Raport Końcowy. Koncepcja funkcjonowania i koordynacji RSI w Województwie Kujawsko - Pomorskim - praktyczny system obsługi sfery innowacji

Transkrypt

1 Raport Końcowy Koncepcja funkcjonowania i koordynacji RSI w Województwie Kujawsko - Pomorskim - praktyczny system obsługi sfery innowacji Strategia Rozwoju Regionalnego Ośrodka Rozwoju Innowacyjności i Społeczeństwa Informacyjnego (RORIiSI) w Toruniu Zespół: Marek Dondelewski Przemysław Jura Opracowanie Raportu: Marek Dondelewski Raport sporządzony na zlecenie: Departamentu Planowania Strategicznego i Gospodarczego Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu w ramach projektu: Regionalny Ośrodek Rozwoju Innowacyjności i Społeczeństwa Informacyjnego (RORIiSI) Województwa Kujawsko-Pomorskiego Toruń 30 października 2009 r. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1

2 SPIS TREŚCI I. Wprowadzenie II. Streszczenie... 5 III. Definicje i słownik pojęć IV. Cele opracowania V. Metodologia badań.. 13 VI. Charakterystyka grup docelowych badania CZĘŚĆ I Koncepcja Regionalnego Systemu Innowacji (RSI) w Województwie Kujawsko-Pomorskim I. Założenia RSI w Województwie Kujawsko-Pomorskim II. RSI jako zintegrowana sieć instytucji...21 III. Analiza powiązań instytucji B+R i sektora MSP w ramach RSI..28 IV. RSI w Województwie Kujawsko-Pomorskim...34 CZĘŚĆ II Koncepcja funkcjonowania RORIiSI I. RORIiSI na tle instytucji regionalnych 104 II. Obszar działania i główne zadania RORIiSI III. Określenie wariantów struktury organizacyjnej i funkcjonowania RORIiSI 110 IV. Finansowanie RORIiSI V. Harmonogram rozwoju RORIiSI CZĘŚĆ III Strategia Rozwoju RORIiSI 130 I. Założenia strategii. 130 II. Misja i Wizja III. Cele strategiczne IV. Zadania strategiczne.132 V. Główne kierunki rozwoju RORIiSI..132 VI. Założenia strategii marketingowej RORIiSI..140 VII. Wdrażanie Strategii VIII. Finansowanie Strategii.146 IX. Monitoring i ewaluacja strategii CZĘŚĆ IV Wnioski i końcowe.152 I. Wykorzystane materiały źródłowe..161 II. III. Spis tabel 162 Spis rysunków 164 2

3 CZĘŚĆ V. Załączniki Zał. 1. Wzór kwestionariusza badawczego firm i instytucji innowacyjnych o źródłach innowacji i finansowania Zał.2 Studium przypadku.168 I. Regionalny transfer technologii II. Koncepcja Regionalnego Funduszu Innowacji (RFI)..172 Zał.3 Wykaz instytucji i organizacji innowacyjnych regionu Zał.4. Zestawienie projektów mających znacznie dla rozwoju RSI. 183 Zał. 5. Wykaz firm i wnioski badania indywidualnego

4 I. Wprowadzenie Rozwój społeczno-gospodarczy i wzrost konkurencyjności polskich regionów, związany jest w coraz większym stopniu z wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań gospodarczych i pojawianiem się innowacyjnych podmiotów. Transformacja wiedzy i rozwiązań innowacyjnych w nowe rozwiązania technologiczne, innowacyjne produkty czy zmiany w zarządzaniu instytucjami i podmiotami gospodarczymi, stanowi o konkurencyjności poszczególnych województw, opartej na intensyfikacji procesów innowacyjnych. W związku z tym rośnie rola instytucji regionalnych, tworzących system wsparcia innowacji. Stąd konieczne jest pobudzanie działań proinnowacyjnych w podmiotach funkcjonujących w różnych działach i sektorach gospodarki. Kluczową rolę w tym procesie odgrywają specyficzne układy powiązań czy relacji sieciowych pomiędzy podmiotami. Inicjowanie działalności innowacyjnej w skali województwa, wymaga tworzenia odpowiednich warunków dla funkcjonowania i koordynacji Regionalnego Systemu Innowacji. W skład tego systemu wchodzą: instytucje i organizacje zorientowane na wsparcie innowacji. Według Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata , jednym z głównych elementów, decydujących o konkurencyjności Województwa Kujawsko Pomorskiego, będzie: sprawnie działający system upowszechniania różnego rodzaju innowacji. System ten powinien posiadać charakter zintegrowanej sieci innowacyjnej, koordynowanej przez Samorząd Województwa. Warunkiem rozwoju Regionalnego Systemu Innowacji, jest identyfikacja potencjału innowacyjnego w regionie (możliwości administracji, działań nauki, instytucji wsparcia biznesu i transferu technologii). Określenie roli podmiotów, ich wzajemnych relacji, pól kooperacji, pozwala na wypracowanie skutecznego mechanizmu rozwoju innowacji od strony organizacyjnej, prawnej i finansowej. Raport niniejszy, będący efektem prac zespołu ekspertów w okresie od lipca 2009 roku do października 2009 roku, obejmuje wyniki analizy strategicznej i instytucjonalno funkcjonalnej systemu wsparcia innowacji w Województwie Kujawsko Pomorskim. Raport zawiera: I. Koncepcję Regionalnego Systemu Innowacji (RSI) w Województwie Kujawsko Pomorskim. II. Koncepcję funkcjonowania Regionalnego Ośrodka Rozwoju Innowacyjności i Społeczeństwa Informacyjnego (RORIiSI). III. Strategię Rozwoju RORIiSI. Opracowanie charakterystykę potencjału regionalnego systemu innowacji, a także identyfikuje główne bariery jego rozwoju. Wyniki Raportu, posłużą dla wdrożenia modelu praktycznej obsługi sfery innowacji w Województwie Kujawsko - Pomorskim. Sprawność systemu innowacji jest funkcją identyfikacji potrzeb rozwojowych Województwa oraz budowy na tej podstawie programów, umożliwiających optymalne wykorzystanie istniejących zasobów. 4

5 II. Streszczenie 2.1. Cele i metodologia Celem opracowania było przedstawienie propozycji spójnej koncepcji zarządzania i koordynowania procesem wsparcia innowacji w Województwie Kujawsko-Pomorskim. Przedmiotem prac było: Rozpoznanie i ogólna identyfikacja warunków rozwoju innowacji w regionie. Zdefiniowanie kierunków rozwoju RSI. Określenie koncepcji koordynowania, finansowania i praktycznej obsługi RSI. Określenie struktury organizacyjnej, zadań, finansowania oraz strategicznej roli podmiotu koordynującego RSI. (RORIiSI). W toku prac przyjęto podejście według modelu good governance, które koncentruje udział partnerów publicznych i instytucjonalnych w procesie współpracy w ramach RSI. Model ten dotyczy budowy sieciowej struktury zarządzania RSI. Zastosowano następujące techniki badawcze: analiza dokumentów programowych: - analizę dokumentów strategicznych Województwa Kujawsko-Pomorskiego, analiza danych statystycznych: -dane GUS dane EUROSTAT dotyczące przedsiębiorczości i innowacji, analiza SWOT: -analiza słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń w kontekście rozwoju innowacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego, wywiad bezpośredni obejmujący wybrane instytucje RSI wywiad indywidualny (IDI): z przedsiębiorcami, którzy wdrażali innowacje oraz JST studium przypadku (case study): w zakresie procesu wdrażania innowacji i instrumentu finansowego analiza ekspercka: -weryfikacja wyników i rekomendacji. Ponadto dokonano analiz instytucjonalno funkcjonalnych, reprezentatywnych podmiotów RSI Identyfikacja partnerów RSI Regionalny System Innowacji rozumiany jest jako sieć wzajemnie powiązanych instytucji i podmiotów gospodarczych, realizujących synergiczne efekty współpracy w procesie rozwoju innowacji. RSI obejmuje instytucje B+R -dostarczające wiedzy, MSP - generujące rozwiązania innowacyjne, instytucje pośredniczące w transferze technologii. RSI tworzy zintegrowany systemem instytucji 5

