SIGMA KWADRAT CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY

Transkrypt

1 SIGMA KWADRAT CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY Statystyka i demografia Ruch naturalny ludności Mieczysław Kowerski PROJEKT DOFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO URZĄD STATYSTYCZNY W LUBLINIE WYŻSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA I ADMINISTRACJI W ZAMOŚCIU POLSKIE TOWARZYSTWO STATYSTYCZNE

2 Ruch naturalny Ruch naturalny to: zawieranie i rozwiązywanie związków małżeńskich oraz urodzenia i zgony.

3 Małżeńskość Zawarcie małżeństwa lub związku małżeńskiego oznacza w Polsce zawarcie związku między dwiema osobami płci odmiennej, pociągające za sobą pewne wzajemne prawa i obowiązki współmałżonków, ustalone w przepisach prawnych i zwyczajowych. Związki nie rejestrowane w księgach małżeństw to związki kohabitacyjne (konkubinat) nie są objęte sprawozdawczością statystyczną, która opiera się na danych z ksiąg małżeństw. Konkordat podpisany w 1993 roku między rządem RP a Watykanem wprowadza równouprawnienie związku zawartego w kościele rzymskokatolickim z cywilnym.

4 Małżeństwa wyznaniowe Bieżąca sprawozdawczość statystyczna obejmuje wyłącznie małżeństwa zawarte formalnie w świetle obowiązujących przepisów prawnych. Od 2000 r. obok małżeństw zawartych przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (małżeństwa świeckie) statystyka ujmuje także małżeństwa wyznaniowe. Związek małżeński wyznaniowy jest to małżeństwo zawarte w obecności przedstawiciela kościoła (duchownego) lub związku wyznaniowego, przy spełnianiu warunków określonych ustawą, podlegające prawu polskiemu i pociągające za sobą takie same skutki cywilnoprawne jak małżeństwo zawarte przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.

5 Małżeństwa wyznaniowe Małżeństwa wyznaniowe mogą być zawierane jedynie w dziesięciu Kościołach i jednym Związku Wyznaniowym: Kościół Katolicki, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Kościół Ewangelicko Augsburski, Kościół Ewangelicko Reformowany, Kościół Ewangelicko Metodystyczny, Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Polskokatolicki, Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich, Kościół Starokatolicki Mariawitów, Kościół Zielonoświątkowy.

6 Ogólny współczynnik zawierania małżeństw gdzie: W m M L t t C M t ogólna liczba małżeństw zawartych w okresie t Wartość poznawcza tego współczynnika jest ograniczona gdyż nie uwzględnia zmian w strukturze wiekowej ludności a zwłaszcza zmian liczby dzieci.

7 Współczynnik zawierania małżeństw w stosunku do liczby ludności uprawnionej do zawierania związków małżeńskich W m L M t 20 C

8 Małżeństwa w Polsce w 2012 roku Szacuje się, że w 2012 r. zawarto ok. 204 tys. nowych związków małżeńskich, tj. o blisko 3 tys. mniej niż rok wcześniej. Liczba nowo zawieranych małżeństw zmniejsza się już czwarty rok z kolei (po wzroście w latach ). Niekorzystna tendencja w zakresie liczby nowo zawieranych małżeństw będzie mieć zapewne wpływ na zmniejszenie liczby urodzeń w kolejnych latach. Współczynnik małżeństw wyniósł ok. 5,3 podobnie jak przed rokiem. Częstość zawierania małżeństw w miastach i na wsi jest podobna. Niezmiennie wśród nowozawartych związków ok. 84% stanowią małżeństwa pierwsze, tj. panien z kawalerami (na wsi jest ich ok. 90%). Małżeństwa wyznaniowe, tj. zawarte w kościołach i jednocześnie zarejestrowane w urzędach stanu cywilnego, stanowiły w 2011 r. ok. 65% zawieranych prawnie związków (na wsi stanowią ¾ wszystkich związków).

9 Wiek nowożeńców Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat zdecydowanie podwyższył się wiek nowożeńców Na początku lat 90-tych ponad połowa mężczyzn zawierających małżeństwo nie osiągała wieku 25 lat, w 2011 roku już tylko niespełna 1/5 (w 2000 r. było ich jeszcze ok. 42%). Wśród kobiet udział ten zmniejszył się z 73% w 1990 r. do 62% w 2000 r., a obecnie wynosi 37%. Najczęściej mężczyźni żenią się przed trzydziestką ; w 2011 r. średni wiek (mediana) zawierania małżeństwa wynosił 28 lat, tj. o ponad 3 lata więcej niż na początku lat 90-tych (w 2000 r. mieli średnio po niespełna 26 lat). Panny młode też są starsze, w 2011 roku miały - średnio - 26 lat, wobec niepełna 23 lat na początku lat 90-tych i prawie 24 - w 2000 roku. Nastąpiło przesunięcie grupy wieku najczęstszego zawierania małżeństwa z do lat; jej udział (mężczyźni i kobiety razem) wynosi obecnie 42% (w 1990 r. ok. 20%, a w 2000 r. 28%). Nowożeńcy w miastach są o ok. 1,5 roku starsi od mieszkających na wsi.

10 Nowożeńcy według wieku w latach Mężczyźni

11 Nowożeńcy według wieku w latach Kobiety

12 Wykształcenie nowożeńców Zmianie ulega także struktura poziomu wykształcenia nowożeńców w 2011 r. ponad 45% panien młodych legitymowało się wykształceniem wyższym (w 1990 r. udział ten wynosił tylko 4%, natomiast w 2000 r. już 15%), średnim ok. 38% - podobnie jak w 1990 r. (w 2000 r. 46%). Największe zmiany dotyczą wykształcenia zasadniczego zawodowego, które obecnie stanowi ok. 9% wobec 35%w 1990 r. i 25% w 2000 r. Mężczyźni także są lepiej wykształceni; w 2011 r. ponad 40% spośród nowożeńców legitymowało się wykształceniem średnim (w 1990 r. 28%, w 2000 r. 35%), studia wyższe ukończyło ponad 32% (wobec 5% na początku lat 90-tych oraz 13% w 2000 r.), a udział zasadniczego zawodowego zmniejszył się do 19% - o ponad połowę w stosunku do 2000 r. (w 1990 r. ponad 50% kawalerów skończyło co najwyżej szkołę zawodową).

13 Rozwód i separacja Rozwód oznacza rozwiązanie związku małżeńskiego przez odpowiedni sąd w formie przypisanej prawem. Konkordat podpisany w 1993 roku między rządem RP a Watykanem wprowadza kategorię separacji.

