ZWIĄZKI ENDOKRYNNE- EMISJA, WYSTĘPOWANIE, LOŚ ŚRODOWISKOWY ORAZ PROBLEMY ANALITYCZNE CZYLI ZWIAZKI ENDOKRYNNE OD A DO Z.

Transkrypt

1 ZWIĄZKI ENDOKRYNNE- EMISJA, WYSTĘPOWANIE, LOŚ ŚRODOWISKOWY ORAZ PROBLEMY ANALITYCZNE CZYLI ZWIAZKI ENDOKRYNNE OD A DO Z. Natalia Szczepańska*, Katarzyna Owczarek*, Błażej Kudłak*, Zofia Mazerska#, Jacek Namieśnik* *Katedra Chemii Analitycznej, #Katedra Technologii Leków i Biochemii, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, Gdańsk Klasyfikacja zanieczyszczeńśrodowiska (status prawny) ZANIECZYSZCZENIA ŚRODOWISKA Zanieczyszczenia podlegające uregulowaniom prawnym (Regulated pollutants) Zanieczyszczenia nie podlegające uregulowaniom prawnym (Non regulated pollutants) Nowo pojawiające się zanieczyszczenia (new emerging pollutants) niezidentyfikowane zanieczyszczenia środowiska (non identified pollutants) 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

2 ZANIECZYSZCZENIA PODLEGAJACE UREGULOWANIOM PRAWNYM: znane właściwości fizyko-chemiczne, znana toksyczności i ekotoksyczność (LD 50, LC 50..), wyznaczone wartości liczbowe parametrów, takich jak: Najwyższe Dopuszczalne Stężenie NDS *, Maksymalne Dopuszczalne Stężenie MDS Maximum Allowable Concentration MAC Threshold Limit Value- TLV (USA) 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września ZANIECZYSZCZENIA NIE PODLEGAJACE UREGULOWANIOM PRAWNYM: brak informacji/ niewiarygodne informacje o właściwościach fizyko-chemicznych, brak/niepełna charakterystyka właściwości toksykologicznych i ekotoksykologicznych, brak odpowiednich narzędzi analitycznych niezbędnych do wykrycia/ identyfikacji i ilościowego oznaczenia poszczególnych ksenobiotyków w badanym elemencie środowiska. Te narzędzia to: metodyki analityczne, urządzenia kontrolno-pomiarowe, materiały odniesienia (najistotniejszy element systemu kontroli i zapewnienia jakości QA/QC) 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

3 niezidentyfikowane zanieczyszczenia: występujące w poszczególnych elementach środowiska nieożywionego i/lub bioty, brak miarodajnych informacji o ich stężeniu/ poziome zawartości (brak odpowiednich narzędzi analitycznych). nowopojawiające się zanieczyszczenia: nowe typy zanieczyszczeń wprowadzane do środowiska (dotychczas w nim nie występujące), co jest związane ze zmianą sposobu wytwarzania/zaspokajania potrzeb na różne dobra konsumpcyjne (konieczność przygotowania odpowiednich narzędzi analitycznych). 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września Klasyfikacja nowo-pojawiających się zanieczyszczeń środowiska Środki farmaceutyczne Antybiotyki stosowane w medycynie i weterynarii Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne Leki stosowane w psychiatrii Regulatory tłuszczów Steroidy i hormony (środki antykoncepcyjne) Środki odkażające Środki i dodatki przemysłowe Dodatki do benzyny Środki dezynfekujące Klasa związków Betablokery Substancje kontrastowe w prześwietleniach rtg Środki higieny osobistej Substancje zapachowe Środki ochrony przeciwsłonecznej Repelenty (związki odstraszające) Związki powierzchniowo czynne i ich metabolity Związki opóźniające proces palenia (ang. flame retardants) -piżmo nitrowe, policykliczne i makrocykliczne; -benzofenon, kamfora metylbenzylidenowa; -N,N-dietyltoluoamid; -triklosan, chlorofen; Przykłady substancji -trimetoprim, erytromycyna, linkomycyna, sulfametaksazol; -kodeina, ibuprofen, acetaminofen, kwas acetylosalicylowy, -diklofenak, fenoprofen; -diazepam, sertralina -bezafibraty, kwas klofibrynowy, kwas fenofibrynowy; -metoprolol, propanolol, tymolol; -jopromid, jopamidol, diatriazan; -estradiol, estron, estriol, dietylostilbestrol; -alkilofenolowe eto ksylany, alkilofenole (nonylofenole i oktylofenole), alkilofenolowe karboksylany; -polibromowane etery difenylowe (PBDE); -tris(2-chloroetylo)fosforany; -związki kompleksujące (EDTA), aromatyczne sulfoniany; -etery dialkilowe, eter metylo-tert-butylowy (MTBE); -jodo-trihalometany, bromokwasy, bromoacetonitryle, bromoaldehydy, cyjanoformaldehydy, bromiany. 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

