prof. dr hab. Jacek Karwowski Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Nauk Ekonomicznych

Transkrypt

1 ZADANIA BANKÓW CENTRALNYCH WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE prof. dr hab. Jacek Karwowski Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wydział Nauk Ekonomicznych 1. Wstęp Cele i funkcje banków centralnych ewoluują od momentu powołania tych instytucji do życia. Odejście od pieniądza opartego na złocie spowodowało, że to właśnie banki centralne stały się przede wszystkim odpowiedzialne za poziom inflacji. Jednocześnie pojawiła się możliwość realizacji przez te instytucje innych celów niż utrzymywanie stabilnej wartości pieniądza, zwłaszcza w krótkim okresie. Naciski na banki centralne, swoboda ich działania (brak restrykcyjnego automatyzmu) w odniesieniu do kształtowania podaży pieniądza oraz brak jednoznacznych, potwierdzonych przez wieloletnie doświadczenie, zależności między polityką banku centralnego a realnymi procesami gospodarczymi powodowały i nadal powodują, że instytucje te próbują podejmować bardzo różne, kontrowersyjne decyzje, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych. Zauważmy, że nie ma powszechnie przyjętej, ponadczasowej listy zadań banku centralnego. Dlatego można zrozumieć, że niekiedy działa on metodą prób i błędów; podejmuje decyzje ryzykowne, nie sprawdzone w praktyce. Co gorsza, nie przynoszące znaczących korzyści, za to generujące straty w postaci wyższej inflacji. Artykuł ten pokazuje, jakie były tradycyjne i jakie są aktualne cele i funkcje banku centralnego oraz stawia pytania odnoszące się do stabilności i ponadczasowości jego zachowań. Ostatnie zawirowania na światowych rynkach finansowych sprawiają, że ekonomiści zaczynają się zastanawiać, czy i ewentualnie w jaki sposób bank centralny powinien angażować się w uzdrawianie i ratowanie tych rynków i szerzej, gospodarki. Ze względu na globalny zasięg ostatniego kryzysu finansowego zagadnienie to nagle przestało mieć charakter czysto akademicki. Niestety, w problem zaczęli angażować się politycy, co zapewne spowoduje podjęcie konkretnych i być może skutecznych działań pytanie, czy we właściwym kierunku

2 2. Ewolucja celów i funkcji banku centralnego Początków banków centralnych należy szukać w grupie banków emisyjnych, których zadaniem była emisja pieniądza gotówkowego pod nadzorem państwa (XVII- XIX w.). Historia wyłaniania się pierwotnie nielicznej grupy banków centralnych w XX wieku jest stosunkowo dobrze znana i opisana w literaturze, także polskojęzycznej 1. Już w wyniku Wielkiego Kryzysu, ale pełniej po II wojnie światowej, pojawiły się opinie, że polityka pieniężna może być integralną częścią polityki gospodarczej rządu i stanowić element sterowania popytem. Stąd stabilizacja cen była traktowana na równi z innymi celami, jak wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia czynników produkcji. Jednak doświadczenia inflacyjne lat 60., a zwłaszcza 70., spowodowały, że przewagę zyskały poglądy monetarystów, według których długookresowym celem polityki pieniężnej powinno być osiągnięcie, a następnie utrzymanie stabilności cen 2. Zgodnie z poglądami monetarystów wykorzystywanie polityki pieniężnej dla eliminowania krótkookresowych zakłóceń w gospodarce nie jest efektywne i zwiększa niepewność działania. O wiele lepszym rozwiązaniem miało być ustalenie stałej stopy wzrostu podaży pieniądza w stosunku do produktu