SIGMA KWADRAT CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY

Transkrypt

1 SIGMA KWADRAT CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY Statystyka i demografia Struktury ludności według cech demograficznych społeczno zawodowych Mieczysław Kowerski PROJEKT DOFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO URZĄD STATYSTYCZNY W LUBLINIE WYŻSZA SZKOŁA ZARZĄDZANIA I ADMINISTRACJI W ZAMOŚCIU POLSKIE TOWARZYSTWO STATYSTYCZNE

2 Struktura ludności według płci i wieku Struktura ludności według płci i wieku daje podstawę do określenia wielu społeczno ekonomicznych konsekwencji tak na dziś jak i na przyszłość. Określenie zapotrzebowania na miejsca w szkole, nowe miejsca pracy czy też oszacowanie przyszłej liczby małżeństw w celu zaprognozowania potrzeb mieszkaniowych.

3 Udziały mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności Współczynnik feminizacji wyrażający stosunek liczby kobiet (K) do liczby mężczyzn (M) W f K M C

4 Udziały mężczyzn i kobiet w ogólnej liczbie ludności Współczynnik maskulinizacji, wyrażający stosunek liczby mężczyzn (M) do liczby kobiet (K) W m M K C

5 Struktura płciowa w Polsce W ogólnej liczbie ponad tys. ludności Polski kobiety stanowią 51,6%; na 100 mężczyzn przypada ich 107 (wśród ludności miejskiej 111, zaś na obszarach wiejskich 101). Wskaźnik ten zmienia się w zależności od wieku osób; do 44 roku życia występuje liczebna przewaga mężczyzn (97 kobiet na 100 mężczyzn), powyżej tego wieku - współczynnik feminizacji wynosi 125, w najstarszych grupach wieku (70 lat i więcej)

6 Mierniki struktury wieku Mediana wieku Środkowa wieku tzn. taki wiek, że połowa ludności analizowanej populacji jest starsza a połowa młodsza. Mediana wieku ludności Polski wykazuje stałą tendencję rosnącą: z 25,9 lat w 1950 roku do 35,4 lat w 2000 roku i do 38,4 lat w 2011 roku, przy czym mediana wieku mężczyzn wynosiła 36,7 lat natomiast kobiet 40,2 lat (w 2000 r. odpowiednio: 35,4; 33,4; 37,4). Ludność zamieszkała w miastach jest starsza. Mediana wieku wynosi tutaj 39,6 lat, zaś dla mieszkańców wsi 36,6 lat.

7 Mierniki struktury wieku Grupy wiekowe według aktywności zawodowej Wiek przedprodukcyjny: 0 17 lat produkcyjny: mężczyźni lata, kobiety lat poprodukcyjny: mężczyźni powyżej 64 lat, kobiety powyżej 59 lat Udział ludności w wieku nieprodukcyjnym czyli łącznie przedprodukcyjnym (do 17 roku) oraz poprodukcyjnym (kobiety powyżej 59 lat, mężczyźni powyżej 64 lat).

8 Mierniki struktury wieku Współczynnik obciążeń demograficznych: WOD L L L gdzie: L 0 14 L 60 liczba dzieci w wieku 0 14 lat liczba osób w wieku 60 lat i więcej L liczba osób w wieku lat

9 Zmiany struktury ludności według wieku i współczynnika obciążeń demograficznych w Polsce Wyszczególnienie Struktura ludności (%) Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Dzieci 0-14 lat 39,3 35,4 33,4 29,4 26,5 25,1 19,3 16, lat 54,4 57,4 58,8 62,3 60, ,6 60 i więcej lat 6,3 7,2 7,8 8, ,9 16,7 17,2 Na 100 osób w wieku lat przypadało Dzieci i osób w wieku 60 lat i więcej WOD Dzieci w wieku 0-14 lat Osób w wieku 60 lat i więcej