4 Pozostałość ksenobiotyków w środowisku Termin w języku angielskim Pharmaceutical Products Pharmaceutical and Personal Care Products Endocrine Disrupting Compounds Non steroidal Anti-inflammatory Drugs Active Pharmaceutical Ingredients Pharmaceutical in the Environment Akronim PP s PPCP s EDC s NSAID s API s PIE Termin w języku polskim Produkty farmaceutyczne Produkty farmaceutyczne i środki higieny osobistej Związki endokrynne Związki wykazujące właściwości endokrynne Związki wywołujące zaburzenia w funkcjonowaniu układu dokrewnego Niesteroidowe leki o działaniu przeciwzapalnym Aktywne składniki produktów farmaceutycznych Farmaceutyki w środowisku 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września EFEKTY WYWOŁYWANE PRZEZ ZWIĄZKI ENDOKRYNNE Związki z grupy EDC posiadają potencjalną zdolność wpływania na prawidłowe rozmnażanie anie i rozwój, gdyż znajdują się one pod kontrolą sygnałów w hormonalnych. 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

5 ENDOCRINE DISRUPTING CHEMICALS (COMPOUNDS) (EDC s) An endocrine disrupter has been defined as an exogenous substance or mixture that alters function(s) of the endocrine system and consequently causes adverse effects in an intact organizm, or its progeny, or subpopulations (J.G. Vos, E. Dybing, H. A. Greim, O. Landefoged, C. Lambre, J. V. Tarazona, Crit. Rev. Toxicol., 30, , 2000) ZWIĄZKI WPLYWAJĄCE NA RÓWNOWAGĘ HORMONALNĄ W ORGANIŹMIE (związki endokrynne związki odpowiedzialne za naruszenie równowagi wydzielania wewnętrznego) Związki odpowiedzialne za zakłócenia w gospodarce hormonalnej w organizmie to egzogenne substancje lub ich mieszaniny, które wpływają na funkcję (e) układu wydzielania wewnętrznego w następstwie, czego wywołują niekorzystne efekty w stosunku do danego organizmu, lub jego potomstwa, czy też subpopulacji. 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września MODE OF ACTION OF EDC s Endocrine-disrupting chemicals (EDCs) exert their effects by mimicking endogenous hormones, antagonizing normal hormone synthesis or methabolizm, or modifying hormone recenptor levels. (C. Sonnenschein, A.M. Soto, J. Steroid Biochem. Mol. Biol, 65, , 1998) SPOSÓB DZIALANIA ZWIĄZKÓW Z GRUPY EDC Związki chemiczne odpowiedzialne za zakłócenia w gospodarce wydzielania wewnętrznego (EDC) uwidaczniają swój wpływ poprzez: Naśladownictwo hormonów endogennych, Antagonizm z syntezą normalnych hormonów lub ich metabolizm, Modyfikowanie poziomu receptorów hormonalnych. 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

6 Wybrane ksenobiotyki wpisane na listę priorytetowych zanieczyszczeń środowiska Związki Obecność w wodach odpływowych z oczyszczalni ścieków (WWTP) Min [µg l-1 ] Stężenie Max [µg l-1 ] Związki endokrynnie czynne 17 α-ethinyl estradiol Bisfenol A Estron n.d < Związki czynne biologiczne (farmaceuty ki) Ibuprofen Anhydroerytromecyna Sulfometoksazol Karbamazepina Sotalol n.d nie wykryto + wykryto od 5% do 50% w badanych próbek z oczyszczalni ścieków ++ wykryto od 50% do 95% w badanych próbek z oczyszczalni ścieków +++ wykryto więcej niż 95% badanych próbek z oczyszczalni ścieków P. De Jong, J. F. Kramer, W. F. Slotema, K. A. Third, STOWA REPORT , ISBN Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września Klasyfikacja związków endokrynnie czynnych 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