6 koncentrujących się na rozwoju innowacji. Aktualnie w tworzeniu wielopłaszczyznowej współpracy instytucji w ramach sieci innowacji, występują potrzeby: 1. Integracji i tworzenia sieci pośredników dla całej palety instrumentarium organizacyjnego i finansowego wsparcia innowacji. 2. Koncentracji na długofalowej wizji i strategii wsparcia innowacji przy współpracy z instytucjami finansowymi, podmiotami otoczenia biznesu, samorządami lokalnymi. 4. Sprawnego koordynowania i zarządzania innowacyjnością, realizującego również misję pozaekonomiczną tj. współpracę z krajowymi instytucjami innowacji, Komisją Europejską i regionami partnerskimi w zakresie budowy konsorcjów regionalnych. W Raporcie dokonano analizy powiązań pomiędzy sferami B+R i przedsiębiorczości w ramach RSI. Skuteczność funkcjonowania RSI, zależna jest od poziomu dostępności do jego wewnętrznych zasobów (wiedzy, zasobów ludzkich, środków finansowych) oraz poziomu współpracy pomiędzy podmiotami. Rozwój konkurencyjności następuje w wyniku aktywizacji wszystkich wewnętrznych zasobów zlokalizowanych w instytucjach, administracji regionalnej, firmach instytucjach B+R, edukacji. Kluczowym zagadnieniem jest koordynacja i zarządzanie RSI wprowadzające zintegrowne mechanizmy wsparcia innowacji w skali regionu. W Raporcie przedstawiono wielofunkcyjny model rozwoju RSI w oparciu o szczegółową analizę funkcji i zakresu działania potencjalnych partnerów sieci. 2.3.Model sieciowy rozwoju innowacji Wynikiem tej części prac jest nakreślony model RSI identyfikujący podstawowe podmioty w ramach RSI. Dokonano analizy podmiotów pod katem udziału w RSI i realizacji określonych zadań na rzecz rozwoju innowacji. Sieć obejmuje podmioty obszaru nauki, szkolnictwa wyższego, instytucje otoczenia biznesu, jednostki badawczo-rozwojowe, instytucje transferu technologii i instytucje finansowe. Dokonano zestawienie podmiotów każdej ze sfer pod kątem działań w ramach budowy RSI. Wnioski płynące z analiz dla konstrukcji sieciowego mechanizmu wsparcia innowacji są następujące: 1. Instytucją odpowiedzialną przed Samorządem Województwa za praktyczne koordynowanie, monitorowanie wdrażania rozwiązań i funkcjonowanie RSI, powinna być wyspecjalizowana komórka lub jednostka Samorządu, co wpłynie zdecydowanie na poprawę jakości działań innowacyjnych i ich spójność. 2. Celowe jest wytypowanie w ramach jednostki koordynującej zespołu zadaniowego, odpowiedzialnego za projekty systemowe innowacyjne i ich wdrażanie dla Samorządu Wojewódzkiego. 3.Jednostka koordynująca RSI w ramach prowadzonej działalności i usług, dokonać powinna koncentracji zasobów, co poprawi zdolność współpracy podmiotów w sieci. 6

7 4. W celu zapewnienia środków pozabudżetowych, po fazie dofinansowania środkami publicznymi, jednostka koordynująca RSI, mogłoby dysponować w przyszłości specjalnym instrumentem finansowym, w postaci zarządzania powierzonymi środkami Regionalnego Funduszu Innowacji (RFI). Koncepcja tego funduszu i strategii inwestowania wraz z regulaminem powinny stanowić temat odrębnego opracowania dla Zarządu Województwa. 5. Dla usprawnienia procesu koordynacji RSI, należy rozważyć powołanie Rady Innowacji przy Marszałku Województwa, jako ciała doradczego i opiniotwórczego dla Zarządu Województwa. System RSI, ukierunkowany powinien być na wzrost zdolności, zarówno sektora nauki, jak i MSP do kreowania nowatorskich rozwiązań. Konieczne jest zdefiniowane zasad komercjalizacji wyników prac naukowych i badań w formie jasnych i przejrzystych procedur regionalnych, w tym reguł współpracy uczelni z podmiotami gospodarczymi regionu, np. w formie Regionalnej Karty Współpracy Nauki z Biznesem. Weryfikacją efektywności procesu wdrażania RSI, będzie wzrost innowacyjności istniejących w regionie firm, jak i tempo powstawania nowych, innowacyjnych podmiotów gospodarczych. Sektor gospodarki jest więc podstawowym, długofalowym beneficjentem budowy i koordynacji RSI z poziomu regionalnego Model zarządzania RSI Budowa jednolitej struktury RSI odgrywa główną rolę w procesie efektywnej polityki innowacyjnej. Zdaniem autorów Raportu koordynację RSI, przekazać należy wyspecjalizowanemu podmiotowi, jakim powinna być jednostka Samorządu Województwa. Wariantowe kierunki rozwoju RSI, przedstawiono głównie w aspekcie utworzenia jednostki koordynującej RSI, a także rozwoju RSI bez takiej wyspecjalizowanej jednostki regionalnej, co prowadzi do wniosków, iż do zadań projektowanej jednostki, w pierwszej kolejności powinno należeć: stymulowanie rozwoju nowych przedsięwzięć innowacyjnych, wsparcie dla tworzenia i rozwoju powiązań kooperacyjnych (klastry, platformy technologiczne), działalność w zakresie wsparcia systemu transferu technologii oraz marketingu wyników prac badawczo-rozwojowych i zarządzania własnością intelektualną, stymulowanie powstania regionalnego rynku innowacji, w szczególności w zakresie regionalnego mechanizmu obrotu patentami, wzorami przemysłowymi, wzorami użytkowymi, licencjami itp. wspomaganie procesu foresightu regionalnego i technologicznego, promocja powstawania nowych przedsiębiorstw opartych o nowe technologie. W zakresie form organizacyjno-prawnych przedstawiono przykłady możliwości rozwoju RORIiSI: 1) w ramach struktury Urzędu Marszałkowskiego. 2) jako jednostki budżetowej samorządu województwa 3) jako podmiotu prawa handlowego. 4) w innej formie organizacyjno prawnej: stowarzyszenie lub fundacja. 7

8 Wnioski płynące z analizy form organizacyjno prawnych jednostki koordynującej RSI, wskazują że przypadku realizacji w szerszym zakresie funkcji informacyjnych, promocyjnych i inicjujących współpracę innowacyjną dogodniejsza formą jest jednostka budżetowa samorządu. Natomiast przyjmując przez Samorząd Województwa linie wsparcia innowacji, bardziej aktywnego udziału, jako partnera określonych przedsięwzięć, korzystniejsze jest docelowe utworzenie spółki celowej zarządzającej funduszem kapitałowym na rzecz rozwoju innowacji w skali regionu. Określono również główne cele strategiczne RORIiSI: Cel 1. Wzrost potencjału innowacyjnego regionu. Cel 2. Zintegrowanie RSI Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Cel. 3. Rozwój społeczeństwa informacyjnego. Głównymi zadaniami RORIiSI w procesie zarządzania RSI są: - koordynowanie sieci i inicjowanie wielopłaszczyznowej współpracy podmiotów w ramach RSI; - tworzenie konsorcjów projektowych dla np. VII PR, EWT, POIG; - rozwój infrastruktury innowacji w regionie; - wspieranie nowych instrumentów finansowania innowacji Zarys modelu finansowania Modele finansowania RSI i koordynowani oraz zarządzania innowacjami skali regionu oparto o dostępne fundusze strukturalne i finansowe instrumenty krajowe. Proces współpracy w ramach RSI, wykorzystuje również finansowanie podmiotów, będących uczestnikami współpracy w ramach RSI. Zakłada się ponadto wykorzystanie dostępnych mechanizmów finansowania innowacji typu: odpisy podatkowe dla jednostek tworzących Centra Badawczo - Rozwojowe. Kolejnym elementem modelu finansowego jest finansowanie zwrotne przy wykorzystaniu instrumentów kapitałowych. Pośrednio dokapitalizowanie działalności innowacyjnej, odbywać się będzie przez instytucje otoczenia biznesu i tworzone przez nie fundusze oraz finansowane ze środków strukturalnych i inicjatyw UE. Zakłada się ponadto uruchomienie regionalnych funduszy celowych: innowacji czy badań i wdrożeń, a także rewitalizacji, ukierunkowanych na określone obszary działań. Fundusze regionalne mogą być dokapitalizowane środkami RPO. Utworzenie tych instrumentów, pozwoli na zróżnicowanie form wsparcia innowacyjnych rozwiązań czy podmiotów. Wykazano ponadto możliwości realizacji przychodów w ramach działań jednostki koordynującej RSI (RORiiSI), funkcjonującej, jako jednostka Samorządu Województwa i zarządzająca w jego imieniu innowacyjnym rozwojem regionu. Dla sprawnego wdrożenia instrumentów finansowych innowacji konieczne zdaniem autorów Raportu - jest dokonanie analizy luki finansowej Województwa i określenie strategii inwestycyjnej uwzględniającej rodzaj instrumentu, grupy docelowe odbiorców, system instytucji pośredniczących, 8

