CHOROBY NIENOWOTWOROWE

Transkrypt

1 RT CHOROBY NIENOWOTWOROWE w radioterapii informacje dla lekarzy Opracowanie: dr n. med. Andrzej Radkowski dr n. med. Mariusz Brąclik Polska Choroby nienowotworowe w radioterapii 1

2 Spis treści 3 Wstęp 4 Choroby nienowotworowe w radioterapii bezpieczne stosowanie leczenia 7 Badania kliniczne 8 Choroby zwyrodnieniowe układu kostnego Wyniki leczenia napromienianiem 11 Zaburzenia z nadmierną proliferacją 14 Zaburzenia czynnościowe z towarzyszącymi objawami klinicznymi 15 Neuralgia nerwu V 15 Malformacje tętniczo-żylne ośrodkowego układu nerwowego 2 Choroby nienowotworowe w radioterapii

3 Szanowni Państwo, radioterapia jest dziś jedną z podstawowych metod leczenia chorób nowotworowych, jednak nie każdy ma świadomość, że stosowana jest też bezpiecznie w leczeniu wielu schorzeń nieonkologicznych. Dzięki zastosowaniu radioterapii w leczeniu chorób nienowotworowych zmniejszamy dolegliwości bólowe, poprawiamy sprawność fizyczną pacjenta. Metoda leczenia promieniowaniem jonizującym jest wysoce skuteczna wyłącznie w pewnych przypadkach określonych w niniejszym opracowaniu. Oddajemy w Państwa ręce krótki przewodnik, opisujący bezpieczne stosowanie radioterapii w leczeniu chorób nieonkologicznych, poparte wynikami badań klinicznych. Zapraszamy do lektury! dr n. med. Mariusz Brąclik radioterapeuta w Affidea MCO Wałbrzych dr n. med. Andrzej Radkowski dyrektor medyczny ds. radioterapii Choroby nienowotworowe w radioterapii 3

4 Choroby nienowotworowe Choroby nienowotworowe w radioterapii to liczna grupa schorzeń związanych z nadmierną proliferacją komórkową lub procesami zapalnymi, powodującymi u chorych nacieki zapalne i/lub guz, dokuczliwy ból i ograniczenie funkcji narządów. Każdego roku u naszych sąsiadów, w Niemczech, około pacjentów jest leczonych promieniowaniem jonizującym właśnie z powodu tych schorzeń. Stanowi to około 10-30% wszystkich pacjentów leczonych w większości akademickich, publicznych i prywatnych placówkach radioterapii w Niemczech. W latach w Niemczech odnotowano wzrost liczby leczonych chorych o około 80%. Sukces niemieckich radioterapeutów onkologów związany jest z wprowadzeniem w 1995 roku krajowych zaleceń sprawdzonych w badaniach klinicznych. Radioterapia chorób nienowotworowych dziś to wysoce skuteczne leczenie, stosowane wyłącznie w określonych wskazaniach, dla zachowania lub odzyskania jakości życia poprzez zmniejszenie bólu i naprawy lub poprawy upośledzonej sprawności fizycznej organizmu z powodu specyficznych objawów związanych z chorobą. Wskazania do stosowania leczenia promieniowaniem jonizującym, biorąc jako podstawę mechanizm działania, zostały usystematyzowane w następujące grupy: zespoły zapalne ok. 2% choroby degeneracyjne narządu ruchu ok. 63% choroby tkanek miękkich związane z nadmierną proliferacją ok. 5% zaburzenia funkcjonalne ok. 6% inne wskazania/choroby skórne ok. 24% Kilka podstawowych zasad zostało określonych dla bezpiecznego stosowania radioterapii w leczeniu chorób nienowotworowych: leczenie napromienianiem chorób nienowotworowych jest prowadzone zwykle w znacznie krótszym czasie oraz przy zastosowaniu znacznie niższych dawek frakcyjnych i niższej dawki całkowitej niż w przypadku guzów złośliwych, jednak obowiązki zaangażowanych w procesie leczenia radioterapeutów w odniesieniu do jakości i technik leczenia napromienianiem są takie same jak w przypadku chorób nowotworowych; staranne przygotowanie, staranne wykonanie i pełna dokumentacja wszystkich zabiegów radioterapii są obowiązkowe; długoterminowa kontrola i ocena wyniku leczenia musi być prowadzona z najwyższą starannością i dbałością, jak w przypadku każdego pacjenta cierpiącego na schorzenia nowotworowe. 4 Choroby nienowotworowe w radioterapii