7 PRZYKŁADY ZWIĄZKÓW ENDOKRYNNYCH Polichlorowane bifenyle; Bisfenol A; Estrogeny steroidowe; Alkilofenole; DDT i jego metabolity; Pestycydy chlorowcoorganiczne (np. metoksychlor); Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (niektóre); Tributylocyna; Ftalany; Środki farmaceutyczne (niektóre). 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września PRZYKŁADY ZWIĄZKÓW ENDOKRYNNYCH ZWIĄZEK 17β-estradiol i 17 α-estradiol Estron Estriol 17 α-etynyloestradiol Testosteron Progesteron Dehydroepiandrosteron Lewonorgestrol Noretyndron Kortyzon Prednizon SKRÓT /AKRONIM Β-E2 i α-e2 E1 E3 EE2 Test Pg DHEA LNor Nore Cor Pd Estrogeny naturalne Estrogen, metabolit E2 Estrogen naturalny Syntetyczny estrogen ogólnie stosowany w łączonej profilaktyce antykoncepcyjnej Naturalny androgen Naturalny androgen UWAGI Androgen, precursor hormonów płciowych Syntetyczny progestagen powszechnie stosowany w antykoncepcji z zastosowaniem wyłącznie progestagenów Syntetyczny progestagen powszechnie stosowany w antykoncepcji z zastosowaniem wyłącznie progestagenów Glukokortykoid syntetyczny homolog kortyzonu Glukokortykoid syntetyczny homolog kortyzonu 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

8 BUDOWA STRUKTURALNA NATURALNYCH I SYNTETYCZNYCH ZWIĄZKÓW ENDOKRYNNYCH Naturalne 17β-estradiol (E2) MM α-estradiol (α-e2) MM Estron (E1) MM Estriol (E3) MM Testosteron (Test) MM Progesteron (Pg) MM Kortyzon (Cor) MM Dehydroepiandrosteron (DHEA) MM Syntetyczne Noretyndron (Nore) MM Lewonorgestrol (LNor) MM α-etynyloestradiol (EE2) MM Prednizon (Pd) MM E. Vulliet, J. B. Baugros, M. M. Flament-Waton, M. F. Grenier-Loustalot, Anal. Bioanal. Chem., 387, (2007) 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września STĘŻENIE TOKSAFENU W PRÓBKACH Z RÓŻNYCH CZĘŚCI ŚRODOWISKA NIEOŻYWNIONEGO I BIOTY ZEBRANYCH NA TERENIE ARKTYKI KANADYJSKIEJ Element środowiska Stężenie (ppb) Powietrze Śnieg Woda morska Zooplankton Dorsz arktyczny Pstrąg arktyczny Tran nerpy Tran bieługi Tran narwala 0,0007 0,0009 0,002 0,0003 3, Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

9 ZWIĄZKI ENDOKRYNNE Los środowiskowy Procesy wytwórcze Dystrybucja Wykorzystanie Wody odpływowe z oczyszczalni ścieków Receptory środowiskowe Narażenie organizmów Cykl życia związków endokrynnych LOS ŚRODOWISKOWY ZWIĄZKÓW ENDOKRYNNYCH 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

10 RYZYKO = ZAGROŻENIA x EKSPOZYCJA Zagrożenia Fizyczne: eksplozyjność palność korozyjność Toksykologiczne: toksyczność ostra toksycznośc chroniczna rakotwórczość Teratogenność Embriotoksyczność Endokrynność Globalne: globalne ocieplenie niszczenie stratosferycznej warstwy ozonu wyczerpywanie się zasobów naturalnych bioakumulacja zanieczyszczeń występowanie trwałych zanieczyszczeń w środowisku 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września WPŁYW ZWIĄZKÓW ENDOKRYNNYCH NA CZĘŚĆ NIEOŻYWIONĄ I ORGANIZMY ŻYWE 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

