. Prosi o wybór jednego rodzaju rzeczy aktualnie posiadanej przez wszystkich uczestników, która będzie analizowana pod kątem minimalizowania jej udziału w strumieniu odpadów. Uczestnicy pracują w grupach z wykorzystaniem tabeli sześciu sposobów na lekką stopę. Przygotowują prezentację podsumowującą swoją pracę. Przedstawiają wyniki, a następnie prowadzący zachęca do dyskusji. Kontynuacje Odszukaj punkty zbiórki makulatury i złomu. Porozmawiaj, kim są ich klienci i pracownicy? Przedstaw fotorelację z tych punktów. Aktywizacje Przemyśl na nowo z domownikami, jak ograniczyć strumień rzeczy, które trafiają do domu? Jak zarządzać odpadami w domu, wynosić jak najmniej śmieci? Przygotuj prezentację pokazującą alternatywną sesję mody w ubraniach z second handów. Opracuj mapę sklepów typu second hand nie tylko odzieżowych działających w twoim miejscu zamieszkania. Spopularyzuj ją w swoim mieście. 49

50 » SCENARIUSZE Od p o w i e d z i a l n o ś ć z a o d p a d y Cztery kartki z napisami, tabela wg wzoru, jak niżej. Prowadzący rozkłada na czterech stołach cztery kartki z następującymi napisami: konsument, producent napojów, właściciel sklepu, dyrektor zakładów przetwarzania odpadów. Dzieli uczestników na cztery grupy, które wcielą się w powyższe role. Prowadzący prosi uczestników, by zastanowili się w grupach: Jakie rozwiązania mogliby wprowadzić jako przedstawiciele tych grup dla ograniczenia wytwarzania odpadów? Jakie zyski i straty wynikałyby dla każdej z grup w wyniku zrealizowania tych pomysłów? Grupy prezentują wyniki pracy. Większość pomysłów może wydawać się uczestnikom absurdalna ze względu na swą nieopłacalność, brak poparcia ze strony innych podmiotów społecznych, trudność we wprowadzeniu zmian, przesadny idealizm. Dlatego prowadzący pyta: W jakiej sytuacji zyski przeważyłyby nad stratami? Jakie warunki musiałyby być spełnione, żeby opłacało się wprowadzić takie zmiany? W podsumowaniu można podkreślić, że konieczna jest: współpraca społeczna - negocjowanie rozwiązań, osiąganie konsensusu, dostrzeżenie konieczności komplementarnych działań wszystkich zainteresowanych podmiotów, większa świadomość ekologiczna, skuteczna edukacja ekologiczna, wyposażająca osoby w umiejętność uwzględniania wartości ekologicznych w swoich wyborach. Przykłady rozwiązań Zyski Straty konsument producent napojów właściciel sklepu dyrektor zakładu przetwarzania odpadów 50

51 Odpady II. ĆWICZENIA TEMATYCZNE» Kontynuacje Opracuj mapę punktów usługowych związanych z naprawianiem rzeczy: szewc, kaletnik, rymarz, usługi krawieckie, naprawa RTV i AGD, zegarmistrz. Przeprowadź wywiad z pracownikiem zakładu napraw lub rzemieślnikiem na temat tego, czy dużo osób korzysta z usług zakładu, czy jest to trudna praca i na czym dokładnie polega. Zrób prezentację pokazującą te miejsca. Zastanów się, czy zdarzyło ci się kupować nową rzecz, chociaż starszy model wciąż działał i spełniał swoją rolę? Co można zrobić z przedmiotami, które nam się znudziły, przestały podobać? Zorganizuj punkt wymiany przedmiotów. Aktywizacje Opracuj pomysły poprawiające gospodarkę odpadami w domu, w szkole. Opracuj z domownikami lub z osobami ze szkoły plan działania wprowadzającego w życie jeden z pomysłów. Wykorzystaj schemat: Jak jest? Opisz stan aktualny. Jak powinno być? Opisz wizję zmiany. Dlaczego nie jest tak, jak powinno być? Co trzeba zrobić, żeby usunąć przyczyny? Wymień przyczyny takiego stanu rzeczy. Określ, co chcesz osiągnąć? Jak to osiągnąć? Ustal, kto, co i kiedy ma zrobić? Opracuj raport dla władz miasta, gminy o pomysłach poprawiających gospodarkę odpadami w miejscu zamieszkania. Zorganizuj spotkanie z władzami miasta, gminy na temat miejskiego lub gminnego Planu gospodarki odpadami. Zorganizuj z rówieśnikami w szkole licytację rzeczy zbędnych. Dochód przeznaczcie na wcześniej określony cel. Załóż kompostownik w przydomowym ogródku. Zorganizuj we współpracy z UG, UM lub Zakładem Gospodarki Komunalnej oraz Stowarzyszeniem Nowa Idea kampanię Kolorowe kubełki. 51