9 strategię zwrotną poszczególnych funduszy. Aktualnie podstawowymi instrumentami poza strukturalnymi pozostają regionalne fundusze pożyczkowe i poręczeniowe. W celu usprawnienia procesu pozyskiwania przez przedsiębiorstwa Województwa Kujawsko -Pomorskiego funduszy na rozwój innowacyjności, należy zadbać o stworzenie w ramach RSI współdziałających instytucji finansowych i instrumentów wsparcia nastawionych na wspieranie innowacyjności przedsiębiorstw i współpracy MSP z nauką i sferą B+R W ramach sieciowej współpracy należy zwiększyć udział podmiotów regionalnych w wykorzystaniu programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji, business angels czy VII Programu Ramowego UE oraz inicjatywy Europejskiej Wspólnoty Terytorialnej (EWT). Z badań Raportu wynika że najsilniej pożądanymi, w chwili obecnej, formami wsparcia finansowego działalności innowacyjnej MSP są: reinwestowanie zysku, leasing, dopłaty (subwencje) dotyczące innowacji i działań promocyjnych firmy, dopłaty (subwencje) do szkoleń pracowników oraz preferencyjne kredyty bankowe czy dotacje UE. Przedsiębiorstwa Województwa Kujawsko-Pomorskiego, mają zbyt mały potencjał finansowy, aby mogły samodzielnie realizować znaczące przedsięwzięcia innowacyjne; w związku z powyższym odczuwają one silną potrzebę wsparcia ich zasobów finansowych środkami, pochodzącymi ze źródeł zewnętrznych. Ponadto fundusze kapitałowe i zwrotne instrumenty finansowe, pozwolą wspierać firmy we wczesnych stadiach rozwoju (co stanowi uzupełnienie systemu RPO), budowę rozwiązań prototypowych w fazie przedprodukcyjnej, opłacenie procedury patentowej, finansowanie zarządzania rozwojem podmiotu, co z kolei przyczyni się do rozwoju konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy. 2.6.Wnioski końcowe Raportu Raport wskazuje, iż istotnymi dla realizacji polityki innowacji w regionie są następujące ustalenia: Innowacyjność stanowi częścią polityki regionalnej z uwagi na system terytorialnego oddziaływania oraz z uwagi na rolę integrującą zasoby regionu. Głównym kierunkiem rozwoju polityki innowacyjnej, powinno być generowanie nowych pomysłów w ramach sieci współpracy administracji, instytucji naukowo-badawczych oraz ośrodków innowacji i przedsiębiorczości. Korzystne zmiany, jakie nastąpiły w zakresie rozwiązań instytucjonalnych, kształtujących środowisko innowacyjne regionu, wyrażają się m.in. - wzmocnieniem instytucji i wzrost liczby programów wsparcia: bazowe instytucje wsparcia innowacji, transferu technologii czy infrastruktura B+R z uwagi na realizację projektów systemowych: CTT, RCI - rozwojem bazy B+R i nauki w regionie: projekty UMK, UTP, - wzrostem możliwości finansowania współpracy w ramach RSI: głównie poprzez RPO WK-P i POKL. Tendencje te należy rozwijać w oparciu o dostępne finansowanie strukturalne. 9

10 Następuje wyraźna poprawa w stosunku do okresu w zakresie świadomości innowacyjnej wśród przedsiębiorstw. Obserwowany jest również rozwój efektywności sieci kontaktów regionalnych, tworzenia miejsc i okazji do nawiązania współpracy innowacyjnej zainicjowany przez Forum Innowacji Województwa Kujawsko Pomorskiego. Istnieje natomiast pilna potrzeba weryfikacji celów rozwojowych i technologicznych regionu, analizy zapotrzebowania na kapitał innowacyjny i zbudowania zintegrowanej strategii inwestycyjnej dla instrumentów finansowych jeszcze w ramach RPO WK-P np. wydzielenie funduszu innowacji, co przyspieszy proces ukierunkowania organizacji na rozwiązania innowacyjne i przygotowanie regionu do nowych form wsparcia UE w latach Polepszeniu współpracy B+R i MSP, sprzyjać powinno w ramach RORIiSI, doskonalenie systemu informacji o regionalnych jednostkach sektora B+R, instytucjach wsparcia i partnerach w biznesie oraz tworzenie baz technologii i procesów innowacyjnych w regionie. W regionie brak zorganizowanego (instytucjonalnego) systemu innowacji i transferu technologii do MSP. Celowe jest zatem tworzenie Ośrodków Transferu Technologii (OTT) na bazie np. KSI czy sieci liderów innowacji regionalnych i powiatowych instytucji wsparcia innowacji. Rozwojowi innowacji sprzyja powstawanie struktur klastrowych. Raport wskazuje na potrzebę opracowania Regionalnego Programu Klastrów Województwa Kujawsko Pomorskiego. W celu osiągania trwałości, budowy klastrów regionalnych, należy opierać się głównie na powiązaniach sektorowych, co oznacza podobieństwo technologiczne, zasięg terytorialny i włączenie jednostek B+R. Rozwój instytucji wsparcia innowacji, powinien ewoluować w kierunku uruchamiania parków technologicznych, bądź przekształcania parków przemysłowych w naukowo-technologiczne, oferujące znacznie bardziej zaawansowane usługi inwestorom w zakresie wiodących technologii. Stwierdzić ponadto należy, iż wpływ na generowanie i rozwój innowacyjnych MSP będą miały nowe kapitałowe instrumenty finansowania innowacji. Zdaniem autorów Raportu należy opracować i wdrożyć do regionalnych programów strategicznych i operacyjnych jasne kryteria innowacyjności, w tym standardy unowocześnienia procesów i produktów, które znajdą odzwierciedlenie w systemie ocen wsparcia projektów inwestycyjnych. Dla perspektywy finansowej UE , należy sformułować, odpowiadający nowym wyzwaniom Regionalny Programy Innowacji Województwa Kujawsko-Pomorskiego: RPI WK-P , jako nowoczesny instrument kreowania procesów innowacyjnego rozwoju przy wykorzystaniu środków strukturalnych UE. W zakresie edukacji i rozwoju kapitału ludzkiego tworzyć należy regionalne systemy kształcenia, dostosowane do potencjału gospodarczego regionu i występującego zapotrzebowania na kapitał innowacyjny. 10

11 Ustalenia Raportu prowadzą również do wniosku, iż w jeszcze większym stopniu dla rozwoju innowacyjnego regionu, wykorzystać należy współpracę instytucji województwa w ramach EWT poprzez projekty międzynarodowe, inicjatywy UE, czego przykładem może być realizowany w latach projekt RAPIDE. III. Definicje i słownik pojęć 3.1. Definicja innowacyjności Na użytek Raportu, przyjęto następującą, definicję innowacyjności: Innowacyjność to zdolność do wdrożenia w danej jednostce/organizacji/przedsiębiorstwie zmian w ich funkcjonowaniu, w wyniku, których powstaną nowe lub znacząco ulepszone produkty, procesy np. o charakterze technologicznym, organizacyjnym, marketingowym, zarządczym czy finansowym. Uszczegóławiając tę definicję: Innowacja oznacza wprowadzenie do praktyki danego podmiotu czy instytucji nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do realizowanego produktu (towaru lub usługi oraz procesu technologicznego, organizacyjnego czy zarządzania a także, marketingu. Innowacyjność danego podmiotu, wystąpić może na różnych poziomach zarówno samego podmiotu, jak i danego rynku, regionu kraju czy świata. Powyższa definicja jest spójna z przyjętą w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka (POIG). 3.2.Definicja komercjalizacji Na użytek opracowania przyjęto następującą definicję komercjalizacji innowacji: Komercjalizacja innowacji jest procesem doprowadzenia innowacji do stanu, w którym możliwa będzie inwestycja zewnętrznych inwestorów oraz osadzenie rezultatów rozwiązania innowacyjnego na rynku w skali regionalnej, krajowej lub europejskiej i światowej 3.3. Wykaz używanych skrótów i pojęć B+R CTT EFRR IOB JST MSP Działalność badawczo rozwojowa prace twórcze w celu zastosowania wiedzy i zwiększenia jej zasobów w praktyce gospodarczej Centrum Transferu Technologii Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Instytucja otoczenia biznesu Jednostka Samorządu Terytorialnego Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. 11