11 ZINTEGROWANE PODEJŚCIE W ZAKRESIE ZARZĄDZANIA ZASOBAMI ŚRODOWISKOWYMI z uwzględnieniem obecności związków z grupy EDC Typy dostępnych danych Farmakologiczne Fizykochemiczne Wielkość produkcji Lista związków z grupy EDC i produktów ich przemian i metabolizmu Emisja związków z grupy EDC i produktów ich przemian i metabolizmu Imisja (stężenie w poszczególnych elementach środowiska) Los środowiskowy (trwałość, biodostępność) Toksyczność Bioakumulacja Inne efekty Podejście zintegrowane Działania W celu zmniejszenia poziomu zawartości związków z grupy EDC i ich niekorzystnego oddziaływania poprzez: Zapobieganie emisji, Wprowadzenie nowych technologii oczyszczania ścieków Technologie oczyszczania gleby i wody (remediacja) 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września KLASYFIKACJA METOD WYKORZYSTYWANYCH W ZAKRESIE BIOMONITORINGU I BIOANALITYKI 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

12 METODYKI ANALITYCZNE I BIOANALITYCZNE STOSOWANE W BADANIACH ŚRODOWISKOWYCH 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września Analityka i monitoring związków endokrynnych. Problemy i wyzwania Niskie i bardzo niskie poziomy stężeń analitów w próbkach charakteryzujących się złożonym składem matrycy Możliwość fluktuacji czasowych i przestrzennych stężeń ksenobiotyków Niebezpieczeństwo interferencji związanych z występowaniem składników o zbliżonych właściwościach fizykochemicznych Nieznajomość szlaków przemian poszczególnych ksenobiotyków Konieczność oznaczania nie tylko zanieczyszczeń pierwotnych ale także i produktów przemian i metabolizmu Brak odpowiednich wzorców i materiałów odniesienia 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

13 Opóźnienie czasowe pomiędzy wykryciem a czasem rozpoczęcia rutynowego monitoringu związków lub grup związków w środowisku morskim. Liczba związków lub grup związków związki zidentyfikowane związki podlegające monitoringowi DDT Hg, Cd, Pb PCB HCB OCP metale ciężkie PBDE PCB WWA TBT Lindan PAH Nanocząsteczki Ftalany Pozostałość farmaceutyków Pestycydy LZO Chlorowane parafiny Substancje opóźniające zapłon Dioksyny związki PBDE cynoroganiczne pestycydy polarne związki fluorowane Czas 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września TENDENCJE ROZWOJOWE W ZAKRESIE MONITORINGU I ANALITYKI ŚRODOWISKOWEJ Nowe rozwiązania w analityce i monitoringu środowiska Przygotowanie próbek Nowe typy przyrządów pomiarowych Bezpośrednie techniki analizy Bezrozpuszczalnikowe techniki przygotowania próbek do analizy Zastosowanie dodatkowych czynników wspomagających przebieg procesu ekstrakcji Miniaturyzacja urządzeń Pasywne techniki pobierania próbek analitów Miniaturowe przyrządy pomiarowe Urządzenia do pomiarów in situ Urządzenia przenośne lub przewoźne Zastosowanie bioluminescencji organizmów wodnych (BSS) Zastosowanie zdalnych technik pomiaru Spektrometria ruchliwości jonów (IMS) Spektroskopia Ramana Spektroskopia rentgenowska Elektroniczne nosy Elektroniczne języki Kontrola i zapewnienie jakości pomiarów analitycznych QA/QC Wykorzystanie technik statystycznych i chemometrycznych na etapie opracowania, wizualizacji i klasyfikacji danych pomiarowych (Enwirometryka) 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