5 W Polsce radioterapia w chorobach nienowotworowych jest stosowana rzadko ze względu na brak refundacji niektórych procedur i ograniczony dostęp do nowoczesnych urządzeń do radioterapii. Szersze wykorzystanie radioterapii wymaga współpracy lekarzy różnych specjalności, szczególnie w: chirurgii: paraganglioma w zakresie głowy i szyi, włókniak młodzieńczy nosogardła, gruczolak wielopostaciowy (guz mieszany) ślinianek, ślinotok, agresywna fibromatoza (desmoid), zapalenie ścięgna Achillesa, bliznowce, choroba Gorhama- -Stouta, ropne zapalenie gruczołów potowych, ortopedii: zespół bolesnego barku, łokieć tenisisty, zapalenie powięzi podeszwowej stopy (tzw. ostroga piętowa), włóniakowatość guzkowata rozcięgna podeszwowego (choroba Ledderhose a), uporczywe bóle towarzyszące osteoporotycznym złamaniom i zaawansowanym zmianom zwyrodnieniowym kręgosłupa u osób starszych, zwyrodnienie stawu kolanowego, po endoprotezoplastyce stawu biodrowego lub złamaniu wieloodłamowym przezpanewkowym miednicy, zwłóknienie powięzi dłoni przebiegające z bólem dłoni i przykurczem palców, naczyniak kręgosłupa, barwnikowe kosmkowo-guzkowe zapalenie błony maziowej stawów, torbiel tętniakowata kości, urologii: choroba Peyroniego, endokrynologii: orbitopatia w chorobie Gravesa-Basedowa, ginekomastia, dermatologii: rogowiak, modzele, łuszczyca, oporna, przewlekła egzema, guz Buschke-Lowensteina, ziarniak obrączkowy, okulistyce: pseudoguz zapalny oczodołu, skrzydlik (pterygium), zwyrodnienie plamki żółtej (obecnie rzadko, ale można rozważyć z lekami anty-vegf), Choroby nienowotworowe w radioterapii 5

6 6 Choroby nienowotworowe w radioterapii

7 W tabeli przedstawiono dane o badaniach klinicznych, poziomach referencyjności i wskazaniach klinicznych dla poszczególnych schorzeń wg the German Cooperative Group on Radiotherapy for Benign Diseases (GCG-BD) i the European Society of Therapeutic Radiation and Oncology (ESTRO). Typ schorzenia Liczba badań klinicznych Poziom referencyjności Zalecenia Główne wskazania Bolesne zwyrodnienie stawów kolanowych Bolesne zwyrodnienie stawów biodrowych Bolesne zwyrodnienie stawów dłoni i palców 23 2c B 19 4 C 17 4 C Zespół bolesnego barku 17 2b B Zespół bolesnego łokcia 22 2b B Bolesne zapalenie kaletki krętarzowej Bolesne zapalenie powięzi podeszwowej 2 4 C 22 1b A Ponad 3 m-ce objawów zapalnych, nie reaguje na inne środki terapeutyczne Ponad 3 m-ce objawów zapalnych, nie reaguje na inne środki terapeutyczne Ponad 3 m-ce objawów zapalnych, nie reaguje na inne środki terapeutyczne Ponad 3 m-ce objawów zapalnych, nie reaguje na inne środki terapeutyczne Ponad 3 m-ce objawów zapalnych, nie reaguje na inne środki terapeutyczne Ponad 3 m-ce objawów zapalnych, nie reaguje na inne środki terapeutyczne Ponad 3 m-ce objawów zapalnych, nie reaguje na inne środki terapeutyczne Choroba Dupuytren a 12 2b B Wczesne stadium tworzenia guzków Choroba Ledderhose a 6 4 C Bliznowce 13 2c B Choroba Peyroniego 20 2c B Bolesne wykrywalne lub namacalne zmiany Wyczuwalne zmiany po wycięciu chirurgicznym Miękkie zlokalizowane zgrubienia prącia Guz desmoidalny/agresywna fibromatoza 40 2c B Pełne włączenie zaangażowanych struktur Objawowe naczyniaki kręgosłupa Barwnikowe kosmkowoguzkowe zapalenie błony maziowej stawów Choroba Gorhama- Stouta/ Zespół znikających kości 66 2c B Bolesne naczyniaki kręgosłupa 20 2c B Dotknięte komórki błony maziowej 39 2c B Przypadki objawowe (powodująca zmiany w kościach) Kostnienie pozastawowe 7 1b A Po wszczepieniu endoprotezy, przed lub pooperacyjnie Orbitopatia Graves Basedova 36 2b B Z okulistycznymi objawami wczesnej i zaawansowanej fazy zapalnej A należy zastosować B powinno się zastosować C może być zastosowane Choroby nienowotworowe w radioterapii 7

