JAKOŚĆ WÓD STAWÓW MIEJSKICH SŁUPSKA WATER QUALITY OF SŁUPSK URBAN PONDS

Transkrypt

1 S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e JAKOŚĆ WÓD STAWÓW MIEJSKICH SŁUPSKA WATER QUALITY OF SŁUPSK URBAN PONDS Anna Jarosiewicz Paula Wilkos Dorota Grunwald Akademia Pomorska w Słupsku Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Zakład Ekologii Wód ul. Arciszewskiego 22b, Słupsk jarosiewicza@poczta.onet.pl ABSTRACT The paper presents results of physico-chemical research which involved 13 selected small ponds located in different part of Słupsk urban area. The drainage basins of these reservoirs have been in various part transformed by man. It was observed that concentrations of nutrients (i.e. nitrogen and phosphorus forms) and other parameters in ponds were changeable and depended on many individual factors. Water conductivity varied between 400 and about 600µS -1, dissolved oxygen concentration in autumn from 2.5 to 14.6 mgdm -3, whereas the total phosphorus concentration oscillated in the wide range of 0.08 to 0.37 mgpdm -3. Słowa kluczowe: stawy miejskie, jakość wód, Słupsk, degradacja Key words: urban ponds, water quality, Słupsk, degradation WPROWADZENIE Niewielkie zbiorniki wodne, zarówno naturalne, jak i powstałe w wyniku działalności człowieka, są istotnym komponentem środowiska miejskiego. Są to obiekty hydrograficzne, które mogą brać aktywny udział w obiegu materii i energii na tym obszarze (Kwidzyńska, Markowski 2011). Stanowią one zawsze element urozmaicający i wpływają na wiele czynników środowiskowych. Stała obecność wody powierzchniowej modyfikuje mikroklimat, zmniejsza amplitudę wahań temperatury i wilgotności powietrza (Kajak 1998). Zbiorniki wodne i otaczająca je roślinność są integralną częścią ekosystemów miejskich i przyczyniają się do wzrostu bioróżnorodności. Ponadto mają one wpływ na poprawę estetyki miasta, rekreację i turysty- 69

2 kę. Pełnić mogą również funkcję odbiornika różnych substancji, w tym toksycznych, zmniejszając w ten sposób ich ilość w otaczającym ekosystemie (Kajak 1998, Grochowska i in. 2004). Jednocześnie środowisko miejskie w znaczny sposób wpływa na jakość wód znajdujących się na jego obszarze. Zrozumiałe jest, że zlewnia odgrywa ważną rolę w kształtowaniu jakości wód, co więcej oddziaływanie to wzrasta wraz ze wzrostem intensywności zagospodarowania czy przekształcenia zlewni przez człowieka (osadnictwo, rolnictwo, przemysł, komunikacja, turystyka). Istnieje wiele doniesień literaturowych na temat destrukcyjnego oddziaływania miast na wody powierzchniowe, a jeziora przymiejskie zaliczane są do najsilniej zdegradowanych. Przykładem mogą być między innymi: Jezioro Klasztorne w Kartuzach (Gutowski i in. 1982), jeziora Podkówka (Grochowska, Dunalska 2005) i Kortowskie (Mientki 1977) w Olsztynie, Jezioro Zajezierskie w Sztumie (Marszelewski 2005) czy Jeziora Domowe w Szczytnie (Gawrońska, Lossow 2005). Do głównych czynników powodujących degradację, znaczne podwyższenie trofii czy, w przypadku mniejszych zbiorników wodnych, ich zanik, zaliczyć można przede wszystkim niewłaściwą gospodarkę wodno-ściekową, wzmożoną presję rekreacyjną i nasiloną urbanizację przejawiającą się wzrostem gęstości zaludnienia i intensywnym rozwojem węzłów komunikacyjnych. Przez dziesiątki lat do wód wielu jezior miejskich wprowadzane były nieoczyszczone lub jedynie wstępnie (mechanicznie) oczyszczone ścieki komunalne i przemysłowe. Przykładowo, do Jeziora Klasztornego odprowadzane były ścieki kanalizacyjne, ze szpitala, mleczarni, zakładów mięsnych, rozlewni piwa oraz z fabryki mebli (Marszelewski 2005). Duże zapotrzebowanie na wody stojące, które objawia się intensywnym użytkowaniem rekreacyjnym, skutkuje oddziaływaniem na zbiornik wodny zarówno od strony lądu, jak i wody. W przypadku tym należy brać również pod uwagę wszelką negatywną działalność w obrębie zlewni (niszczenie drzewostanu, runa leśnego, zła gospodarka rybacka czy rolna; Choiński 2007). W przypadku Słupska system hydrograficzny ma pierwszoplanowe znaczenie w kształtowaniu struktury funkcjonalnej miasta. Ze względu na uwarunkowania fizjograficzne powiązany jest z nim system infrastruktury obszaru zurbanizowanego, a powstanie miasta bezpośrednio było związane z rzeką Słupią (Studium ). Na terenie miasta znajduje się ponad 40 niewielkich zbiorników wodnych o różnej strukturze, pochodzeniu i formie zagospodarowania (Hetmański, Jarosiewicz 2007). Z tego powodu celem niniejszej pracy było określenie stanu jakościowego wybranych zbiorników wodnych w granicach administracyjnych Słupska oraz próba odpowiedzi na pytanie, czy i na ile sposób zagospodarowania terenu wpływa na jakość wód. METODYKA I TEREN BADAŃ Słupsk (54 28 N; ) położony jest na Pobrzeżu Południowobałtyckim (woj. pomorskie). Obszar w granicach administracyjnych miasta wynosi nieco ponad 43 km 2, zamieszkiwany jest przez osób (Bank ). Tereny leśne i grunty zadrzewione zajmują około 12% powierzchni miasta, tereny zieleni miejskiej, bez lasów komunalnych, to około 3%, obszary zabudowane stanowią około 50% po- 70