12 PN-T Park Naukowo - Technologiczny - zespół RCI wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi, a przedsiębiorcami. Regionalne Centrum Innowacji RORIiSI Regionalny Ośrodek Rozwoju Innowacyjności i Społeczeństwa Informacyjnego. RIS Regionalna Strategia Innowacji Województwa RSI RPO WK-P Spin off Spin out TPT UE UMK Kujawsko Pomorskiego do 2015 roku Regionalny System Innowacji Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Kujawsko Pomorskiego na lata Nowe przedsiębiorstwo, które zostało założone przez pracownika instytucji naukowej lub badawczej, studenta bądź absolwenta uczelni naukowej, zależne od jednostki naukowej. Nowe przedsiębiorstwo, które zostało założone przez pracownika instytucji naukowej lub badawczej, studenta bądź absolwenta uczelni naukowej, niezależne od jednostki naukowej. Toruński Park Technologiczny Unia Europejska Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu UTP Uniwersytet Technologiczno- Przyrodniczy w Bydgoszczy VC Venture Capital - finansowanie o charakterze udziałowym dostarczanym przez inwestorów indywidualnych, duże firmy lub profesjonalne instytucje inwestycyjne. Przeznaczone jest głównie dla innowacyjnych MSP. WSG Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy IV. Cele opracowania Celem głównym było przedstawienie propozycji spójnej koncepcji rozwoju i zarządzania procesem wsparcia innowacji w Województwie Kujawsko-Pomorskim. Raport przedstawia wnioski dotyczące rozwoju RSI, budowy instytucji koordynującej sieć i kierunków jej rozwoju. Niniejsze opracowanie, nie wyczerpuje całości wielowymiarowego zagadnienia, jakim jest rozwój innowacyjnej gospodarki Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Raport określa ogólny model funkcjonowania RSI i możliwe sposoby finansowania innowacji w Województwie Kujawsko-Pomorskim. 12

13 Rys. 1. Założone cele opracowania Rozpoznanie i ogólna identyfikacja warunków rozwoju innowacji w regionie Zdefiniowanie kierunków rozwoju RSI RSI Określenie koncepcji koordynowania, finansowania i praktycznej obsługi RSI Analiza struktury organizacyjnej, zadań, finansowania oraz strategicznej roli podmiotu koordynującego RSI Źródło danych: opracowanie własne W Raporcie przedstawiono: 1. Ogólną charakterystykę podmiotów i instytucji wspierających innowacyjność na terenie województwa, z punktu widzenia ich roli w RSI. 2. Potencjalne obszary współpracy podmiotów w ramach RSI. 3. Ogólną koncepcję zarządzania i koordynowania innowacjami w skali regionu, zakładającą partnerstwo i podejście zintegrowane w ramach RSI oraz utworzenie podmiotu koordynującego rozwój innowacji w skali regionalnej. V. Metodologia badań Cele stawiane opracowaniu, wymagały spójnej koncepcji jego realizacji. Prace rozpoczęto od analizy danych zastanych (desk research), na podstawie dokumentów strategicznych oraz programowych. Ten etap pozwolił na ekspercką ocenę dotyczącą RSI. Następnie dokonano analizy instytucjonalnej potencjalnych partnerów RSI, pod kątem ich roli dla spójności i całości systemu polityki innowacyjnej Województwa. W kolejnej części, sformułowano zasady koordynacji wsparcia innowacji w regionie i określono założenia Strategii Rozwoju jednostki koordynującej sieć: RORIiSI. W Raporcie wykorzystano ponadto analizę wywiadów indywidualnych z wybranymi podmiotami, realizującymi innowacje projektowe: podmioty gospodarcze i JST. Dokonano również wywiadów pogłębionych (IDI) z podmiotami sektora MSP w celu identyfikacji głównych barier innowacji oraz procesu transferu technologii. Podsumowaniem była analiza ekspercka przedmiotowych zagadnień i wnioski płynące z Raportu. 13

14 Rys. 2. Segmentacja procesu badawczego Raport metodologiczny Określenie metod -spójność procesu badawczego Raport Wstępny Proces analiz danych i wyników Raport koocowy Wnioski i rekomendacje Źródło danych: opracowanie własne Poszczególne etapy prac dotyczyły: 1. Określenia metodologii. 2. Analizy strategicznej systemu wsparcia innowacji. 3. Analizy programowej dostępnych materiałów i opracowań. 4. Identyfikacji kluczowych elementów rozwoju RSI i zarządzania procesami innowacji. 5. Określenia źródeł finansowania RSI. 6. Określenia Strategii Rozwoju RORIiSI. W trakcie prac, przeprowadzono konsultacje z instytucjami: Samorządem Województwa Urzędem Marszałkowskim Departamentem Planowania Strategicznego i Gospodarczego Wydział Innowacji, TARR S.A., KSI w Bydgoszczy, UTP RCI, WSG, UMK i podmiotami gospodarczymi oraz JST Główne zagadnienia badawcze Przyjęto następujące hipotezy badawcze: 1.Prowadzona polityka innowacji w regionie, wskazuje na kluczową rolę administracji w procesie budowy RSI i rozwoju innowacyjnych rozwiązań. 2. Na terenie Województwa Kujawsko - Pomorskiego, nie występuje aktualnie, zintegrowane zarządzanie i koordynowanie RSI z poziomu regionalnego. 3.Realizowane mechanizmy wsparcia innowacji w skali regionu, odnoszą się głównie do oddziaływania na rozwój nauki, instytucji otoczenia biznesu czy wsparcia przedsiębiorczości, brak jednak praktycznych mechanizmów wsparcia innowacji. 14

15 4. Brak spójnego systemu finansowania innowacji w skali regionalnej Metodyka badań W toku prac zastosowano połączenie różnorodnych metod badawczych. Takie podejście ma na celu umożliwienie obserwacji w zakresie przedmiotu badania, a w konsekwencji uzyskanie odpowiedzi i rekomendacji, z różnych punktów widzenia, które wzajemnie się uzupełniają i weryfikują. W ramach prac wykorzystano ramowy model standardu good governance zalecanego przez Komisję Europejską do badań nad praktyką RSI. * Podejście według modelu good governance, analizuje, a następnie koncentruje udział partnerów publicznych i instytucjonalnych, w procesie współpracy w ramach RSI. Model ten dotyczy rozwoju sieciowej struktury zarządzania RIS i pozwala na ocenę aktywności podmiotów, ukierunkowanych zadaniowo na realizację celów polityki innowacyjności. W Raporcie założono, zgodnie z metodologią Oslo Manual (wersja z 1997 roku), że za aktywność innowacyjną, uważane są działania o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym, handlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów i procesów, przy czym wyroby te i procesy, są nowe, przynajmniej z punktu widzenia wprowadzającego je przedsiębiorstwa Zastosowane techniki badawcze W trakcie prac zastosowano następujące techniki badawcze: analiza dokumentów programowych: - analizę dokumentów strategicznych krajowych oraz Województwa Kujawsko-Pomorskiego, analiza danych statystycznych: -dane GUS dane EUROSTAT dotyczące przedsiębiorczości i innowacji, analiza SWOT: -analiza słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń w kontekście rozwoju innowacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego, wywiad bezpośredni obejmujący wybrane instytucje RSI wywiad indywidualny (IDI): z przedsiębiorcami, którzy wdrażali innowacje oraz JST *Innovating Regions of Europe, RSI Methodological Guide. IRE Secretariat Luxemburg

