ENIA PROJEKTU USTAWY O ZMIANIE USTAWY O FINANSOWYM WSPARCIU RODZIN W NABYWANIU WŁASNEGO MIESZKANIA

Transkrypt

1 Projekt z dnia r. Liczba kredytów 47 tys. Wersja uwzględniająca uwagi RCL do rozpatrzenia przez Komitet stały Rady Ministrów ZAŁOśENIA PROJEKTU USTAWY O ZMIANIE USTAWY O FINANSOWYM WSPARCIU RODZIN W NABYWANIU WŁASNEGO MIESZKANIA I. OCENA CELOWOŚCI OPRACOWANIA PROJEKTU 1. Rządowy program kredytów preferencyjnych Rodzina na Swoim Rządowy program preferencyjnych kredytów mieszkaniowych popularyzowany pod hasłem "Rodzina na swoim", funkcjonuje na podstawie ustawy z dnia 8 września 2006 r. o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania (Dz. U. Nr 183, poz. 1354, z późn. zm.). Program przewiduje stosowanie finansowego wsparcia w postaci dopłat do oprocentowania kredytów mieszkaniowych zaciąganych przez osoby fizyczne w PLN m.in. na nabycie własnego mieszkania, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, zakup lub budowę domu jednorodzinnego. Źródłem dopłat jest zasilany corocznie z budŝetu państwa Fundusz Dopłat, umiejscowiony w Banku Gospodarstwa Krajowego. Celem programu jest umoŝliwienie zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych przez średniozamoŝne rodziny, które przy udziale okresowego wsparcia ze strony państwa będą zdolne do zakupu mieszkania lub domu o przeciętnym standardzie powierzchniowym i cenowym oraz do spłaty zaciągniętego na ten cel kredytu hipotecznego. Finansowe wsparcie kierowane jest do małŝeństw (obydwoje małŝonkowie są stronami umowy kredytu) oraz do osób samotnie wychowujących dzieci, które w dniu zawarcia umowy kredytu preferencyjnego nie posiadają mieszkania własnego lub w spółdzielni mieszkaniowej (tylko prawo spółdzielcze własnościowe); względne wykluczenie dotyczy osób zamieszkujących lokal jako najemcy lub na podstawie prawa spółdzielczego lokatorskiego osoby te muszą zobowiązać się do rezygnacji (w ciągu 6 miesięcy od nabycia własności mieszkania lub domu, na finansowanie którego został udzielony kredyt preferencyjny) z dotychczas zajmowanego lokalu przez rozwiązanie umowy najmu albo doprowadzenie do wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa. Kredyty preferencyjne udzielane są wyłącznie w walucie polskiej na sfinansowanie zakupu lub pokrycie kosztów budowy lokalu mieszkalnego o powierzchni uŝytkowej nieprzekraczającej 75 m², lub domu jednorodzinnego o maksymalnej powierzchni 140 m². Ponadto cena zakupu, wkład budowlany, koszt budowy, przebudowy lub adaptacji przedsięwzięć finansowanych kredytem preferencyjnym nie moŝe przekroczyć, w przeliczeniu na 1 m 2, zdefiniowanego w ustawie parametru. Limit ten wyznaczony jest jako iloczyn współczynnika 1,4 i średniej arytmetycznej dwóch ostatnio ogłoszonych przez poszczególnych wojewodów wskaźników przeliczeniowych kosztu odtworzenia 1 m 2 powierzchni uŝytkowej budynków mieszkalnych. 1

2 Ograniczenia dotyczące maksymalnej powierzchni oraz ceny/kosztu nabycia nieruchomości mieszkalnych finansowanych za pomocą kredytu preferencyjnego, w powiązaniu z warunkiem nieposiadania w momencie podpisania umowy kredytowej tytułu prawnego do nieruchomości mieszkaniowej, mają zapewnić co do zasady objęcie pomocą państwa młodych rodzin, dla których mieszkanie czy dom finansowany kredytem preferencyjnym stanowi często pierwsze własne mieszkanie. Dopłaty do oprocentowania kredytów preferencyjnych stanowią równowartość 50% odsetek naliczonych wg kalkulacyjnej stopy oprocentowania tzw. stopy referencyjnej, zdefiniowanej w ustawie jako stopa WIBOR 3M powiększona o 2 punkty procentowe. Są one stosowane w okresie pierwszych 8 lat spłaty kredytu preferencyjnego. Podstawa naliczania dopłaty jest uzaleŝniona od wielkości kredytowanej nieruchomości, limit ten wynosi dla mieszkania 50 m², a dla domu 70 m². 2. Dotychczas wprowadzone zmiany do ustawy Część rozwiązań ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania została zmienionych w sposób istotny jeszcze w trakcie prac prowadzonych przez Parlament nad projektem ustawy skierowanym do Sejmu RP z przedłoŝenia rządowego. Pierwotne przedłoŝenie rządowe zakładało mechanizm stosowania dopłat do oprocentowania kredytów preferencyjnych, jeŝeli są one udzielane wyłącznie na finansowanie inwestycji mieszkaniowych realizowanych na rynku pierwotnym. W trakcie prac sejmowych wprowadzona została moŝliwość finansowania kredytem preferencyjnym zakupu mieszkania lub domu na rynku wtórnym. Ponadto projekt rządowy określał maksymalną wielkość powierzchni uŝytkowej kredytowanego domu na poziomie nie przekraczającym 100 m 2, a mieszkania 75 m 2, przy czym dopłatami miał być objęty kredyt finansujący maksymalnie powierzchnię 50 m 2 (tzw. powierzchnia bazowa). W trakcie prac sejmowych oba ww. limity zostały zwiększone w odniesieniu do domu jednorodzinnego: limit maksymalnej powierzchni uŝytkowej do 140 m 2, a wielkość powierzchni bazowej do 70 m 2. Po uchwaleniu ustawa była dwukrotnie nowelizowana. Nowelizacje uchwalone z inicjatywy poselskiej przy pozytywnym stanowisku Rządu, koncentrowały się na eliminacji barier dla prawidłowej realizacji programu, przy jednoczesnym zachowaniu pierwotnych rozwiązań dotyczących przedmiotowych (na jakie inwestycje udzielany jest kredyt) i podmiotowych (kredytobiorca zaspokajający własne potrzeby mieszkaniowe) ograniczeń ustawy. Na podstawie ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania (Dz. U. Nr 136, poz. 955) złagodzone zostały zbyt restrykcyjne parametry określające maksymalną cenę mieszkania lub domu, koszt budowy, dające uprawnienie do ubiegania się o preferencyjny kredyt mieszkaniowy. W wyniku tej nowelizacji pierwotny wskaźnik kształtujący wysokość tego limitu podwyŝszony został o 30%. Następnie na podstawie ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania (Dz. U. Nr 223, poz. 1465), która weszła w Ŝycie z dniem 2 stycznia 2009 r. ww. wskaźnik został zwiększony 2