8 Choroby zwyrodnieniowe układu kostnego powodujące ból Radioterapię zaleca się, gdy standardowe metody leczenia zawiodły. W związku z możliwością indukcji wtórnych nowotworów u pacjentów młodszych (poniżej 40 lat), leczenie napromienianiem może być stosowane jedynie po wnikliwej ocenie wszystkich potencjalnych zagrożeń w porównaniu do oczekiwanych korzyści. Zalecane są pojedyncze dawki po 0,5-1,0 Gy do całkowitej dawki 3,0-6,0 Gy w dwóch lub trzech frakcjach tygodniowo z użyciem technik megawoltowych. W przypadku utrzymującego się bólu lub niewystarczającego zmniejszenia bólu w okresie 6-12 tygodni po pierwszej serii, może być zalecana druga seria radioterapii. Wyniki leczenia napromienianiem: Bolesne zwyrodnienie stawów kolanowych W ciągu ostatnich 20 lat, zostały przeprowadzone 23 badania kliniczne (retrospektywne i 1 prospektywne). W sumie opublikowano wyniki leczenia pacjentów, którzy byli leczeni niski dawkami promieniowania bolesnej choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego; 5069 z tych pacjentów było leczonych w ramach prospektywnego badania, którego wyniki opublikowano w 2010 roku. Wyraźnie lub całkowite zmniejszenie bólu wykazano u 58-91% pacjentów. Bolesne zwyrodnienie stawów biodrowych Wykonano 19 retrospektywnych badań klinicznych. Zbadano i opublikowano wyniki leczenia 895 pacjentów, którzy byli napromieniani niskimi dawkami z powodu bolesnej choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego. Znaczne lub całkowite zmniejszenie bólu stwierdzono u 24-89%. Bolesne zwyrodnienie stawów dłoni i palców Wykonano 17 retrospektywnych badań klinicznych. Zbadano i opublikowano wyniki leczenia 809 pacjentów, którzy byli napromieniani niskimi dawkami z powodu bolesnej choroby zwyrodnieniowej stawów dłoni i palców stawów. Znaczne lub całkowite zmniejszenie bólu stwierdzono u 63-75%. Zespół bolesnego barku Łącznie 17 badań klinicznych (16 badań retrospektywnych i 1 kontrolowane badanie optymalizacji dawki) zostało wykonanych. Wyniki 8240 pacjentów, którzy byli napromieniani niskimi dawkami z powodu zespołu bolesnego barku, zostały ocenione i opublikowane. Zakres pełnego lub częściowego ustąpienia bólu wahał się od 58% do 100% w okresie 2-3 miesięcy po zakończeniu radioterapii. Wykazano, że wcześniejsze rozpoczęcie radioterapii, przed upływem 6 miesięcy od wystąpienia objawów bólowych, jest bardziej skuteczne niż w przypadku zespołu bólowego trwającego 1 rok lub dłużej. Wyniki leczenia u pacjentów ze zwapnieniami były niespójne i nie wykazano znamiennej poprawy w żadnym badaniu. Zespół bolesnego łokcia Wykonano 22 badania kliniczne (21 badań retrospektywnych i 1 kontrolowane badanie optymalizacji dawki). Zbadano i opublikowano wyniki leczenia pacjentów, którzy byli napromieniani niskimi dawkami z powodu zespołu bolesnego łokcia. Częściowe lub całkowite zmniejszenie bólu stwierdzono u 63-75%. 8 Choroby nienowotworowe w radioterapii