16 studium przypadku (case study): w przedsiębiorstwie w zakresie procesu wdrażania innowacji analiza ekspercka: -analiza RSI -weryfikacja wyników i rekomendacji. VI. Charakterystyka grup docelowych badania Z punktu widzenia rozwoju RSI oraz jego koordynacji, kluczowe znaczenie mają następujące grupy podmiotów: Władze samorządowe regionalne, powiatowe, gminne; IOB; Lokalne i krajowe jednostki publiczne mające pośredni wpływ na procesy innowacyjne przedsiębiorstw; Główne szkoły wyższe regionu; Jednostki B+R; Przedsiębiorcy; Parki przemysłowe, inkubatory przedsiębiorczości, centa transferu technologii czy specjalne strefy ekonomiczne. Dobór powyższych jednostek w ramach RSI, wynikał m.in. z roli w procesie wsparcia, planowania i wdrożenia rozwiązań innowacyjnych. Analizie pod kątem udziału w procesie wsparcia innowacji, poddano reprezentatywne podmioty regionalne: Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy ( główna rola w zakresie działań na rzecz badań zleconych Regionalne Centrum Innowacji), jako przykładową instytucję obsługi inżyniera, w procesie zapewnienia kadr dla innowacji oraz dostępności do infrastruktury laboratoryjnej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu - Inkubator Akademicki jako instytucję przedsiębiorczości akademickiej, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy, jako powiązanie sfery B+R z przedsiębiorcami Toruński Park Technologiczny Centrum Transferu Technologii w Toruniu, jako przykładową instytucję pośrednicząca pomiędzy uczelniami, a MSP, Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Toruniu jako przykładową instytucję wsparcia innowacyjnych MSP, Sieć KSU i KSI, jako instytucje wsparcia MSP, Instytut Badawczy Polimerów Metalchem, jako przykładową instytucję B+R, wspierająca innowacje, 16

17 Regionalny Fundusz Poręczeniowy i Regionalny Fundusz Pożyczkowy, jako finansowe instytucje wsparcia innowacji w skali regionu. Ocenie poddano udział podmiotów w sieci wsparcia innowacji tj: Idea - faza wstępna, badanie - organizacja (luka innowacyjna), podmiot na bazie wyników - ochrona własności) - finansowanie i dokapitalizowanie przedsięwzięcia - komercjalizacja( transfer technologii) nowy produkt rynkowy ( proces) - marketing Kluczem doboru potencjalnych podmiotów do RSI było: umiejscowienie w planowanym systemie innowacji z uwagi na zakres praktycznej obsługi innowacji w skali regionu w formie zintegrowanego systemu innowacji, współpraca z potencjalnymi partnerami RSI. 17

18 CZĘŚĆ I Koncepcja Regionalnego Systemu Innowacji (RSI) w Województwie Kujawsko-Pomorskim I. Założenia RSI w Województwie Kujawsko - Pomorskim 1.1. Polityka innowacyjna Przy definiowaniu i ocenie RSI, kierowano się wskazaniami Komisji Europejskiej, określającymi jako politykę innowacji: zestaw działań, prowadzących do podniesienia ilości i efektywności rozwiązań innowacyjnych, aktywności innowacyjnej podmiotów i instytucji, w postaci kreowania nowych lub udoskonalonych produktów, procesów technologicznych, organizacyjnych czy marketingowych i finansowych Innowacyjność w kontekście dokumentów strategicznych Definiowanie kierunków rozwoju innowacyjnego ma miejsce w krajowych dokumentach strategicznych. Nadrzędnym dokumentem jest Strategia Rozwoju Kraju przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 roku. Cele strategiczne budowy zintegrowanej sieci praktycznej obsługi innowacji i wsparcia rozwoju innowacyjnego regionu, są zgodne z celem nadrzędnym SRK: Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki. Cel, zakłada bowiem, podwyższenie konkurencyjności, zarówno przedsiębiorstw, jak i regionów, niezbędne dla osiągnięcia wysokiego, trwałego wzrostu gospodarczego kraju. Wzrost konkurencyjności i innowacyjności, jak wskazuje SRK, powinien następować poprzez realizację działań obejmujących między innymi: Podniesienie poziomu technologicznego gospodarki przez wzrost nakładów na badania i rozwój oraz innowacje. (pkt. d Priorytet I SRK). Ma to nastąpić m.in. poprzez rozwój inicjatyw sprzyjających innowacyjności, która odgrywa podstawową rolę, nie tylko w walce konkurencyjnej produktów i usług, ale także wpływa na podniesienie poziomu i jakości życia oraz stanu środowiska. Ponadto budowa sieci innowacyjnej regionu wpłynie na realizację założeń zawartych w dokumencie strategicznym Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata , który został przyjęty przez Rząd w dniu 4 września W kierunku Infrastruktura dla innowacji, podkreślono znaczenie wspierania wspólnych działań o charakterze sieciowym, ukierunkowanych na realizację przedsięwzięć innowacyjnych. 18

19 1.3. Ustawa o samorządzie województwa Budowa sieci innowacyjnej w regionie oraz struktur koordynujących współpracę podmiotów w ramach RSI, jest jednym z zadań, wynikających z przepisów Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U ). Do najważniejszych obszarów polityki rozwoju województwa Ustawa zalicza się m.in.: tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy; utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim; wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji; promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa. Ustawa nakłada również na Samorząd Województwa obowiązek opracowania strategii rozwoju województwa, zawierającej m.in. jako jeden z celów podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa. 1.4.Strategia Rozwoju Województwa W przyjętej uchwałą Sejmiku Województwa Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko Pomorskiego na lata , w zakresie działań innowacyjnych w dokumencie zawarto m. in: następujące zadania: Budowa społeczeństwa informacyjnego, Tworzenie warunków dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, Rozwój ośrodków naukowo-badawczych oraz związanych z transferem nowoczesnych technologii, Tworzenie warunków do kształtowania potencjału innowacyjnego, Kształtowanie podstaw społeczeństwa obywatelskiego. Za realizację wyżej wymienionych zadań odpowiada Samorząd Województwa. Na nim spoczywa obowiązek wsparcia procesu tworzenia infrastruktury innowacyjnej w regionie Regionalna Strategia Innowacji Regionalna Strategia Innowacji Województwa Kujawsko - Pomorskiego (RIS) do 2015 roku, jako podstawowy cel, zakłada zbudowanie skutecznego i sprawnego systemu wspomagania rozwoju innowacji dla osiągnięcia wysokiej konkurencyjności regionu. Cztery podstawowe priorytety strategiczne to: 1. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy 19

20 2. Efektywny system współpracy gospodarki i nauki w regionie 3. Proinnowacyjne otoczenie biznesu 4. Rozwój społeczeństwa innowacyjnego 1.6. Raport Polska 2030 Raport Polska 2030 Wyzwania rozwojowe, przygotowany przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2009r.,jest kierunkowym dokumentem strategicznym. W Raporcie określono, jakie determinanty i czynniki rozwoju, mogą stanowić o ukierunkowaniu działań innowacyjnych w kraju oraz ich oddziaływanie na region. W niniejszym opracowaniu wskazano jak RSI realizuje kierunki rozwojowe w zakresie innowacji. Tabela 1. RSI Województwa Kujawsko Pomorskiego w kontekście kierunków rozwoju Polska 2030 Wybrane czynniki, determinanty i instrumenty polityki rozwoju w Raporcie Polska Utrzymanie działań prorozwojowych: - inwestycje wspierane środkami unijnymi, -większa dostępnością kredytów dla gospodarki, kontynuacja inwestycji innowacyjnych technicznie oraz nastawionych na poprawę kapitału intelektualnego; 2.Konieczność dalszych reform strukturalnych i budowania polityki rozwoju Wyzwania Polska Wyzwanie 1: WZROST I KONKURENCYJNOŚĆ 1. Wyzwanie 6: GOSPODARKA OPARTA NA WIEDZY ORAZ ROZWÓJ KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO Obszary oddziaływania RSI w skali regionu 1. Wzrost sektora usług 2. Wsparcie dla MSP w obszarze high-tech 3. Wzmocnienie długookresowej stabilności gospodarki regionu w wyniku doboru adekwatnych do potrzeb instrumentów wsparcia MSP 4. Zgromadzenie kapitału rozwojowego w MSP przy wykorzystaniu środków UE 5. Regionalny system nowych instrumentów finansowych dla przedsiębiorców 6.Wysoka wartość podejmowanych inwestycji w ramach środków publicznych w regionie w wyniku partnerstwa instytucji publicznych i rynku finansowego 7.Wzrost interwencji na peryferyjnych obszarach regionu dla rozwiązań innowacyjnych 8 Wzrost stopy aktywności zawodowej i samozatrudnienia w regionie 1. Zmiana postaw przedsiębiorców w wyniku adaptacji do systemu regionalnego nowych instrumentów wsparcia MSP 2.Wzmocnienie współpracy regionalnych uczelni 20