3 o kolejnych 10 pkt procentowych. Nowelizacja wprowadziła równieŝ moŝliwość występowania w roli strony umowy o kredyt preferencyjny dodatkowych kredytobiorców członków rodziny docelowych beneficjentów programu jeŝeli byłoby to koniecznym warunkiem udzielenia kredytu przez bank (brak zdolności kredytowej gospodarstwa domowego ubiegającego się o kredyt w związku z zaspokojeniem własnych potrzeb mieszkaniowych). 3. Potrzeba i cel uchwalenia projektowanej ustawy W sytuacji obserwowanych zagroŝeń spowolnienia gospodarczego zwiększeniu uległy obiektywne ograniczenia w dostępie do kredytów mieszkaniowych. Dotyczą one obecnie znacznie większej grupy gospodarstw domowych, niŝ to miało miejsce w dotychczasowym okresie realizacji programu. Trudności przeŝywa równieŝ sektor budownictwa mieszkaniowego, w tym wiele przedsiębiorstw stojących przed realnym zagroŝeniem utraty płynności finansowej, związanym ze spadkiem popytu uwarunkowanym zaostrzeniem polityki kredytowej banków i spadkiem zaufania na rynku finansowym. W tych warunkach program preferencyjnych kredytów mieszkaniowych stanowi obecnie jeden z podstawowych instrumentów wykorzystywanych przez gospodarstwa domowe zaspokajające potrzeby mieszkaniowe. Wzrastające zainteresowanie programem spowodowane przede wszystkim wzrostem limitów cenowo-kosztowych wynikającym z dokonanej nowelizacji i podwyŝszenia wskaźnika wywołały znaczący wzrost liczby udzielanych kredytów preferencyjnych. Z początkiem 2009 roku nastąpił istotny w stosunku do poprzedniego okresu wzrost liczby udzielonych kredytów preferencyjnych z 10,6 tys. udzielonych w latach do 30,9 tys. w samym tylko roku Prognoza Banku Gospodarstwa Krajowego przewiduje, Ŝe w 2010 roku udzielonych zostanie ok. 59 tys. kredytów preferencyjnych. Szacunki Ministerstwa Infrastruktury oparte na wynikach dotyczących liczby kredytów preferencyjnych udzielonych w I półroczu 2010 r. (ok. 18 tys. kredytów) wskazują, Ŝe prognozowana liczba kredytów moŝe być niŝsza wynosząc ok. 47 tys. W obu przypadkach konsekwencją tej tendencji jest wzrost wydatków budŝetu państwa z tytułu dopłat do oprocentowania udzielonych kredytów. Zgodnie z prognozą BGK wydatki z tytułu dopłat do kredytów udzielonych w latach wyniosą w okresie do roku 2017 ok mln zł, natomiast dopłaty do kredytów zaplanowanych do udzielenia w 2010 roku wyniosą w okresie do roku 2018 ok mln zł (razem ok mln zł). Rosnące obciąŝenia budŝetu państwa przy obecnej konstrukcji programu tylko w części rekompensowane są wpływami do budŝetu państwa w postaci dochodów z tytułu podatku VAT. Transakcje realizowane na rynku wtórnym stanowią bowiem większość inwestycji, na które udzielane są kredyty objęte prawem do dopłat. Udział tych transakcji wynosi obecnie ok. 61% ogólnej liczby udzielonych kredytów preferencyjnych (w łącznej kwocie kredytów preferencyjnych wg stanu na dzień r. wynoszącej mln zł, kredyty udzielone na finansowanie transakcji realizowanych na rynku wtórnym wyniosły mln zł). Tak wysoka skala finansowania inwestycji rynku wtórnego wskazuje, iŝ pierwotne załoŝenie programu zawarte w przedłoŝeniu rządowym, a zakładające przede wszystkim proinwestycyjne oddziaływanie programu preferencyjnych kredytów mieszkaniowych 3

4 (projekt ustawy zakładał stosowanie dopłat wyłącznie do oprocentowania kredytów finansujących budowę lub nabycie mieszkania czy domu na rynku pierwotnym), jest realizowane w ograniczonym stopniu. 4. MoŜliwość podjęcia alternatywnych w stosunku do uchwalenia projektowanej zmiany ustawy środków umoŝliwiających osiągnięcie celu, o którym mowa w pkt 3, ze wskazaniem, czy środki te zostały podjęte, a w przypadku ich podjęcia przedstawiając osiągnięte skutki Rozwiązania przedstawione w projekcie załoŝeń nie stanowią propozycji wprowadzenia do obowiązującego systemu prawnego nowych regulacji dotyczących wspierania ze środków publicznych sfery mieszkaniowej. Zaproponowane rozwiązania dotyczą zmian w funkcjonującym juŝ od ponad trzech lat programie "Rodzina na swoim", koncentrując się na korekcie kryteriów stosowania ze środków budŝetu państwa finansowego wsparcia w postaci dopłat do oprocentowania kredytów udzielanych w ramach programu rządowego. Propozycje dotyczą m.in. rozszerzenia katalogu podmiotowego wsparcia i określenia dla nowej grupy beneficjentów kryteriów odmiennych od stosowanych wobec dotychczasowych adresatów wsparcia. Kryteria i warunki, które mają podlegać zmianom, są określone w ustawie z dnia 8 września 2006 r. o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania i dlatego zmiany kryteriów i warunków udzielania kredytów preferencyjnych i stosowania dopłat, stanowiących podstawę funkcjonowania programu, nie mogą być uregulowane za pomocą innych narzędzi niŝ inicjatywa nowelizacyjna. Regulacja w formie nowelizacji ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania jest w tym przypadku jedyną moŝliwością, dlatego teŝ nie rozwaŝano ani nie zastosowano innych narzędzi. Podobnie w przypadku celu wskazanego w pkt 3 powyŝej, jakim jest ograniczenie wydatków budŝetu państwa, nowelizacja ustawy jest jedynym moŝliwym środkiem oddziaływania. Wydatki budŝetu państwa z tytułu dopłat do oprocentowania kredytów preferencyjnych udzielanych w ramach programu są wydatkami o charakterze sztywnym. Nieuregulowanie tych naleŝności prowadzi w konsekwencji do powstania dodatkowych obciąŝeń budŝetu w postaci odsetek umownych. Sama ustawa nie zawiera natomiast zapisów mogących wpłynąć na zmniejszenie lub określenie terminu zakończenia akcji udzielania kredytów preferencyjnych zgodnie z przepisami obecnie obowiązującej ustawy są one udzielane bez ograniczeń ilościowych i terminowych. 5. Podmioty, na które oddziaływać ma projektowana ustawa Projektowana nowelizacja ustawy o finansowanym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania będzie oddziaływała na niŝej wymienione rodzaje podmiotów: a) adresaci norm: kredytobiorcy zaciągający kredyty preferencyjne w ramach rządowego programu "Rodzina na Swoim", banki uczestniczące w programie oferujące kredyty preferencyjne, Bank Gospodarstwa Krajowego realizujący program; b) podmioty, na rzecz których korzystne oddziaływanie ma się dokonać: kredytobiorcy zaciągający kredyty preferencyjne w ramach rządowego programu "Rodzina na 4