3 wierzchni. Pozostała część przypada na grunty orne i ogrody działkowe, sady oraz wody powierzchniowe (8%). Miasto położone jest w kotlinie morenowej, utworzonej w dolinie meandrującej Słupi, na dwóch wyniesieniach wysoczyzny morenowej rozciętych rzeką (Studium ). Układ sieci hydrograficznej Słupska, złożony z czterech terasów zalewowych, stanowi system retencyjny obszaru miasta i jest elementem dorzecza Słupi. Składa się on z odcinka rzeki długości 11,85 km, 8 potoków wpływających do Słupi oraz sieci rowów melioracyjnych, których największe skupiska występują w północnej i południowej jego części. Rzeźbę doliny urozmaicają liczne starorzecza o różnym stopniu wypełnienia wodą (Obolewski 2002). W obrębie terenów zabudowanych koryto rzeki jest uregulowane, a brzegi umocnione betonowymi płytami. Miasto podzielone jest na podstawie układu fizjograficznego oraz historycznej struktury urbanistycznej na osiem jednostek, odpowiadających strefom polityki przestrzennej (Studium ): strefa I Śródmieście, Miejska Strefa Koncentracji Usług Publicznych; strefa II Dzielnica Przemysłowo-Składowa Północ, Słupska Specjalna Strefa Ekonomiczna; Ryc. 1. Rozmieszczenie zbiorników wodnych objętych badaniami na terenie administracyjnym Słupska (opracowanie własne, kanwa mapy: Studium 2009) Fig. 1. Distribution of measured water ecosystems in the city area of Słupsk (own work, maps pattern: Studium 2009) 71