21 3. Konkurencyjność terytorialna 1. Wyzwanie 7:SPÓJNOŚĆ REGIONALNA z MSP 3. Zwiększenie efektywności środków strukturalnych UE alokowanych w regionie dla sektora MSP w wyniku pobudzania rozwoju firm opartych na wynikach B+R 4. Rozwój wsparcia poprzez instrumenty komercjalizacji technologii 6. Rozwój wsparcia MSP w zakresie doradczym i innowacyjnym w ramach koordynacji RSI 7. Unowocześnienie i poszerzenie zakresu oddziaływania systemu wspierania innowacji w wyniku wdrożenia różnorodnych instrumentów finansowych i koordynowania tego procesu przez wyspecjalizowany podmiot. 1. Wzrost konkurencyjności gospodarczej regionu 2.Wzrost kapitału ludzkiego w wyniku wsparcia kadr MSP 3.Objęcie wsparciem osób z sektorów rolniczego i bezrolnych osób na obszarach peryferyjnych, poprzez stymulowanie wsparcia dla zakładanych podmiotów gospodarczych 4.Wsparcie systemu podmiotów IT i e-usług w skali całego regionu i ograniczenie sfer wykluczenia cyfrowego poprzez dynamiczny rozwój technologicznych podmiotów oraz infrastruktury sieci szerokopasmowych przez KPSI Sp. z o.o. 7. Nowe rozwiązania instytucjonalne wsparcia MSP w regionie ( Fundusz Innowacji i sieć dystrybucji). Źródło danych: opracowanie własne na podstawie Raportu Polska 2030 Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2009r. II.RSI jako zintegrowana sieć instytucji Regionalny System Innowacji rozumiany jest jako sieć wzajemnie powiązanych instytucji i podmiotów gospodarczych, realizujących synergiczne efekty współpracy. RSI obejmuje instytucje B+R: dostarczające wiedzy, MSP: generujące rozwiązania innowacyjne, instytucje pośredniczące w transferze technologii. RSI, jest więc zintegrowanym systemem wielopłaszczyznowych powiązań. RSI Województwa Kujawsko Pomorskiego obejmuje instytucje: Sektor naukowo-badawczy, Sektor MSP, 21

22 Administrację publiczną, Instytucje wspierające innowacje, takie jak: centra transferu technologii, inkubatory przedsiębiorczości, parki technologiczne, Instytucje otoczenia biznesu, Gospodarcze organizacje samorządowe ( Izby Gospodarcze), Instytucje Otoczenia Biznesu (IOB), Agencje Rozwoju Regionalnego, Sieć KSU/KSI w regionie, Instytucje finansowe: fundusze poręczeniowe, pożyczkowe, fundusze venture capital i seed capital, instytucje bankowe, w tym fundusze celowe w ramach Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK): Fundusz Poręczeń Unijnych oraz Krajowy Fundusz Kapitałowy (KFK). Podmioty doradztwa ekonomiczno-prawnego oraz inwestycyjnego. Istotnym elementem RSI są instytucje pośredniczące, których głównym zadaniem jest pomoc we wprowadzaniu innowacji. Podmioty te, mają za zadanie ułatwiać współpracę firm z sektorem badawczo-rozwojowym. Rolą administracji w ramach RSI, jest stymulowanie współpracy poprzez wsparcie finansowe, kapitałowe, prawne, organizacyjne czy strukturalne tych podmiotów. Podstawą działań jest Regionalna Strategia Innowacji (RIS). Podstawowymi czynnikami, jakie mogą zdynamizować rozwój RSI w regionie są: - współpraca sektora nauki z przedsiębiorczością, - współpraca pomiędzy istniejącymi instytucjami wsparcia innowacji i biznesu, - rozwój systemu wymiany informacji i wiedzy, - skuteczne i synergiczne wykorzystanie potencjału innowacyjnego oraz infrastruktury innowacyjności w regionie, - promocja przedsiębiorczości, w tym przedsiębiorczości akademickiej, - wprowadzanie innowacji w sferze zarządzania i kierowania zespołami ludzkimi, - większe wykorzystanie kapitału ludzkiego, jako czynnika rozwoju systemu innowacji. Tabela 2. Analiza SWOT w kontekście RSI w Województwie Kujawsko Pomorskim. Silne strony - Potencjał naukowy regionu - Zdolności dostosowawcze przedsiębiorstw przejawiające się min. w uniknięciu szoku adaptacyjnego po przystąpieniu do UE - Wzrost liczby absolwentów i osób uzyskujących tytuł doktora - Rozwój szkolnictwa wyższego i wzrost wskaźnika skolaryzacji na poziomie wyższym - Opracowana RSI - Potencjał organizacji otoczenia przedsiębiorców - Duże możliwości B+R i potencjał intelektualny regionu - Utrzymująca się przewaga kosztów w stosunku do wysokich kwalifikacji zasobów ludzkich w Słabe strony - Brak wiodących branż i technologii w skali regionu - Relatywnie wysokie koszty prowadzenia działalności gospodarczej, w tym związane z pozapłacowymi kosztami pracy, - Niestabilne i mało przejrzyste otoczenie prawne, biurokracja, słabość sądów) - Niedostateczna koordynacja polityki innowacyjnej na poziomie administracji centralnej, a także brak rozwiązań systemowych na poziomie regionu - Niedostateczna współpraca pomiędzy sferą B+R a gospodarką - Brak korelacji prac sektora nauki i B+R z zapotrzebowaniem badań dla gospodarki regionalnej 22

23 regionie - Rozwinięte sektory przemysłowe: elektroniczny, chemiczny, elektrotechniczny, rolno-spożywczy - Rozwinięta infrastruktura wsparcia innowacji w regionie - Potencjał obszarów aglomeracji Toruńsko- Bydgoskiej i ośrodków miejskich w regionie - Wykwalifikowana kadra naukowa, inżynierska i techniczna w regionie - Perspektywy rozwoju nauk medycznych/ technologii, biotechnologii; nauk/technologii IT, - Perspektywy rozwoju Bydgoskiego Parku Przemysłowego, Toruńskiego Parku Technologicznego, Parku Przemysłowego w Solcu Kujawskim, Vistula Park w Świeciu, oraz obszarów PSSE, - Rozwój powiązań kooperacyjnych w branżach IT, tworzyw sztucznych, uzdrowiskowej. - Rozwój nowych form wsparcia i współpracy podmiotów ( kastry) - Perspektywy dla rozwoju innowacji środowiskowych i ekoinnowacji w tym OZE Szanse - Rozwój i wzmocnienie instytucji wspierających innowacje w regionie - Wykorzystanie napływu inwestycji zewnętrznych transferu nowoczesnych technologii i know-how - Zwiększony dostęp do funduszy UE w regionie - Rozwój badań naukowych i prac rozwojowych w projektach międzynarodowych - Rozwój kadr innowacyjnych w regionie - Większe wykorzystanie i koncentracja pomocy z funduszy strukturalnych na inwestycjach innowacyjnych i finansowaniu nowoczesnych instrumentów wsparcia MSP - Usprawnienie procesu wsparcia sektora nauki i przedsiębiorczości - Zmiana udzielania pomocy publicznej na pomoc horyzontalną i regionalną - Globalizacja jako proces w rozwoju innowacyjnym i technologicznym - Brak sieciowego wsparcia innowacji w poszczególnych etapach wdrażania innowacyjnych przedsięwzięć - Niski udział nakładów na B+R w przedsiębiorstwach - Niedostateczna kooperacja pomiędzy podmiotami gospodarczymi regionu - Brak spójnego systemu w zakresie kreowania i ochrony własności intelektualnej w regionie i kraju - Brak kapitału na tworzenie i rozwój przedsiębiorstw innowacyjnych w regionie - Brak nowoczesnych instrumentów finansowania innowacji w regionie - Niedostateczny popyt na innowacyjne rozwiązania, produkty i usługi - Niedostateczne powiązanie systemu edukacji z rynkiem pracy - Niska skłonność do innowacyjności przedsiębiorstw - Niedostateczny rozwój programów edukacyjnych kształtujących postawy innowacyjne - Niski poziom innowacji w MSP - Niedostateczna oferta w zakresie nowoczesnych instrumentów finansowania innowacji Zagrożenia - Brak spójnej polityki innowacyjnej państwa - Niewystarczająca współpraca pomiędzy administracją regionalną a samorządami gminnymi - Odpływ najlepiej wykształconej i doświadczonej kadry (w tym naukowców) jak również bardziej aktywnej młodzieży z regionu - Wzrastająca atrakcyjność innych regionów pod względem inwestycyjnym czy innowacyjnej infrastruktury - Brak uruchomienia nowoczesnych instrumentów finansowych w regionie - Brak spójnych kryteriów wspierania innowacji w strukturalnych funduszach regionalnych - Skomplikowane procedury dostępu do programów ramowych i horyzontalnych UE. Źródło danych: opracowanie własne na podstawie RIS Województwa Kujawsko Pomorskiego do 2015 roku Powyższa Analiza wykazuje, potrzebę poszerzenia kręgu instytucji i podmiotów uczestniczących w budowie polityki innowacyjnej regionu i wskazuje na konieczność działań w obszarze pobudzania współpracy B+R i MSP, jako kluczowego czynnika, niwelującego jedną ze słabych stron procesu. Dla koordynowania współpracy partnerów sieci, konieczne jest ustalenie regionalnych priorytetów, biegunów wzrostu oraz instrumentów finansowego wsparcia innowacji, na bazie regionalnych kryteriów innowacyjności. Rozwój RSI, pozytywnie wpłynie na spójność działań i silniejsze powiązania partnerów w różnych płaszczyznach współpracy w ramach sieci innowacyjnej regionu. Analiza wskazuje m.in. na potrzebę: 23