52 » SCENARIUSZE [ ] III. ĆWICZENIA PODSUMOWUJĄCE SPIS ĆWICZEŃ Cz ł o w i e k e k o l o g i c zn y 52 Dziesięć przykazań ekologicznych 54 Cz ł o w i ek e k o l o g i c zn y * Kłębek wełny lub sznurka, duży arkusz papieru z naniesioną tabelą wg poniższego wzoru, dwa duże arkusze papieru. ETAP I Uczestnicy zbierają się w kole. Prowadzący prosi, aby każda osoba odpowiedziała na pytanie: Co mogę zrobić od zaraz, aby chronić środowisko? Które z moich codziennych zachowań mogę zmienić, aby było mniej szkodliwe dla natury? Uczestnicy wskazują zachowania, które pochodzą z różnych obszarów aktywności człowieka, różnych typów jego działalności i przyczyniają się do degradacji środowiska, np. transport, turystyka, przemysł, rolnictwo, wytwarzanie odpadów, zakupy, dom, szkoła, ogród, odpoczynek. Propozycje są zapisywane w formie haseł przez prowadzącego w I kolumnie tabeli. Jakie zachowania mogę zmienić na mniej szkodliwe dla środowiska? Korzyści dla środowiska płynące z wprowadzonych zmian (ocena od 1 do 5) Stopień trudności wprowadzenia tej zmiany we własne życie (ocena od 1 do 5) * W I etapie zadania zastosowano tzn. metodę porządkowania propagowaną w programie Ekolgic! Fundacji The Keep Sweeden Tidy. 52

53 III. ĆWICZENIA PODSUMOWUJĄCE Równocześnie z zadawaniem pytania prowadzący wprawia w ruch kłębek wełny, podając go osobie, która pierwsza odpowiada na pytanie. Po podzieleniu się swoim pomysłem, osoba przerzuca kłębek wełny do innej osoby przytrzymując jednocześnie nić. W ten sposób tworzy się wełniana/sznurkowa sieć powiązań.» Prowadzący prosi, by uczestnicy powiedzieli, z czym kojarzy im się utworzona sieć powiązań? (planeta Ziemia). Co znaczy sieć naprężona, przeciągana, rozluźniana, wypuszczona z rąk? Prowadzący zwraca uwagę, że nawet małe zmiany w naszych codziennych wyborach muszą współgrać z innymi osobami, instytucjami, aby działania były skuteczne. ETAP II Prowadzący nazywa zebrany od uczestników i zapisany zbiór proponowanych zmian w codziennych zachowaniach wizerunkiem człowieka ekologicznego, człowieka ery ekologicznej. Nawiązuje do sylwetki św. Franciszka z Asyżu patrona ekologii, który postrzegał naturę jako wartość samą w sobie. Prosi uczestników o indywidualną pracę, polegającą na wybraniu z zebranej puli trzech pomysłów, które chcieliby wprowadzić w życie i ocenienie ich w skali od 1 do 5 ze względu na dwa kryteria: korzyści dla środowiska płynące z wprowadzonych zmian stopień trudności wprowadzenia tej zmiany we własne życie. Uczestnicy wpisują swoje oceny w II i III kolumnie tabeli. Prowadzący pyta uczestników, po co chcą np. używać drugiej strony zapisanej kartki, oszczędzać energię przez wyłączenie zbędnego oświetlenia itd. Odpowiedzi uczestnicy zapisują na dużym arkuszu papieru. Prowadzący prosi, by uczestnicy opowiedzieli, dlaczego niektóre z tych propozycji są trudne do wprowadzenia w życie. Jakie są tego przyczyny, bariery? Prowadzący wypisuje wszystkie przeszkody na arkuszu papieru. Inicjuje dyskusję na temat, co zrobić, aby te przeszkody pokonać, jak najskuteczniej z nimi walczyć? ETAP III Prowadzący tworzy grupy. Każda z nich wybiera jedną przeszkodę i układa wiersz miłosny do wybranej przeszkody. Kontynuacje Stwórz wizerunek antyekologicznego czowieka i przedstaw go w formie prezentacji. Spróbuj odnaleźć w swoim otoczeniu człowieka ery ekologicznej. Przeprowadź z nim wywiad. Przygotuj film o jego stylu życia. Aktywizacje Zorganizuj w miejscu swojego zamieszkania, w porozumienia z UG lub UM lub w szkole, konkurs na człowieka lub rodzinę proekologiczną. 53

