Wp³yw terminów i sposobów okulizacji na jakoœæ okulantów i wydajnoœæ szkó³ki wiœni odmiany ' utówka' PIOTR BARY A, MAGDALENA KAP AN WSTÊP.

Transkrypt

1 ACTA AGROBOTANICA Vol. 59 z s Wp³yw terminów i sposobów okulizacji na jakoœæ okulantów i wydajnoœæ szkó³ki wiœni odmiany ' utówka' PIOTR BARY A, MAGDALENA KAP AN Katedra Nasiennictwa i Szkó³karstwa Ogrodniczego Akademii Rolniczej w Lublinie, ul. Leszczyñskiego 58, Lublin, e mail: katnisz@agros.ar.lublin.pl University of Agriculture in Lublin, Department of Seed Production and Nurseries, Leszczyñskiego 58, Lublin, Poland (Otrzymano; ) The effect of the times and the budding methods on the quality of young trees and the nursery efficiency of cherry trees cv. ' utówka' Summary The studies concerning the effect of the times and the methods of budding on the growth of young cherry trees were conducted in the years at Felin Experimental Farm of Lublin Agricultural University. The objects of investigations were the young cherry trees obtained as a result of budding of mahaleb cherry (Prunus mahaleb L.) and sweet cherry (Prunus avium L.) seedlings in the way by the chip budding-15 th July and T-budding-on the 15 th July and the 1 st September. The used terms and budding methods did not affect the bud taking and the quality of cherry trees during three years studies. Chip budding of the sweet cherry on the 15 th July was the most effective way of this seedling budding. Late budding-on the 1 st September-did not change the efficiency of the nursery only in case of mahaleb cherry. The highest number of the young trees, average per 1 ha was got as a result of the chip and T mahaleb cherry budding on the 1 st September. Key words: nursery, cherry, budding, quality of young tree WSTÊP Efekt koñcowy pracy szkó³karza, czyli iloœæ i jakoœæ otrzymywanych drzewek zale y zarówno od czynników biologicznych takich jak podk³adka (P o n i e d z i a- ³ e k i in. 1997) i odmiana szlachetna (Lipecki i Lipecki, 1994), jak równie od zabiegów agrotechnicznych: nawo enia, ochrony czy sposobu okulizacji (H o - ward i Skene, 1974; Czarnecki, 1994). Istotny wp³yw na wzrost i jakoœæ