14 Współczynnik rozwodów W r R M t t C

15 Rozwody w Polsce Szacuje się, że w 2012 r. rozwiodło się ponad 61 tys. par małżeńskich o ponad 3 tys. mniej niż rok wcześniej, współczynnik zmniejszył się nieznacznie (o 0,1 pkt.) i wyniósł 1,6. W latach orzekano ok tys. rozwodów rocznie, po czym w 2006 r. nastąpił gwałtowny wzrost ich liczby do 72 tys. W ostatnich latach orzekanych jest ok. 60 tys. rozwodów rocznie. W 2011 r. na każde 10 tys. istniejących małżeństw 72 zostało rozwiązanych orzeczeniem sądu, podczas gdy na początku lat 90-tych niespełna 50. W miastach intensywność rozwodów jest ponad 2-krotnie wyższa niż na wsi i wynosi odpowiednio: 92 i 41 na 10 tys. istniejących małżeństw.

16 Rozwody w latach

17 Cechy rozwodzących się małżeństw Rozwiedzeni małżonkowie przeżywają ze sobą średnio ok. 14 lat - staż małżeński nieznacznie się wydłuża; z roku na rok są też trochę starsi. Statystyczny rozwiedziony mężczyzna miał w 2011 r. średnio lat, legitymował się wykształceniem zasadniczym, zawodowym (38%) lub średnim (31%), rozwiedzeni z wykształceniem wyższym stanowili ok. 17%. Kobiety były o ponad 2 lata młodsze i najczęściej posiadały wykształcenie średnie 38%, wyższe - 26% lub zasadnicze zawodowe 24%.

18 Przyczyny rozwodów W ponad 2/3 przypadków powództwo o rozwód wnosi kobieta. Natomiast orzeczenie rozwodu z winy żony następuje w niewiele ponad 3% przypadków (wina męża orzekana jest w 20% rozwodów), ale przeważnie - ponad 70% rozwodów - sąd nie orzeka winy. Najczęściej jako przyczynę rozwodu małżonkowie deklarują niezgodność charakterów (1/3 wszystkich rozwodów), kolejne przyczyny to zdrada lub trwały związek uczuciowy z inną osobą (26%) oraz alkoholizm (1/5 rozwodów).

19 Dzieci w rozwodzących się małżeństwach Wśród rozwiedzionych w 2009r. małżeństw ok. 60% wychowywało prawie 56 tys. nieletnich dzieci (będących w wieku do 18 lat). Najczęściej (53% przypadków) sąd przyznaje opiekę nad dziećmi wyłącznie matce, wyłącznie ojcu jedynie w niespełna 4% przypadków, a 41% rozwiedzionych małżeństw wychowuje dzieci wspólnie.

20 Rozpad małżeństw w latach

21 Małżeństwa i rozwody w latach (w tys.)

22 Lp KRAJE Lata Na 1000 ludności małżeństwa rozwody Lata Odsetek pierwszych małżeństw dla kobiet a (%) Lata Rozwody na 1000 zawartych małżeństw 1 Belgia Węgry Republika Czeska Portugalia c Hiszpania Luksemburg Estonia Litwa Łotwa Rosja Polska Grecja b Chorwacja Włochy c Turcja Serbia Irlandia Czarnogóra Macedonia Bośnia i Hercegowina a W stosunku do zawartych małżeństw ogółem. b 2008 r. c 2009 r.

23 Separacje w Polsce Procedura prawnego orzekania separacji została wprowadzona w Polsce w końcu 1999 roku. Liczba orzekanych sądownie separacji wzrastała bardzo szybko (od ok. 1,3 tys. w 2000 r. do 11,6 tys. w 2005 r.). Od 2006 r. następuje spadek liczby separacji w 2012 r. orzeczono ich ok. 2,4 tys. Co roku odnotowuje się też kilka przypadków zniesienia separacji, tj. powrotu do małżeństwa, jednak większość pozostających w prawnej separacji małżeństw wnosi o rozwód.

24 Definicja urodzenia W dniu r. została w Polsce wprowadzona definicja urodzenia (i zgonu) zgodna z rekomendowaną od wielu lat przez Światową Organizację Zdrowia, która głosi, że żywe urodzenie jest to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha lub wykazuje jakiekolwiek oznaki życia (jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli). Każdy taki noworodek jest uznawany za żywo urodzonego. Do celów statystyki dokumentacja medyczna obejmuje wszystkie płody i noworodki, które w chwili urodzenia ważyły co najmniej 500 g lub gdy nie jest znana masa urodzeniowa, ale zostały wydalone lub wydobyte z organizmu matki po co najmniej 22 tygodniach trwania ciąży lub gdy mierzą co najmniej 25 cm.

25 Martwe urodzenie (zgon płodu) Martwe urodzenie (zgon płodu) jest to zgon następujący przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem dziecka z ustroju matki, niezależnie od czasu trwania ciąży. W polskiej statystyce od 1994 r. ogólna liczba urodzeń składa się z dwu zbiorowości: urodzeń żywych i martwych. Urodzenie noworodka niezdolnego do życia z oznakami życia jest rejestrowane obecnie jako urodzenie żywe i jednocześnie jako zgon niemowlęcia. Natomiast urodzenie noworodka niezdolnego do życia bez oznak życia jest rejestrowane jako urodzenie martwe.

26 Rodność (natężenie urodzeń) Przez rodność należy rozumieć natężenie urodzeń w badanej zbiorowości w określonym czasie. Współczynnik urodzeń (rodności) surowy współczynnik urodzeń W u U L t t C

27 Płodność kobiet Przez pojęcie płodności rozumiemy natężenie urodzeń w badanej populacji kobiet będących w wieku rozrodczym. W polskiej praktyce statystycznej przyjmuje się, że kobiety wchodzą w wiek rozrodczy po ukończeniu 15 roku życia i trwają w nim do ukończenia 49 roku życia. Biologiczne granice wieku rozrodczego kobiet mogą odbiegać od podanych; istnieje też pewien odsetek kobiet bezpłodnych zatem nieodzowne jest zastosowanie rozwiązania umownego.

28 Ogólny współczynnik płodności W pł U K t C K stan liczebny kobiet w wieku lat w połowie badanego okresu (np. dla roku t stan w dniu 30.06) lub średnia liczba kobiet w wieku lat w okresie t

29 Cząstkowe współczynniki płodności Cząstkowe współczynniki płodności według wieku matki, zazwyczaj w pięcioletnich przedziałach czasowych, jak również według kolejnych numerów urodzenia dziecka. Przy ocenie ogólnych i cząstkowych współczynników płodności duże znaczenie ma stosowanie metody standaryzacji współczynników.

30 Zmienne bezpośrednie wpływające na poziom urodzeń i zgonów dzielimy na: wymierne, których wielkości można wyrazić liczbowo, a nawet wyznaczyć przybliżone trendy, niewymierne (bądź trudno wymierne), których siłę oddziaływania nie zawsze udaje się wyrazić liczbowo, ale można określić w jakim kierunku działała w przeszłości i może działać w przyszłości.