54 » SCENARIUSZE Dziesięć przykazań ekologicznych Dekalog ekologiczny z konferencji Żydów i Chrześcijan w Halling Hoog z 1982r.. Podziel uczestników na kilkuosobowe grupy. Poproś każdą o ułożenie 3-4 przykazań, które określałyby, jak powinniśmy się zachowywać wobec przyrody. Porównajcie wyniki na forum i postarajcie się ułożyć wspólny dekalog. Zachęć do rozmowy na temat, jaki jest stosunek uczniów do przestrzegania tego dekalogu. Porównajcie klasowy dekalog z tekstem dekalogu ekologicznego z Halling Hoog. 10 PRZYKAZAŃ EKOLOGICZNYCH SFORMUŁOWANYCH NA KONFERENCJI ŻYDÓW I CHRZEŚCIJAN W HALLING HOOG W PAŹDZIERNIKU 1982 ROKU Jam jest, Pan Bóg twój, który stworzył niebo i ziemię. Weź pod uwagę, że w tym stworzeniu jesteś moim partnerem. Obchodź się więc troskliwie z powietrzem, wodą, ziemią i zwierzętami tak, jakby byli to twoi bracia i siostry. Weź pod uwagę, że dając ci życie, dałem ci także odpowiedzialność, wolność i ograniczone rezerwy surowców ziemi. Nie okradaj przyszłości. Szanuj swoje dzieci, dając im możliwość długiego życia. Rozbudzaj w swoich dzieciach miłość do natury. Rozważ, że ludzkość może wprawdzie używać technologie, lecz raz zniszczonego życia nie może stworzyć na nowo. Zatroszcz się o to, aby w twojej wsi, twoim mieście, twoim kraju tworzyły się grupy, które będą się z zaangażowaniem starały o to, aby zapobiec grożącym katastrofom. Odsuń się od wszelkich broni, które powodują nie dające się naprawić zniszczenia w podstawowych uwarunkowaniach życia. Ćwicz samodyscyplinę także przy małych decyzjach w swoim życiu. Znajdź w twoim cotygodniowym dniu wypoczynku - szabacie czy niedzieli - czas, aby żyć ze światem, a nie tylko go używać. Pomyśl o tym: nie posiadasz ziemi - jesteś tylko jej stróżem (opiekunem). Porównajcie: Który z dekalogów jest lepszy, bardziej kompletny? Na ile części, tematów dzielą się te dekalogi? Który łatwiej wprowadzić w życie? Teraz podziel uczestników na grupy i poproś o ułożenie antydekalogu lub dekalogu konsumpcji (ale w formie stwierdzeń pozytywnych a nie zaprzeczeń poprzedniego dekalogu!- zwróć na to uwagę uczestnikom) i podaj przykłady zachowań do każdego antyprzykazania, np. zamiast Nie będę kochał przyrody - Będę uwielbiał telewizję, karty kredytowe i całe bogactwo konsumpcji. Podziel uczniów na grupy i poproś o przygotowanie humorystycznych scenek pokazujących skrajnych wyznawców dekalogu i antydekalogu. Kontynuacje Zaprojektuj kartki pocztowe, prezentację lub film ilustrujące kolejne przykazania dekalogu i antydekalogu. 54