2 208 Piotr Bary³a, Magdalena Kap³an okulantów w szkó³ce ma przebieg pogody, zw³aszcza w okresie wegetacji (Bary³a, 2004). Okulizacja jest najbardziej rozpowszechnionym sposobem rozmna ania drzew owocowych w szkó³kach. Warunkiem dobrego przyjmowania siê oczek na podk³adkach jest aktywna twórcza miazga (Czynczyk, 1998). W przypadku okulizacji w literê T za³o enie oczka na podk³adkê uzale nione jest od wilgotnoœci gleby, gdy podczas suszy kambium przestaje dzia³aæ i kora nie odchodzi od drewna (R e j- m a n i in. 2002). Mniejsz¹ wspó³zale noœæ miêdzy aktywnoœci¹ miazgi a przyjmowaniem siê oczek, obserwuje siê podczas oczkowania na przystawkê (Ho³ubowicz i in. 1993). Howard i in. (1974) porównuj¹c obie metody okulizacji wykaza³, e chip budding poprawia przyjêcia oczek u jab³oni o 25%, natomiast u czereœni o 50%. Wyniki badañ przeprowadzonych przez Poniedzia³ek (1981), Wo - ciór i in. (1998) oraz Stachowiaka (2000) wskazuj¹, e lepsz¹ metod¹ produkcji dobrych jakoœciowo okulantów jest oczkowanie na przystawkê. Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu terminów i metod okulizacji na przyjmowanie siê oczek odmiany ' utówka', jakoœæ drzewek oraz wydajnoœæ szkó³ki wiœni. MATERIA I METODY Badania wykonano w latach w Gospodarstwie Doœwiadczalnym Felin Akademii Rolniczej w Lublinie. Materia³ doœwiadczalny stanowi³y okulanty wiœni odmiany ' utówka' okulizowane na siewkach antypki (Prunus mahaleb L.) i czereœni ptasiej (Prunus avium L.). Doœwiadczenie polowe za³o ono na glebie p³owej, wytworzonej na marglach z utworów lessowych, zaliczanej do drugiej klasy bonitacyjnej. Podk³adki wysadzano do szkó³ki wczesn¹ wiosn¹ w rozstawê 90 x 25 cm (44,4 tys. podk³adek. ha -1 ). W okresie badañ nie stosowano herbicydów, szkó³kê odchwaszczano mechanicznie oraz w miarê potrzeby rêcznie. Nawo enie i ochronê roœlin prowadzono zgodnie z aktualnymi zaleceniami dla szkó³ek drzew pestkowych. Do okulizacji podk³adek w lipcu wykorzystano zrazy pochodz¹ce z sadu zraÿnikowego, natomiast we wrzeœniu zrazy ze szkó³ki jednorocznych okulantów (wybierano pêdy o nie zakoñczonym wzroœcie). Doœwiadczenie za³o ono w uk³adzie bloków losowych. Obejmowa³o ono 6 kombinacji w 5 powtórzeniach. Kombinacjami by³y nastêpuj¹ce terminy i metody okulizacji: 15 lipiec przystawka, 1 wrzesieñ przystawka, 1 wrzesieñ litera T wykonane w takim samym uk³adzie dla antypki i czereœni ptasiej. Powtórzeniami by³y poletka, na których ros³o po 20 podk³adek. W pracy dokonano oceny przyjêæ oczek wiœni na siewkach antypki i czereœni ptasiej, wyra onej jako stosunek oczek przyjêtych wiosn¹ w drugim roku szkó³ki do liczby zaokulizowanych podk³adek. Wydajnoœæ szkó³ki przedstawiono jako procentowy stosunek liczby uzyskanych okulantów z liczby zaokulizowanych podk³adek. Obliczono równie liczbê drzewek otrzymanych z powierzchni 1 ha przy gêstoœci sadzenia wynosz¹cej 25 x 90 cm. Jakoœæ drzewek wyra ono jako procentowy udzia³u okulantów pierwszego wyboru w ogólnej liczbie uzyskanych drzewek.

3 Wp³yw terminów i sposobów okulizacji na jakoœæ okulantów i wydajnoœæ szkó³ki wiœni Wyniki opracowano statystycznie wykorzystuj¹c analizê wariancji i przedzia- ³y ufnoœci Tukey a. Istotnoœæ ró nic okreœlano przy p=0,05. WYNIKI Na podstawie œredniej z trzech lat wykazano, e zastosowane terminy i sposoby okulizacji nie wp³ywa³y istotnie na procent przyjêtych oczek wiœni (tab. 1). W 2000 roku siewki czereœni ptasiej okulizowane 15 lipca na przystawkê mia- ³y istotnie wiêkszy procent przyjêtych oczek (81,0%) od podk³adek oczkowanych tym samym sposobem 1wrzeœnia (53,2%). W przypadku antypki wykazano istotne ró nice miêdzy poszczególnymi cyklami produkcyjnymi. Czereœnia ptasia zaokulizowana 15 lipca na przystawkê mia³a istotnie wiêkszy procent przyjêtych oczek w dwóch ostatnich cyklach produkcyjnych, natomiast zaoczkowana w terminie wrzeœniowym w literê T istotnie ró ni³a siê w drugim roku w porównaniu do pozosta³ych lat badañ (tab. 1). Tabela 1 Wp³yw terminów i sposobów okulizacji na przyjmowanie siê oczek wiœni odmiany ' utówka' w latach Table 1 The effect of the times and the budding methods on the bud taking of cherry cv. ' utówka' in the years * Œrednie oznaczone tymi samymi literami nie ró ni¹ siê istotnie przy =0,05 Means followed by the same letter are not significantly different at =0,05 Du ymi literami oznaczono istotne ró nice miêdzy cyklami produkcyjnymi przy =0,05 The big letter followed significantly differences between production cycles at =0,05