4 Charakterystyka zbiorników wodnych objętych badaniami (położenie i powierzchnię określono na podstawie Description of the investigated ponds (location and surface area according to Tabela 1 Table 1 Nr zbiornika Lokalizacja* III ( , ) Opis Zbiornik naturalny, powierzchnia ok. 0,8 ha, położony w Lasku Południowym, po zachodniej stronie ul. Arciszewskiego V ( , ) V ( , ) V ( , ) V ( , ) III ( , ) III ( , ) I ( , ) I ( , ) Zbiornik przekształcony, powierzchnia ok. 0,4 ha, położony w Lasku Południowym, po wschodniej stronie ul. Arciszewskiego; połączony ze zbiornikami 3 i 4 Zbiornik przekształcony, powierzchnia ok. 0,4 ha, po wschodniej stronie ul. Arciszewskiego, miejski teren rekreacyjno-wypoczynkowy; latem kąpielisko miejskie z piaszczystą plażą (ok. 35 m linii brzegowej) Zbiornik przekształcony, powierzchnia około 0,3 ha, położony w Lasku Południowym, po wschodniej stronie ul. Arciszewskiego Zbiornik naturalny, powierzchnia ok. 1,4 ha, położony w Lasku Południowym, przy ulicy Leśnej, łowisko wędkarskie Zbiornik przekształcony, powierzchnia ok. 0,4 ha, położony na terenie Parku Kultury i Wypoczynku (Aleja Brzozowa), liczne ptactwo wodne, połączony drenem ze zbiornikiem 7 Zbiornik przekształcony, powierzchnia ok. 0,8 ha, położony na terenie Parku Kultury i Wypoczynku (Aleja Brzozowa), liczne ptactwo wodne, połączony drenem ze zbiornikiem 6 Stawek Centrowski (pot. Policyjny); zbiornik przekształcony; powierzchnia ok. 1,8 ha, w bezpośrednim sąsiedztwie Słupi (oddzielony od rzeki wąską groblą); zasilany wodami strumienia płynącymi z Doliny Zieleńca; liczne ptactwo wodne, łowisko wędkarskie, zbiornik w bliskim sąsiedztwie zabudowań Zbiornik przekształcony, powierzchnia ok. 0,2 ha, przy ul. Orzeszkowej, kształt bardzo wydłużony, w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań, znajduje się w ciągu stawów zasilanych strumieniem z Doliny Zieleńca 72

5 I ( , ) IV ( , ) IV ( , ) IV ( , ) Zbiornik przekształcony, powierzchnia < 0,1 ha, przy ul. Orzeszkowej, po zachodniej stronie ul. Kaszubskiej (duże natężenie ruchu), w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowań Zbiornik przekształcony, powierzchnia ok. 0,4 ha, położony w Lasku Północnym w Dolinie Zieleńca, połączony drenem ze zbiornikiem 12 Zbiornik przekształcony, powierzchnia ok. 0,4 ha, położony w Lasku Północnym w Dolinie Zieleńca Zbiornik przekształcony, powierzchnia ok. 0,1 ha, położony w Lasku Północnym przy ul. Madalińskiego, w sąsiedztwie kompleksu sportowo-rekreacyjnego, zasilany wodami ze stawku 12 oraz strumieniem z Doliny Zieleńca * I V strefa miasta (zgodnie z podziałem Studium 2009) strefa III i III Dolina Rzeki Słupi; strefa IV zespoły zabudowy jednorodzinnej Osiedle Ryczewo, Osiedle Słowińskie, Lasek Północny, Zielona Dolina ogólnomiejskie tereny rekreacyjne; strefa V Dzielnica Mieszkaniowa Osiedle Akademickie, Osiedle Westerplatte, Dolina Stawów Lasek Południowy, ogólnomiejskie tereny rekreacyjne; strefa VI Nadrzecze, Dzielnica Przemysłowo-Składowo-Mieszkaniowa, strefa przekształceń funkcjonalnych; strefa VII Zatorze Południe, osiedla Niepodległości, Piastów, rezerwa terenów mieszkaniowych; strefa VIII Zatorze Północ, osiedla Batorego, Jana III Sobieskiego, rezerwa terenów mieszkaniowych. Strefy te różnią się między sobą pod względem formy zagospodarowania, pełnionej funkcji w życiu miasta i co za tym idzie presji środowiskowej oraz występowania potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. Badania prezentowane w niniejszym opracowaniu prowadzone były w latach i obejmowały określenie stanu jakościowego wód 13 zbiorników położonych w różnych strefach Słupska (ryc. 1, tab. 1). Opis stref miasta, w obrębie których znalazły się stawki objęte badaniami, przedstawiono w tabeli 2. Próby wody pobierane były w dwóch sezonach jesiennym i wiosennym. Z każdego ze zbiorników woda pobierana była podpowierzchniowo z jednego stanowiska, którego wybór podyktowany był dostępem do lustra wody. Bezpośrednio w terenie przeprowadzono pomiary ph (ph-metr C-315, Elmetron), stężenia rozpuszczonego tlenu (sonda tlenowa z czujnikiem HI 9146, Hanna), temperatury i przewodnictwa właściwego wody (CC-401, Elmetron). Pozostałe pomiary: stężenie wapnia, fosfor całkowity (Ptot), fosfor nieorganiczy (Pmin), azot całkowity (Ntot), azot azotanowy (N-NO 3 ), azot amonowy (N-NH 4 ) wykonywano w warunkach laboratoryjnych, z zastosowaniem standardowych metod analitycznych (Hermanowicz i in. 1976). Stężenie wap- 73