24 1. Zbudowania zintegrowanej i silnej sieci pośredników dla wsparcia innowacji w regionie. 2. Potrzebę koncentracji na długofalowej wizji i strategii wsparcia innowacji. 3. Budowę sprawnego modelu koordynowania i zarządzania rozwojem innowacji Luka innowacyjna w Województwie Kujawsko- Pomorskim Ocena podaży innowacji oraz popytu na innowacje, została przeprowadzona na bazie analizy funkcjonowania jednostek oraz instytucji wsparcia innowacji. Luki w przepływie innowacji, rozumiane są jako nieobecność jakiegoś elementu w procesie wsparcia innowacji, z punktu widzenia budowy rozwiązań systemowych. Brak danego elementu sprawia, że np. rozwiązania tworzone w sferze nauki, nie trafiają do gospodarki, a przedsiębiorcy czy organizacje i instytucje, podejmują działania bez współpracy z instytucjami zewnętrznymi. Wpływa to na ograniczenie zdolności do wprowadzania innowacyjnych rozwiązań. Luka innowacyjna w regionie, dotyczy głównie braku współpracy czy rozmijania się oczekiwań potencjalnych partnerów i kooperantów. Główne problemy dotyczą bowiem: różnic w potrzebach naukowców i przedsiębiorców, słabego obiegu informacji, nieznajomości oferty jednostek pośredniczących (otoczenia biznesu), niechęci do ryzyka inwestycji w innowacje. Rys. 3. Luka kapitałowa w kontekście rozwoju innowacji Potrzeby kapitałowe podmiotów gospodarczych w zakresie realizacji projektów we wstępnych fazach Zasoby finansowe zgromadzone, ale nie dostarczane do podmiotów gospodarczych Asymetria w przepływie informacji. Rynek nie dostarcza zasobów do rozwoju innowacyjnych firm 24

25 Występująca asymetria pomiędzy potrzebami, a zasobami dla ich zaspokojenia wynika m. in z: wysokiego ryzyka inwestycyjnego w przypadku nowych i małych projektów, których szanse rynkowe są trudne do oszacowania, relatywnie wysokich kosztów analizy finansowej i ekonomicznej niezbędnej do rozpoczęcia inwestycji innowacyjnej, w porównaniu z wartością przedsięwzięcia Rola administracji w procesie wsparcia innowacji i ocena współpracy podmiotów w RSI W procesie budowy i rozwoju RSI, istotną rolę odgrywa administracja publiczna. W zakresie zadań związanych z planowaniem rozwoju innowacyjnego, władze publiczne, są elementem regionalnego systemu innowacji. Z jednej strony Samorząd Województwa, posiada funkcje regulacyjne i legislacyjne, z drugiej jest partnerem w procesie wdrażania rozwiązań, zarządzania i koordynowania procesów innowacyjnych. Władze publiczne, są w tym ujęciu, podmiotami, generującymi wiedzę i innowacje. Jednocześnie pełnią bardzo istotną funkcję, usprawniającą system innowacyjny, poprzez politykę rozwoju regionalnego. Najważniejszą rolą, w tym zakresie jest wdrażanie Regionalnej Strategii Innowacji (RIS), jako systemu działań na rzecz innowacyjnego rozwoju regionu. Wprowadzanie systemowych rozwiązań, jest wynikiem, przejścia administracji w sferę zarządzania rozwojem innowacyjnym, jako dynamicznym procesem interakcji z udziałem różnych partnerów regionalnych, a także inicjowania współpracy w tworzeniu zdolności innowacyjnych w gospodarce regionu. W zakresie oddziaływania na rozwój innowacyjnych rozwiązań samorząd województwa posiada dwie zasadnicze grupy instrumentów: bezpośrednie - środki finansowe przekazywane instytucjom i podmiotom na realizację określonych zadań w obszarze wspierania innowacji, pośrednie tzw. instrumenty regulacyjne, dotyczące prowadzenia określonego rodzaju działalności np. instrumenty finansowe, podatkowe, prawne. Samorząd Województwa, będąc gospodarzem regionu oraz inicjatorem wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji (RIS), postrzegany jest, jako główny aktor, zarządzający innowacjami. Poniżej znajduje się tabela, podsumowująca kompetencje poszczególnych partnerów RSI. Tabela 3. Kompetencje partnerów i zakres współpracy w ramach RSI zadania jednostki Samorząd Województwa Kujawsko -Pomorskiego RSI Inni partnerzy regionalni w ramach RSI ( nauka, B+R, MSP, IOB) 1. Programowanie X 2. Prognozowanie X 25

26 3. Planowanie X X 4. Inicjowanie X X X 5. Koordynacja X X 6. Wdrażanie X X 7. Monitoring i ewaluacja X X Źródło danych: opracowanie własne na podstawie RIS Województwa Kujawsko-Pomorskiego do 2015 roku W koncepcji zintegrowanej RSI, zakłada się pozostawienie po stronie Samorządu Województwa inicjatyw dotyczących programowania, prognozowania, planowania i inicjowania działań związanych z regionalnym systemem innowacji. RSI to również system powiązań z innymi politykami sektorowymi. Zintegrowane podeście wymaga koordynacji na różnych poziomach, głównie poprzez tworzenie partnerstw, które służą osiągnięciu celów rozwoju innowacyjnego regionu. Rys 4. Polityka innowacji w powiązaniu z politykami sektorowymi Polityka przemysłowa Polityka dotycząca MSP Polityka regionalna Polityka B+R Polityka innowacji Źródło danych: opracowanie na podst. Tisdell CA, Scinece and Technology Policy.Priorities and Governments, Londyn 1981 Każda z polityk sektorowych, wiąże innowacje przez pryzmat obszaru oddziaływania. To, co je łączy, to obszar interwencji w MSP i budowanie wsparcia konkurencyjności i innowacji sektora. Zaprezentowany model zintegrowanej RSI jest modelem optymalnym dla wdrożenia polityki innowacyjności w regionie. Realizuje założenia integracji innowacji z innymi politykami sektorowymi, 26

27 rozwija system partnerskiej współpracy i w konsekwencji zwiększa zdolności regionalnej gospodarki do tworzenia innowacyjnych procesów czy produktów Infrastruktura RSI w regionie Potencjał infrastrukturalny dla rozwoju innowacyjności, wynika głównie z uruchomienia i funkcjonowania określonych instytucji wsparcia innowacji. Infrastruktura innowacyjna, obejmuje instytucje ze sfery nauki oraz badawczo-rozwojowej, samorządowej, prawno-organizacyjnej i finansowej. Na terenie Województwa Kujawsko-Pomorskiego potencjał infrastruktury rozwoju innowacji tworzą m. in: 1. Uczelnie wyższe regionu. 2. Instytucje wsparcia otoczenia biznesu (IOB). 3. Instytucje publiczne i prywatne wsparcia innowacji (KSU, KSI, Jednostki B+R) 4. Instytucje finansowe. Rys 5. Infrastruktura innowacji w Województwie Kujawsko-Pomorskim Regionalna Strategia Innowacji Samorząd Województwa Regionalna Sieć Instytucji Innowacji i Infrastruktura Regionalny Fundusz Innowacji Fundusze kapitałowe RORIiSI Agencje regionalne Instytucje nauki oraz B+R Parki Przemysłowe Parki Naukowo- Technologiczne Fundusz nauki i badań Fundusze wsparcia IOB Centra Innowacji Transferu Technologii MSP PSSE i Podstrefy Lokalne obszary gospodarcze Inkubatory Przedsiębiorczości Środki samorządu Partnerzy prywatni Lokalne Centra Innowacji Źródło danych: opracowanie własne na podstawie analizy RSI w Województwie Kujawsko-Pomorskim W zakresie funkcjonalnym RSI obejmuje: - funkcjonowanie podmiotów wsparcia innowacji w ramach RSI, - proces transferu technologii ze sfery B+R do gospodarki, - płaszczyznę wymiany doświadczeń, informacji, - regionalny system finansowania innowacji. 27