31 Zmienne wymierne 1). Opisujące poziom i natężenie urodzeń - liczbę i strukturę kobiet w wieku rozrodczym - liczbę zawieranych małżeństw i strukturę nowożeńców według wieku - liczbę oraz strukturę wieku migrantek ze wsi do miast - wzorzec płodności 2). Opisujące poziom i natężenie zgonów - liczbę i strukturę ludności według wieku i płci - wzorzec umieralności według wieku i płci - wzorzec umieralności według przyczyn zgonów

32 Zmienne niewymierne wpływające na poziom i natężenie urodzeń polityka zatrudnienia, zwłaszcza stopień aktywizacji zawodowej kobiet poziom wykształcenia społeczeństwa perspektywy wychowania i wykształcenia w powiązaniu z warunkami życia ludności system płac, dodatków rodzinnych i innych bodźców ekonomicznych warunki mieszkaniowe dostępność środków antykoncepcyjnych działanie przepisów prawnych dopuszczających przerywanie ciąży wierzenia religijne

33 Wzorzec płodności lub umieralności Rozkład współczynników cząstkowych według wieku, płci i innych cech demograficznych.

34 Płodność naturalna Przez płodność naturalną należy rozumieć płodność małżeńską wynikającą z braku stosowania jakichkolwiek metod zapobiegania i przerywania ciąży, czy też świadomych działań zmierzających do kontrolowania płodności w zależności od liczby już posiadanych dzieci. Koncepcję płodności naturalnej, wprowadzoną do demografii przez L. Henry ego w 1953 roku, a zwłaszcza rozkład cząstkowych współczynników płodności naturalnej, uznano za ważny wzorzec przydatny w analizie zmian płodności. Płodności naturalnej przypisuje się wyznaczenie wartości maksymalnych, biologicznie możliwych do osiągnięcia, w normalnej zdrowej zbiorowości ludzi, odbywających regularne stosunki seksualne w ciągu całego okresu rozrodczego bez jakichkolwiek działań zmierzających do ograniczenia liczby potomstwa.

35 Model płodności Ohadike P. O. Ohadike stworzył model, w którym występują tylko trzy zmienne wyjaśniające płodność naturalną: 1. Zawieranie małżeństw (małżeńskość) 2. Stosunki płciowe 3. Warunki społeczno strukturalne i warunki społeczno ekonomiczne

36 Model płodności Ohadike Zmienne związane z małżeńskością to: wiek w momencie zawarcia małżeństwa, wiek w chwili pierwszego stosunku płciowego, zwyczaje okresu macierzyńskiego, małżeństwa dzieci, rozwody, wdowieństwo, ponowne związki

37 Model płodności Ohadike Zmienne dotyczące stosunków płciowych są związane z: kontrolą stosunków przedmałżeńskich, abstynencją, karmieniem piersią (niedopuszczanie do stosunków w tym okresie - lactation taboo"), powrotem miesiączkowania, wiekiem matki w chwili rodzenia ostatniego dziecka.

38 Model płodności Ohadike Zmienne związane z warunkami społeczno ekonomicznymi obejmują: - rolę pokrewieństwa i społecznej organizacji w związku ze zmiennymi związanymi z małżeńskością, - preferencje dla posiadania synów, - zależność od dorosłych dzieci, - umieralność (zwłaszcza niemowlęca), - ciąża i poród. Ale także sytuacja materialna społeczeństwa.

39 Rozkład cząstkowych współczynników płodności naturalnej według średniego wieku zawierania małżeństw T.J. Trussell, J. Menken i A.J. Coale

40 Hutterowcy Najwyższa zarejestrowana dzietność dotyczy wybranej grupy ludności z Ameryki Północnej o nazwie hutterowcy (13,7 dziecka średnio na 1 kobietę w ciągu 35 lat trwania wieku rozrodczego). Hutterowcy wywodzą się z radykalnego bractwa religijnego, które powstało w Europie Centralnej w XVI w. Wysuwali oni w religii na plan pierwszy treści moralne i podporządkowywali życie ich nakazom. Hutterer Jacob (?-1536), przywódca niemieckich anabaptystów, działał w Niemczech i na Morawach, gdzie zyskał zwolenników (hutterowcy) i zorganizował gminy anabaptystów oparte na zasadzie wspólnej własności; prześladowany, spalony na stosie. W końcu XVIII w. hutterowcy, uciekając przed religijnymi prześladowaniami, wyemigrowali do Europy Wschodniej (ówczesnej Rosji). Stamtąd jednak w końcu XIX w. wyemigrowali do Ameryki, aby uniknąć poboru do wojska, gdyż ich religia zakazywała udziału w wojnach. Ich potomkowie żyją dziś w małych rolnych koloniach w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych i w Kanadzie.

41 Cząstkowe współczynniki płodności małżeńskiej w wybranych zbiorowościach charakteryzujących się naturalną płodnością Ludność Okres Grupa wieku lat lat Wsp. dzietności małżeńskiej Hutterowcy ,7 Genewa ,5 Kanada XVII w ,9 Kanada XVIII w , ,3 Grenlandia , ,7 Islandia ,2

42 Zmiany liczby urodzeń w Polsce W latach w Polsce z roku na rok rodziło się coraz mniej dzieci. Począwszy od 2004 liczba urodzeń w Polsce zaczęła nieznacznie wzrastać. Szacuje się, że w 2009 r. urodziło się ok. 417,6 tys. dzieci, ale było to o 30% mniej niż w 1990 r. i blisko połowę mniej niż w 1983 r., który był szczytowym rokiem ostatniego wyżu demograficznego (723 tys. urodzeń). Począwszy od 2010 roku liczba urodzeń ponownie spada. W 2012 roku urodziło się 389,7 tys. dzieci, a współczynnik urodzeń wyniósł 10,1 i był o ponad 4 punkty niższy niż w 1990 r. i o 10 punktów niższy niż w roku Zwiększenie natężenia urodzeń ma miejsce przede wszystkim wśród rodzin zamieszkałych w miastach, ale współczynnik urodzeń na wsi jest w dalszym ciągu wyższy; w 2009 r. wynosił on 11,4, w mieście 10,6.