9 Choroby nienowotworowe w radioterapii 9

10 Bolesne zapalenie kaletki krętarzowej Do tej pory tylko dwa retrospektywne badania kliniczne zostały opublikowane. Podsumowano wyniki 60 pacjentów, którzy byli napromieniani niskimi dawkami z powodu bolesnego zapalenia kaletki krętarzowej. Częściowe i całkowite zmniejszenie bólu wykazano u 56-73% pacjentów napromieniowanych. Bolesne zapalenie powięzi podeszwowej Łącznie wykonano 22 badania kliniczne (18 badań retrospektywnych, 2 kontrolowane badania optymalizacji dawki i 1 randomizowane badanie kliniczne). Zostały ocenione wyniki pacjentów, którzy byli napromieniani niskimi dawkami z powodu bolesnego zapalenia powięzi podeszwy. Ogólnie rzecz biorąc, zakres pełnej ulgi w bólu («CR») osiągnęło 12-81% pacjentów, a odsetek z częściową ulgą w bólu («PR») wahał się od 7% do 74% w opublikowanych badaniach. Kontrolowane badanie optymalizacji dawki zostało zaprojektowane, aby porównać 2 schematy dawkowania: 3,0 Gy w 6 frakcjach po 0,5 Gy vs 6,0 Gy w 6 frakcjach po 1,0 Gy u 587 pacjentów. Wykazano, że zastosowanie radioterapii prowadzi do bardzo znacznego zmniejszenia objawów bólowych w obu grupach. Jednakże, niższe dawki były równie skuteczne jak wyższe dawki. W innym randomizowanym badaniu klinicznym skuteczność dwóch dawek oceniano w sumie u 66 pacjentów, którzy byli leczeni albo 6,0 Gy w 6 frakcjach po 1.0 Gy albo 0,6 Gy w 6 frakcjach po 0,1 Gy. Po 1 roku obserwacji w grupie wyższej dawki uzyskano znamiennie lepszą kontrolę bólu niż w grupie bardzo niskiej dawki. 10 Choroby nienowotworowe w radioterapii