6 Opis wybranych stref Słupska (źródło: opracowanie na podstawie Studium ) Description of selected Słupsk areas Tabela 2 Table 2 Strefa Opis Struktura fizjograficzna Zagospodarowanie Potencjalne źródła zanieczyszczeń (główne) I III obszar na szerokim dnie doliny, pomiędzy fałdowymi wyniesieniami Wysoczyzny Damnickiej i Wysoczyzny Słupskiej; teren płaski podatny na osiadanie; rzeka przez tereny zurbanizowane Śródmieścia przepływa korytem częściowo uregulowanym; na północy obszar odgrodzony jest od terenów wylewiskowych rzeki kilkumetrowym nasypem kolei dalekobieżnej, na południu terasa zalewowa rzeki przegrodzona drugim nasypem (bariery te stanowią granicę funkcjonalną terenów zurbanizowanych strefy I) poziom wód gruntowych wynosi 1-1,5 m p.p.t., tym samym istnieje wysokie zagrożenie warstwy wodonośnej; dolina Słupi, obejmująca dwa kompleksy funkcjonalne III i III oraz koryto rzeki w granicach Śródmieścia; strefa III dolina rzeki o charakterze erozyjnym; brzeg zachodni o wysokim zboczu, wschodni brzeg niższy, tereny zalewowe rzeki porastają łęgi, wody podziemne występują płytko; na obniżeniach terenu występują zatorfione łąki; strefa III zbudowana z osadów wodnolodowcowych i rzecznych; zagłębienia wypełnione torfami; wody podziemne na głębokości 2-5 m, w strefie nadrzecza poniżej 1 m; terasa zalewowa obejmuje starorzecze z licznymi zakolami oraz systemem rowów irygacyjnych; strefa o wielofunkcyjnej strukturze urbanistycznej; obszar koncentracji usług publicznych (administracji, oświaty, zdrowia, komunikacji); zespoły zabudowy wielorodzinnej (zwarta zabudowa przedwojenna); tereny rekreacyjne (część Parku Kultury i Wypoczynku, kompleks Przy Stawie); kompleksy połączone są korytem i strefą brzegową Słupi, stanowią regionalny korytarz ekologiczny; tereny użytkowane rolniczo; tereny leśne (część Lasku Południowego III ); Park Kultury i Wypoczynku (III ); linia kolei dalekobieżnej; stacje paliw; zakłady usługowe i przemysłowe (w tym krochmalnia); intensywny ruch komunikacyjny (cały ruch zewnętrzny ogniskuje się w strefie I); strefa III linia kolei dalekobieżnej; drogi o dużym natężeniu ruchu; 74