globalnego, co powinno stworzyć stabilne warunki rozwoju w długim okresie 3. Jak słusznie podkreślał Bednarczyk 4, przestrzeganie tej zasady nie zapewnia automatycznie takiego rozwoju, a tylko eliminuje potencjalnie silne źródło zaburzeń. Brak zaufania do banku centralnego i prowadzonej przezeń polityki pieniężnej wynika bowiem właśnie z tego, że dąży on do innych celów niż stabilność cen. Najczęściej są to: łagodzenie przebiegu cyklu koniunkturalnego, stabilizacja rynków finansowych i sektora bankowego, niekiedy finansowanie deficytu budżetowego. Obserwacja zachowań banków centralnych w ostatnich kilku-kilkunastu latach pozwala na postawienie tezy, iż dążyły one do osiągnięcia następujących grup celów: 1 Por. np. Bankowość. Podręcznik akademicki, praca pod red. W.J. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej, Poltext, Warszawa 2004, s ; W. Baka, Bankowość centralna. Funkcje, metody, organizacja, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 2001, s M. Sobol, Polityka pieniężna Narodowego Banku Polskiego w drodze do euro, CeDeWu, Warszawa 2008, s. 47; Współczesny pieniądz w teorii i praktyce, praca zbiorowa pod red. Z. Knakiewicz, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2006, s E. Drabowski, Wpływ pieniądza na gospodarkę w teoriach keynesizmu i monetaryzmu, PWN, Warszawa 1987, s L.J. Bednarczyk, Rola polityki pieniężnej we współczesnym kapitalizmie, Finanse, nr 9, 1985, s

3 do utrzymania wewnętrznej wartości waluty krajowej (ograniczanie inflacji), jak i jej wartości zewnętrznej (przeciwdziałanie gwałtownym lub niekorzystnym zmianom kursu walutowego), do zapewnienia zdrowego, przejrzystego i stabilnego systemu finansowego, do wspierania efektywności i konkurencyjności narodowego systemu finansowego poddanego konkurencji zagranicznej (dotyczy zwłaszcza obecnych ważnych centrów finansowych, ale również nowych krajów i terytoriów, pragnących dołączyć do tej grupy) 5. Można też spotkać publikacje jeszcze bardziej szczegółowo prezentujące zróżnicowanie celów polityki pieniężnej 6. Jeśli popatrzymy na banki centralne pod kątem determinacji do skupienia się na celu podstawowym, tj. ograniczaniu inflacji, to można te instytucje pogrupować jak następuje. Po pierwsze, banki dla których niska inflacja jest faktycznie, a nie tylko w deklaracjach, celem priorytetowym. Jeszcze do niedawna do banków takich zaliczał się NBP 7, EBC czy Reserve Bank of New Zealand. Takie jednoznaczne preferowanie niskiej inflacji przez NBP było krytykowane w literaturze 8. Druga grupa banków centralnych charakteryzuje się tym, że co prawda stabilizacja cen nie jest formalnie jedynym (albo najważniejszym) celem, ale uważa się, że to właśnie niska inflacja najlepiej służy realizacji innych ważnych celów gospodarczych, jak niskie bezrobocie, stabilność finansowa czy wysoki wzrost gospodarczy. Do grupy tej należał m.in. FED, Schweizerische Nationalbank, Bank of Canada. Trzecia grupa banków centralnych charakteryzowała się pragmatycznym podejściem do spraw inflacji; niskie tempo wzrostu cen jest ważne, ale nie kosztem wzrostu gospodarczego albo wzrostu bezrobocia. Takie stanowisko reprezentował 5 Np. Wielka Brytania, Kajmany, Antyle Holenderskie. 6 Współczesna polityka pieniężna, praca zbiorowa pod red. W. Przybylskiej-Kapuścińskiej, Difin, Warszawa 2008, s Opis ewolucji celów i strategii NBP można np. znaleźć w pracy M. Sobol, Polityka pieniężna..., wyd. cyt., s Por. też W.L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Banki. Rynek, operacje, polityka. Poltext, Warszawa 2000, s Banki w Polsce. Wyzwania i tendencje rozwojowe, praca zbiorowa pod red. W.L. Jaworskiego, Poltext, Warszawa 2001, s ; M. Jurek, P. Marszałek, Pieniądz, polityka pieniężna i systemy kursowe. Współczesne teorie i rozwiązania praktyczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2007, s