5 Swoim", firmy branŝy budownictwa mieszkaniowego, w tym podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie budownictwa mieszkaniowego; c) podmioty, od których zaleŝy podjęcie działań przez inne osoby: Bank Gospodarstwa Krajowego realizujący program, finansujący dopłaty z Funduszu Dopłat na podstawie zawartych z bankami umów w sprawie udzielania kredytów preferencyjnych; banki uczestniczące w programie oferujące kredyty preferencyjne na podstawie umów zawartych z BGK; d) podmioty upowaŝnione: Bank Gospodarstwa Krajowego upowaŝniony do realizacji rządowego programu preferencyjnych kredytów mieszkaniowych "Rodzina na Swoim"; banki uczestniczące w programie upowaŝnione do udzielania kredytów preferencyjnych na podstawie umów zawartych z BGK. 6. Przewidywane skutki finansowe uchwalenia projektowanej ustawy i źródła ich pokrycia Uchwalenie projektowanej ustawy nowelizującej będzie wywoływać skutki finansowe nie tylko dla budŝetu państwa, lecz takŝe dla innych podmiotów, w tym dla banków uczestniczących w programie oraz osób fizycznych potencjalnych kredytobiorców kredytów preferencyjnych. W przypadku skutków finansowych dla budŝetu państwa kompleksowe wprowadzenie wszystkich zmian proponowanych w załoŝeniach projektu nowelizacji przyczyni się łącznie do ograniczenia liczby udzielanych kredytów, wpływając na spadek wydatków budŝetu państwa z tytułu finansowania dopłat do oprocentowania kredytów w stosunku do sytuacji, w której przepisy obowiązywałyby w obecnym kształcie. Pierwszym efektem zmian będzie zakładane w załoŝeniach określenie w ustawie daty zakończenia akcji udzielania kredytów. Oznacza to, Ŝe w efekcie wprowadzenia proponowanych zmian ustawowych finansowane z budŝetu państwa dopłaty do oprocentowania, które byłyby na podstawie obecnych rozwiązań ustawowych generowane z Funduszu Dopłat w odniesieniu do kredytów udzielonych na podstawie wniosków o kredyt złoŝonych w banku po dniu 1 stycznia 2013 roku, w efekcie wygaszenia programu nie wystąpią. Biorąc pod uwagę wskazane w pkt 3 wyniki prognoz BGK, określające przy uwzględnieniu dotychczasowej realizacji programu oraz przy załoŝeniu wykonania prognoz BGK na 2010 łączną kwotę dopłat do oprocentowania kredytów w okresie do 2018 r. włącznie wydatkowanych w stosunku do kredytów udzielonych w latach na poziomie ok. 2,9 mld zł, określenie w ustawie daty do której będą przyjmowane wnioski o kredyt jest niewątpliwie jedną z istotnych zmian wpływających na sytuację finansów publicznych państwa. Po wejściu w Ŝycie nowelizacji wydatki z Funduszu Dopłat dotyczyły będą wyłącznie dopłat do oprocentowania kredytów udzielonych w odniesieniu do wniosków o kredyt złoŝonych w okresie do końca 2012 r. włącznie. Oszacowanie skutków budŝetowych związanych z dwuletnim okresem prowadzonej akcji kredytowej po wprowadzeniu proponowanych zmian (kredyty udzielone na podstawie wniosków o kredyt składanych po wejściu w Ŝycie nowelizacji, tj. zakładanej dacie wejścia w Ŝycie przepisów z dniem 1 5

6 stycznia 2011 r., do końca 2012 r. włącznie, w stosunku do sytuacji braku uchwalenia przepisów nowelizacji, przedstawione zostały szczegółowo w części III załoŝeń projektu ustawy. Na podstawie przeprowadzonych szacunków ocenia się, Ŝe wydatki z tytułu dopłat do kredytów udzielonych w ww. zakresie mogą wynosić: mln zł w przypadku realizacji akcji kredytowej na dotychczas obowiązujących warunkach, mln zł w przypadku realizacji akcji kredytowej na warunkach zmienionych, zgodnie z propozycjami zawartymi w załoŝeniach projektu nowelizacji. Zmniejszenie wydatków z tytułu dopłat w wyniku wprowadzenia zmian zaproponowanych w projekcie załoŝeń wynosić moŝe ok. 1,525 mln zł. Zgodnie z przepisami ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania (art. 10 ust. 1), źródłem finansowania dopłat do oprocentowania kredytów preferencyjnych jest Fundusz Dopłat utworzony w Banku Gospodarstwa Krajowego. Fundusz Dopłat jest zasilany corocznie środkami z budŝetu państwa na podstawie ustawy budŝetowej na dany rok budŝetowy. Limit wydatków przeznaczonych na zasilenie Funduszu Dopłat na podstawie zapotrzebowania na środki budŝetowe opracowanej przez BGK, w oparciu o prognozy rozmiarów akcji kredytowej sporządzonych przez banki uczestniczące w programie. II. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ PRAWNYCH 1. Proponowane kierunki zmian systemowych ZałoŜenia projektu nowelizacji ustawy z dnia 8 września 2006 r. o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania stanowią realizację uzgodnień koncepcji zmian w programie Rodzina na Swoim, przyjętych w wyniku prac zespołu roboczego ds. monitorowania zadań wynikających z Planu Stabilności i Rozwoju, a następnie prac zespołu roboczego przy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, powołanego decyzją Rady Ministrów z dnia 17 lipca br. w celu określenia średniookresowych zasad wsparcia sektora mieszkaniowego w ramach polityki mieszkaniowej państwa. Zaproponowane w projekcie rozwiązania mieszczą się w działaniach odpowiadających na zagroŝenia związane z niektórymi skutkami kryzysu w gospodarce polskiej oraz zagroŝenia dotyczące sytuacji finansów publicznych. Mają być one jednym z bodźców stymulujący rynek mieszkaniowy, sprzyjając oŝywieniu rynku w segmencie mieszkań własnościowych w okresie odczuwalnego osłabienia koniunktury na rynku nieruchomości. Drugim zakładanym wektorem proponowanych zmian jest, w perspektywie średniookresowej, wprowadzenie rozwiązań ograniczających wydatki budŝetowe o charakterze zobowiązań wymagalnych (dopłaty do oprocentowania kredytów preferencyjnych), przy jednoczesnym stymulowaniu efektywności wykorzystania finansowego wsparcia w grupie beneficjentów, do której jest ono kierowane. Proponowane w załoŝeniach zmiany mają na celu ściślejsze powiązanie funkcjonowania programu preferencyjnych kredytów mieszkaniowych z czynnikami koniunkturalnymi kształtującymi kondycję sektora budownictwa mieszkaniowego w Polsce. Zmierzają do 6

