SPECYFIKA SOCJALIZACJI W FAZIE MŁODOŚCI

Transkrypt

1 SPECYFIKA SOCJALIZACJI W FAZIE MŁODOŚCI Socjalizacja (z łać. socialis społeczny) jest procesem uspołecznienia dziecka, polegający na przyswajaniu (uczeniu się) przez nie wartości i norm postępowania oraz wzorów kulturowych, funkcjonujących w danym społeczeństwie. 1 Socjalizacja jest skomplikowanym procesem obejmującym wiele jednostek, grup i instytucji społecznych. W pewnym sensie elementy te są kanałami, przez które społeczeństwo wkracza w proces socjalizacji: są one, w istocie, aktywnymi przedstawicielami społeczeństwa jako całości. 2 Prawidłowo przebiegający proces socjalizacji prowadzi zazwyczaj do osiągnięcia przez dziecko dorosłości. Oznacza to ukształtowanie w dziecku stanu gotowości psychicznej do robienia tego, co jest słuszne, nawet wówczas, kiedy to, co jest słuszne, różni się od tego, czego się chce. Stopień dojrzałości społecznej człowieka wyznacza częstotliwość, z jaką wybiera on, w różnych sytuacjach życiowych to, co jego zdaniem jest najbardziej skuteczne. 3 Socjalizacja przechodzi przez pewne stadia. Każda teoria trochę inaczej określa poszczególne stadia i fazy rozwoju człowieka w ciągu całego jego życia. Z modeli tych wybrałam etapy dotyczące fazy dojrzewania (13 17 r.ż.) i wczesnego etapu dorosłości młodości (19 35 r.ż.) Model stadiów Georga a Herberta Meada Od tego etapu kiedy ludzie osiągną stadium uogólniania innych, posiadają już podstawowe umiejętności niezbędne do funkcjonowania w społeczeństwie: potrafią odczytywać i posługiwać się gestami, potrafią się włączyć w system symboli kulturowych i używać ich jako punktu odniesienia dla samooceny i kierowania postępowaniem. 4 Od tego czasu socjalizacja angażuje możliwości umysłu, wyobrażenia o sobie oraz umiejętności wchodzenia w role po to, by można było uczestniczyć w układach społecznych i podtrzymywać ich istnienie. 5 Model rozwoju poznawczego Jeana Piageta Teraz dziecko ( w okresie dojrzewania) zaczyna widzieć świat w kategoriach abstrakcyjnych. Potrafi myśleć w kategoriach abstrakcyjnych o zależnościach przyczynowo skutkowych, umie zastanawiać się nad różnymi rodzajami sytuacji w oderwaniu od osób, które aktualnie zna. Posiada zatem podstawowe predyspozycje do tego, by stać się człowiekiem dorosłym. 6 1 Słownik małżeństwa i rodziny, Kraków 1999, s N. Goodman, Wstęp do socjologii, Poznań 1997, s Słownik...Op...cit. s J.H. Turner, Socjologia, Poznań 1998, s Tamże, s Tamże, s. 84.