4 niegdyś Federal Reserve Bank of Australia. Trudno jednak obecnie znaleźć przykład kraju, gdzie bank centralny nie wymienia niskiej inflacji choćby jako jednego z celów 9. Tradycyjne funkcje banku centralnego są dobrze znane, bo od lat opisywane w literaturze przedmiotu 10 : emitowanie prawnego środka płatniczego, dokonywanie rozliczeń banków komercyjnych i innych instytucji finansowych, spełnianie funkcji kredytodawcy ostatniej instancji dla banków komercyjnych, prowadzenie dla państwa rachunków bankowych, organizowanie przetargów rządowych papierów wartościowych, obsługa długu publicznego, udzielanie rządowi kredytu (obecnie rzadsze, przynajmniej w krajach wyżej rozwiniętych), zarządzanie rezerwami walutowymi, reprezentowanie państwa za granicą, nadzorowanie systemu bankowego (finansowego). 3. Zadania banków centralnych w czasach kryzysu Świadomość związana z zadaniami banku centralnego w czasach kryzysu nie jest zapewne jeszcze powszechna. Czytelnik może się spodziewać, że głównie chodzi tu o kryzys finansowy (gospodarczy). Tymczasem możliwy zakres odpowiedzialności banku centralnego jest obecnie znacznie większy, np. w Nowej Zelandii Reserve Bank czuje się odpowiedzialny za zapewnienie funkcjonowania systemu płatniczego i wypełnianie swoich podstawowych funkcji m.in. po klęsce żywiołowej albo w przypadku pandemii grypy 11. W tym miejscu nie ma oczywiście możliwości, by omówić szczegółowo nawet ważniejsze kwestie związane z kryzysami finansowymi. Chodzi raczej o wskazanie na pożądane zachowanie banku centralnego w takich sytuacjach. Wieloletnie doświadczenie zdaje się potwierdzać opinię Kindlebergera, że kryzysy finansowe są wbudowane w cykl koniunkturalny. System finansowy zostaje poddany wstrząsowi z zewnątrz, który różnicuje dochodowość między sektorami 9 Krytykę niedoceniania niskiej inflacji można znaleźć w pracy: M. Jurek, P. Marszałek, Pieniądz, polityka pieniężna..., op. cit., s Por. np. Bankowość..., op. cit., wyd. cyt., s ; W Baka, Bankowość centralna. Funkcje, metody, organizacja, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 2001, s

5 gospodarki. Dopływ środków finansowych do sektorów atrakcyjnych prowadzi do bańki spekulacyjnej. Pęka ona pod wpływem pewnego wydarzenia, pojawia się paniczna wyprzedaż, aż do spadku cen do poziomu wyraźnie wskazującego na niedoszacowanie 12. Obecnie panuje przekonanie, że tzw. sieć bezpieczeństwa finansowego tworzą (powinny tworzyć): instytucje nadzoru finansowego, rządy (zwłaszcza ministerstwo finansów), banki centralne oraz system gwarantowania depozytów 13. Jak wskazuje Szczepańska, stworzenie takiej sieci jest trudne m.in. ze względu na sprzeczne interesy poszczególnych podmiotów tworzących sieć, odmienne poglądy osób kierujących tymi podmiotami (np. co do eliminacji zjawiska upadłości). Według Szczepańskiej funkcja banku centralnego w sieci bezpieczeństwa finansowego powinna polegać na zapewnieniu bezpieczeństwa systemu płatniczego oraz sporządzaniu analiz makroostrożnościowych (zapobieganie