7 stopniowego ograniczania programu i wygaszania akcji kredytowej w okresie zakładanego oŝywienia koniunktury w sektorze budownictwa z końcem koniec 2012 r. Wygaszanie programu preferencyjnych kredytów mieszkaniowych Rodzina na Swoim będzie realizowane etapowo w pierwszej kolejności przez obniŝenie limitu cenowo-kosztowego i wyłączenie moŝliwości finansowania kredytem preferencyjnym transakcji na rynku wtórnym, a następnie przez zakończenie akcji kredytowej tj. wprowadzenie zasady przewidującej przyjmowanie wniosków o kredyty preferencyjne do dnia 31 grudnia 2012 r. Istotnym aspektem wprowadzenia zaproponowanych zmian jest równieŝ ściślejsze powiązanie celu realizowanego przez program Rodzina na Swoim, jakim jest zwiększenie dostępności kredytów mieszkaniowych i zwiększenie stopnia zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych młodych rodzin, z działaniami mieszczącymi się obszarze polityki demograficznej. Zaproponowane zmiany dotyczące poszerzenia obecnego zakresu oddziaływania programu o nową grupę adresatów wsparcia, tj. o jednoosobowe gospodarstwa domowe, jak teŝ wprowadzenia ograniczenia wieku osób uprawnionych do finansowego wsparcia, mają słuŝyć bardziej precyzyjnemu określeniu tych grup docelowych, które cechuje największe prawdopodobieństwo załoŝenia rodziny i rodzicielstwa. NaleŜy podkreślić, Ŝe zmiany dotyczące objęcia uprawnieniem do finansowego wsparcia takŝe jednoosobowych gospodarstw domowych odpowiadają postulatom formułowanym juŝ w początkowym okresie wprowadzania programu (objęcie wsparciem równieŝ młodych osób powstrzymujących się z podjęciem decyzji o załoŝeniu rodziny, uzaleŝnionej m.in. od posiadania pierwszego własnego mieszkania). Jak wskazano powyŝej, istotnym celem proponowanych zmian jest takŝe ograniczenie w perspektywie średniookresowej skali wydatków z tytułu naleŝnych dopłat do oprocentowania kredytów preferencyjnych. Zakładany cel będzie moŝliwy do osiągnięcia poprzez obniŝenie limitu cenowo-kosztowego dla nieruchomości mogących być przedmiotem finansowania kredytem preferencyjnym (ograniczenie oferty mieszkaniowej w wyniku obniŝenia poziomu maksymalnej ceny za 1 m² powierzchni uŝytkowej, a przez to zmniejszenie liczby udzielanych kredytów preferencyjnych) oraz wyłączenie moŝliwości finansowania kredytem preferencyjnym transakcji mieszkaniowych realizowanych na rynku wtórnym. Kolejnym krokiem będzie zakładane zakończenie realizacji programu preferencyjnych kredytów mieszkaniowych Rodzina na Swoim z początkiem 2013 roku. Zaproponowane w załoŝeniach projektu nowelizacji ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania zmiany przewidują: 1) zmniejszenie współczynnika kształtującego poziom limitu cenowo-kosztowego z 1,4 do 1,3 z jednoczesnym wprowadzeniem nowej zasady wyznaczania wartości limitu cenowo-kosztowego dla gmin sąsiadujących z miastami wojewódzkimi oraz dla byłych miast wojewódzkich, zgodnie z którą limit ten w ww. przypadkach jest równy średniej arytmetycznej dwóch ostatnio ogłoszonych wartości wskaźnika, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266) dotyczącego miasta będącego stolicą danego województwa, 7

8 nie mniej jednak niŝ 1,3 średniej arytmetycznej dwóch ostatnio ogłoszonych wartości wskaźnika dla tej gminy (zmiana w art. 2 pkt 7 obowiązującej ustawy); 2) poszerzenie katalogu osób uprawnionych do skorzystania z kredytu objętego dopłatą do oprocentowania o osoby prowadzące jednoosobowe gospodarstwa domowe, z zastrzeŝeniem wykorzystania kredytu preferencyjnego na zakup/budowę pierwszego własnego mieszkania o maksymalnej powierzchni na poziomie 50 m 2 oraz określenia dla tej grupy limitu powierzchniowego kalkulacji dopłat na poziomie 30 m 2, pozostałe warunki jak dla dotychczasowych beneficjentów programu (dodanie pkt 3 w art. 3 ust. 1, a w konsekwencji dokonania tej zmiany wprowadzenie stosownych zmian w art. 4 ust. 1 i 2, art. 5, art. 8 ust. 1 obowiązującej ustawy); 3) określenie maksymalnego wieku docelowego kredytobiorcy (tj. kaŝdego z małŝonków, osoby samotnie wychowującej, a takŝe osoby prowadzącej jednoosobowe gospodarstwo domowe) na poziomie 35 lat (zmiana w art. 3 lub art. 4 obowiązującej ustawy); 4) wyłączenie moŝliwości finansowania kredytem preferencyjnym transakcji mieszkaniowych realizowanych na wtórnym rynku nieruchomości (określenie w odpowiednich jednostkach redakcyjnych w art. 5 ust. 1 obowiązującej ustawy ostatecznego terminu złoŝenia wniosku o kredyt preferencyjny na realizację zakupu nieruchomości na rynku wtórnym na dzień 31 grudnia 2010 roku); 5) przyjmowanie wniosków o kredyty preferencyjne do dnia 31 grudnia 2012 r. (wskazanie w odpowiednich jednostkach redakcyjnych w art. 5 ust. 1 obowiązującej ustawy ostatecznego terminu złoŝenia wniosku o kredyt preferencyjny). Z uwagi na zakres i charakter proponowanych zmian wpływ nowych rozwiązań na skutki budŝetowe z tytułu dopłat będzie zróŝnicowany. Efektem samego poszerzenia grupy osób uprawnionych do zaciągnięcia kredytu byłby wzrost liczby udzielanych kredytów preferencyjnych, w stosunku do sytuacji pozostawienia istniejących regulacji prawnych w tym zakresie. Proponowana w tym zakresie zmiana nie wpłynie jednak na wzrost liczby udzielanych kredytów oraz wysokość wydatków z tytułu dopłat, jako pochodną akcji kredytowej prowadzonej przez banki, poniewaŝ towarzyszyły jej będą równoległe zmiany ograniczające skalę programu oraz rozmiary wydatków budŝetowych przeznaczanych na jego obsługę. W przypadku poszerzenia grupy potencjalnych kredytobiorców rozwiązania towarzyszące tej zmianie zakładają określenie bardziej restrykcyjnych warunków związanych z moŝliwością udzielenia kredytu jednoosobowemu gospodarstwu domowemu (kredyt udzielony wyłącznie na pierwsze mieszkanie, ograniczony przedmiotowo zakres przedsięwzięć), jak równieŝ niŝszej podstawy określającej wysokość naleŝnych dopłat (parametr powierzchniowy będący podstawą kalkulacyjną dopłat obniŝony z 50 m 2 do 30 m 2 ). Na znaczące obniŝenie skali wydatków budŝetowych na dopłaty po wprowadzeniu proponowanych zmian wpłyną jednak przede wszystkim równoległe do poszerzenia grupy adresatów wsparcia rozwiązania, przewidujące obniŝenie limitu cenowo-kosztowego uprawniającego do zaciągnięcia kredytu (obniŝenie wskaźnika 1,4 do wysokości 1,3), określenie maksymalnego wielu kredytobiorcy oraz ukierunkowanie programu wyłącznie na 8

9 kredytowanie budowy domów jednorodzinnych i transakcji dokonywanych na rynku pierwotnym. Uwzględniając dotychczasową strukturę przedsięwzięć finansowanych kredytem preferencyjnym w efekcie tylko tej ostatniej zmiany ocenia się, Ŝe wpływ rozwiązań proponowanych w projekcie, pomimo poszerzenia zakresu adresatów wsparcia wpłynie na ograniczenie liczby udzielanych kredytów w porównaniu z sytuacją braku zmian ustawowych (wg danych na dzień 31 marca br. 61,44% ogólnej udzielonych kredytów finansowało transakcje zawierane na rynku wtórnym). 2. Propozycje zmian uzupełniających o charakterze porządkującym i doprecyzowującym warunki stosowania dopłat Dotychczasowy okres realizacji programu uzasadnia równieŝ wprowadzenie korekt ustawowych doprecyzowujących niektóre przepisy ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania, obejmujących m.in. doprecyzowanie katalogu celów inwestycyjnych związanych z zaciągnięciem kredytu czy wprowadzenie rozwiązań eliminujących przypadki nieuzasadnionego stosowania dopłat. Propozycje załoŝeń przewidują w tym zakresie: 1) uzupełnienie definicji kredytu preferencyjnego o zastrzeŝenie przeznaczenia tego kredytu na zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych docelowego kredytobiorcy, beneficjenta dopłat (zmiana w art. 2 pkt 3 obowiązującej ustawy); 2) poszerzenie katalogu osób uprawnionych do zawarcia umowy o kredyt preferencyjny (w celu uzyskania przez docelowego kredytobiorcę zdolności kredytowej) o osoby małŝonków rodzeństwa docelowego kredytobiorcy (zmiana w art. 3 ust. 1a obowiązującej ustawy); 3) uzupełnienie zapisu art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b) obowiązującej ustawy o zastrzeŝenie wyłączenia moŝliwości udzielenia kredytu preferencyjnego na zakup spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, którego przedmiotem jest lokal mieszkalny w budynku wielorodzinnym lub dom jednorodzinny od osób, o których mowa w art. 3 i ust. 1a obowiązującej ustawy; 4) określenie dwóch rodzajów nieruchomości, tj. lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, mogących powstać w wyniku przeprowadzenia robót budowlanych dotyczących budynku mieszkalnego albo budynku lub lokalu o innym przeznaczeniu na cele mieszkalne (zmiana w art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. f) obowiązującej ustawy). 5) określenie przypadków, w których zaprzestaje się stosowania dopłat w sytuacjach, gdy lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny finansowany kredytem preferencyjnym przestaje pełnić dla docelowego kredytobiorcy funkcje mieszkalne (zmiany w art. 9 obowiązującej ustawy), tj.: a) uzyskanie przez docelowego kredytobiorcę w okresie stosowania dopłat prawa własności lub współwłasności do innego lokalu mieszkalnego lub budynku mieszkalnego lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w całości lub w części, którego przedmiotem jest inny lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny; przypadek wyłączony stanowiłoby uzyskanie tych praw w drodze spadku, 9