14 KLASYFIKACJA PODEJŚĆ ANALIYCZNYCH WYKORZYSTYWANYCH W ZAKRESIE WYKRYWANIA I OZNACZANIA ZWIĄZKÓW ENDOKRYNNYCH W PROBKACH ŚRODOWISKOWYCH ORAZ OCENY POZIOMU ENDOKRYNNOŚCI RÓŻNEGO TYPU PRÓBEK. 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września Granice wykrywalności różnych typów procedur analitycznych wykorzystywanych do oznaczania związków endokrynnych Techniki chromatograficzne Testy LC-MS/MS GC-MS GC-MS/MS SPME-HPLC HPLC/ESI MS/MS MEKC E-Screen ER-CALUX YES ELISA Granica wykrywalności (ng/l) ER-CALUX: estrogen responsive chemically activated luciferase expression YES: yeast estrogen screen ELISA: enzyme-linked immunosorbent assay LC-MS/MS: liquid chromatography tandem mass spectrometer GC-MS: gas chromatography mass spectrometer GC-MS/MS: gas chromatography tandem mass spectrometer SPME-HPLC: solid-phase microextraction high performance liquid chromatography HPLC/ESi-MS/MS: high-performance liquid chromatography with positive electrospray ionization and tandem mass spectrometry MEKC: micellar electrokinetic chromatography Sources: Wozei (2004), Fan et al. (2005), Huang and Sedlak (2001), heisterkamp et al. (2004), Zhang et al. (2004), Voulvoulis (2003, Table 3.5) Note: See Petrovic and Barcelo (2004, Table 1) for analytical methods and detection limits for sediment and sludge. Ch. G. Campbell, S. E. Borglin, F. B. Green, A. Grayson, E. Wozei, W. T. Stringfellow, Chemosphere, 65, (2006) 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

15 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września Parametry walidacyjne metodyki oznaczania związków endokrynnych w próbkach wody Analit Parametr walidacyjny Estron 17 ß-estradiol Estriol Etynyloestradi ol Granica wykrywalności (S/N =3) 0,03 pg 0,02 pg 0,05 pg 0,24 pg Granica oznaczalności (S/N =10) 0,04 ng/l ppq 0,04 ng/l ppq 0,08 ng/l ppq 0,32 ng/l ppq ETAPY PROCEDURY ANALITYCZNEJ FILTRACJA EKSTRACJA (SPE) ELUCJA ODPAROWANIE NADMIARU ROZPUSZCALNIKA DERYWATYZACJA (PFPA) GC-MS 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

16 DANE LITERATUROWE Występowanie związków endokrynnych w środowisku: Woda, Gleba/ osady denne, Próbki materiału biologicznego. Rozszerzona wersja wykładu na stronie domowej Katedry 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września Występowanie związków endokrynnych w środowisku wodnym Związek Matryca Stęż ężenie [ng/l] Estron E1 17 β-estradiol (E2) 17 α-etynyloestradiol (EE2) Bisfenol A (BPA) Nonylofenol (NP) Atrazyna (ATR) Ścieki komunalne Wody powierzchniowe Wody podziemne Woda pitna Ścieki komunalne Wody powierzchniowe Wody podziemne Woda pitna Ścieki komunalne Wody powierzchniowe Wody podziemne Woda pitna Ścieki komunalne Wody powierzchniowe (rzeka) Wody podziemne Woda pitna Ścieki komunalne wody powierzchniowe (rzeka) Wody podziemne Woda pitna Ścieki komunalne Wody powierzchniowe Wody podziemne Woda pitna , ,2-0, < ,35-0,7 0,1 8,9 < ,15-0, , , ,5-59,8 0, , ,1-0,3 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