11 Zaburzenia z nadmierną proliferacją Idiopatyczne zapalenie tkanek oczodołu (Orbital pseudotumour/idiopathic orbital inflammation) Schorzenie tkanek oczodołu charakteryzujące się naciekiem i obecnością guza. Rozpoznanie następuje po wykluczeniu innych przyczyn, jak choroby autoimmunologiczne, zapalne. Biopsja potwierdza obecność nacieków komórkowych. Wśród objawów dominują: ból, wytrzeszcz, zaburzenia ruchomości gałki ocznej. W leczeniu stosowane są sterydy, a u pacjentów z opornością na leczenie sterydowe stosuje się napromienianie. Radioterapia: zwykle podanie niskich dawek około Gy powoduje ustąpienie dolegliwości i zapewnia kontrolę miejscową u ponad 70% leczonych. Objawy niepożądane, odczyn późny, występują rzadko. Istnieje ryzyko wystąpienia zespołu suchego oka i zaćmy, ale można je zmniejszyć, ograniczając dawkę na soczewkę i gruczoł łzowy poniżej 0,5 Gy. Choroba Dupuytrena/Ledderhose /Peyrona Choroba dotycząca rozcięgna dłoniowego lub podeszwowego lub tkanki włóknistej prącia. Istotą schorzenia jest nadmierna łagodna proliferacja komórek prowadząca do zwłóknienia tkanki i powikłań głównie tworzenia guzków podskórnych lub przykurczy. Najczęstszym postępowaniem jest interwencja chirurgiczna, polegająca na przecięciu zwłókniałych tkanek, jednakże rzadko udaje się uzyskać długotrwały efekt. Zastosowanie radioterapii, zwłaszcza we wczesnych fazach choroby pozwala na wydłużenie okresu do progresji objawów. Przyzwojak (Paraganglioma) Przyzwojak jest najczęściej łagodnym guzem rozwijającym się z komórek ciałek przyzwojowych, wchodzących w skład układu neuroendokrynnego, rozmieszczonych od podstawy czaszki aż do dna miednicy. Leczenie chirurgiczne jest postępowaniem z wyboru, jednak nie zawsze możliwe jest doszczętne usunięcie zmiany. Zabiegi operacyjne usunięcia przyzwojaków w zakresie szyi i podstawy czaszki, cechują się wysokim ryzykiem powikłań, głównie uszkodzenia nerwów czaszkowych. Radioterapia zapewnia wysoki wskaźnik kontroli miejscowej ponad 90%, przy niskim ryzyku powikłań około 3%. Jeszcze lepsze wyniki, zarówno kontroli miejscowej jak i mniej powikłań, zapewnia zastosowanie radiochirurgii. Choroby nienowotworowe no orow owe w radioterapii ap ii 11

12 Oponiaki (Meningiomas) Oponiaki stanowią ok 20-30% rozpoznawanych pierwotnych guzów centralnego układu nerwowego. Większość przebiega bezobjawowo i jest rozpoznawana w czasie badań obrazowych wykonywanych z innych przyczyn, a więc przypadkowo. Szacuje się, że w około 90% oponiaki to guzy w stopniu I wg WHO, 5% w stopniu 2 a 2% to guzy w 3 stopniu złośliwości wg WHO. Oponiaki znacznie częściej są rozpoznawane u kobiet niż u mężczyzn. Określono czynniki ryzyka występowania oponiaków, do których zaliczono: narażenie na promieniowanie jonizujące, czynniki genetyczne neurofibromatoza 2 oraz czynniki hormonalne. W badaniach obrazowych oponiaki są dobrze odgraniczonymi guzami o powolnym wzroście, zwykle zlokalizowanymi w sąsiedztwie opony twardej. Z powodu powolnego wzrostu, zwłaszcza u pacjentów starszych, strategia obserwacji watch and wait, jest uznanym postępowaniem. U pacjentów z objawowymi oponiakami istnieją wskazania do leczenia chirurgicznego, natomiast w przypadku chorych z oponiakami zlokalizowanymi na podstawie czaszki oraz w przypadkach, kiedy operacja może spowodować pogorszenie stanu pacjenta, powinno się kwalifikować chorych do radioterapii. Nowoczesne techniki radioterapii, zwłaszcza radioterapia stereotaktyczna (SRS), stanowi atrakcyjną alternatywę leczenia oponiaków, zwłaszcza małych poniżej 3 cm i niedostępnych do leczenia chirurgicznego. SRS to zazwyczaj pojedyncza dawka około 14 Gy, która zapewnia skuteczną kontrolę wzrostu oponiaka oraz nie powoduje istotnej toksyczności. Radioterapia jest również stosowana jako leczenie uzupełniające po niedoszczętnej operacji lub w przypadku guzów o wyższym stopniu złośliwości wg WHO. Nerwiak nerwu VIII (Vestibular schwannoma) Stosunkowo często rozpoznawany guz śródczaszkowy około 6% wszystkich guzów mózgu, najczęściej u kobiet po 45 roku życia. Guz jest zbudowany z komórek Schwanna, a badanie MRI pozwala na postawienie rozpoznania bez potrzeby wykonywania badań patomorfologicznych. Ze względu na lokalizację guz jest przyczyną zaburzeń słuchu, zawrotów głowy i szumów w uszach. Nowotwór rośnie powoli i jest przyczyną nasilenia objawów. Postępowanie lecznicze obejmuje usunięcie chirurgiczne guza, jednakże zabieg jest obarczony znacznym procentem powikłań, stąd też duże znaczenie ma radioterapia stereotaktyczna (SRS). Kontrolę miejscową przy zastosowaniu SRS uzyskiwano u ponad 90% pacjentów, a powikłania ze strony nerwów czaszkowych dotyczyły około 1-2% leczonych, a więc wyniki były znacznie lepsze niż u chorych poddanych operacji. Dawka SRS nie przekracza 12 Gy, co zapewnia bezpieczeństwo terapii promieniowaniem. Młodzieńczy naczyniowłókniak nosogardła (Juvenile nasopharyngeal angiofibroma JNA) Nowotwór rozrastający się miejscowo u młodych osób średnia wieku 14 lat, rozwijający się w okolicy jamy nosowej otwór klinowo-podniebienny, sklepienia jamy nosowej, objawiający się niedrożnością jamy nosowej oraz nawrotowymi krwotokami z nosa. Pierwotne leczenie opiera się na zabiegu operacyjnym. Radioterapia jest stosowana u pacjentów z wznową procesu chorobowego lub przy lokalizacji guza uniemożliwiającej bezpieczne przeprowadzenie zabiegu, a także po niedoszczętnym usunięciu zmiany. Obserwacje wykazały, że radioterapia jest u pacjentów z JNA bezpieczną i skuteczną opcją terapeutyczną. 12 Choroby nienowotworowe w radioterapii