7 IV północno-wschodni obszar miasta, po wschodniej stronie Słupi; obszar sfałdowania poglacjalnego, należący do jednostki fizjograficznej Wysoczyzny Damnickiej; obejmuje dwa płaty wysoczyzny rozdzielone doliną Zieleniec z kompleksem Lasku Północnego; zbudowany głównie z utworów gliniastych z udziałem piasków pochodzenia zwałowego; strefa krawędziowa porozcinana jest dolinami erozyjnymi i zagłębieniami powytopiskowymi, charakteryzuje się stromymi stokami i dużymi deniwelacjami terenu; zespoły zabudowy jednorodzinnej: Osiedle Ryczewo, Osiedle Słowińskie; zabudowa rzemieślnicza; tereny sportowe i rekreacyjne; tereny leśne (Lasek Północny, Zieleniec); duży kompleks użytków rolnych (z czego 50% stanowią ogródki działkowe); linia kolei dalekobieżnej; drogi o dużym natężeniu ruchu; stacja paliw przy ul. Gdańskiej; cmentarz; obiekty sportowe; V południowo-wschodni obszar miasta, po wschodniej stronie Słupi; obszar sfałdowania poglacjalnego, należący do jednostki fizjograficznej Wysoczyzny Damnickiej; obejmuje płat wysoczyzny i południowy łańcuch wzgórz morenowych (Góry Krępskie pkt max. 73,4 m n.p.m.), rozdzielony doliną z zespołem 9 stawów, w kompleksie Lasku Południowego; obszar w strefie wysokiego zagrożenia zanieczyszczenia warstwy wodonośnej. dzielnica zabudowy mieszkaniowej jedno- (Osiedle Akademickie) i wielorodzinnej (Osiedle Westerplatte); tereny leśne (Lasek Południowy); tereny Akademii Pomorskiej w Słupsku; tereny inwestycyjne strefa przemysłowa. ulice w ciągach dróg regionalnych; ciepłownia miejska KR-2; projektowana strefa przemysłowa; szpital miejski. 75

8 nia w wodzie określono metodą miareczkowo-kompleksometryczną. Zawartość substancji biogenicznych wyznaczono kolorymetryczne, używając spektrofotometru Metertech, SP-830 plus. WYNIKI I DYSKUSJA Zbiorniki objęte badaniami charakteryzują się niewielką powierzchnią, od poniżej 0,1 ha (zbiornik 10) do około 1,8 ha (zbiornik 8). Trzy z nich (zbiorniki 8-10) położone są w strefie I, najbardziej przekształconej, kolejne trzy (1, 6, 7) w południowej strefie doliny Słupi (III ). Zbiorniki od 11 do 13 znajdują się w strefie IV, natomiast od 2 do 5 w strefie V (ryc.1, tab. 1). Badane zbiorniki były zróżnicowane nie tylko pod względem powierzchni i lokalizacji, ale również pod względem ich naturalności. Jedynie dwa z nich (1 i 5), opisane jako naturalne, od wielu lat były nienaruszone przez człowieka. W przypadku pozostałych (określonych jako przekształcone) w ostatnich latach podejmowano zabiegi, takie jak pogłębianie czy czyszczenie, ich brzegi często były utwardzane betonowymi płytami lub drewnianymi kołkami (Hetmański, Jarosiewicz 2007). Ryc. 2. Typogramy zmian temperatury (A), przewodnictwa (B), ph (C) i stężenia jonów wapnia (D); 1-13 badane zbiorniki wodne Słupska Fig. 2. Typograms of changes in temperature (A), conductivity (B), ph (C) and calcium cations concentration (D); 1-13 water reservoirs in Słupsk 76

9 77 Ryc. 3. Typogramy zmian: A natlenienia, B stężenia fosforu całkowitego (Ptot), C fosforu nieorganicznego (Pmin), D azotu całkowitego (Ntot), E azotu azotanowego (N-NO3) i F azotu amonowego (N-NH4); 1-13 badane zbiorniki wodne Słupska Fig. 3. Typograms of changes in: A oxygenation, B concentration of total phosphorus (Ptot), C inorganic phosphorus (Pmin), D total nitrogen (Ntot), E nitrate nitrogen (N-(NO3) and F ammonia nitrogen (N-NH4); 1-13 water reservoirs in Słupsk