10 Zmiany struktury ludności według wieku. Stan na

11 Zmiany struktury wieku ludności w Polsce Rezultatem przemian w procesach demograficznych jest gwałtowne zmniejszanie się liczby dzieci i młodzieży (0-17 lat), ich udział w ogólnej liczbie ludności wynosi ok. 18,3% (w 2000 r. -24,4%). Dzieci w wieku poniżej 15 roku życia stanowią obecnie około 15% Szczególnie duże zmiany można zaobserwować w grupie osób w wieku produkcyjnym (kobiety w wieku lat, mężczyźni lata). Od 1990r. odsetek osób w wieku zdolności do pracy wzrósł o ponad 6 pkt, tj. z poziomu 58,2% do ok. 64,5% w 2010r. (w 2000r. wynosił 60,8%), ale w kolejnych dwóch latach spadł do 63,9% w końcu 2012 roku. Jednocześnie występuje zaawansowany proces starzenia się zasobów siły roboczej powodowany zwiększaniem się liczby osób w wieku niemobilnym, tj. powyżej 44 roku życia. Udział ludności w tym wieku wynosi 23,9% i jest o ponad 3 pkt większy niż w 2000r. Szacuje się, że w latach liczba ludności w wieku produkcyjnym zwiększyła się o ponad 1,478 mln, tj. corocznie przybywało średnio 123 tys. osób, przy czym praktycznie cały ten przyrost dotyczył osób w wieku niemobilnym.

12 Proces starzenia się Stałe zwiększania się liczby i udziału osób starszych (w wieku poprodukcyjnym) w ogólnej liczbie ludności. Głównymi czynnikami powodującymi takie zmiany są: Zmniejszająca się corocznie liczba urodzeń Przedłużanie się przeciętnej długości trwania życia Przesuwanie się przez kolejne grupy wieku, roczników wyżowych i niżowych Wśród wielu miar procesu starzenia się ludności warto zwrócić szczególna uwagę na współczynnik wyrażający stosunek liczby dzieci w wieku 0 9 lat do liczby osób w wieku 60 i więcej ilu wnuków przypada na jednego dziadka lub babcię. Miernik ten dobrze charakteryzuje młodość lub starość demograficzną.

13 Struktura ludności według wieku. Piramida wieku. G. Sundbärg w pracy Grunddragen of Befolkuningsläran opublikowanej po raz pierwszy w Sztokholmie w 1894 roku wyodrębnił trzy zasadnicze typy struktur wieku ludności: Progresywny Zastojowy Regresywny

14 Typy struktur Progresywny młode społeczeństwo o stosunkowo dużej rosnącej liczbie urodzeń, którego cechą charakterystyczną jest stały wzrost liczby ludności. Graficznym obrazem jest piramida wieku w kształcie trójkąta równoramiennego.

15 Typy struktur Zastojowy roczna liczba zgonów równa się rocznej liczbie urodzeń, a każdy następny rocznik urodzeń jest liczebnie zbliżony do poprzedniego. Graficznym obrazem tej struktury jest piramida wieku w kształcie dzwonu.

16 Typy struktur Regresywny malejąca z roku na roku liczba urodzeń. Graficznym obrazem tej struktury jest piramida wieku w kształcie wrzeciona - wąska podstawa, rozszerzająca się wraz ze wzrostem wieku by ponownie zwężać się dla najstarszych grup wiekowych.

17 Graficzna ilustracja typów struktur wg G. Sandbärga

18 Porównanie struktur ludności Meksyku, Polski i Szwecji według płci i wieku w 1995 roku

19 Piramida wieku ludności Polski (stan w dniu r.)

20 Zmiany struktur ludności według wieku w latach (w %)

21 Zmiany struktur ludności Polski według grup ekonomicznych w latach Lata Lata Grupy wieku a w mln osób w odsetkach (%) Ludność ogółem 38,1 38,3 38,5 38,5 100,0 100,0 100,0 100,0 W wieku: Przedprodukcyjnym (0-17) 11,0 9,3 7,1 7,1 29,0 24,4 18,5 18,3 Produkcyjnym (18-59/64) 22,1 23,3 24,7 24,6 58,2 60,8 64,2 63,9 mobilnym (18-44 ) 15,3 15,2 15,4 15,4 40,1 39,8 40,0 40,0 niemobilnym (45-59/64) 6,9 8,0 9,3 9,2 18,1 21,0 24,2 23,9 Poprodukcyjnym (60/65+) 4,9 5,7 6,7 6,9 12,8 14,8 17,3 17,8

22 Mediana wieku w poszczególnych krajach Mediana światowa to 27,6 lat

23 Struktura ludności według stanu cywilnego Stan cywilny wolny, małżeński, wdowi, rozwiedziony, separowany. W 2011 roku wśród mężczyzn w wieku 15 lat i więcej ponad 1/3 stanowili kawalerowie; odsetek panien był znacznie niższy nie przekraczał 1/4 omawianej populacji. Różnica wynika z różnego wieku zawierania małżeństwa - kobiety w chwili ślubu są przeciętnie o dwa lata młodsze od mężczyzn.

24 Struktura ludności według stanu cywilnego Także odsetek żonatych mężczyzn był nieco wyższy (58%) w porównaniu z zamężnymi kobietami (54%). Z kolei ta różnica wynika z wyższej umieralności mężczyzn, powodującej częstsze owdowienia kobiet. Wpływ nadumieralności mężczyzn uwidacznia się już wśród osób od 40-tego roku życia. Udział mężatek z tej grupy wieku jest o 6 punktów proc. niższy (wynosi 35%) w porównaniu z odsetkiem żonatych (41%). W miarę przechodzenia do starszych grup wieku zjawisko nasila się w rezultacie starsi mężczyźni najczęściej do końca życia pozostają żonaci, a starsze kobiety zostają wdowami. Tym samym odsetek wdów jest pięciokrotnie wyższy (15,5%) w porównaniu z odsetkiem wdowców (3,1%).

25 Struktura ludności według stanu cywilnego Osoby rozwiedzione stanowią najmniejszą grupę osób (4% mężczyzn i 6% kobiet). Odsetek rozwiedzionych wzrasta w kolejnych grupach wieku osiągając poziom 12-15% dla wieku lat, następnie maleje wraz ze wzrostem wieku. Struktura ludności według stanu cywilnego jest zróżnicowana w zależności od miejsca zamieszkania osób. W miastach odsetek kawalerów (32%) jest niższy w porównaniu z mężczyznami mieszkającymi na wsi (36%). Wśród panien różnica jest nieznaczna wśród mieszkanek miast stanowią one ok. 25%, a na wsi 24% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. Podobne proporcje występują w przypadku osób pozostających w małżeństwie; na wsi aż 57% kobiet jest zamężnych (w miastach 52%), a wśród mężczyzna - odwrotnie - nieznacznie większy jest odsetek w miastach (58%). W przypadku osób owdowiałych proporcje rozkładają się podobnie dla ludności miejskiej i wiejskiej (ok. 10% populacji). Osoby rozwiedzione częściej mieszkają w miastach i stanowią tam ponad 6% populacji (mężczyźni - 7%, kobiety - 5%) ze względu na to, iż mieszkańcy miast zdecydowanie częściej się rozwodzą. Na wsi rozwiedzeni stanowią niespełna 3% mieszkańców - podobnie według płci.