13 Gruczolak pleomorficzny gruczołów ślinowych (Tumor mixtus) Guz najczęściej wyrastający w obrębie ślinianki przyusznej. Objawia się bezbolesnością. Około 3-4% guzów ulega transformacji do postaci złośliwej. Leczenie operacyjne jest postępowaniem z wyboru i zapewnia bardzo dobrą kontrolę miejscową. Radioterapia jest stosowana u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka nawrotu, po operacji niedoszczętnej, z dodatnimi marginesami i w przypadku wieloogniskowych nawrotów. Radioterapia jako leczenie uzupełniające zwiększa kontrolę miejscową i zmniejsza ryzyko nawrotu, co jest szczególnie istotne, ponieważ nawrót gruczolaka zwiększa dwukrotnie ryzyko transformacji do postaci rakowej. Bliznowce (Keloids) Powstają w obrębie blizn chirurgicznych jako nadmierna proliferacja fibroblastyczna. Często poza defektem kosmetycznym nie dają objawów, chociaż niektórzy chorzy skarżą się na uporczywe swędzenie i ból. Występują również jako schorzenia idiopatyczne skóry, wtedy powstają w obrębie niezmienionej skóry. Najbardziej skutecznym postępowaniem okazuje się być skojarzenie leczenia chirurgicznego z uzupełniającą radioterapią. Samodzielna operacja obarczona jest bardzo wysokim ryzykiem wznowy miejscowej keloidu. Nawroty po leczeniu skojarzonym dotyczą 7% chorych, podczas gdy po samodzielnej operacji nawroty są obserwowane u 70% pacjentów. Stwierdzono, że rozpoczęcie radioterapii powinno nastąpić godziny po zabiegu, a dawka powinna wynosić Gy w jednej lub 3 frakcjach. W keloidach samoistnych stosowano dawki 27 Gy w 3 frakcjach w odstępach tygodniowych. Naczyniaki kręgosłupa (Symptomatic vertebral haemangiomas) Zmiany naczyniowe lokalizujące się w trzonach kręgów. U 10% pacjentów powodują dolegliwości bólowe i mogą być przyczyną powikłań takich jak ucisk rdzenia kręgowego. Leczenie chirurgiczne jest stosowane u chorych z powikłaniami ucisk rdzenia. U pacjentów z objawami bólowymi skutecznym i bezpiecznym oraz nieinwazyjnym leczeniem jest radioterapia IMRT. Wykazano, że dawka powyżej 36 Gy pozwala na ustąpienie dolegliwości bólowych u ponad 80% pacjentów. Choroby nienowotworowe w radioterapii 13