43 Urodzenia w Polsce w latach Wyże i niże demograficzne

44 Zmiany urodzeń w Polsce w latach ,0 700, , , , ,0

45 Urodzenia żywe według wieku matki w latach (w%)

46 Depresja urodzeniowa w Polsce Wzrost liczby urodzeń obserwowany jest już szósty z kolei rok (od 2004 r.) nie oznacza to jednak boomu urodzeniowego. Należy podkreślić, że odnotowana w minionym roku liczba urodzeń jest w dalszym ciągu mniejsza - o ok. 40% - w stosunku do wielkości rejestrowanych podczas ostatniego wyżu demograficznego. W 1983 r. - ostatnim, łączonym z boomem urodzeniowym - urodziło się 724 tys. dzieci. Rosnąca obecnie liczba urodzeń jest echem wyżu demograficznego z pierwszej połowy lat 80-tych i jest determinowana z wejściem w wiek najwyższej płodności kobiet urodzonych w latach Dodatkowo na wzrost składa się także bieżąca realizacja planów rodzicielskich, które wcześniej były odkładane (przez osoby urodzone w latach 70-tych ub. wieku). W 2009r. współczynnik dzietności wynosił 1,40, co oznacza wzrost (o 0,18 pkt) w stosunku do odnotowanego w 2003 r., w którym wskaźnik ten był najniższy od ponad 50 lat. Ale w 2011 roku spadł do 1,30 a to oznacza, że jest on niższy o ok. 0,8 pkt od wielkości optymalnej określanej jako korzystna dla stabilnego rozwoju demograficznego. Najbardziej korzystną sytuację demograficzną określa współczynnik dzietności kształtujący się na poziomie 2,1-2,15, tj. gdy w danym roku na 10 kobiet w wieku lat przypada średnio 21 urodzonych dzieci, obecnie - 14 dzieci.

47 Współczynniki dzietności w latach

48 Urodzenia według płci w Polsce w latach Lata Na 1000 żywo urodzonych przypadało chłopców Na 1000 żywo urodzonych dziewcząt przypadało chłopców Na 1000 żywo urodzonych przypadało chłopców Na 1000 żywo urodzonych dziewcząt przypadało chłopców Na 1000 żywo urodzonych przypadało chłopców Na 1000 żywo urodzonych dziewcząt przypadało chłopców ogółem miasta wieś

49 Urodzenia chłopców W okresach powojennych proporcje urodzeń według płci ulegają pewnym zmianom. E. Szturm de Sztrem w książce Elementy demografii, Warszawa 1955, s. 138 pisał: Jedną z najbardziej zastanawiających konsekwencji demograficznych wojny jest wzrost przewagi liczebnej chłopców wśród noworodków ponad zwykłą miarę [...]. Przyczyny tego osobliwego zjawiska są przedmiotem dociekań ze strony przedstawicieli różnych gałęzi wiedzy. Dotąd jednak zjawisko zwiększonej podczas wojny i tuż po niej proporcji chłopców wśród urodzeń jest jedną z bliżej niewyjaśnionych jeszcze prawidłowości biologicznych.

50 Czarnowski P., Brak kobiet wywoła w Chinach zamieszki. Dziennik Gazeta Prawna, nr 8 (2639), 13 stycznia 2010 Normalna dla chińskiego społeczeństwa proporcja 103 chłopców na 100 dziewczynek zaczęła się zmieniać już pod koniec ubiegłego wieku. W 1990 roku relacja wzrosła do 111 chłopców, dziś sięga 120. Najgorsza sytuacja panuje w bardziej zacofanych prowincjach rolniczych tu rodzi się 140 chłopców na 100 dziewczynek. Tak ogromne zachwianie równowagi demograficznej to efekt prowadzonej od 1979 roku polityki jednego dziecka. Ponieważ można mieć tylko jednego potomka a bardziej pożądani są chłopcy, którzy w przyszłości będą odpowiedzialni za utrzymanie rodziców (jako, że w Chinach nie ma emerytur), często kobiety przerywają ciążę gdy tylko dowiedzą się, że dziecko jest płci żeńskiej. Chińska Akademia Nauk Społecznych nazywa zachwianie w równowadze płci największym społecznym problemem Państwa Środka. Jeśli Mężczyzna nie będzie miał żony i potomków na starość zostanie bez środków do życia. Chińska Akademia Nauk Społecznych prognozuje, że w 2020 roku 24 mln mężczyzn nie będzie w stanie znaleźć żony.

51 Grudzień Listopad Październik Wrzesień Sierpień Lipiec Czerwiec Maj Kwiecień Marzec Luty Styczeń Sezonowość urodzeń w Polsce w latach roku. Przeciętna miesięczna=100 (wyeliminowano wahania wynikające z nierównej liczby dni w miesiącu)

52 Zmiany wzorca płodności Przeobrażenia demograficzne (rozpoczęte już w latach 90-tych ub. wieku) spowodowały między innymi przesunięcie najwyższej płodności kobiet z grupy wieku lata do grupy lat, a także znaczący wzrost płodności w grupie wieku lata (realizacja odłożonych" urodzeń). W konsekwencji nastąpiło podwyższenie średniego wieku rodzenia dziecka, który w 2008 r. wyniósł ponad 28 lat (wobec niespełna 26 lat na początku lat 90-tych), jak i średniego wieku urodzenia pierwszego dziecka - prawie 26 lat w 2008 (ok. 23 lata w latach 90-tych).

53 Zmiany wzorca płodności według wykształcenia Zmieniła się także struktura poziomu wykształcenia matek. W 2008r. - w stosunku do początku lat 90-tych - odsetek matek z wykształceniem wyższym wzrósł ponad sześciokrotnie (z 6% do 34%), natomiast istotnie zmniejszył się odsetek kobiet z wykształceniem podstawowym i bez wykształcenia (z 18% do niespełna 7%). Obserwowane zmiany to efekt wyboru, jakiego dokonują ludzie młodzi decydując się najpierw na osiągnięcie określonego poziomu wykształcenia oraz stabilizacji ekonomicznej, a dopiero potem (około 30-tki) na założenie rodziny oraz jej powiększanie.

54 Niemcy Węgry Włochy Austria 8,3 9,0 9,3 9,4 Urodzenia żywe na 1000 ludności w 2010 roku Portugalia 9,5 Litw a POLSKA Ukraina Norw egia 10,8 10,8 10,9 11,1 Dania Estonia Belgia Szw ecja Rosja Francja Wielka Brytania 11,4 11,8 11,9 12,3 12,6 12,9 13,0 Islandia Irlandia Turcja 15,4 16,5 16,

55 Urodzenia pozamałżeńskie Dzietność kobiet w istotnym stopniu jest determinowana liczbą zawieranych związków małżeńskich. W ostatnich latach 80% dzieci rodzi się w rodzinach tworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie, przy czym prawie połowa dzieci urodziła się w okresie pierwszych trzech lat trwania małżeństwa rodziców. Jednocześnie od kilkunastu lat systematycznie rośnie odsetek urodzeń pozamałżeńskich. Na początku lat 90-tych ze związków pozamałżeńskich rodziło się ok. 6-7% dzieci, zaś w ostatnich latach ok. 21%. Odsetek ten jest wyższy w miastach w 2011 r. wynosił 23,6%, na wsi niespełna 18%. Rosnący współczynnik dzietności pozamałżeńskiej może oznaczać, że zwiększa się liczba rodzin tworzonych przez związki nieformalne (co wykazały wyniki ostatniego spisu ludności) lub wzrasta liczba matek samotnie wychowujących dzieci, tworzących rodziny niepełne.