4 210 Piotr Bary³a, Magdalena Kap³an Œrednio za okres trzech lat nie stwierdzono istotnego wp³ywu terminów i sposobów okulizacji siewek czereœni ptasiej i antypki na wydajnoœæ szkó³ki okulantów wiœni. Stwierdzono du e zró nicowanie w poszczególnych latach (tab. 2). W pierwszym roku badañ z okulizacji czereœni ptasiej wykonanej 1 wrzeœnia na przystawkê otrzymano istotnie wiêksz¹ liczbê okulantów (o oko³o 27% w porównaniu do zaokulizowanych podk³adek i o ponad 12 tys. z powierzchni 1 ha), ni oczkowanie siewek czereœni w tym samym terminie metod¹ w literê T oraz okulizacja antypki 15 lipca. Tabela 2 Wp³yw terminów i sposobów okulizacji na wydajnoœæ szkó³ki wiœni odmiany ' utówka' w latach Table 2 The effect of the times and the budding methods on the nursery efficiency of cherry cv. ' utówka' in the years * Objaœnienie: patrz tabela 1 For explanation: see Table 1

5 Wp³yw terminów i sposobów okulizacji na jakoœæ okulantów i wydajnoœæ szkó³ki wiœni W 1999 roku z antypki oczkowanej 1 wrzeœnia na przystawkê uzyskano istotnie wiêksz¹ wydajnoœæ szkó³ki, ni z okulizacji 15 lipca t¹ sam¹ metod¹. W przypadku czereœni ptasiej okulizacja chip-buddingiem w dwóch ró nych terminach pozwoli³a na uzyskanie istotnie wiêkszej liczby okulantów od okulizacji w literê T. W 2000 roku istotnie najmniejsz¹ wydajnoœæ szkó³ki uzyskano z okulizacji czereœni ptasiej wykonanej w terminie wrzeœniowym sposobem na przystawkê oraz w literê T. Analiza statystyczna wykonana dla cykli produkcyjnych wykaza³a du e zró - nicowanie wyników. W przypadku antypki zaoczkowanej w lipcu na przystawkê oraz we wrzeœniu w literê T wydajnoœæ szkó³ki by³a istotnie zró nicowana pomiêdzy poszczególnymi cyklami produkcyjnymi, natomiast u okulizowanej 1 wrzeœnia chip buddingiem miêdzy 1998 a 2000 rokiem. W przypadku siewek czereœni ptasiej okulizowanych 15 lipca na przystawkê istotnymi by³y ró nice miêdzy pierwszym a dwoma kolejnymi cyklami produkcyjnymi. Tabela 3 Wp³yw terminów i sposobów okulizacji na jakoœæ okulantów wiœni odmiany ' utówka' w latach Table 3 The effect of the times and the budding methods on the quality of cherry young trees cv. ' utówka' in the years * Objaœnienie: patrz tabela 1 For explanation: see Table 1 Zastosowane terminy i sposoby okulizacji nie wp³ywa³y istotnie na procentowy udzia³ okulantów pierwszego wyboru (tab. 3). Jakoœæ wyprodukowanych drzewek uzale niona by³a od rodzaju podk³adki. Œrednio na siewkach antypki otrzymano powy ej 75% okulantów spe³niaj¹cych wymagania dla I wyboru (gruboœæ pnia powy- ej 1,2 cm; wysokoœæ drzewek powy ej 120 cm).