17 Występowanie związków endokrynnych w środowisku WODA 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września [1] Y. Luo, W. Guo, H. H. Ngo, L. D. Nghiem, F. I. Hai, J. Zhang, S. Liang, X. C. Wang, A review on the occurrence of micropollutants in the aquatic environment and their fate and removal during wastewater treatment. Sci. Total. Environ. 473, 619, 2014 [2] R. de Oliveira Pereira, M. Lopez de Alda, J. Joglar, L. A. Daniel, D. Barceló, Identification of new ozonation disinfection byproducts of 17b-estradiol and estrone in water. Chemosphere, 84, 1535, 2011 [3] C. G. Campbell, S. E. Borglin, F. B. Green, A. Grayson, E. Wozei, W. T. Stringfellow, Biologically directed environmental monitoring, fate, and transport of estrogenic endocrine disrupting compounds in water: A review. Chemosphere, 65,1265, 2006 [4] C. Te-San, C. Ting-Chien, C. J. Kuei-Jyum, C. How-Ran, L. Ean-Tun, H. Chi-Ying, C. Kuan-Chung, H. Lien-Te, J. Yi-Lung. High estrogen concentrations in receiving river discharge from a concentrated livestock feedlot. Sci. Total. Environ. 408, 3223, [5] Y. Guang-Guo, S. K Rai, R. Ying-Jun, Occurrence and fate of hormone steroids in the environment. Environt. Int. 28, 545, 2002 [6] Y.Q. Huang, C.K.C. Wong, J.S. Zheng, H. Bouwman, R. Barra, B. Wahlström, L. Neretin, M.H. Wong, Bisphenol A (BPA) in China: A review of sources, environmental levels, and potential human health impacts. Environt. Int. 42, 91, 2012 [7] A. Soares, B. Guieysse, B. Jefferson, E. Cartmell, J.N. Lester, Nonylphenol in the environment: A critical review on occurrence, fate, toxicity and treatment in wastewaters. Environt. Int. 34, 1033, 2008 [8] H.W. Chen, C.H. Liang, Z.M. Wu, E.E. Chang, T.F. Lin, P.C. Chiang, G.S. Wang, Occurrence and assessment of treatment efficiency of nonylphenol, octylphenol and bisphenol-a in drinking water in Taiwan. Sci. Total. Environ.449, 20, 2013 [9] W. Hua, E. R. Bennett, R. J. Letcher, Ozone treatment and the depletion of detectable pharmaceuticals and atrazine herbicide in drinking water sourced from the upper Detroit River, Ontario, Canada. Water Res. 40, 2259, Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

18 MATERIAŁ BIOLOGICZNY 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

19 GLEBA/ OSADY DENNE 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

20 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września Terminologia - pięta achillesowa analityków Analiza próbki w celu oznaczania określonych składników (analitów). Najgorzej jest, gdy za prowadzenie badańanalitycznych biorąsię osoby nie mające pojęcia o chemizmie procesów mających miejsce w przyrządzie pomiarowym. 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

21 SKUTKI traktowanie przyrządu jako czarnej skrzynki osoby odpowiedzialne za prowadzenie badań to operatorzy, a nie analitycy brak odpowiednich systemów kontroli i zapewnienia jakości wyników pomiarowych (QA/QC) 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września Ciekawostki w zakresie terminologii JEST autosampler limit detekcji nastrzyk próbki na kolumnę kongener spektrometr masowy chromatografia ciekła!! POWINNO BYĆ automatyczny podajnik próbek granica wykrywalności dozowanie próbki do kolumny związek z grupy spektrometr mas chromatografia cieczowa 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

22 MODAS Członkowie Konsorcjum: 1. Politechnika Gdańska 2. Politechnika Warszawska 3. Politechnika Wrocławska 4. Politechnika Śląska 5. Uniwersytet Warszawski 6. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 7. Instytut Chemii i Techniki Jądrowej w Warszawie 8. LGC StandardsSp. z o.o. Projekt badawczy: Opracowanie i atestacja nowych typów materiałów odniesienia niezbędnych do uzyskania akredytacji europejskiej przez polskie laboratoria zajmujące się analitykąprzemysłową(środowiskową) MODAS Termin realizacji projektu: Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września ZAPROSZENIE DO UDZIAŁU W PORÓWNANIACH MIĘDZYLABORATORYJNYCH W PROCESIE CERTYFIKACJI NOWYCH MATERIAŁÓW - KANDYDATÓW NA MATERIAŁY ODNIESIENIA Chęć udziału w wybranym porównaniu międzylaboratorynym (wybranych porównaniach międzylaboratoryjnych) prosimy zgłaszać droga ową na adres: modaspg2012@gmail.com 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

23 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września STRONA DOMOWA KATEDRY: Publikacje: w zakładce DZIAŁALNOŚĆ - Publikacje Realizowane granty: w zakładce DZIAŁALNOŚĆ - Współpraca Prezentacje konferencyjne: w zakładce DZIAŁALNOŚĆ - Konferencje 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

24 ZAPROSZENIE TraceSpec th Workshop on Progress in Trace Metal Speciation for Environmental Analytical Chemistry Gdańsk, Poland, September 04-07, Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września

25 57 Zjazd PTCh i SITPChem, Częstochowa, września