56 Zmiany liczby urodzeń pozamałżeńskich w Polsce , ,1 19, , ,0 15,0 10, ,2 5,0 4, ,0 0,0 Urodzenia ogółem (tys. dzieci) Urodzenia pozamałżeńskie (tys. dzieci) % (praw a skala)

57 Islandia Iceland 64,3 Estonia Estonia 59,1 Słow enia Slovenia Francja France Norw egia Norw ay Szw ecja Sw eden Bułgaria Bulgaria 55,7 55,0 54,8 54,2 54,1 Urodzenia pozamałżeńskie w % w 2010 roku Dania Denmark Wielka Brytania Belgia Belgium 47,3 46,9 46,2... Serbia Serbia Ukraina Ukraine Włochy Italy POLSKA POLAND Białoruś Belarus Szw ajcaria Sw itzerland 24,0 21,9 21,5 20,6 19,6 18,6 Czarnogóra Montenegro Chorw acja Croatia Macedonia Macedonia Grecja Greece 15,7 13,3 12,2 7,3 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0

58 Urodzenia na mieszkańców w ciągu roku

59 Polityka pronatalistyczna w Europie W Niemczech każda kobieta, która urodzi dziecko, otrzymuje becikowe. Ale nie w formie jednorazowej wypłaty, tylko w postaci tzw. Elterngeld, czyli pieniędzy rodziców od 300 do 1,8 tys. euro miesięcznie. Becikowe nalicza się, określając 67 proc. dochodów rodziców z poprzedniego roku. Otrzymują oni świadczenie przez miesięcy od narodzin dziecka. Szwedzcy rodzice przez 480 dni urlopu wychowawczego dostają co miesiąc zasiłek w wysokości 80 proc. zarobków. Wszystkie dzieci od roku do pięciu lat mają zapewnione miejsce w przedszkolu. We Francji za pierwsze dziecko rodzice otrzymują 350 euro dotacji miesięcznie, za drugie 520, a za trzecie aż 750 euro. Po urodzeniu trzeciego dziecka kobiety mogą pracować na pół etatu, ich pensja jest dofinansowana przez państwo. Urlop wychowawczy trwa tam pół roku w przypadku pierwszego dziecka, do trzech lat przy trzecim dziecku.

60 Sezonowość urodzeń w ujęciu geograficznym Wydaje się, że między cykliczną fluktuacją urodzeń a położeniem geograficznym terytorium (przede wszystkim jego warunkami klimatycznymi) istnieją ścisłe powiązania. Przeważają zatem obserwacje stwierdzające, że na obszarach cieplejszego pasa, gdzie odradzanie się przyrody (zjawianie się wiosny) następuje wcześniej, maksimum żywych urodzeń z reguły przypada na termin wcześniejszy. Według okresu roku, w którym występuje maksimum żywych urodzeń, wszystkie kraje świata można podzielić na 5 grup: 1. północna Europa maksimum żywych urodzeń przypada na kwiecień-maj. 2. zachodnia i środkowa Europa maksimum żywych urodzeń w lutym-kwietniu, 3. południowa Europa maksimum żywych urodzeń w styczniu-lutym, 4. Ameryka Łacińska maksimum żywych urodzeń w grudniu-styczniu, 5. Bliski i Daleki Wschód, Azja maksimum żywych urodzeń w październiku i listopadzie.

61 Definicja zgonu Wprowadzona w Polsce w dniu l lipca 1994 r. nowa definicja zgonu jest zgodna z definicją rekomendowaną przez Światową Organizację Zdrowia. Zgonem zgodnie z tą definicją jest trwałe, czyli nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia, konsekwencją czego jest ustanie czynności całego ustroju. Umieralność jest równoznaczna z pojęciem natężenia zgonów, wyrażającym stosunek liczby zgonów ogółem do liczby ludności. Śmiertelność oznacza natężenie zgonów z powodu określonej choroby, tj. stosunek liczby osób zmarłych do liczby osób, które zachorowały na tę chorobę.

62 Umieralność Ogólny współczynnik zgonów, zwany czasami surowym współczynnikiem zgonów dla podkreślenia, że na jego wielkość mają wpływ zarówno zmiany w poziomie umieralności ludności w poszczególnych grupach wieku i płci oraz zmiany struktury ludności według płci i wieku, jest powszechnie stosowaną miarą umieralności. Obrazuje on rzeczywisty poziom ogólnej umieralności, będący wypadkową działania czynników nań wpływających. Ponadto współczynnik zgonów jest jednym z elementów określających współczynnik przyrostu naturalnego ludności

63 Umieralność niemowląt Analiza przemian zachodzących w umieralności niemowląt bardzo często jest prowadzona na podstawie współczynników umieralności oraz współczynników umieralności neonatalnej i postneonatalnej. Umieralność neonatalna jest to umieralność noworodków liczących nie więcej niż 28 dni (niekiedy jeden miesiąc). Umieralność postneonatalna jest to mieralność niemowląt liczących więcej niż 28 dni, ale mniej niż l rok. Podział ten wiąże się w pewnym stopniu z endogeniczną i egzogeniczną umieralnością niemowląt. Umieralnością endogeniczną nazywamy tę, która jest ściśle związana z wewnętrzną kondycją jednostek, z życiem wewnątrzmacicznym i okolicznościami porodu, a więc umieralność spowodowaną wrodzonymi wadami, wątłością wrodzoną czy też wcześniactwem lub uszkodzeniami przy porodzie. Umieralność egzogeniczna ma swoje źródło w styczności niemowląt z otoczeniem i jest prawie wyłącznie spowodowana chorobami zakaźnymi albo brakiem higieny, złym odżywianiem lub wypadkami.

64 Aborcja w Europie

65 Aborcja w Europie W Unii Europejskiej co 27 sekund dokonuje się aborcji. Do tego rozpada się instytucja małżeństwa. Eksperci są przerażeni aborcji przeprowadza się każdego dnia w krajach Unii. W krajach Unii rocznie przeprowadza się 1,2 mln zabiegów usuwania ciąży. To tyle, ile wynosi populacja Malty i Luksemburga razem wziętych stwierdza raport niezależnego hiszpańskiego Instytutu Polityki Rodzinnej. Dokument wskazuje na poważny kryzys demograficzny na naszym kontynencie. Przyrost naturalny stale się obniża, a w krajach Europy mieszka już więcej emerytów niż dzieci.