14 Zaburzenia czynnościowe z towarzyszącymi objawami klinicznymi Orbitopatia tarczycowa w przebiegu choroby Graves-Basedov (Thyroid eye disease) Towarzyszy najczęściej nadczynności tarczycy i podwyższonemu poziomowi hormonów wytwarzanych przez tarczycę (T3, T4). U pacjentów z tyreotoxykozą stwierdzono objawy orbitopatii u około 10-20% chorych. Istotą schorzenia jest naciek tkanek, głównie mięśni pozagałkowych przez limfocyty, prowadzący do upośledzenia ich funkcji. Sztywna kostna struktura oczodołu wypełnia się większą masą tkanek, które uciskają jego ściany i gałkę oczną, przesuwając ją, nawet bardzo, w kierunku powiek elastycznie ustępujących pod wpływem jej naporu. W ten sposób powstaje wytrzeszcz. Schorzenie nie leczone prowadzi do zwłóknienia i zmian nieodwracalnych. Orbitopatia o niewielkim nasileniu zwykle ustępuje po wyrównaniu czynności tarczycy. Przypadki ze znacznym zaawansowaniem choroby wymagają sterydoterapii. Dołączenie do sterydoterapii, radioterapii i napromienienie przestrzeni zagałkowych dawką 20 Gy/10 frakcjach, jest bezpieczne, nie powoduje uszkodzenia narządu wzroku i jednocześnie znacząco podnosi efektywność sterydoterapii. Stwierdzono, że zarówno samodzielna radioterapia jak i sterydoterapia nie zapewnia tak dobrych efektów, jak połączenie tych dwóch metod leczenia. Kostnienie pozastawowe (Heterotopic ossification) Kostnienie pozastawowe to nieprawidłowy proces gojenia z tworzeniem dojrzałej tkanki kostnej w pozaszkieletowych tkankach miękkich, występujący najczęściej na skutek urazu lub po przebytym leczeniu operacyjnym, np. po artroplastyce stawu biodrowego. U wielu pacjentów nie powoduje objawów, jednakże duża grupa chorych skarży się na uporczywe bóle lub bolesność w miejscu powstania nieprawidłowej tkanki kostnej. Postępowanie terapeutyczne obejmuje leczenie operacyjne zmiany oraz radioterapię takie leczenie skojarzone zmniejsza ryzyko nawrotu. Badania i obserwacje pozwoliły ustalić, że podanie dawki 8 Gy jednorazowo jest wystarczające w leczeniu uzupełniającym chirurgiczne usunięcie zmiany. W związku z unieruchomieniem chorego po zabiegu operacyjnym dawkę 8 Gy podawano 3-4 dni po zabiegu lub w ciągu 4 godzin przed planowaną operacją. W obserwacjach nie stwierdzono różnic w skuteczności pomiędzy leczeniem przed a pooperacyjnym. 14 Choroby nienowotworowe w radioterapii