10 b) dokonanie przez docelowego kredytobiorcę w okresie stosowania dopłat zmiany sposobu uŝytkowania lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, na którego zakup/budowę został udzielony kredyt preferencyjny, a więc przeznaczenie go na cele inne niŝ zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych; 6) inne zmiany o charakterze formalno-prawnym: a) doprecyzowanie rodzaju nieruchomości, jakiej właścicielem nie moŝe być docelowy kredytobiorca w dniu zawarcia umowy kredytu preferencyjnego, tj. budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego z wyłączeniem domu jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego, na nabycie lub budowę którego docelowy kredytobiorca zaciąga kredyt preferencyjny (art. 4 ust. 1 pkt 1 obowiązującej ustawy), b) doprecyzowanie rodzaju tytułu prawnego, jakiego podmiotem nie moŝe być docelowy kredytobiorca w dniu zawarcia umowy kredytu preferencyjnego, tj. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, w całości lub w części, którego przedmiotem jest dom jednorodzinny lub lokal mieszkalny (art. 4 ust. 1 pkt 2 obowiązującej ustawy), c) wprowadzenie obowiązku złoŝenia w dniu zawarcia umowy kredytu preferencyjnego przez docelowego kredytobiorcę prowadzącego jednoosobowe gospodarstwo domowe oświadczenia umoŝliwiającego zweryfikowanie jego uprawnienia do stosowania dopłat na warunkach określonych dla tego rodzaju beneficjenta finansowego wsparcia (zmiana w art. 4 ust. 2 obowiązującej ustawy), d) dostosowanie funkcjonującego w obecnie obowiązującej treści ustawy brzmienia tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego uzyskiwanego w spółdzielni mieszkaniowej do faktycznie funkcjonującego w polskim systemie prawnym w związku z uchyleniem przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych dotyczących budowania w celu ustanowienia na rzecz członków spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu (zmiana w art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. d) obowiązującej ustawy). 3. Przepisy merytoryczne i uzasadnienie proponowanych zmian systemowych 1) Zmniejszenie współczynnika kształtującego poziom limitu cenowo-kosztowego z 1,4 do 1,3. Jednoczesne określenie nowej zasady wyznaczania wartości limitu cenowokosztowego dla gmin sąsiadujących z miastami wojewódzkimi oraz dla byłych miast wojewódzkich (limit równy średniej arytmetycznej dwóch ostatnio ogłoszonych wartości wskaźnika, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, dotyczącego miasta będącego stolicą danego województwa, nie mniej jednak niŝ 1,3 średniej arytmetycznej dwóch ostatnio ogłoszonych wartości wskaźnika dla tej gminy zmiana w art. 2 pkt 7 obowiązującej ustawy). ObniŜenie wskaźnika z 1,4 na 1,3 stanowi element działań zmierzających do stopniowego wyhamowania programu i wygaszania akcji kredytowej, jak równieŝ słuŝących obniŝeniu 10

11 wydatków budŝetu państwa (przez zawęŝenie oferty mieszkań spieniającej warunki ustawowe i obniŝenie liczby kredytów preferencyjnych objętych stosowaniem dopłat do ich oprocentowania). Ten element programu powinien bardziej oddziaływać na rynek podaŝy zachęcając do obniŝania cen nieruchomości i utrzymywania ich na poziomie moŝliwym do zaakceptowania przez potencjalnych kredytobiorców. Wysokość tego parametru na poziomie 1,3 wydaje się być wielkością wystarczającą dla wyznaczenia limitu cen dla segmentu mieszkań objętych finansowym wsparciem z budŝetu państwa. Przeciwwagą dla tej zmiany będzie korekta formuły określania wartości średniego wskaźnika w niektórych lokalizacjach. W duŝej części miejscowości graniczących z miastem wojewódzkim występuje skokowy spadek wartości maksymalnej ceny mieszkania (wskaźnik obliczany jednolicie dla wszystkich gmin danego województwa z wyłączeniem miasta wojewódzkiego), nie znajdujący uzasadnienia w realiach rynku lokalnego. Niejednokrotnie limit nie odpowiada rzeczywistemu poziomowi średnich cen mieszkań, który jest bezpośrednio związany z relacjami na rynku mieszkaniowym w przylegającym ośrodku miejskim. W efekcie skokowa dysproporcja wysokości średniego wskaźnika sprawia, Ŝe oferta mieszkań spełniających warunek ustawowy jest bardzo ograniczona lub wręcz moŝe nie występować: ceny oferowanych mieszkań połoŝonych w miejscowościach przylegających do miast wojewódzkich osiągają niejednokrotnie poziom zbliŝony do poziomu cen notowanych w lokalizacjach miast wojewódzkich. Podobny problem dotyka równieŝ lokalnych ośrodków miejskich, które utraciły status stolicy województwa. Proponowane rozwiązanie przyczyni się przynajmniej w części gmin do złagodzenia tego zjawiska. 2) Poszerzenie katalogu osób uprawnionych do skorzystania z kredytu preferencyjnego o jednoosobowe gospodarstwa domowe, z zastrzeŝeniem wykorzystania kredytu na zakup pierwszego własnego mieszkania o maksymalnej powierzchni na poziomie 50 m 2 oraz określenia dla tej grupy limitu powierzchniowego kalkulacji dopłat na poziomie 30 m 2 (dodanie pkt 3 w art. 3 ust. 1, a w konsekwencji dokonania tej zmiany wprowadzenie stosownych zmian w art. 4 ust. 1 i 2, art. 5, art. 8 ust. 1 obowiązującej ustawy). Zaproponowane poszerzenie kręgu beneficjentów programu Rodzina na Swoim o osoby samotne wychodzi naprzeciw oczekiwaniom społecznym. Stanowi takŝe element działań na rzecz zachęcenia i wsparcia samotnych młodych ludzi, stojących u progu dorosłego i samodzielnego Ŝycia, w podejmowaniu decyzji o zakładaniu rodziny i rodzicielstwie. Wielu z nich powstrzymuje się z decyzją o załoŝeniu rodziny i uzaleŝnia ją od zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych jednym ze sposobów wpływających na podjęcie waŝnych decyzji Ŝyciowych byłoby skorzystanie z preferencyjnego kredytu mieszkaniowego, którego spłata objęta jest okresowym wsparciu finansowym z budŝetu państwa. Jak wskazano powyŝej, poszerzenie katalogu osób uprawnionych do finansowego wsparcia o jednoosobowe gospodarstwa domowe zostało uzaleŝnione od spełnienia dodatkowego warunku finansowania kredytem pierwszego mieszkania. Oznacza to, Ŝe zgodnie z opracowanymi załoŝeniami osoby takie takŝe do dnia zawarcia umowy kredytu preferencyjnego nie mogłyby być właścicielem lub współwłaścicielem budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego oraz nie mogłoby przysługiwać im spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, którego przedmiotem był lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny. Wprowadzenie warunku 11