66 Zmiany liczby zgonów w Polsce Wstępne dane wskazują, że w 2012r. zmarło ponad 380 tys. osób, co oznacza prawie 4 tys. więcej niż w 2011r.; współczynnik umieralności wyniósł 9,9. W latach obserwowany był systematyczny spadek umieralności; od 1999 r. nastąpił jej wzrost - rejestrowano ok tys. zgonów rocznie. Także w ostatnich latach liczba zgonów nieznacznie rosła, ale tempo tego wzrostu było w miarę jednostajne - co można przyjąć za początek procesu stabilizacji poziomu umieralności w Polsce. W latach 90-tych ub. wieku oraz na początku bieżącego stulecia umieralność mieszkańców wsi była zdecydowanie wyższa niż ludności miast (różnica wartości współczynnika sięgała 1-2 pkt.), obecnie współczynniki zgonów są dosyć wyrównane i w 2011 r. wynosiły: dla miast - 9,6, dla wsi - 9,9. W ogólnej liczbie osób zmarłych ok. 47% stanowią kobiety.

67 Zmiany liczby zgonów w Polsce w latach (tys. osób)

68 Sezonowość zgonów w Polsce. Przeciętna miesięczna=100 (wyeliminowano wahania wynikające z nierównej liczby dni w miesiącu) Lata Miesiące

69 Styczeń Luty Marzec Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Listopad Grudzień Sezonowość zgonów w Polsce w 2009 roku W liczbach wyrównanych przeciętna miesięczna =

70 Główne przyczyny zgonów Głównymi przyczynami zgonów w Polsce są choroby układu krążenia i choroby nowotworowe; stanowią one ponad 70% wszystkich zgonów, trzecią grupą przyczyn są urazy i zatrucia (6,2%). Jednocześnie należy podkreślić stosunkowo wysoki udział przyczyn niedokładnie określonych (ponad 6% wszystkich zgonów).

71 Umieralności z powodu chorób układu krążenia W zakresie umieralności z powodu chorób układu krążenia od kilku lat obserwuje się istotną poprawę. W 2011 r. były one przyczyną 45% wszystkich zgonów podczas gdy w pierwszej połowie lat 90-tych stanowiły ok. 52% ogółu, zaś na początku tego stulecia - prawie 48%. Wśród kobiet umieralność w wyniku chorób układu krążenia jest zdecydowanie wyższa, w 2011 r. ich udział w ogólnej liczbie zgonów kobiet wyniósł ponad 51% (w 2000 r. było to 53%, a w 1990 r. 57%); wśród mężczyzn: obecnie - ok. 40%, w 2000 r. - 43% oraz 48%w 1990 r.

72 Zgony powodowane chorobami nowotworowymi Niekorzystnym zjawiskiem jest bardzo szybki wzrost liczby zgonów powodowanych chorobami nowotworowymi, przy jednoczesnym wzroście liczby nowych zachorowań. W 1990 r. nowotwory złośliwe były przyczyną prawie 19% zgonów, w 2000 r. stanowiły 23%, a w 2011 r. prawie 25%. Choroby nowotworowe są częstszą przyczyną zgonów wśród mężczyzn (stanowią 26% zgonów) niż wśród kobiet (ok. 23% zgonów).

73 Zgony powodowane urazami i zatruciami Stopniowo zmniejsza się odsetek zgonów powodowanych urazami i zatruciami, które w 2011 r. stanowiły 6,3% wszystkich zgonów (wobec 7% w 2000 r. i 7,6% na początku lat 90-tych ub. stulecia). W przypadku tej grupy przyczyn także występuje duże zróżnicowanie umieralności według płci; wśród mężczyzn urazy i zatrucia stanowią ponad 9% przyczyn, a wśród kobiet tylko 3%.

74 Zgony według przyczyn w latach 1990, 2000, 2010 i 2011

75 Zgony niemowląt Szacuje się, że w 2012 r. zmarło ok. 1,8 tys. dzieci w wieku poniżej 1 roku życia (podobnie jak przed rokiem). Współczynnik wyrażający liczbę zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych wyniósł 4,6 o 3,4 pkt. mniej niż na początku XXI wieku oraz o ok. 15 punktów mniej niż notowany przed 20-stu laty. Z ogólnej liczby zmarłych niemowląt ok. 70% umiera przed ukończeniem pierwszego miesiąca życia (w okresie noworodkowym), w tym ponad połowa w okresie pierwszego tygodnia życia. Przyczyną prawie 52% zgonów niemowląt są choroby i stany okresu okołoporodowego, czyli powstające w trakcie trwania ciąży matki i w okresie pierwszych 6 dni życia noworodka, kolejne 34% zgonów stanowią wady rozwojowe wrodzone, a pozostałe są powodowane chorobami nabytymi w okresie niemowlęcym lub urazami. Podobnie jak ogólny współczynnik zgonów niemowląt także współczynnik umieralności okołoporodowej (urodzenia martwe i zgony niemowląt w wieku 0-6 dni na 1000 urodzeń żywych i martwych) wykazuje tendencję spadkową; w 2011 r. kształtował się na poziomie ok. 6,7 ; na początku tego stulecia wynosił prawie 10, zaś na początku lat 90-tych prawie 20.

76 Zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych w latach

77 Zgony dzieci i młodzieży Stałemu spadkowi umieralności niemowląt w Polsce towarzyszy także stały spadek umieralności dzieci w wieku 1-14 lat. Szczególnie niska jest umieralność dzieci w wieku 5-14 lat, zwłaszcza w porównaniu z kolejnymi grupami wieku. W 2011 r. na każde 100 tys. dzieci w wieku 1-14 lat zmarło 15 dzieci (w 2000 r. było ich 22). Umieralność dzieci zamieszkałych na wsi (16 na 100 tys.) jest nieznacznie wyższa niż mieszkańców miast (15) szczególnie wśród nastolatków. Najczęstszymi przyczynami umieralności dzieci i młodzieży (w wieku 5-19 lat), stanowiącymi o ponad połowie wszystkich zgonów w tej grupie wieku, są urazy i zatrucia, którym częściej ulegają chłopcy (63% zgonów spowodowanych tą przyczyną). Niepokojącym jest wzrost liczby samobójstw wśród dzieci i młodzieży. Na początku lat 90-tych samobójstwa stanowiły ok. 10% zgonów w wyniku urazów, obecnie już ponad 13%. Kolejnymi przyczynami zgonów w tej grupie wieku są nowotwory złośliwe (ok. 12% wszystkich zgonów), następnie wady rozwojowe wrodzone (szczególnie w grupie 1-4 lata) oraz - coraz częściej choroby układu nerwowego.