10 Temperatura (ryc. 2A) wody badanych stawków, ściśle uzależniona od panujących warunków atmosferycznych, mieściła się w zakresie od 2 C do 7,7 C jesienią i od 8,1 C do 11 C wiosną. Przewodnictwo wody (ryc. 2B) w poszczególnych zbiornikach zmieniało się od około 400 µscm -1 do niecałych 550 µscm -1 jesienią i podobnie wiosną od 420 µscm -1 do około 600 µscm -1 (w przypadku jednego zbiornika). Średnio, niezależnie od sezonu, wynosiło ono 470 µscm -1. Zgodnie z klasyfikacją zaproponowaną przez Korycką i Dembińskiego (1974) analizowane zbiorniki zaliczyć należy do mających wysoki stopień przewodności. Odczyn wody (ryc. 2C) w badanej grupie stawów świadczył o ich obojętnym charakterze (ph od około 6,5 do zazwyczaj 7,8; średnio 7,3 jesienią i 7,4 wiosną). Jedynie w stawku nr 5 jesienią odnotowano alkaliczny odczyn ph, wynoszący 8,1. Na podstawie przeprowadzonych analiz ustalono, że badane zbiorniki są zasobne w jony wapnia (ryc. 2D). Średnio stężenie jonów Ca +2 wynosiło 170 mgcadm -3 jesienią i około 140 mgcadm -3 wiosną. Zmieniało się w zakresie mgcadm -3, przy czym w większości przypadków były to wartości mgcadm -3. Podwyższona zawartość jonów wapnia wskazuje również na wysoką twardość wody, która jest wynikiem stężenia soli wapnia, magnezu i innych metali. Stężenie rozpuszczonego w wodzie tlenu (ryc. 3A) jesienią w badanych stawkach wynosiło od 2,5 mgo 2 dm -3 (zbiornik 13) do 14,6 mgo 2 dm -3 (zbiornik 8). Wiosną wartości te były wyższe we wszystkich zbiornikach z wyjątkiem 5 i zmieniały się od 5,3 mgo 2 dm -3 (zbiornik 12) do 16,6 mgo 2 dm -3 (zbiornik 8). Zawartość fosforu całkowitego (ryc. 3B) w wodzie pobranej z odpowiednich stawków wynosiła średnio jesienią 0,12 mgpdm -3 i mieściła się w przedziale od 0,08 mgpdm -3 (zbiornik 11) do 0,37 mgpdm -3 (zbiornik 8). Wiosną odnotowywano stężenia niższe, od 0,05 mgpdm -3 do 0,1 mgpdm -3, a obliczona średnia wartość Ptot we wszystkich zbiornikach była o około 50% niższa niż jesienią (0,07 mgpdm -3 ). Fosfor nieorganiczny stanowił średnio około 60% Ptot, a jego wartości zmieniały się od 0,03 mgpdm -3 do 0,23 mgpdm -3 jesienią i od 0,02 mgpdm -3 do 0,06 mgpdm -3 w sezonie wiosennym. Stężenie azotu całkowitego (ryc. 3D) wynosiło średnio około 0,9 mgndm -3 i podobnie jak w przypadku Ptot było niższe wiosną. Azot mineralny stanowił od 7% do nawet około 70% azotu całkowitego, przy czym stężenia poszczególnych jego form były silnie zróżnicowane i wynosiły dla azotu azotanowego od 0,03 mgndm -3 do 0,70 mgndm -3 jesienią i 0,01 0,50 mgndm -3 wiosną; dla N-NH 4 od 0,01 mgndm -3 do 0,24 mgndm -3 i od 0,08 mgndm -3 do 0,26 mgndm -3 odpo- Tabela 3 Charakterystyka jakościowa zbiorników wodnych Słupska (wartość średnia i odchylenie standardowe dla 13 stawków, sezon jesień, wiosna) Table 3 Water quality of Słupsk urban ponds (mean value and standard deviation for 13 ponds, autumn and spring) Przewodnictwo µscm -1 ph O 2 mgdm -3 Ca +2 mgdm -3 Ptot mgpdm -3 Pmin mgpdm -3 Ntot N-NO 3 N-NH 4 mgndm -3 mgndm -3 mgndm ±50,7 7,4 ±0,44 8,3 ±3, ±30,31 0,10 ±0,06 0,06 ±0,04 0,90 ±0,27 0,17 ±0,20 0,11 ±0,07 78