12 pierwszego mieszkania będzie wymagało złoŝenia przez docelowych kredytobiorców prowadzących jednoosobowe gospodarstwo domowe dodatkowego oświadczenia o nieposiadaniu odpowiednich tytułów prawnych takŝe w okresie do dnia zawarcia umowy kredytu preferencyjnego. Włączenie do programu nowej grupy beneficjentów wsparcia, tj. jednoosobowych gospodarstw domowych, zostało związane równieŝ z równoległym określeniem limitów powierzchniowych na poziomie odpowiednio niŝszym od tych, jakie dotyczą dotychczasowych kredytobiorców (małŝeństwa i osoby samotnie wychowujące dzieci). Parametr maksymalnej powierzchni uŝytkowej lokalu mieszkalnego, uprawniającej do ubiegania się o kredyt preferencyjny, został określony w przypadku nowych kredytobiorców na poziomie niŝszym, wynoszącym 50 m², co w świetle danych GUS, zgodnie z którymi przeciętna powierzchnia uŝytkowa nowych mieszkań przeznaczonych na sprzedaŝ wynosi niespełna 68 m² jest ograniczeniem uzasadnionym dla kredytu zaciąganego przez jedną osobę prowadzącą samodzielne gospodarstwo domowe. W przypadku dotychczasowych kredytobiorców limity powierzchni pozostałyby na niezmienionym poziomie. ObniŜeniu podlega takŝe podstawa naliczania dopłaty w przypadku kredytu preferencyjnego zaciągniętego przez jednoosobowe gospodarstwo domowe podstawę tę stanowi część salda kredytu skalkulowana w oparciu o wskaźnik wyznaczony przez stosunek powierzchni 30 m 2 do wielkości maksymalnej powierzchni lokalu mieszkalnego nabywanego przez jednoosobowe gospodarstwo domowe (50 m 2 ). Wyznaczenie wielkości powierzchni kalkulacyjnej na poziomie nie niŝszym niŝ 30 m 2 ma zapobiec tendencji tworzenia zasobów mieszkaniowych w tzw. substandardzie w wyniku realizowania inwestycji pod kątem spełnienia ustawowego kryterium powierzchni uŝytkowej decydującej o wysokości stosowanych dopłat. Wielkość zaproponowana w projekcie wydaje się stanowić optimum, którego nie powinno się obniŝać: zgodnie z danymi zawartymi w Małym Roczniku Statystycznym Polski 2009 przeciętna powierzchnia uŝytkowa mieszkania w istniejących zasobach zamieszkiwanego przeciętnie przez 3 osoby wyniosła w 2008 r. ogółem 70,2 m 2, tak więc powierzchnia uŝytkowa przypadająca na 1 osobę wyniosła ok. 24 m 2 wielkości te były wyŝsze w stosunku do danych za rok ) Określenie maksymalnego wieku docelowego kredytobiorcy (tj. kaŝdego z małŝonków, osoby samotnie wychowującej i jednoosobowego gospodarstwa domowego) na poziomie 35 lat (zmiana w art. 3 lub art. 4 obowiązującej ustawy). Wprowadzenie zmiany ma na celu większe powiązanie programu z celami polityki społecznej państwa, w szczególności w obszarze działań wpływających na poprawę sytuacji demograficznej kraju. Wprowadzenie kryterium wiekowego ukierunkuje oddziaływanie programu na tę grupę gospodarstw domowych, którą z racji wieku cechuje najwyŝsza zdolność tworzenia przyrostu naturalnego (zgodnie z przeprowadzonymi analizami najwyŝszą liczbę urodzeń na kobiet obserwuje się grupie kobiet do 34 roku Ŝycia). 12

13 Tabela nr1. Liczba dzieci na 1000 kobiet w poszczególnych grupach wiekowych Płodność - urodzenie Ŝywe w 2008 roku na 1000 kobiet w wieku lat Źródło: GUS. Opracowanie: Departament Analiz Strategicznych w KPRM (DAS) Na podstawie przeprowadzonych analiz rekomendowano ustalenie wieku docelowego kredytobiorcy na róŝnych poziomach w zaleŝności od rodzaju kredytobiorcy, wskazując ustalenie kryterium wiekowego na poziomie 34 lat dla osób pozostających w związku małŝeńskim oraz na poziomie 29 lat dla jednoosobowych gospodarstw domowych. Aby uniknąć zarzutu traktowania obywateli niezgodnie z konstytucyjną zasadą równości, mając na względzie brak dalszego róŝnicowania warunków dla poszczególnych grup beneficjentów finansowego wsparcia, w projekcie przyjęto jednolite kryterium wiekowe ustalone na poziomie 35 lat (dla jednoosobowych gospodarstw domowych na takim samym poziomie jak dla rodzin). Argumentem przemawiającym za ustaleniem kryterium wieku na tym samym poziomie niezaleŝnie od rodzaju kredytobiorcy jest fakt, iŝ jednoosobowe gospodarstwa domowe muszą spełnić bardziej restrykcyjne warunki dotyczące nieruchomości przedstawianej do finansowania kredytem preferencyjnym. W przypadku tych osób uzyskanie uprawnienia dotyczy finansowania tzw. pierwszego mieszkania, tj. wyłącznie lokalu mieszkalnego o powierzchni uŝytkowej nie przekraczającej 50 m², pod warunkiem nieposiadania Ŝadnej innej nieruchomości do dnia zawarcia umowy kredytu preferencyjnego włącznie. W przypadku dotychczasowych beneficjentów wsparcia warunek braku tytułu własności musi być spełniony na dzień podpisania umowy kredytu preferencyjnego. Ponadto dotychczasowi beneficjenci mogą finansować nabycie lub budowę mieszkania o powierzchni do 75 m² lub domu o powierzchni do 140 m². Dodatkowe ograniczenie w przypadku jednoosobowych gospodarstw domowych dotyczy takŝe wymiaru stosowanych dopłat limit powierzchni kalkulacyjnej dla naliczenia dopłat wynosi 30 m² (w przypadku mieszkania finansowanego przez dotychczasowych beneficjentów wsparcia limit ten wynosi 50 m²). Dodatkowym uzasadnieniem ustalenia kryterium wieku na jednolitym poziomie wiekowym w odniesieniu do wszystkich kredytobiorców są wyniki przeprowadzonych analiz dzietności w układzie wiekowym, w świetle których 90% urodzeń ma miejsce w grupie kobiet do 34 roku Ŝycia. Ustalenie kryterium wieku dla jednoosobowych gospodarstw domowych nawet nieco powyŝej sugerowanej granicy wieku (35 lat) pozwoli więc wspierać tę grupę samotnych kobiet, w tym takŝe w wieku powyŝej 29 lat, w której prawdopodobieństwo podejmowania decyzji o posiadaniu potomstwa jest największe (rodzicielstwo w związkach nieformalnych). Jak wynika z przeprowadzonych analiz, na poziom liczby urodzeń mają takŝe wpływ indywidualne decyzje podejmowane przez osoby ankietowane decyzje te są zróŝnicowane w zaleŝności od wieku tych osób, a takŝe od tego, czy posiadają juŝ dzieci. 13