78 Odsetek pacjentów, którzy po leczeniu nowotworu przeżyli co najmniej pięć lat (Osobę, która po kuracji przeżyje pięć lat, uznaje się za wyleczoną z nowotworu. Dane pochodzą z USA, gdzie leczenie raka jest szczególnie zaawansowane) Źródło: American Cancer Society, Cancer Facts and Figures, 2006, za: Walewski P., Gorycz zwycięstwa, Polityka nr 13 (2598), 31 marca 2007, s. 4 Narząd Najlepsze rokowania Prostata Tarczyca Jądra Skóra (czerniak) Pierś Najgorsze rokowania Trzustka Wątroba Przełyk Płuca Żołądek

79 Mniej mężczyzn choruje na raka płuc, a kobiety rzadziej umierają z powodu raka piersi. To dobre wieści z raportu na temat nowotworów. Zła wiadomość - wszyscy coraz częściej zapadamy na raka jelita grubego

80 Choroby nowotworowe w Europie Według "Annals of Oncology" w Europie w 2006 r. chorobę nowotworową wykryto u 3,2 mln osób, u 300 tys. więcej niż dwa lata wcześniej. Najczęściej diagnozowano raka piersi, jelita grubego i płuc. Szacuje się, że w ub. roku z powodu nowotworów zmarło 1,7 mln Europejczyków. Zabijały głównie rak płuc, jelita grubego, piersi.

81 Otyłość choroba przyszłości Krzywe oczekiwanej długości życia, które w krajach rozwiniętych wciąż jeszcze lekko idą w górę, niedługo załamią się i zaczną spadać. Sprawi to światowa epidemia otyłości. O ile jeszcze w połowie lat 80 ludzi chorobliwie otyłych było w USA stosunkowo niewielu, o tyle dziś cała Ameryka dosłownie topi się w tłuszczu. W Luizjanie, Missisipi i Wirginii Zach. otyłych jest ponad 30 proc. obywateli, a w kolejnych 19 stanach co czwarta osoba dźwiga wiele nadprogramowych kilogramów. Niewiele lepiej jest w Europie. Na Starym Kontynencie rzadziej widać co prawda monstra ważące kg, co w USA wcale nie jest rzadkością, ale trendy epidemiologiczne są, niestety, podobne. 20 lat temu odsetek otyłych Europejczyków w większości krajów nie przekraczał 5-10 proc. (wyjątek stanowiła Finlandia). Dziś chorobliwie otyły jest co czwarty Grek i Chorwat, co piąty Niemiec, Anglik, Czech, Węgier i Fin. Wśród kobiet przodują Greczynki, Portugalki i Finki. Epidemia otyłości nie oszczędziła nawet zdrowo jedzącego i przywiązującego wagę do wyglądu społeczeństwa francuskiego. W 2005 r. otyłych było 14 proc. Francuzów, w 2010 r. będzie ich już 17,5 proc.

82 Śmiertelna epidemia otyłości w Europie

83 Otyłość wśród dzieci Najgorsze jest to, że dodatkowe kilogramy coraz częściej dotyczą nastolatków, a także dzieci. W roku 2000 aż 1,1 mld młodych ludzi do 18. roku życia cierpiało na nadwagę (ich indeks masy ciała, czyli BMI, przekraczał 25), a 300 mln było chorobliwie otyłych (BMI powyżej 30). Wystarczyło zaledwie pięć lat, by wskaźniki te stały się jeszcze bardziej dramatyczne. W 2005 r. na świecie żyło 1,5 mld dzieci do 15. roku życia z nadwagą i aż 414 mln otyłych! W Hiszpanii nadwagę ma dziś co trzecie dziecko w wieku 7-11 lat. A przecież otyłość to nie tylko problem kosmetyczny - to poważne zagrożenie zdrowotne. Coraz więcej dzieci przed 10. rokiem życia zapada na uszkadzającą naczynia krwionośne cukrzycę typu 2 związaną z otyłością (do niedawna chorowały najczęściej na uwarunkowaną genetycznie cukrzycę typu 1). - Co oznacza cukrzyca typu 2 u dziesięciolatka? To, że jego naczynia krwionośne wyglądają jak u 50-letniego mężczyzny.

84 Otyłość co dalej Scenariusz na najbliższe lata wygląda następująco: najpierw będziemy świadkami dalszego nakręcania się epidemii otyłości wśród dzieci i młodzieży, potem posypią się wśród nich przypadki cukrzycy, nadciśnienia, wysokiego poziomu cholesterolu, a potem - jeszcze nie zaraz, ale w ciągu najbliższych 50 lat - będziemy świadkami coraz częstszych zgonów i skracania się życia - roztaczał swoją kasandryczną wizję naukowiec.

85 Umieralność na mieszkańców w ciągu roku

86 Umieralność niemowląt na urodzeń w ciągu roku

87 Budowa tablic trwania życia - wymieralność Prawidłowości i tendencje zmian zaobserwowane w natężeniu zgonów oraz masowy charakter procesu wymierania ludności w dużych zbiorowościach pozwoliły na zastosowanie niektórych elementów teorii prawdopodobieństwa do budowy tablic wymieralności. Tablica trwania życia lub wymieralności jest konstrukcją teoretyczną umożliwiającą prowadzenie szczegółowej analizy procesu wymierania badanej populacji.

88 Tablice wymieralności generacji i tablice przekrojowe Konstruowane są tablice wymieralności wybranych generacji oraz tablice przekrojowe. Tablice wymieralności generacji obrazują rzeczywisty proces wymierania wybranej generacji. Czas obserwacji zależny jest od dotychczasowej długości trwania życia osób tej generacji. Pełny okres obserwacji trwa ok. 100 lat. Wykorzystanie tych tablic dla bieżących szacunków jest więc istotnie ograniczone. Znacznie większe znaczenie ma analiza umieralności różnych kohort w pewnym okresie (roku, kilku kolejnych latach) i dlatego częściej konstruowane są tablice przekrojowe (czasami zwane okresowymi lub bieżącymi).

89 Budowa tablic przekrojowych Do budowy tablic wymieralności nieodzowne są dokładne informacje o: 1. strukturze ludności według płci, wieku w latach ukończonych i roczników urodzenia (oraz o strukturze według miejsca zamieszkania lub grup społecznych), 2. zgonach według tych cech. Informacje te służą do obliczania prawdopodobieństwa zgonów stanowiących nieodzowny element budowy tablic. Wszystkie inne parametry tablic są ustalane jako wyniki formalnych, algebraicznych zależności. Należy pamiętać, że prawdopodobieństwo zgonu wyraża stosunek liczby zgonów z badanego okresu z reguły roku do liczebności badanej populacji na początku tego okresu (w odróżnieniu od współczynnika zgonów, który wyraża stosunek liczby zgonów do stanu liczebnego ludności z połowy badanego okresu lub do średniego stanu badanej populacji w tym okresie).