55 KARTY POMOCNICZE» Karty pomocnicze Sześć sposobów na lekką stopę Każdego dnia zostawiamy na ziemi odcisk swojej stopy. Wielkość tego odcisku zależy od stopnia uciążliwości naszych zachowań. Poniżej przedstawiamy kilka sposobów na lekką stopę, są one ułożone hierarchicznie, od najbardziej skutecznego po najmniej efektywny. Przemyśl Jeśli się dobrze zastanowić, wiele rzeczy można zrobić lepiej. Prowadząc spór można zrobić przerwę i przemyśleć, jak się dogadać. Można czasem spojrzeć na własny dom z boku i wspólnie z rodziną przemyśleć codzienne zachowania, tak by zużywać mniej energii, wytwarzać mniej odpadów. W reklamach ciągle ktoś nas do czegoś namawia. Warto znaleźć czas, by przemyśleć, na ile jesteśmy zdominowani przez reklamowe nakazy i jak sobie z tym radzić. Odrzuć Nie reaguj na okazje, promocje. Promocje najczęściej oferują za pół ceny coś, czego normalnie nie wziąłbyś za darmo. Kupuj i bierz do domu tylko to, co niezbędnie potrzebne. Odrzuć dodatkową rzecz, która zabierze Ci miejsce, czas i której trzeba będzie się później jakoś pozbyć. Zredukuj Ogranicz ilość zużywanej wody, energii. W sklepie wybieraj tak pakowane produkty, by przynosić do domu jak najmniej śmieci. Tak jest taniej dla Ciebie i lżej dla Ziemi. Użyj ponownie Ciesz się tym co masz tak długo, jak się tylko da i wybieraj takie rzeczy, które będą z Tobą jak najdłużej. A jak nie będą dla Ciebie już przydatne, przekaż je dalej, niech inni się nimi cieszą. Napraw Jeśli coś w Twoim domu się zepsuje, nie rozwiązuj problemów za pomocą gazetek z ofertami. Wykaż się przedsiębiorczością i napraw sam lub znajdź serwis. Daj swojej rzeczy drugie życie. Odzyskaj Jeśli jakaś rzecz nie nadaje się już do jakiegokolwiek użycia, znajdź odpowiednie miejsce, odpowiedni kontener, gdzie po wrzuceniu zostaną zagospodarowane materiały, z jakich została wytworzona. Zadbaj o to, by Twoja rzecz nie stała się śmieciem. 55

56 » SCENARIUSZE Sześć sposobów na lekką stopę Każdego dnia zostawiamy na Ziemi odcisk swojej stopy. Wielkość tego odcisku zależy od stopnia uciążliwości naszych zachowań. Wypełnij tabelkę wskazując proste sposoby na lekką stopę. Woda Energia Odpady Przemyśl Odrzuć Zredukuj Użyj ponownie Napraw Odzyskaj 56

57 KARTY POMOCNICZE» Kartoniki z produktami pakowanymi w różne rodzaje opakowań 57

58 » SCENARIUSZE Algorytm opakowań 58

59 Strumień odpadów. Cykl życia produktów KARTY POMOCNICZE» 59

60 » SCENARIUSZE Kartoniki z nazwami produktów 60

61 Kartoniki z nazwami produktów KARTY POMOCNICZE» 61

62 [ ] Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych