System planowania. Rola opracowania ekofizjograficznego w planowaniu przestrzennym

Transkrypt

1 System planowania Rola opracowania ekofizjograficznego w planowaniu przestrzennym

2 Opracowania środowiskowe w systemie planowania przestrzennego w Polsce

3 Obowiązek wykonywania opracowania ekofizjograficznego przywrócono ustawą Prawo Ochrony Środowiska (POŚ) w 2001 r. Opracowanie ekofizjograficzne jest głównym, obok inwentaryzacji przyrodniczej, źródłem informacji o środowisku przyrodniczym i stanowi podstawę merytoryczną do podejmowania ustaleń zawartych w dokumentach planistycznych. Jego głównym celem jest zapewnienie warunków utrzymania równowagi przyrodniczej i racjonalnej gospodarki zasobami środowiska w obszarze objętym planem. Z formalnego punktu widzenia, przygotowując opracowanie ekofizjograficzne, należy wziąć pod uwagę: dostosowanie funkcji, struktury i intensywności zagospodarowania przestrzennego do uwarunkowań przyrodniczych; zapewnienie trwałości podstawowych procesów przyrodniczych na obszarze objętym planowaniem; zapewnienie warunków odnawialności zasobów środowiska; eliminowanie lub ograniczanie zagrożeń i negatywnego oddziaływania na środowisko; ustalanie kierunków rekultywacji obszarów zdegradowanych.

4 Zasady sporządzania i zakres problemowy dokumentacji ekofizjograficznej określony jest w Prawie Ochrony Środowiska. Generalnie rozróżnia się dwa rodzaje opracowań ekofizjograficznych: podstawowe - sporządzane na potrzeby wojewódzkich i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy; problemowe - wykonywane w przypadku konieczności bardziej szczegółowego rozpoznania cech wybranych elementów przyrodniczych lub określenia wielkości i zasięgów konkretnych zagrożeń środowiska i zdrowia człowieka. Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe składa się z części opisowej i graficznej, przy czym część opisowa stanowi komentarz i uzupełnienie do części graficznej. W przypadku opracowania podstawowego część kartograficzna zawiera zestaw map analitycznych charakteryzujących przestrzenną zmienność elementów przyrodniczych i ich cech oraz map syntetycznych prezentujących wyniki kompleksowych ocen środowiska przyrodniczego w skali projektowanego dokumentu planistycznego. W opracowaniu ekofizjograficznym problemowym prezentacja kartograficzna dotyczy stanu i funkcjonowania wybranych elementów przyrodniczych decydujących o wrażliwości środowiska oraz możliwych zagrożeniach związanych z oddziaływaniem planowanego zagospodarowania. Informacje zawarte w opracowaniu ekofizjograficznym powinny być aktualne i bazować na materiałach archiwalnych oraz wynikach pomiarów i badań terenowych.

5 Przy planowaniu prac ekofizjograficznych należy uwzględnić ich następującą kolejność: 1. Prace wstępne, które dotyczą zapoznania się z literaturą i opracowaniami archiwalnymi dotyczącymi obszaru opracowania. W ramach prac wstępnych należy również zgromadzić dokumentację w postaci materiałów specjalistycznych, tj.: dokumentacje geologiczne i hydrogeologiczne, operaty urządzeniowe lasów, rejestry obszarów i obiektów ochrony przyrody, projekty stref ochrony ujęć wód, materiały WIOŚ i inne. Ostatnim elementem jest przygotowanie programu i zakresu prac terenowych; 2. Prace terenowe, związane z przeprowadzeniem wstępnej wizji terenowej oraz na jej podstawie szczegółowych inwentaryzacji wybranych obszarów. Wybór zakresu inwentaryzacji szczegółowej zależy od dokładności i aktualności posiadanej informacji archiwalnej oraz od specyfiki i zróżnicowania warunków środowiskowych w obszarze opracowania; 3. Prace kameralne, polegające na kartograficznym opracowaniu zagadnień cząstkowych na mapach tematycznych oraz na mapie syntetycznej. Prace kameralne obejmą również sporządzenie części tekstowej, zawierającej informacje i objaśnienia do opracowań kartograficznych oraz wnioski i wskazówki do zagospodarowania przestrzennego.

6 Zakres problemowy opracowania ekofizjograficznego

7 Diagnoza środowiska, poprzedzona jego inwentaryzacją, jest najbardziej pracochłonną, a zarazem najobszerniejszą częścią opracowania i wymaga zgromadzenia oraz zweryfikowania informacji z różnych źródeł. Jej efektem jest takie rozpoznanie środowiska, aby możliwe było przeprowadzenie oceny ekofizjograficznej. Ocena ekofizjograficzna służy ustaleniu przydatności środowiska dla realizacji różnych funkcji społeczogospodarczych oraz wskazaniu ograniczeń dla przyszłych sposobów zagospodarowania. Bardzo ważne na tym etapie jest umiejętne wykorzystanie stosowanych w ramach geografii fizycznej oraz ekologii krajobrazu metod i technik waloryzacji. Dobór właściwych z punktu widzenia skali i przedmiotu oceny rozwiązań metodycznych umożliwia nie tylko przeprowadzenie wielokierunkowych ocen, ale również ich sprawną syntezę. Wyznaczenie obszarów przydatnych dla różnych form zagospodarowania odbywa się bardzo często w drodze eliminowania czynników przyrodniczych ograniczających swobodne planowanie funkcji społeczno-gospodarczych. Wśród nich ważne miejsce zajmują bariery o charakterze formalnym wynikające z konieczności respektowania przepisów prawnych regulujących kwestie ochrony środowiska oraz jego poszczególnych zasobów. Drugą kategorię tworzą bariery fizjograficzne związane z właściwościami środowiska utrudniającymi działalność człowieka, do których zalicza się np. obszary występowania intensywnych procesów geodynamicznych, tereny o niekorzystnych warunkach klimatycznych, obszary zagrożone powodzią lub występowaniem płytkich wód gruntowych. Z problemem barier fizjograficznych mocno powiązane są zagadnienia odporności środowiska oraz jego zdolności do regeneracji. W tym przypadku należy zwrócić uwagę, na ile wykazane w ocenie naturalne predyspozycje do przyjmowania obciążeń antropogenicznych są wzmacniane lub osłabiane przez aktualny sposób zagospodarowania i użytkowania terenu oraz w jakim zakresie będą ulegać zmianom na wskutek planowanych działań. Tak procedura pozwala na wybór wiodących funkcji i sposobów zagospodarowania oraz rozpoznanie możliwości wystąpienia pomiędzy nimi sytuacji konfliktowych.

8 Prognoza wstępna powinna wykorzystywać wprost ustalenia wynikające z oceny odporności środowiska oraz jego zdolności samoregulacyjnych, a jej horyzont czasowy powinien obejmować okres przewidziany na całkowitą realizację planowanych zamierzeń. Ostatnia część opracowania ekofizjograficznego polega na sformułowaniu wskazań, będących syntezą wniosków z poprzednich etapów, w taki sposób by możliwe było ich bezpośrednie włączenie w ustalenia i treść dokumentu planistycznego. Jest to o tyle ważne, że uwarunkowania przyrodnicze są jedną z grup zagadnień uwzględnianych w fazie prac projektowych. Kistowski (2002) proponuje aby wskazania ekofizjograficzne dotyczyły trzech grup zagadnień: obszarów predysponowanych do pełnienia funkcji przyrodniczych (ekologicznych, środowiskotwórczych), w tym postulowanych do objęcia ochroną; obszarów przydatnych do pełnienia różnorodnych funkcji społeczno-gospodarczych lub realizacji różnych form zagospodarowania przestrzennego; działań prowadzących do likwidacji lub ograniczania aktualnie występujących zagrożeń środowiska przyrodniczego i skutków ich oddziaływania. Szczegółowość opisu funkcji, których realizacja powinna być dopuszczona zależy od poziomu planowania, dla którego sporządzono ekofizjografię. Mogą to być funkcje tak ogólne, jak: gospodarka rolna, osadnictwo, turystyka, transport, ale również tak szczegółowe, jak: zabudowa mieszkaniowa o różnej intensywności, usługi, szkolnictwo, działalność produkcyjna, komunikacja.