14 Tabela nr 2. Powody rezygnacji z posiadania dzieci osoby nie posiadające potomstwa Z powodu zrealizowania swoich planów prokreacyjnych (mam juŝ dzieci) Z powodu sytuacji materialnej, w tym: 18% 18% 17% 8% Nie stać mnie - mam zbyt mało pieniędzy 6% 11% 8% 2% Nie mam odpowiednich warunków mieszkaniowych 7% 5% 5% 4% ObniŜyłby się mój standard Ŝycia 5% 3% 4% 2% Z wyboru 36% 40% 41% 32% Z powodu konfliktu między rolami zawodowymi i rodzinnymi 13% 7% 9% 2% Z powodu wieku 1% 2% 5% 20% Z powodu braku partnera 22% 19% 16% 25% Inne 10% 11% 11% 8% Źródło: Opracowanie DAS na podstawie badania CBOS Tabela 3 Powody rezygnacji z posiadania dzieci - osoby posiadające jedno dziecko Z powodu zrealizowania swoich planów prokreacyjnych (mam juŝ dzieci) % 49% 55% 53% Z powodu sytuacji materialnej, w tym: 22% 31% 23% 13% Nie stać mnie - mam zbyt mało pieniędzy 8% 15% 14% 8% Nie mam odpowiednich warunków mieszkaniowych 10% 12% 6% 3% ObniŜyłby się mój standard Ŝycia 4% 4% 3% 2% Z wyboru 7% 7% 5% 8% Z powodu konfliktu między rolami zawodowymi i rodzinnymi 7% 8% 11% 8% Z powodu wieku 0% 0,4% 1% 12% Z powodu braku partnera 2% 2% 2% 3% Inne 4% 1% 2% 2% Źródło: Opracowanie DAS na podstawie badania CBOS Przedstawionych danych wskazują, Ŝe brak odpowiednich warunków mieszkaniowych jest jednym z istotnych czynników rzutujących na postawy prokreacyjne. NaleŜy przy tym zauwaŝyć, Ŝe problem braku odpowiedniego mieszkania jest wymieniany częściej w młodszych grupach wiekowych szczególnie wśród osób do 30 roku Ŝycia. Bardzo istotnym wydaje się, Ŝe problem ten niemal dwukrotnie częściej wymieniają osoby, które mają juŝ dziecko. 1 Pojedyncze odpowiedzi z tej kategorii zaliczono do odpowiedzi z wyboru. 14

15 Wskazane powyŝej dane dodatkowo przemawiają za ustaleniem kryterium wieku docelowego kredytobiorcy na poziomie nie wyŝszym niŝ 35 lat. Kryterium to podlegałoby weryfikacji wg roku złoŝenia wniosku o kredyt preferencyjny, tzn. potencjalni beneficjenci finansowego wsparcia uzyskiwaliby uprawnienie do tego wsparcia, jeŝeli w roku złoŝenia wniosku o kredyt preferencyjny nie ukończyli 35 lat. 4) wyłączenie moŝliwości finansowania kredytem preferencyjnym transakcji mieszkaniowych realizowanych na wtórnym rynku nieruchomości (wskazanie w odpowiednich jednostkach redakcyjnych w art. 5 ust. 1 obowiązującej ustawy ostatecznego terminu złoŝenia wniosku o kredyt preferencyjny na realizację zakupu nieruchomości na rynku wtórnym); Przedstawiona w projekcie propozycja wprowadzenia do programu zmiany systemowej polega na wyłączeniu moŝliwości finansowania kredytem preferencyjnym z dniem wejścia w Ŝycie nowelizacji (załoŝony 1 stycznia 2011 r.) transakcji zawieranych na wtórnym rynku nieruchomości. Proponowane rozwiązanie ma na celu skoncentrowanie wsparcia budŝetowego na nowych inwestycjach mieszkaniowych, przyczyniających się do poprawy ogólnej sytuacji mieszkaniowej. WaŜną przesłanką wprowadzenia zmiany jest zwiększenie interwencyjnego oddziaływania programu w warunkach okresowych zagroŝeń spowolnienia gospodarczego, dotykającego w istotnym stopniu rynek mieszkaniowy (sytuacja związana z finansowaniem nieruchomości jedną z przyczyn zjawisk kryzysowych w gospodarkach światowych), oraz określenie takich rozwiązań, które optymalizowały będą skutki budŝetowe związane z realizacją programu Rodzina na Swoim (wpływy budŝetowe z tytułu nowych inwestycji mieszkaniowych). Propozycją w istotnym stopniu powiązaną z korektą oddziaływania programu będzie równoległe obniŝenie wskaźników maksymalnej ceny/kosztów budowy mieszkania, zgodnie z propozycją przedstawioną w pkt. 1 niniejszego rozdziału załoŝeń. 5) przyjmowanie wniosków o kredyty preferencyjne do dnia 31 grudnia 2012 r. (wskazanie w odpowiednich jednostkach redakcyjnych w art. 5 ust. 1 obowiązującej ustawy ostatecznego terminu złoŝenia wniosku o kredyt preferencyjny); Propozycje zmian przedstawionych w projekcie przewidują zakończenie okresu przyjmowania wniosków o kredyt w ramach programu Rodzina na Swoim z końcem 2012 r. z zachowaniem praw nabytych, czyli uprawnienia do otrzymywania finansowego wsparcia z budŝetu państwa (dopłat) do zakończenia okresu stosowania tego wsparcia wynikającego z ustawy. Zgodnie z przeprowadzoną analizą, termin zakończenia funkcjonowania programu preferencyjnych kredytów mieszkaniowych Rodzina na Swoim powinien być wyznaczony z uwzględnieniem czynników koniunkturalnych kształtujących stan sektora budowlanego w Polsce. W okresie spowolnienia gospodarczego sektor budowlany odnotowuje głębsze rozwarcie luki popytowej, niŝ całość gospodarki. Departament Analiz Strategicznych w KPRM (DAS) sporządził projekcję kształtowania się wartości dodanej w budownictwie, a następnie z określonego w wyniku prognozy szeregu wyodrębnił komponent cykliczny (odchylenia bieŝącej aktywności od potencjału). Dla obu scenariuszy, prognoza tempa 15

16 przyrostu wartości dodanej w budownictwie wskazuje, iŝ istotnego oŝywienia koniunktury w sektorze budownictwa wynikającego z ekspansji gospodarczej moŝna oczekiwać pod koniec 2012 roku. Dalsza stymulacja tego sektora, w sytuacji wystąpienia pozytywnej luki popytowej staje się bezcelowa, stąd rok 2012 powinien być ostatnim rokiem aktywnego funkcjonowania programu Rodzina na Swoim. Rysunek nr 1. Roczne tempo wzrostu PKB (wyrównane sezonowo) scenariusz bazowy Źródło: Eurostat, MF, obliczenia DAS. Rysunek 2 Komponent cykliczny PKB i wartości dodanej w budownictwie - scenariusz bazowy 2 Źródło: Obliczenia DAS na podstawie Eurostat, MF. 2 Dane od I kwartału 2010 roku stanowią prognozę. Komponent cykliczny został wyodrębniony za pomocą filitra Christiano- Fitzgeralda. 16