6 212 Piotr Bary³a, Magdalena Kap³an Wykazano istotne ró nice pomiêdzy cyklami produkcyjnymi w jakoœci drzewek. Niezale nie od zastosowanej podk³adki oraz terminu i sposobu okulizacji istotnie najwiêcej okulantów pierwszego wyboru otrzymano w 1998 roku, natomiast najmniej w 2000 roku. Wiœnie zaoczkowane na antypce 1 wrzeœnia na przystawkê w dwóch pierwszych cyklach produkcyjnych by³y istotnie lepszej jakoœci od drzewek w ostatnim roku badañ. DYSKUSJA Jednym z problemów, przed którym staje szkó³karz jest wybór odpowiedniej metody oraz terminu okulizacji. Producent musi pamiêtaæ, e wynik okulizacji w najwiêkszym stopniu zale y od gatunku, odmiany, podk³adki, umiejêtnoœci okulizuj¹cego oraz warunków pogodowych w danym okresie wegetacyjnym (Ponie- dzia³ek i in. 1997). Problemem podjêtym w pracy by³o zbadanie wp³ywu terminów i sposobów okulizacji siewek antypki (Prunus mahaleb L.) i czereœni ptasiej (Prunus avium L.) na przyjmowanie siê oczek, jakoœæ okulantów i wydajnoœæ szkó³ki wiœni odmiany ' utówka'. W doœwiadczeniu zastosowano polecany dla wiœni termin okulizacji 15 lipca oraz termin nietypowy, opóÿniony 1 wrzeœnia. Przyjêcia oczek na podk³adkach tylko w 2000 roku i tylko w przypadku czereœni ptasiej istotnie zale a³y od terminu okulizacji. Na siewkach okulizowanych 15 lipca na przystawkê stwierdzono istotnie wiêkszy procent przyjêtych oczek, ni z okulizacji tym samym sposobem 1 wrzeœnia. Nie wykazano natomiast istotnego wp³ywu metody okulizacji. W badaniach przeprowadzonych przez Grzyba i Czynczyka (1975/76) przyjêcia oczek na siewkach czereœni ptasiej by³y wiêksze, ni na antypce. Odmienne wyniki uzyskano w prezentowanej pracy, gdzie za wyj¹tkiem 1998 roku lepsze przyjêcia oczek stwierdzono na siewkach antypki. W szkó³karstwie istotny wp³yw na koñcowy efekt produkcji maj¹ warunki pogodowe. Poniedzia³ek (1980) zaobserwowa³ znacznie gorsze przyjêcia oczek w jednym z badanych lat, z powodu braku opadów w okresie 2 tygodni po okulizacji. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono wysok¹ wydajnoœæ okulantów (powy ej 74%) z okulizacji siewek antypki wykonywanej 1 wrzeœnia. O wysokiej wydajnoœci drzewek na antypce z póÿnego terminu oczkowania zadecydowa³y korzystne warunki pogodowe w okresie okulizacji oraz jakoœæ zrazów wykorzystanych do okulizacji (ze szkó³ki jednorocznych okulantów). W przypadku siewek czereœni ptasiej najwiêksz¹ wydajnoœæ okulantów uzyskiwano z okulizacji sposobem na przystawkê 15 lipca i 1 wrzeœnia. Czarnecki (1995) oraz Poniedzia³ek i in. (1997 w swoich badaniach wykazali mniejsz¹ skutecznoœæ opóÿnionej okulizacji. Metoda okulizacji ma du y wp³yw na jakoœæ okulantów (Poniedzia ³ ek, 1981; Wociór i in. 1998; Stachowiak, 2000). Wyniki otrzymane w niniejszej pracy nie wykaza³y istotnego wp³ywu terminów i sposobów okulizacji na jakoœæ drzewek. Istotny wp³yw mia³a natomiast zastosowana podk³adka. Œrednio za okres trzech lat na siewkach antypki otrzymywano powy ej 75% okulantów pierwszego wyboru.