9 OPRACOWANIE EKOFIZJOGRAFICZNE 1. Struktury środowiska przyrodniczego (wg komponentów) 2. Funkcjonowania środowiska przyrodniczego Opracowanie ekofizjograficzne ETAP I DIAGNOZA środowiska przyrodniczego w zakresie: 3. Ochrony prawnej środowiska przyrodniczego i krajobrazu 4. Jakości środowiska przyrodniczego ETAP II OCENA środowiska przyrodniczego: ETAP III PROGNOZA wstępna Określenie kierunków i intensywności zmian zachodzących w środowisku przyrodniczym pod wpływem obecnego zagospodarowania 1. Potencjału samoregulacyjno-odpornościowego 2. Potencjału zasobowo-użytkowego 3. Skuteczności ochrony zasobów środowiska oraz walorów krajobrazowych 4. Zgodności obecnego zagospodarowania z uwarunkowaniami przyrodniczymi 1. Systemu obszarów kluczowych dla funkcjonowania środowiska przyrodniczego (tzw. system ekologiczny) ETAP IV SYNTEZA krajobrazowoekologiczna Określenie kierunków zagospodarowania przestrzennego poprzez wskazanie: 2. Obszarów wymagających poprawy struktury i stanu środowiska przyrodniczego 3. Terenów predysponowanych do pełnienia określonych funkcji społeczno-gospodarczych (jednostki przyrodniczofunkcjonalne)

10 ZAKRES MERYTORYCZNY CZĘŚCI GRAFICZNEJ W OPRACOWANIACH EKOFIZJOGRAFICZNYCH NA PRZYKŁADZIE WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO A. DIAGNOZA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO BUDOWA GEOLOGICZNA Ryc. 1. Jednostki geologiczno-strukturalne Geologia Ryc. 2. Surowce naturalne - złoża podstawowe oraz pospolite

11 ZAKRES MERYTORYCZNY CZĘŚCI GRAFICZNEJ W OPRACOWANIACH EKOFIZJOGRAFICZNYCH NA PRZYKŁADZIE WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO A. DIAGNOZA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO WODY PODZIEMNE Ryc. 3. Główne użytkowe piętra wodonośne Wody podziemne Ryc. 4. Ochrona wód podziemnych, w tym: regiony hydrogeologiczne, główne zbiorniki wód podziemnych oraz obszary ochrony wód podziemnych

12 ZAKRES MERYTORYCZNY CZĘŚCI GRAFICZNEJ W OPRACOWANIACH EKOFIZJOGRAFICZNYCH NA PRZYKŁADZIE WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO A. DIAGNOZA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO FLORA Szata roślinna Ryc. 5. Lasotwórcze gatunki dominujące Ryc. 6. Dominujące funkcje lasów

13 ZAKRES MERYTORYCZNY CZĘŚCI GRAFICZNEJ W OPRACOWANIACH EKOFIZJOGRAFICZNYCH NA PRZYKŁADZIE WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO A. DIAGNOZA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OCHRONA PRAWNA ŚRODOWISKA Ochrona przyrody PRZYRODNICZEGO I KRAJOBRAZU Ryc. 7. Wielkoprzestrzenny System Obszarów Chronionych (parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu) Ryc. 8. Sieć Natura 2000

14 ZAKRES MERYTORYCZNY CZĘŚCI GRAFICZNEJ W OPRACOWANIACH EKOFIZJOGRAFICZNYCH NA PRZYKŁADZIE WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO D. SYNTEZA KRAJOBRAZOWO-EKOLOGICZNA Eko-Synteza Ryc. 8. System osnowy ekologicznej oraz bariery ekologiczne Ryc. 9. Główne strefy i obszary przyrodniczofunkcjonalne

15 Sieci ekologiczne w Polsce