11 wiednio w sezonie jesiennym i wiosennym. Wartości średnie mierzonych parametrów jakościowych wszystkich stawków zestawiono w tabeli 3. Grochowska i in. (2004), badając małe zbiorniki wodne Olsztyna, podali, że w dziewięciu wybranych obiektach stężenie fosforu całkowitego mieściło się w zakresie od około 0,18 do prawie 0,9 mgpdm -3 (średnio ok. 0,3 mgpdm -3 ), stężenie azotu całkowitego wynosiło od 1,75 do ponad 5 mgndm -3. Tym samym są to wartości dużo wyższe niż dotyczące stawków w Słupsku. W kolejnym, silnie zeutrofizowanym, niewielkim jeziorze w Olsztynie (Grochowska, Dunalska 2005) stężenie Ptot wynosiło prawie 0,5 mgpdm -3, a Ntot powyżej 8 mgndm -3. Wyższe wartości stężenia substancji biogenicznych odnotowywano również w powierzchniowych wodach dwóch jezior przymiejskich w Szczytnie (Miejskie, Domowe; Gawrońska, Lossow 2005). Gorączko (2006) w swojej pracy podaje natomiast wielkość przewodnictwa wody w stawach miejskich Bydgoszczy. Dokonując pomiarów w 73 zbiornikach miejskich ustalił, że ich przewodnictwo jest silnie uzależnione od intensywności antropopresji i zmienia się w zakresie µscm -1, przy czym najczęściej jest to µscm -1. Odrzucając wyniki skrajne, stwierdzamy, że są to wartości w podobnym zakresie, jak dotyczące stawków w Słupsku (ryc. 2, tab. 3). Sposób zagospodarowania zlewni wpływa na jakość wód powierzchniowych. W przypadku badanych zbiorników najbardziej różnicujące wydają się wskaźniki w istotny sposób powiązane z trofią (stężenie rozpuszczonego tlenu, substancje biogeniczne; ryc. 3). Ale również inne parametry fizykochemiczne wykazują pewne zróżnicowanie (ryc. 2). Nie zawsze jednak zróżnicowanie to jest ściśle związane z przyjętą strefowością Słupska (ryc. 1, tab. 2). Zgodnie z założeniami, strefa I, w której położone są zbiorniki 8-10, powinna wywierać największy wpływ na jakość ich wód, tzn. powinny się one charakteryzować najgorszymi parametrami jakościowymi. Jak się jednak okazuje, przyjęcie takiego kryterium byłoby dużym uproszczeniem. Wiele prowadzonych badań dotyczących wpływu antropopresji na środowisko wodne wykazuje, że zasadniczo przewodność wód zmienia się wraz ze wzrostem wpływu człowieka na otoczenie rośnie wraz ze wzrostem gęstości zabudowy, rozwojem sieci komunikacyjnej czy sąsiedztwem zakładów przemysłowych (Korycka, Dembiński 1974, Gorączko 2006). W przypadku analizowanych stawków najwyższym przewodnictwem charakteryzowały się zbiorniki od 1 do 5, położone w strefach III i V, w obrębie tzw. śródmiejskich terenów rekreacyjnych (Lasek Południowy). Wynosiło ono średnio około 520 µscm -1, podczas gdy w strefie I poddanej najsilniejszej presji było to około 430 µscm -1 (średnia dla zbiorników 8-10). Możliwe, że jest to związane z podsiąkaniem wyżej zmineralizowanych wód gruntowych w strefie Lasku Południowego. Również zawartość substancji biogenicznych nie była skorelowana ze strefami wyodrębnionymi na terenie miasta. Najwyższe stężenia fosforu całkowitego (jesienią w zakresie 0,15 0,37 mgpdm -3 ) odnotowywano w stawkach 6, 7 i 8. Dwa z nich znajdują się w strefie III (6 i 7), jeden w strefie I. Co więcej, w pozostałych zbiornikach ze strefy I (9 i 10) stężenie Ptot jesienią było około trzech razy niższe niż w znajdującym się w niedalekiej odległości stawku 8. W tym przypadku główną przyczyną takich różnic jest prawdopodobnie ptactwo wodne. Zbiorniki Słupska charakteryzujące się najwyższymi stężeniami fosforu całkowitego są najliczniej za- 79