2 Model stłumionych potrzeb Zygmunt Freud Wykształcony zostaje sposób godzenia przez ego procesów id oraz superego, mechanizmy obronne ego także już funkcjonują, jeśli są one zbyt silne, pojawiają się patologie zachowań. 7 Socjalizacja i rozwój osobowości są zatem nacechowane konfliktami: każde posunięcie w życiu dorosłego dziecka wyzwala coraz więcej ograniczeń ze strony superego, coraz więcej nie akceptowanych popędów i odruchów (id) oraz coraz intensywniejsze wysiłki złagodzenia tego konfliktu (ego). Nie rozwiązane konflikty z tego okresu często prześladują ludzi także w życiu dorosłym. 8 Model psychoanalityczny Eryka Eriksona Etap szósty to pierwsza faza dorosłości wiek młodzieńczy zawiera on wymóg dojrzałości do intymności w opozycji do poczuci izolacji. Jeśli młody człowiek potrafi nawiązać stabilne i pozytywne związki uczuciowe, wówczas posiada te umiejętność, natomiast kiedy tego nie potrafi, wtedy pojawia się bolesne poczucie samotności oraz izolacji. 9 Istnieją jeszcze inne koncepcje stadiów życia człowieka, ale łączy je jedno: przyswajamy sobie to, co jest istotne dla życia w społeczeństwie, dyrektywy kulturowe, umiejętności wykonywania ról, koncepcje własnego ja oraz poczucie tożsamości, skłonności emocjonalne i motywacyjne. Przyswajamy sobie to wszystko dość wcześnie, ale w zależności od tego, w jaki sposób to zrobimy, staną się one dla nas albo pożytecznymi narzędziami, albo uciążliwymi problemami przysparzającymi nam kłopotów osobistych. Problemy te są rozwiązywane lub spiętrzają się, kiedy dorastamy w zależności od bagażu emocjonalnego, który wynosimy z dzieciństwa, oraz liczby pozytywnych doświadczeń w wieku dorosłym. 10 Rozwój tego wszystkiego zależy od doświadczeń płynących z interakcji z innymi ludźmi, którym musimy sprostać. Jednym z najważniejszych czynników socjalizacji jest rodzina. Tworzą się w niej pierwsze i najbardziej trwałe więzi społeczne. Następnym jest szkoła. Ta instytucja jest bezpośrednio odpowiedzialna za przekazywanie jednostce informacji, umiejętności i wartości, które społeczeństwo uważa za ważne dla życia społecznego. Przyczynia się ona znacznie do socjalizacji. 11 Istotnym czynnikiem socjalizacyjnym, szczególnie dla młodzieży, jest grupa rówieśnicza. Spełnia ona istotną funkcję polegającą na rozluźnieniu więzi łączących dziecko, młodzież z rodzicami, która może stanowić wszechogarniający kontekst społeczny. Nie zawsze dostatecznie docenia się wpływ i skutki jakie wywierają na przebieg socjalizacji i wychowania młodzieży grupy rówieśnicze. Okres ich 7 Tamże, s Tamże, s Tamże, s Tamże, s N. Goodman, Wstęp..., Op...cit., s. 92

3 silnego oddziaływania obejmuje lata dzieciństwa i młodości, duża część wpływów ma charakter trwały, wyraźnie zaznaczający się w osobowości młodego człowieka. Stosunki społeczne kształtują się tu na zasadzie przodownictwa, podporządkowania, współdziałania, rywalizacji, ukierunkowania na osiągnięciu preferowanych w grupie celów. 12 Są to typowe grup uczenia się ról społecznych i zachowań, nie zawsze dobrych. Kontakty społeczne z rówieśnikami, przynależność do zespołów, grup, paczek odgrywają bardzo znaczącą rolę w życiu i rozwoju psychicznym młodzieży, gdyż współdziałanie w grupie wpływa na rozwój umysłowy. 13 Nieformalne grupy społeczne są zarazem funkcją i współczynnikiem procesu uspołecznienia jednostki w konkretnym środowisku. Są funkcją tego procesu o tyle, że na poszczególnych jego etapach powstają na podłożu już rozwiniętych cech osobowościowych, w szczególności osób uspołecznionych dla uzupełnienia, skorygowania niepożądanych czy wadliwie funkcjonujących bądź zastąpienia brakujących ogniska środowiska uspołeczniającego. Powstając zaś, włączają się w system środowiskowych systemów i wywierają istotny wpływ na dalszy bieg procesu uspołeczniania. 14 Wpływ grupy rówieśniczej na socjalizację jej członków jest dwojakiego rodzaju: 1) rozwoju osobowości autonomicznej w pełnieniu ról społecznych w grupie, 2) rozszerzania doświadczeń na podłożu zaspakajania potrzeb i zainteresowań jednostki nie realizowanych w stosunkach z dorosłymi. 15 Przedstawione czynniki socjalizacji wchodzą w interakcje i osobiste kontakty z osobą socjalizowaną. Inaczej jest w przypadku mass mediów (środków społecznego przekazu), które są zbiorem różnych sposobów komunikowania treści przeznaczonych dla wielu odbiorców. Telewizja w łatwo przyswajalny sposób poszerz horyzonty młodzieży, pokazując miejsca i wydarzenia, których nie mogą doświadczać bezpośrednio. Negatywną stroną telewizji jest ukazywanie przez wiele programów nierealistycznego i zbyt uproszczonego obrazu świata oraz szczególnie często przekazywanie przemocy. Emitowane przez systemy bodźców nagradzają za sprawność, konformizm i aktywność wiodącą do sukcesu kosztem innych ludzi. Odbija się to w sposób negatywny na psychice młodego człowieka, w sposobie dostrzegania i oceniania przez niego świata. Obecnie można zauważyć tendencje do oznaczania potencjalnie niebezpiecznych lub kontrowersyjnych płyt, taśm, filmów, co ma zapewnić kontrolę nad dostępem młodych ludzi do tych mediów. 16 Oprócz rodziny, szkoły, grup rówieśniczych i mass mediów na socjalizację młodzieży wpływają również instytucje religijne, sąsiedztwo, organizacje rekreacyjne, wspólnoty itp. Wszystkie te czynniki przyczyniają się 12 J. Wysocki, Socjologia wychowania, Warszawa 1983, s S. Kowalski, Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa 1974, s Tamże, s Tamże, s Tamże, s. 92.