15 Inne Neuralgia nerwu V (trigeminal neuralgia) Schorzenie objawiające się napadowymi silnymi bólami twarzy w zakresie unerwienia jednej lub kilku gałęzi nerwu V. Częstość występowania wzrasta z wiekiem i jest dwukrotnie częstsza u kobiet niż u mężczyzn. W leczeniu tego schorzenia stosuje się leki zmniejszające uczucie bólu w czasie ataków oraz postępowanie chirurgiczne lub radioterapię. Postępowanie chirurgiczne obejmuje dekompresję mikronaczyniową lub przezskórną ablację z wykorzystaniem fal radiowych lub glicerolu. Obydwie techniki są obarczone duża ilością, często groźnych powikłań oraz dużym stopniem niepowodzeń i nawrotów po leczeniu. Radioterapia stereotaktyczna obszaru zwoju nerwu trójdzielnego jest metodą bardzo skuteczną i obarczoną niewielkimi działaniami niepożądanymi. Pomimo że dawka konieczna do osiągnięcia zamierzonego efektu powinna wynosić pomiędzy 70 a 90 Gy, nie stwierdzono po leczeniu poważnych powikłań ani wzrostu ryzyka nowotworów wtórnych. W leczeniu malformacji naczyniowych przy użyciu promieniowania jonizującego stwierdzono znaczącą przewagę skuteczności SRS nad konwencjonalną radioterapią. Mechanizm działania obejmuje degenerację obszaru napromienionego, powstanie blizny i zwłóknienie. Efekt obliteracji SRS w przeciwieństwie do leczenia operacyjnego objawia się po upływie kilku lat od zabiegu. Korzyści zastosowania SRS dotyczą więc głównie możliwości leczenia zmian niedostępnych chirurgicznie oraz u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka operacyjnego i związanego ze znieczuleniem. Dawki stosowane w leczeniu AVM powinny przekraczać Gy, ponieważ skuteczność SRS wzrasta wraz z wzrostem dawki podanej w obszarze zmiany. Malformacje tętniczo-żylne ośrodkowego układu nerwowego (Cerebral arteriovenous malformation AVM) Zmiany o charakterze wrodzonym, zbudowane z nieprawidłowych naczyń krwionośnych. Najczęstszymi objawami są bóle głowy oraz utraty przytomności, ponadto malformacje często bywają przyczyną krwawień środczaszkowych, powodując objawy zależne od lokalizacji wynaczynionej krwi i uszkodzenia mózgu. Częstość krwawień śródmózgowych wynosi ok 2-4% na rok i wzrasta z wiekiem. Uważa się, że rozpoznana, objawowa malformacja naczyniowa w wieku lat 30 będzie przyczyną krwawienia w ciągu życia w 75%. Wśród opcji terapeutycznych wyróżnia się: leczenie chirurgiczne duża skuteczność dla zmian małych i dostępnych chirurgicznie radioterapia stereotaktyczna (SRS) stosowana dla zmian niedostępnych dla chirurga lub u pacjentów, którzy z powodu chorób współistniejących lub dużego ryzyka związanego ze znieczuleniem lub operacją są dyskwalifikowani z leczenia operacyjnego. embolizacja stosowana jako składowa leczenia razem z operacją lub SRS zmian dużych Choroby nienowotworowe w radioterapii 15

16 Nasza nazwa AFFIDEA w pełni odzwierciedla wszystkie wartości, którymi się kierujemy. Włoskie słowo affinita oznacza zbudowanie relacji i więzi z drugim człowiekiem. Fide pochodzi z łaciny i oznacza wiarę oraz zaufanie. Idea jest tym, co każe nam nieustannie się rozwijać i poszukiwać najlepszych rozwiązań. Prowadzimy 179 centrów medycznych w 16 krajach Europy. W Polsce wykonujemy radioterapię w 4 ośrodkach. Posiadamy 11 przyspieszaczy liniowych oraz 8 aparatów do brachyterapii HDR. A_U_Radioterapia_choroby_nienowotworowe_dla _lekarzy_v1_ Affidea MCO Wałbrzych (na terenie Specjalistycznego Szpitala im. dra Alfreda Sokołowskiego) ul. Sokołowskiego Wałbrzych mco.walbrzych@affidea.com Affidea MCO Koszalin (na terenie Szpitala Wojewódzkiego im. Mikołaja Kopernika) ul. Chałubińskiego Koszalin Koszalin mco.koszalin@affidea.com Otwock Affidea MCO Otwock (na terenie Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock) W r Wałbrzych ul. Borowa 14/ Otwock mco.otwock@affidea.com IRL LT PL CZ PT ES CH IT HR BIH HU RO BG WiFi w każdej placówce GR TR