kryzysom) i wypełnianiu funkcji pożyczkodawcy ostatniej szansy (zarządzanie kryzysem). Jest to rola znacznie skromniejsza niż ta, jaką się przypisuje nadzorowi finansowemu (regulacja, kontrola, sankcje, programy naprawcze). Rola rządu jest tymczasem uboga jeśli chodzi o liczbę funkcji, ale potrafi być znacząca pod względem angażowanych kwot (pomoc publiczna) 14. W tym miejscu skupimy się na zadaniach banku centralnego, choć ocena działań rządu byłaby równie interesująca i jeszcze bardziej krytyczna. Bank centralny dba o jakość i bezpieczeństwo systemu płatniczego nie przez przypadek szereg banków centralnych na świecie stawia sobie wprost takie cele (np. w Hongkongu, w Rosji, kiedyś w Słowenii). Innym sposobem zapobiegania kryzysom jest przygotowywanie przez banki centralne analiz o charakterze makroostrożnościowym, co wymaga nie tylko nakładów finansowych, ale również zaangażowania wysokiej klasy fachowców. Jest to jednak działanie pośrednie, które tylko stwarza warunki do podejmowania lepszych decyzji. Wśród innych instrumentów stosowanych do zarządzania kryzysem finansowym przez bank centralny zalicza się: zwolnienie banków z utrzymywania rezerwy obowiązkowej, zasilanie kapitałowe wraz z przejęciem, utworzenie instytucji 12 S. Heffernan, Nowoczesna bankowość, PWN, Warszawa 2007, s O. Szczepańska, Stabilność finansowa jako cel banku centralnego. Studium teoretyczno-porównawcze. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008, s Ibidem, s

6 zarządzającej aktywami niskiej jakości, ustanowienie gwarancji dla depozytów bankowych. Banki centralne ostatnio zawierają też między sobą również porozumienia swapowe, dzięki którym poszczególne waluty trafiają do innych krajów, za pośrednictwem narodowych banków centralnych, jeśli jest takie zapotrzebowanie. Jednak prawdziwie kontrowersyjnym rodzajem działań banku centralnego w obliczu kryzysu jest wypełnianie funkcji pożyczkodawcy ostatniej szansy. Jeśli przyjmiemy, że pomoc w postaci kredytów i zasilających operacji otwartego rynku ma być udzielana, to pojawia się pytanie, czy powinna trafiać do systemu jako całości (przez stosunkowo wąską grupę dealerów rynku pieniężnego) czy do konkretnych banków lub innych instytucji wymagających pomocy. W tym drugim przypadku zawsze pojawi się pytanie o specjalne traktowanie pewnych instytucji oraz czy należy udzielać pomocy bankom niewypłacalnym (w odróżnieniu od banków mających kłopoty z płynnością). Poglądy ekonomistów na temat zakresu i sposobów pomocy są niezwykle zróżnicowane 15. Można przyjąć, że system pomocy jest w miarę bezpieczny gdy: interwencje występują tylko w przypadku poważnego zagrożenia stabilności systemu, pomoc jest udzielana tylko podmiotom wypłacalnym, stosuje się adekwatne zabezpieczenie, oprocentowanie powinno być nie niższe niż normalnie stosowane dla operacji kredytowych banku centralnego. Nietrudno dostrzec, że obecna polityka banków centralnych odbiega od tych modelowych zaleceń. Przyjrzyjmy się faktycznym działaniom EBC podjętym w 2008 r. Oficjalnie każda decyzja miała na względzie średnioterminową inflację (ryzyko związane z wyższą inflacją). Uświadomiono wszystkim uczestnikom operacji EBC, że jego działania mają charakter nadzwyczajny, podobnie jak nadzwyczajne są okoliczności i w związku z tym nie należy się spodziewać utrwalenia nowych zwyczajów. W drugiej połowie września 2008 r. EBC zwiększył przydziały środków dostępnych dzięki podstawowym operacjom refinansującym. Od 8 października stosuje się przetargi kwotowe bez ograniczeń ilościowych. Na podobnych warunkach będą dokonywane 15 Ibidem, rozdział 4. 6