4 do rozwoju sposobu postrzegania świata przez jednostkę i do zrozumienia przez nią, czym jest zachowanie społecznie pożądane i niepożądane. Wraz z dojrzewaniem przyjmujemy różne statuty i odgrywamy nowe role. Ponieważ statuty te były wcześniej dla nas nie osiągalne, nie mogliśmy nauczyć się wymagań nowych ról. Dodatkowe doświadczenia socjalizacyjne, takie jak formalna zawodu czy przyuczenie do zawodu w miejscu pracy, wypełniają tę lukę. Jeśli chodzi o role małżeńskie i rodzicielskie, wcześniejsze doświadczenia okazują się najczęściej niewystarczające i konieczna jest dalsza socjalizacja rozwojowa. To, czego uczymy się w dzieciństwie, często różni się od tego, czego uczymy się w wieku dojrzałym. 17 W wieku młodzieńczym i dojrzały większy nacisk kładziemy na jasne, zrozumiałe zachowania. Jednostka wie co robić, i dlatego koncentruje się na tym, jak to robić. Ludzie muszą często dokonywać syntezy różnych fragmentów wiedzy zdobytej w szkole i w pracy, by ich zachowania służyły osiągnięciu celów. Idealizm kojarzy się zazwyczaj z młodością, realizm z wiekiem dojrzałym. Idealizm nie musi zanikać z wiekiem, ale bywa często konfrontowany z rzeczywistością. Jednym z trudniejszych aspektów socjalizacji młodzieży jest umiejętność realistycznego widzenia świata i zachowania przy tym ideałów. Socjalizacja w wieku młodzieńczym wymaga przejścia od zależności do autonomii, a następnie do oddziaływania na innych. Jednak zanim dokonamy tego przejścia, musimy nauczyć niezbędnych umiejętności N. Goodman, Wstęp...Op. cit., s Tamże, s. 95.

5 Bibliografia 1. Goodman N., Wstęp do socjologii, Poznań Kowalski S., Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa Marzec K.(red), Opieka i wychowanie w okresie transformacji systemowej, Częstochowa Skórzyńska Z., Psychologia dla rodziców, Warszawa Słownik małżeństwa i rodziny, Katowice Turner J.H., Socjologia, Poznań Woskowski J., Socjologia wychowania, Warszawa Woźniak W., Zarys socjologii, edukacji i zachowań społecznych, Koszalin Opracowała mgr Violetta Ryngwelska