17 Dodatkowym czynnikiem, który naleŝy wziąć pod uwagę, jest perspektywa wejścia Polski do strefy euro i związana z tym faktem konwergencja stóp realnych do poziomu obowiązującego w unii walutowej. Fakt ten będzie dodatkowo stymulował sektor budowlany, w którym koniunktura jest silnie uzaleŝniona od ceny pieniądza w gospodarce. JuŜ przed wejściem do strefy euro spodziewana jest stopniowa konwergencja stóp procentowych, co moŝe stanowić czynnik stymulujący sektor nawet na 2 lata przed samym przystąpieniem do strefy. Zakładając kalendarz wprowadzenia euro przewidujący 2015 rok, efekty mogą wystąpić juŝ w 2013 r. Stanowi to dodatkowy argument za wygaszeniem programu w tym roku. Jednocześnie, argumentem za jego kontynuacją w krótkim okresie jest spodziewany cykl zacieśniania polityki monetarnej w najbliŝszej przyszłości. Uwzględniając czynniki przedstawione w przeprowadzonej analizie, projektodawca zdecydował się określić termin zakończenia aktywnego funkcjonowania programu preferencyjnych kredytów mieszkaniowych Rodzina na Swoim na koniec roku W przedstawionym projekcie zakłada się, Ŝe kredyty preferencyjne udzielane na podstawie wniosków złoŝonych do dnia wejścia w Ŝycie przygotowywanej nowelizacji będą udzielane na dotychczas obowiązujących warunkach. Zakładany termin wejścia w Ŝycie przepisów projektu ustawy nowelizującej został określony na dzień 1 stycznia 2011 r. 4. Przepisy merytoryczne i uzasadnienie proponowanych zmian uzupełniających 1) Uzupełnienie definicji kredytu preferencyjnego o zastrzeŝenie przeznaczenia tego kredytu na zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych docelowego kredytobiorcy, beneficjenta dopłat (zmiana w art. 2 pkt 3 obowiązującej ustawy). Z uwagi na cel programu Rodzina na Swoim jakim jest wspieranie średniozamoŝnych rodzin, w ich dąŝeniach do zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych i pozyskania pierwszego, własnego mieszkania, w pełni zasadne jest wprowadzenie zapisu zastrzegającego przeznaczenie kredytu preferencyjnego tylko na zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych docelowego kredytobiorcy korzystającego z finansowego wsparcia. ZastrzeŜenie to projektodawca wprowadza w samej definicji kredytu preferencyjnego. TakŜe w okresie stosowania dopłat nieruchomość finansowana kredytem preferencyjnym powinna słuŝyć celom mieszkaniowym docelowego kredytobiorcy z wyłączeniem moŝliwości przekształcenia na lokale uŝytkowe przeznaczane na działalność własną lub do wynajmowania (zmiana zaproponowana w pkt 5 poniŝej). 2) Poszerzenie katalogu osób, mogących zawrzeć umowę o kredyt preferencyjny (w celu uzyskania przez docelowego kredytobiorcę zdolności kredytowej) o osoby małŝonków rodzeństwa docelowego kredytobiorcy (zmiana w art. 3 ust. 1a obowiązującej ustawy). Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o zmianie ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu własnego mieszkania wprowadziła do programu Rodzina na Swoim zmianę umoŝliwiającą zawieranie umowy o kredyt preferencyjny przez inne osoby, niŝ docelowy kredytobiorca czyli beneficjent finansowego wsparcia. Dochody tych osób (z najbliŝszej rodziny docelowego kredytobiorcy) mogą być uwzględnione do oceny zdolności kredytowej w przypadku, gdy sam docelowy kredytobiorca w ocenie banku zdolności takiej nie posiada (art. 3 ust. 1a ustawy). Ustawodawca wprowadził katalog zamknięty tychŝe osób, obejmujący 17

18 zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, ojczyma, macochę lub teściów osoby te zaliczane są do I grupy podatkowej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768). Ustawodawca nie wskazał w katalogu osób małŝonków rodzeństwa docelowego kredytobiorcy zaliczanych juŝ do II grupy podatkowej. Proponowane rozszerzenie katalogu właśnie o małŝonków rodzeństwa docelowego kredytobiorcy stanowi odpowiedź na postulaty poselskie i uwagi zgłaszane przez potencjalnych kredytobiorców. Uzasadnieniem dla takiej zmiany są dość często występujące przypadki, gdy siostra docelowego kredytobiorcy nie uzyskuje dochodów (pozostając np. na urlopie wychowawczym) i tym samym nie moŝe wpłynąć na zdolność kredytową docelowego kredytobiorcy. Natomiast wystarczająco wysokie zarobki jej małŝonka mogłyby być uwzględnione w ocenie zdolności kredytowej docelowego kredytobiorcy, jednakŝe osoba ta z powodu braku ujęcia w katalogu uprawnionych do zawarcia umowy o kredyt preferencyjny nie moŝe w tej roli wystąpić. 3) Uzupełnienie zapisu art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b) obowiązującej ustawy o zastrzeŝenie wyłączenia moŝliwości udzielenia kredytu preferencyjnego na zakup spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, którego przedmiotem jest lokal mieszkalny w budynku wielorodzinnym lub dom jednorodzinny od osób, o których mowa w art. 3 ust. 1a obowiązującej ustawy. Zaproponowana zmiana ma wykluczyć moŝliwość zakupu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, którego przedmiotem jest mieszkanie lub dom jednorodzinny od osób, o których mowa w art. 3 ust. 1a obowiązującej ustawy, tj. członków rodziny docelowego kredytobiorcy, którzy mogą podnieść zdolność kredytową docelowego kredytobiorcy wykluczenie analogiczne jak w przypadku transakcji określonych w art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a) obowiązującej ustawy. Rozwiązanie to wyeliminuje sytuacje, gdy transakcje obrotu nieruchomością odbywają się pomiędzy najbliŝszymi członkami rodziny (najczęściej między rodzicami a dziećmi), gdy zamieszkują oni wspólnie w nieruchomości przedstawionej do kredytowania i korzystają z ustawowego prawa wspomoŝenia zdolności kredytowej docelowych kredytobiorców. 4) Określenie dwóch rodzajów nieruchomości, tj. lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego mogących powstać w wyniku przeprowadzenia robót budowlanych dotyczących budynku mieszkalnego albo budynku lub lokalu o innym przeznaczeniu na cele mieszkalne (zmiana w art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. f) obowiązującej ustawy). Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. f) dopłaty mogą być stosowane, jeŝeli kredyt preferencyjny został udzielony na nadbudowę, przebudowę lub rozbudowę budynku mieszkalnego lub adaptację budynku lub lokalu o innym przeznaczeniu na cele mieszkalne, w celu uzyskania lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość. Tak skonstruowany zapis nie przewiduje moŝliwości udzielenia kredytu preferencyjnego i stosowania dopłat do jego oprocentowania, gdy w wyniku wskazanej w tym przepisie inwestycji powstaje dom jednorodzinny. Jak jednak wskazuje kilkuletnia juŝ praktyka banków uczestniczących w programie Rodzina na Swoim, częste są przypadki, gdy w wyniku przebudowy budynku o charakterze niemieszkalnym powstaje dom jednorodzinny. W świetle obowiązujących przepisów ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu 18