7 długoterminowe operacje refinansujące, przynajmniej do końca marca 2009 r., przy czym zwiększono ich częstotliwość oraz rozszerzono listę aktywów kwalifikowanych. Ponadto dokonano kilkukrotnego obniżenia stóp procentowych, w ciągu kilku miesięcy aż o 175 punktów bazowych. Tłumaczono to oczekiwanym spadkiem inflacji. Podobnie postępował FED, dochodząc do docelowego pasma dla funds rate 0-0,25%. To znacznie mniej komfortowa sytuacja niż w przypadku EBC, który już przy poziomie stopy podstawowej 2,5% przyznaje, iż pole manewru mu się kończy. Dlatego FED zamierza zawierać operacje otwartego rynku nie tylko z instytucjami finansowymi, ale i innymi podmiotami, wchodząc bezpośrednio na rynki finansowe. Przykładem jest zakup papierów wartościowych zabezpieczonych kredytami studenckimi, samochodowymi, na kartach kredytowych itp. Dzięki temu płynność dotrze do rynków, nawet jeśli banki ten proces chciałyby utrudnić. Może to mieć skutki inflacyjne. Szwajcarski Bank Narodowy podjął w październiku 2008 r. decyzję o charakterze zupełnie nadzwyczajnym: zobowiązał się do udzielenia pożyczki w kwocie maksymalnie 54 mld $ spółce celowej, by ta nabyła od UBS aktywa o różnej, ale jednak głównie niskiej jakości (podobne rozwiązanie zaproponowano CS Group, ale spotkało się to z odmową). Mówiąc wprost: bank centralny nabył od prywatnego banku papiery wartościowe (według stanu na 11 grudnia 2008 r.: o wartości ok. 6 mld $), które są obciążone bardzo dużym ryzykiem i poprawił sytuację finansową tego banku. Rozwiązanie, o które trudno byłoby posądzać jeszcze kilka miesięcy wcześniej bank centralny kraju tak przywiązanego do wartości systemu rynkowego. Jak widać rozpowszechniają się poglądy, że bank centralny nie powinien się jedynie ograniczać do wspierania płynności poszczególnych banków, lecz dążyć do zapobiegania zjawiskom kryzysowym, które by zagroziły bezpieczeństwu całego systemu bankowego. Już dawno uznano, że banki centralne dzięki stałej analizie i odpowiedniej polityce pieniężnej starają się zwiększyć odporność systemu bankowego na potencjalne szoki 16. W normalnych warunkach stabilność cen i stabilność finansowa są celami wzajemnie się wspierającymi. W szczególności sprawne banki są potrzebne bankowi centralnemu do skutecznego stosowania instrumentów polityki pieniężnej oraz zapewniają mechanizm transmisji impulsów polityki pieniężnej do gospodarki. Z kolei stabilne ceny pomagają w utrzymaniu stabilności finansowej. Jednak w czasach 16 M. Iwanicz-Drozdowska, W.L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość. Zagadnienia podstawowe, Poltext, Warszawa 2006, s

8 kryzysu, z jakim mamy do czynienia obecnie, niska inflacja nie wystarcza dla zapewnienia stabilności. Bank centralny może stanąć przed koniecznością poświęcenia celu inflacyjnego w okresie krótkim, aby w średnim okresie zachować zarówno stabilność finansową, jak i cen. O ile jednak pomoc jednemu lub nielicznym bankom może być uznana za działanie stabilizujące bez negatywnych konsekwencji makroekonomicznych, to zapewnienie płynności całemu systemowi bankowemu w reakcji na niekorzystny szok wywołujący wzrost popytu na pieniądz rezerwowy musi budzić co najmniej niepokój. Z jednej strony tego typu działanie może dać potężny