28 III. Analiza powiązań instytucji B+R i sektora MSP w ramach RSI 3.1. Ocena potrzeb sfery B+R w kontekście RSI Potencjał innowacyjny instytucji nauki w Województwie Kujawsko Pomorskim jest relatywnie duży. Nie jest on jednak ukierunkowany na działalność gospodarczą. Potencjał mierzony wydatkami i zatrudnieniem w sferze B+R, prezentuje poniższa tabela. Tabela 4. Wydatki na działalność B+R w odniesieni do regionalnego PKB i zatrudnienie w sektorze B+R w odniesieniu do liczby osób aktywnych zawodowo (FTE) w regionach Polski Województwo Wydatki Zatrudnienie Świętokrzyskie 0,11 0,27 Lubuskie 0,22 0,4 Opolskie 0,24 0,48 Warmińsko-Mazurskie 0,26 0,51 Zachodniopomorskie 0,26 0,65 Kujawsko-Pomorskie 0,34 0,62 Śląskie 0,39 0,84 Podkarpackie 0,43 0,48 Podlaskie 0,47 0,57 Lubelskie 0,49 0,77 Pomorskie 0,49 0,98 Wielkopolskie 0,49 0,97 Dolnośląskie 0,57 1,06 Łódzkie 0,63 0,75 Małopolskie 0,85 1,4 Mazowieckie 1,44 1,82 Źródło danych: EUROSTAT Średnia wysokość wydatków w odniesieniu do PKB wynosi dla Unii 1,49%, podczas gdy dla Polski najmocniejszy region mazowiecki wydaje 1,44% PKB. Województwo Kujawsko Pomorskie znajduje się na 11 miejscu w kraju. Odpowiednie dofinansowanie w regionie sfery B+R, przy zaangażowaniu odpowiednio licznej kadry badawczej, stanowią o poziomie innowacyjnego rozwoju. Z jednej strony inwestycje w sektor B+R są ograniczone przez poziom zamożności danego regionu, z drugiej zależą od podejścia do polityki proinnowacyjnej uwidocznionej w części PKB, przeznaczonej na ten cel, przez władze regionalne. Nakłady regionalne na działalność B+R w Województwie Kujawsko Pomorskim oraz zatrudnienie w tym sektorze, wymagają z pewnością zwiększenia. Powyższe ma również wpływ na generowanie aktywności transferowej czy patentowej w regionie. Można zatem przyjąć, iż głównym celem w dążeniu do stworzenia regionu 28

29 aktywności innowacyjnej, jest wdrożenie poprzez RSI, planu, mającego na celu podniesienie nakładów na działalność B+R. Wymaga to tworzenia spójnego systemu informacji wiążącego potencjał jednostek naukowych z potrzebami innowacyjnymi konkretnych firm. Potencjał naukowy, zorientowany powinien być na realizację badań multidyscyplinarnych, a istotną potrzebą środowisk naukowych jest (poza dofinansowaniem infrastruktury B+R), wsparcie finansowe na projekty ramowe, systemowe (stosowane lub zamawiane), charakteryzujące się długim cyklem wykonania. Oczekiwania nauki zmierzają ponadto w kierunku włączenia środowiska naukowego bezpośrednio w proces transferu technologii i tworzenia rozwiązań prawnych oraz organizacyjnych ukierunkowujących uczelnie na biznes. 3.2.Potrzeby przedsiębiorców w kontekście RSI Województwo Kujawsko-Pomorskie, charakteryzuje się zróżnicowanym poziomem innowacyjności podmiotów gospodarczych. W raporcie GUS Działalność Innowacyjna przedsiębiorstw w latach w zestawieniu przedsiębiorstw innowacyjnych w przemyśle według rodzajów wprowadzanych w latach innowacji, wskaźnik dla Województwa Kujawsko -Pomorskiego wynosi 20%, co daje 12 miejsce wśród województw kraju. Istotną kwestią, związaną z innowacjami w przedsiębiorczości, jest również niski poziom nakładów MSP na innowacje. Średni udział nakładów na B+R w sektorze MSP w UE, sięga powyżej 60%, w Województwie Kujawsko-Pomorskim, jest to niewiele ponad 20%. Kolejnym problemem jest to, iż tylko kilkanaście procent prowadzonych prac B+R miało charakter ciągły, co decyduje o poziomie innowacyjności w regionie. Sytuacja przemysłowych przedsiębiorstw Województwa Kujawsko - Pomorskiego, pod względem uzyskanych przychodów ze sprzedaży nowych produktów lub istotnie ulepszonych w roku 2006, daje naszemu regionowi również 12 pozycję w kraju, z poziomem 6,6% przychodów przedsiębiorstw ze sprzedaży nowych produktów, z czego 2,7,% przychodów pochodziło ze sprzedaży produktów nowych dla rynku, a 3,9% to nowe produkty w skali przedsiębiorstwa. W sektorze usług pod względem przychodów ze sprzedaży innowacyjnych produktów w 2006 roku Województwo Kujawsko Pomorskie zajęło niskie: 15 miejsce w kraju. Świadczy to o niskim poziomie innowacyjności usług w regionie. Nakłady na działalność innowacyjność w przedsiębiorstwach produkcyjnych Województwa Kujawsko Pomorskiego, wyniosły w 2006 roku 875,8 mln zł, co oznacza, iż pod tym względem Województwo jest na 8 miejscu w kraju, z czego 191,4 mln zł to nakłady przeznaczone na urządzenia techniczne i maszyny, 111,2 mln zł na działalność B+R, a 28,6 mln zł na zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji lub praw. Ten sam wskaźnik w sektorze usług wynosi 53,9 mln zł w 2006 roku, co daje 10 miejsce wśród województw, w tym 34,6 mln zł na urządzenia techniczne i maszyny, 0,6 mln zł na B+R, a 4,6 mln zł na zakup gotowej technologii. Dla porównania średni udział nakładów na B+R w sektorze MSP sięga powyżej 60%. W strukturze nakładów na działalność B+R dominują środki budżetu państwa i środki przedsiębiorstw, jako dwa główne źródła finansowania. 29

30 Rys. 6. Struktura nakładów na B+R w Województwie Kujawsko Pomorskim Struktura nakładów na działalność badawczą i rozwojową wg źródeł finansowania z 2007r. ( ceny bieżące) 1,71% 1,29% Środki z budżetu paostwa 45,44% 51,55% Środki z podmiotów gospodarczych Środki z placówek naukowych PAN i jednostek badawczo-rozwojowych Środki z organizacji międzynarodowych i instytucji zagranicznych Źródło danych: dane GUS Z kolei nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle przedstawiają się następująco: Rys. 7. Nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle w Województwie Kujawsko - Pomorskim Nakłady na działalność innowacyjną w przemyśle wg źródeł finansowania z 2007 r. (ceny bieżące) 1,22% 5,71% 29,08% 63,98% Środki własne Środki uzyskane z zagranicy (bezzwrotne) Środki z kredytów bankowych (krajowe i zagraniczne) Środki pozostałe Źródło danych: dane GUS 2008r. W zakresie publicznego wsparcia przedsiębiorstw przemysłowych w działalności innowacyjnej, w tym B+R, 29,1% aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw kujawsko-pomorskich, otrzymało w latach wsparcie, z czego 12,6 % firm otrzymało wsparcie od instytucji krajowych ( 9,7 % z instytucji centralnych, a 3,2 % od jednostek szczebla lokalnego). Z kolei 20,9% aktywnych innowacyjnie firm 30