7 Wp³yw terminów i sposobów okulizacji na jakoœæ okulantów i wydajnoœæ szkó³ki wiœni Uzyskane wyniki pozwoli³y na sformu³owanie nastêpuj¹cych wniosków: 1. Zastosowane terminy i sposoby okulizacji nie wp³ywa³y istotnie na przyjmowanie siê oczek wiœni. Tylko w 2000 roku siewki czereœni ptasiej okulizowane 15 lipca na przystawkê mia³y istotnie wiêkszy procent przyjêtych oczek od podk³adek oczkowanych tym samym sposobem 1 wrzeœnia. 2. OpóŸniona okulizacja na przystawkê oraz w literê T tylko w przypadku antypki nie zmienia³a istotnie wydajnoœci szkó³ki. 3. Stwierdzono, e lepszym terminem okulizacji czereœni ptasiej na przystawkê w badanych warunkach by³ termin lipcowy. Na siewkach okulizowanych w lipcu otrzymano œrednio o 4,1 % wiêcej okulantów ni z okulizacji wykonanej 1 wrzeœnia. 4. Terminy oraz metody okulizacji zastosowane na antypce i czereœni ptasiej nie wp³ywa³y istotnie na jakoœæ okulantów wiœni odmiany ' utówka'. Œrednio powy- ej 75% drzewek wyprodukowanych na siewkach antypki mia³o wysokoœæ 127 cm i œrednicê pnia 17,6 mm. 5. Du e zró nicowanie wyników w poszczególnych cyklach produkcyjnych pozwala stwierdziæ, e w przypadku wiœni wystêpuje du a zale noœæ miêdzy warunkami pogodowymi a efektywnoœci¹ produkcji. LITERATURA Bary³a P., Zale noœæ pomiêdzy czynnikami klimatycznymi a wzrostem okulantów wiœni w szkó³ce. Mat. VI Ogólnopol. Symp. Nauk. Klimat pola uprawnego, Zamoœæ: 6. Czarnecki B., Czopowe i bezczopowe prowadzenie okulantów wiœni w szkó³ce. Mat. II Ogólnopol. Nauk. Konf. Sad. Skierniewice: Czarnecki B., Ocena ró nych sposobów i terminów okulizacji wiœni. Mat. Konf. Po stêp w intensyfikacji upraw sadowniczych, Poznañ: Czynczyk A., Szkó³karstwo sadownicze. PWRiL, Warszawa. Grzyb Z. S., Czynczyk A., 1975/76. Wp³yw niektórych czynników na przyjmowanie siê oczek wiœni i wydajnoœæ okulantów w szkó³ce. Prace Inst. Sad. Ser. A, 19: Ho³ubowicz T., Rebandel Z., Ugolik M., Uprawa czereœni i wiœni. PWRiL, War szawa. Howard B. H., Skene D. S., The effects of different grafting methods upon the develop ment of one year old nursery apple trees. J. Hort. Sci. 49: Lipecki J., L i pecki M., Obserwacje nad wzrostem okulantów kilku odmian jab³oni. Ann. Univ. Mariae Curie Skodowska, sect. EEE, 2: Poniedzia³ek W., Przyjmowanie siê oczek wiœni odmiany utówka na podk³adce czere œni ptasiej w zale noœci od pochodzenia zrazów oraz po ywek agarowych. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, Ogrodnictwo, 7: Poniedzia³ek W., Wp³yw sposobu okulizacji, wi¹zade³ oraz wyboru i przygotowania pêdów na przyjmowanie siê oczek wiœni odmiany ' utówka' okulizowanej na czereœni ptasiej (Cerasus avium L.). Zesz. Nauk. AR w Krakowie, Ogrodnictwo, 8: Poniedzia³ek W., Szczygie³ A., Porêbski S., Górski A., Wp³yw terminu okulizacji i podk³adki na przyjêcie siê oczek i wzrost okulantów dwóch odmian jab³oni. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, Ogrodnictwo, 23: Rejman A., Œcibisz K., Czarnecki B., Szkó³karstwo roœlin sadowniczych. PWRiL, Warszawa.

8 214 Piotr Bary³a, Magdalena Kap³an Stachowiak A., Porównanie wp³ywu dwóch metod okulizacji na jakoœæ materia³u szkó³ karskiego gatunków pestkowych. Rocz. AR w Poznaniu, CCCXXVII, Ogrodnictwo, 32: Wociór S., Kiczorowski P., Mazurek J., Wójcik I., Wp³yw metody okulizacji i rodzaju wi¹zade³ na wzrost podk³adek i okulantów jab³oni. Mat. XXXVII Ogólnopol. Nauk. Konf. Sad. Skierniewice: Streszczenie Badania dotycz¹ce wp³ywu terminów i metod okulizacji na wzrost okulantów wiœni przeprowadzono w latach w Stacji Doœwiadczalnej Felin Akademii Rolniczej w Lublinie. Obiekt badañ stanowi³y okulanty wiœni otrzymane w wyniku okulizacji siewek antypki i czereœni ptasiej, sposobem na przystawkê 15 lipca oraz w literê T 15 lipca i 1 wrzeœnia. Zastosowane terminy i metody okulizacji nie wp³ywa³y istotnie w ci¹gu trzech lat badañ na przyjmowanie siê oczek oraz na jakoœæ drzewek wiœni. Okulizacja czereœni ptasiej 15 lipca na przystawkê okaza³a siê najefektywniejszym sposobem oczkowania tej siewki. OpóŸniona okulizacja - 1 wrzeœnia tylko w przypadku antypki nie zmienia³a istotnie wydajnoœci szkó³ki. Najwiêksz¹ liczbê okulantów w przeliczeniu na powierzchnie 1ha, œrednio oko³o 33 tys. drzewek otrzymywano z okulizacji antypki 1 wrzeœnia na przystawkê oraz w literê T.