impuls inflacyjny. Pożyczanie rezerw monetarnym instytucjom finansowym, w pewnym sensie wtłaczanie ich na siłę, musi prędzej czy później zwiększyć inflację. Według danych dostępnych w momencie pisania artykułu w strefie euro na razie nie zanotowano wzrostu M 3. W USA najnowsze dostępne dane dotyczące M 2 dotyczą listopada 2008 r. Wynika z nich raczej umiarkowany wzrost podstawowego agregatu w USA o 7,7% przez ostatni rok 17. Trzeba jednak poczekać na dane dotyczące okresów, które jeszcze przed nami; interesująca będzie obserwacja dotycząca 2009 r. oraz skutków ekspansywnej polityki pieniężnej na świecie w kolejnych latach. Już pod koniec 2008 r. zaobserwowano wzrost inflacji w USA. Niezależnie od ewentualnie wyższej inflacji w końcu można podjąć takie ryzyko albo nawet ponieść tę cenę 18 osobną kwestią jest słuszność i skuteczność takiej polityki. Przecież stopy procentowe nieuchronnie zbliżają się do zera a recesja postępuje. Prezesi i gubernatorzy naczelnej władzy monetarnej sami przyznają, że polityka pieniężna nie zlikwiduje kryzysu; może go tylko nieco złagodzić (leczenie objawowe). Poza tym obniżanie stóp procentowych, by zwiększyć dostępność kredytu może budzić wątpliwości, skoro to właśnie zbytnia łatwość otrzymania kredytu i niskie, jeśli nie ujemne, realne stopy procentowe są wymieniane jako główne przyczyny ostatniego kryzysu! Innym niebezpieczeństwem związanym z prowadzoną obecnie polityką pieniężną wielu banków centralnych jest przyzwyczajanie się banków komercyjnych do pomocy. Naczelna władza monetarna ma poza tym problem z rozróżnieniem Pogląd o konieczności przejściowego zwiększenia inflacji do ok. 6% głosi K. Rogoff (Inflacja to obecnie mniejsze zło, Gazeta Prawna, 10 grudnia 2008, s. A9). 8

9 instytucji chwilowo potrzebujących płynności i niewypłacalnych w wyniku podejmowania błędnych decyzji. Problem ten jest szczególnie trudny do rozstrzygnięcia w warunkach kryzysu, kiedy czas nagli. Ponadto pomoc może być udzielana pod naciskiem lobbies. To wszystko powoduje, że funkcję lender of last resort trudno wykonywać w sposób jednoznacznie korzystny dla gospodarki 19. W opinii J. Starka 20, członka zarządu EBC, należy konsekwentnie prowadzić politykę makroekonomiczną służącą stabilizacji, stwarzać warunki dla konkurencji w gospodarce, dbać o możliwość egzekwowania praw własności, zapewniać swobodę zawierania umów oraz wymusić ponoszenie pełnej odpowiedzialności za decyzje, do upadłości włącznie. Stabilne ceny i zdrowe finanse publiczne to największy wkład władz kraju do utrzymania stabilności finansowej. Jest złudzeniem, że można poświęcić stabilność cen albo zrównoważony budżet by osiągnąć przez to większą stabilność. Co do nadzoru nad sektorem finansowym: żaden, nawet najbardziej surowy nadzór nie będzie w stanie zapobiec kryzysom. Zanim więc wprowadzi się drakońskie środki, należy oszacować koszty i korzyści większej regulacji rynku. Zalecenia powinny mieć raczej postać ogólnych zasad, a nie długiej listy konkretnych działań, która i tak z definicji będzie niepełna. Dzięki nim powstałyby automatyczne stabilizatory dla systemu finansowego, zadziałałyby dyscyplinujące siły konkurencji, a podmioty rynkowe zaczęłyby myśleć nie kategoriami krótkoterminowymi, lecz skoncentrowałyby się na sukcesie w okresie dłuższym. Poza tym według Starka nie wolno niszczyć innowacyjności, gdyż sprzyja ona wzrostowi i zatrudnieniu, ale jednocześnie trzeba zwiększyć