90 Interpretacja parametrów tablic wymieralności Interpretacja parametrów tablic wymieralności jest nierozerwalnie związana z koncepcją ludności zastojowej (stacjonarnej), tj. populacji o niezmiennej liczbie urodzeń oraz niezmiennym porządku wymierania (zależnych od określonego poziomu umieralności w danym wieku), przy jednoczesnym braku migracji. Konstrukcję tablic wymieralności najłatwiej można sobie wyobrazić, zakładając, że udało nam się zaobserwować pewną liczbę, np , jednocześnie urodzonych osób, stanowiących z demograficznego punktu widzenia grupę dostatecznie jednorodną, i że grupa ta pozostaje pod obserwacją aż do śmierci ostatniego osobnika wchodzącego w jej skład, a w ciągu całego tego okresu warunki umieralności ludności, w skład której grupa ta wchodzi, nie ulegają żadnym zmianom. Mamy wówczas tzw. generację zamkniętą o niezmiennej umieralności S. Fogelson, hasło: Tablice wymieralności. w: Encyklopedia Nauk Politycznych, t. III, Warszawa 1938, s. 601.

91 Analiza podstawowych parametrów tablic trwania życia Zespół parametrów zawartych w każdych tablicach trwania życia pozwala ocenić proces wymierania badanej populacji, co przy szczegółowej analizie demograficznej i prognozach demograficznych jest niemal nieodzowne. Prawdopodobieństwo zgonu, jeden z podstawowych parametrów tablic wymieralności, wskazuje natężenie zgonów osób określonej płci i wieku w określonym momencie. Ocena dynamiki wartości pozwala określić wielkość zmian zachodzących w umieralności poszczególnych grup wieku (proces wymierania ludności nie ulega bowiem, na ogół, zasadniczym zmianom z roku na rok). Ogólną ocenę natężenia zgonów w poszczególnych rocznikach wieku możemy uzyskać, posługując się wykresem wartości prawdopodobieństwa zgonu. Jak można zauważyć, charakterystyczny kształt krzywej nie ulega zasadniczym przeobrażeniom. Wysokie wartości prawdopodobieństwa występują w grupie wieku 0 lat, po czym wartość tego parametru gwałtownie się zmniejsza, osiągając minimum w grupach wieku 7-11 lat (zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet). Począwszy od wieku 12 lat wartości prawdopodobieństwa poczynają wzrastać, przy czym tempo tego wzrostu słabnie znacznie w grupie wieku lat.

92 Prawdopodobieństwa zgonu mężczyzn (polskie tablice trwania życia)

93 Prawdopodobieństwa zgonu kobiety (polskie tablice trwania życia)

94 Rozkład liczby zmarłych kobiet według wieku

95 Rozkład liczby zmarłych mężczyzn według wieku

96 Przeciętne dalsze trwanie życia e x Najbardziej znany parametr tablic wymieralności, wyraża średnią liczbę lat, jaką w danych warunkach umieralności ma jeszcze do przeżycia osoba pochodząca z badanej populacji i będąca w wieku ukończonych x lat. Parametr ten syntetyzujący ogół czynników, które wpływają na poziom umieralności danej populacji, często używany jest do porównań międzynarodowych. Najczęściej używa się wartości przeciętnego dalszego życia noworodka. Informuje on ile lat do przeżycia ma noworodek urodzony w danym roku jeżeli w przyszłości kolejność wymierania byłaby taka jak w roku w którym urodził się noworodek.

97 Przeciętna liczba lat dalszego trwania życia dla osób w wybranym wieku Polskie tablice trwania życia 2011 Wiek Mężczyźni Kobiety 0 72,44 80, ,97 66, ,67 51, ,01 37, ,52 23,76

98 Przeciętna liczba lat dalszego trwania życia dla osób w wybranym wieku w podziale na miasto i wieś Polskie tablice trwania życia 2011 Miasta Wieś Wiek Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety 0 72,99 80,89 71,64 80, ,50 66,37 57,18 66, ,13 51,60 42,97 51, ,40 37,11 29,40 37, ,89 23,83 17,95 23,63

99 Przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn według województw w 2011 roku Podkarpackie Małopolskie Pomorskie Opolskie Podlaskie Wielkopolskie Mazow ieckie POLSKA Kujaw sko-pomorskie Dolnośląskie Św iętokrzyskie Śląskie Zachodniopomorskie Lubelskie Warmińsko-mazurskie Lubuskie Łódzkie 70,4 73,4 73,4 73,3 72,9 72,7 72,4 72,2 72,1 72,0 71,9 71,8 71,7 71,5 71,5 73,9 74,1 67,0 70,0 73,0

100 Przeciętne dalsze trwanie życia kobiet według województw w 2011 roku Podlaskie Małopolskie Mazow ieckie Św iętokrzyskie 82,0 81,8 81,7 81,6 Lubelskie 81,3 Pomorskie Opolskie Wielkopolskie POLSKA Warmińsko-mazurskie 81,1 81,0 81,0 80,9 80,9 Dolnośląskie 80,7 Zachodniopomorskie Kujaw sko-pomorskie 80,4 80,5 Lubuskie 80,1 Śląskie Łódzkie 79,8 79,9 78,0 80,0 82,0

101 Nadumieralność mężczyzn według województw w 2011 roku Lubelskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Łódzkie Mazowieckie Zachodniopomorskie POLSKA Podlaskie Lubuskie Dolnośląskie Wielkopolskie Podkarpackie Śląskie Kujawsko-pomorskie Małopolskie Pomorskie Opolskie 9,4 9,3 9,2 9,1 8,9 8,6 8,5 8,5 8,4 8,4 8,0 7,9 7,9 7,9 7,8 7,6 7,6 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0 10,0

102 Zmiany trwanie życia w Polsce Obserwowana od początku lat 90-tych sytuacja w zakresie umieralności korzystnie wpływa na długość trwania życia Polaków, przy czym nadal utrzymuje się duża różnica między trwaniem życia mężczyzn i kobiet. W 2011 roku przeciętne trwanie życia dla mężczyzn wynosiło 72,4 lat, a dla kobiet 80,9 lat. W porównaniu do początku lat 90-tych ub. wieku trwanie życia wydłużyło się o ponad 6 lat dla mężczyzn oraz o 5,7 roku dla kobiet, zaś w porównaniu do 2000 r. o 2,7 roku dla mężczyzn i prawie 3 lata dla kobiet.

103 Przeciętne dalsze trwanie życia w latach