12 siedlane przez ptactwo wodne, które właściwie przez cały rok dokarmiane jest przez mieszkańców miasta. Najwyższe stężenie azotu całkowitego, zarówno jesienią, jak i wiosną, odnotowano natomiast w zbiorniku 12, położonym w strefie IV, w Dolinie Zieleńca (1,54 mgndm -3 jesienią i 1,00 mgndm -3 wiosną). Można byłoby to spróbować wytłumaczyć faktem, że w strefie tej znajduje się duży kompleks użytków rolnych, tym samym istnieje prawdopodobieństwo użycia nawozów azotowych. Jednakże w wodach pozostałych stawków tej strefy stężenie Ntot jest niższe. Ponadto w zbiornikach 12 i 13 zaobserwowano bardzo niskie stężenie tlenu rozpuszczonego w wodzie, wynoszące jesienią odpowiednio 3,1 mgdm -3 i 2,5 mgdm -3. Wiosną odnotowano wartości wyższe, około 6 mgdm -3, ale i tak były one znacznie niższe niż w pozostałych stawkach Słupska (9 16 mgdm -3 ). Podsumowując, można stwierdzić, że jakość wody w stawkach położonych w granicach administracyjnych Słupska jest silnie zróżnicowana przestrzennie. Natomiast próba odpowiedzi na pytanie dlaczego tak jest wymaga dalszych badań. Należałoby, i taki jest zamiar autorów, kontynuować rozpoczęte badania z większą częstotliwością, aby móc stwierdzić, czy zaistniała sytuacja występuje w sposób ciągły. LITERATURA Bank danych regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego Choiński A Limnologia fizyczna Polski. UAM, Poznań. Gawrońska A., Lossow K Restoration of the Domowe lake in Szczytno. Limnological Review, 5: Gorączko M Seasonal and spatial variation in the specific conductivity in the waters of ponds in Bydgoszcz. Limnological Review, 6: Grochowska J., Dunalska J Trophic condition of Lake Podkówka and the drainage basin role in the lake s eutrophication. Limnological Review, 5: Grochowska J., Tandyrak R., Dunalska J., Górniak D Drainage basin impact on the hydrochemical conditions in small water reservoirs of the eastern peripheries of Olsztyn. Limnological Review, 4: Gutowski B., Hupka J., Pączkowski P Jezioro Klasztorne w Kartuzach jezioro czy zbiornik ścieków? Gospodarka Wodna, 10 (411). Hermanowicz W., Dożańska W., Dojlido J., Koziorowski B Fizyczno-chemiczne badanie wody i ścieków. Arkady, Warszawa. Hetmański T., Jarosiewicz A Występowanie płazów w okresie rozrodu w zbiornikach wodnych w granicach administracyjnych miasta Słupska. Słupskie Prace Biologiczne, 4:5-13. Kajak Z Hydrobiologia-limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych. PWN, Warszawa. Korycka A., Dembiński W Przewodność elektryczna właściwa wód jezior Polski Północnej. Roczniki Nauk Rolniczych, Seria H, t. 96, z. 2. Kwidzyńska M., Markowski M Sezonowa zmienność wybranych parametrów chemicznych wody oczek w małej zlewni pojeziernej. W: Anthropogenic and natural transformations of lakes. W. Marszelewski (red.). PTLim, UMK, Toruń, v. 5: Marszelewski W Zmiany warunków abiotycznych w jeziorach Polski północno- -wschodniej. Wydawnictwo UMK, Toruń. Mientki C Chemical properties of Kortowskie lake waters after an 18 years experiment on its restoration. Part II. Dynamics of nitrogen components. Polskie Archiwum Hydrobiologii, 24:

13 Obolewski K Badania chemizmu wód powierzchniowych starorzecza Słupi (37,96 km rzeki) w okresie marzec-grudzień Słupskie Prace Przyrodnicze, seria Limnologia, 1: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Słupsk Uchwała Rady Miejskiej w Słupsku nr XLV/701/09, Słupsk. 81

14 82