26 Struktura ludności według stanu cywilnego faktycznego w 2011 r. W spisie ludności 2011 roku stan cywilny faktyczny ustalono w sposób wtórny na podstawie charakteru związku, w jakim faktycznie żyje dana osoba. Wyodrębnione zostały osoby żyjące w związkach nieformalnych (kohabitanci), niezależnie od ich stanu cywilnego prawnego. Ponadto spośród żonatych mężczyzn i zamężnych kobiet wyodrębniono osoby pozostające faktycznie w separacji. W spisie 2011 roku wyodrębniono ok. 780 tys. osób pozostających w związkach nieformalnych (tj. 2,4% ludności w wieku 15 lat i więcej) oraz ok. 190 tys. (0,6%) małżonków pozostających w separacji (w separacji orzeczonej prawnie lub deklarowanej). Z uwagi na to populacja ludności w wieku 15 lat i więcej zróżnicowana według stanu cywilnego prawnego i faktycznego różni się istotnie.

27 Ludność według stanu cywilnego prawnego i faktycznego w 2011 r.

28 Ludność według poziomu wykształcenia - wyniki NSP 2011 Pozytywnym zjawiskiem obserwowanym w minionym 10-leciu, jest stały wzrost poziomu wykształcenia ludności Polski. Wśród ludności w wieku 13 lat i więcej odsetek osób o wykształceniu co najmniej średnim wzrósł z ok. 41% w 2002 r. do prawie 49% w 2011 r. Jednak największą dynamikę pozytywnych zmian odnotowano w odniesieniu do osób o wykształceniu wyższym, których udział zwiększył się z niespełna 10% w 2002 r. do 17,0% w 2011 r. Jednocześnie o ponad 1/5 zmniejszył się odsetek osób z wykształceniem co najwyżej podstawowym.

29 Struktura ludności według wykształcenia Struktura poziomu wykształcenia ludności jest zróżnicowana według płci. W 2011 r. prawie 15% mężczyzn posiadało dyplom ukończenia studiów, a spośród kobiet - 19,0%. Osoby legitymujące się wykształceniem średnim (łącznie z policealnym) to ponad 29% - wśród mężczyzn i prawie 34% - wśród kobiet. Kolejne prawie 28% mężczyzn i prawie 16% kobiet to absolwenci co najwyżej szkół zasadniczych zawodowych. Czynnikiem różnicującym strukturę ludności według poziomu wykształcenia jest także miejsce zamieszkania. Pomimo niewątpliwego wzrostu jakości poziomu wykształcenia - szczególnie wśród ludności wiejskiej - w dalszym ciągu jest ona gorzej wykształcona niż mieszkańcy miast.

30 Ludność według poziomu wykształcenia i płci w 2011r.

31 Ludność według poziomu wykształcenia i miejsca zamieszkania w 2011r.

32 Struktura ludności według cech społeczno zawodowych Badania struktur społeczno zawodowych stoją na pograniczu demografii, socjologii i ekonomii. Kształtowanie się zatrudnienia i aktywności ludności jest jednak często przedmiotem analizy demograficznej ze względu na ich znaczenie dla przebiegu procesów demograficznych.

33 Mierniki aktywności ekonomicznej Ludność aktywna zawodowo pracująca oraz bezrobotna, przy czym osoba bezrobotna to osoba niepracująca ale chętna do podjęcia pracy w chwili gdy taka praca będzie. Współczynnik aktywności zawodowej gdzie: W a. z. L L a. z. 18 C L a.z. L 18 liczba osób aktywnych zawodowo liczba osób w wieku 18 lat i więcej

34 Mierniki aktywności ekonomicznej Stopa bezrobocia W b L L b a. z. C Lb Liczba bezrobotnych

35 X 2012 I 2012 IV 2011 VII 2010 X 2009 I 2009 IV 2008 VII 2007 X 2006 I 2006 IV 2005 VII 2004 X 2003 I 2003 IV 2002 VII 2001 X 2000 I 2000 IV 1999 VII 1998 X 1997 I 1997 IV 1996 VII 1995 X 1994 I 1994 IV 1993 VII 1992 X 1991 I 1991 Zmiany liczby bezrobotnych w Polsce w okresie od stycznia 1991 roku do lutego 2013 roku 3500,0 3000,0 2500,0 2000,0 1500,0 1000,0