odpowiedzialność za własne działania. Musi być jasne dla każdego podejmującego ryzyko, że poniesie on pełne konsekwencje, jeśli się ono zmaterializuje. Autor również uważa, że jeśli bank czy inna instytucja finansowa jest niewypłacalna, to powinna upaść, bez względu na straty poniesione przez akcjonariuszy czy udziałowców, posiadaczy obligacji podporządkowanych, deponentów i instytucji gwarantującej depozyty. Jak pokazuje doświadczenie ostatnich małych (Barings) i wielkich (subprime) kryzysów, pogoń za nadzwyczajnymi zyskami można ograniczyć chyba tylko przez spektakularne upadłości ze wszystkimi konsekwencjami. Dlaczego bowiem za błędy nielicznych mają płacić albo wszyscy podatnicy 19 S. Heffernan, Nowoczesna bankowość, wyd. cyt., s J. Stark, Issues paper for the conference "The financial crisis and its consequences for the world economy", BIS Review 158/

10 (interwencja rządowa) albo wszyscy używający danej waluty (interwencja banku centralnego wywołująca inflację)? Każdy ma prawo do podejmowania ryzyka, ale tylko na własny rachunek. Iluzją jest przekonanie, że można wszystkie instrumenty i transakcje regulować i kontrolować, zwłaszcza na rynku OTC. Przecież opcje walutowe nie są jakimś wyjątkowo wyrafinowanym instrumentem finansowym, a ich niewłaściwe stosowanie spowodowało wysokie straty polskich przedsiębiorstw pod koniec 2008 r. Raczej potrzebna jest edukacja. I zwykła ostrożność... Literatura Baka W., Bankowość centralna. Funkcje, metody, organizacja, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa Banki w Polsce. Wyzwania i tendencje rozwojowe, praca zbiorowa pod red. W.L. Jaworskiego, Poltext, Warszawa Bankowość. Podręcznik akademicki, praca pod red. W.J. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej, Poltext, Warszawa Bednarczyk L.J., Rola polityki pieniężnej we współczesnym kapitalizmie, Finanse, nr 9, Drabowski E., Wpływ pieniądza na gospodarkę w teoriach keynesizmu i monetaryzmu. PWN, Warszawa Heffernan S., Nowoczesna bankowość, PWN, Warszawa Iwanicz-Drozdowska M., W.L. Jaworski, Z. Zawadzka, Bankowość. Zagadnienia podstawowe, Poltext, Warszawa Jaworski W.L., Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Banki. Rynek, operacje, polityka. Poltext, Warszawa Jurek M., P. Marszałek, Pieniądz, polityka pieniężna i systemy kursowe. Współczesne teorie i rozwiązania praktyczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań Rogoff K., Inflacja to obecnie mniejsze zło, Gazeta Prawna, 10 grudnia 2008, s. A9 Sobol M., Polityka pieniężna Narodowego Banku Polskiego w drodze do euro, CeDeWu, Warszawa Stark J., Issues paper for the conference "The financial crisis and its consequences for the world economy", BIS Review 158/2008. Speech by Mr Jürgen Stark, Member of the Executive Board of the European Central Bank, at the conference organised by Aktionsgemeinschaft Soziale Marktwirtschaft e.v. and Eberhard-Karls-Universität Tübingen, Tübingen, 10 December Szczepańska O., Stabilność finansowa jako cel banku centralnego. Studium teoretyczno-porównawcze, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa Współczesna polityka pieniężna, praca zbiorowa pod red. W. Przybylskiej- Kapuścińskiej, Difin, Warszawa Współczesny pieniądz w teorii i praktyce, praca zbiorowa pod red. Z. Knakiewicz, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań

11 Opublikowane w: Bankowość w Unii Europejskiej szanse i zagrożenia. SGH, Warszawa 2009, s