Zeszyty Naukowe nr 14

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe nr 14 POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE Kraków 2013 Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu im. E. Kwiatkowskiego w Gdyni Udział Niemiec w eksporcie polskich towarów analiza wybranych wskaźników 1. Wprowadzenie Tradycje polsko-niemieckich powiązań ekonomicznych, politycznych oraz gospodarczych sięgają dawnych czasów. Niewątpliwie jednak najbardziej interesujący wydaje się ich rozwój w XX w., a dokładniej po zakończeniu I wojny światowej, kiedy to Polska odzyskała niepodległość po ponad stu latach niebytu na scenie politycznej i ekonomicznej [Ziółkowski 2010, s. 893]. Rok 1990 był wyjątkowy dla gospodarki niemieckiej ze względu na zjednoczenie Niemiec, ale był również istotny dla Polski, szczególnie dla jej handlu zagranicznego, gdyż nastąpiły zmiany powiązań zewnętrznych. W polskiej gospodarce doszło do reorientacji z kierunku wschodniego na zachodni [Ziółkowski 2010, s. 893]. Na początku XXI w. gospodarki poszczególnych krajów są ściślej niż kiedykolwiek przedtem powiązane wymianą dóbr i usług oraz przepływami inwestycji. Ekonomia międzynarodowa nigdy nie była aż tak ważna jak obecnie. Handel międzynarodowy odgrywa istotną rolę w gospodarce światowej, także w Polsce dynamika eksportu i importu jest znacznie wyższa od tempa wzrostu gospodarczego. Ponadto w ostatnich latach w gospodarce światowej pojawiło się wiele nowych wyzwań. Ekonomiści z powodzeniem stosowali wobec nich dotychczasowe narzędzia analizy, ale często byli zmuszeni do przemyślenia na nowo wielu istotnych kwestii. Ich prezentacji poświęcony jest właśnie niniejszy artykuł [Krugman i Obstfeld 2007, s. 1 2].

2 70 Czynniki determinujące strumienie handlu zagranicznego, jak również struktura wzajemnych oddziaływań, są dość podobne we wszystkich rozwiniętych gospodarkach. Zmienia się natomiast siła oddziaływania poszczególnych czynników, co jest efektem dostosowywania się krajów do nowej sytuacji na rynku międzynarodowym [Barteczko i Przystupa 2006, s. 4; Ziółkowski 2013a, s. 427]. W związku z tak dynamicznym rozwojem handlu pomiędzy Polską a Niemcami autor niniejszej pracy dokonał analizy eksportu polskich towarów do RFN, kierując się tezą, że rośnie znaczenie handlu wewnątrzgałęziowego we wzajemnych obrotach handlowych. Dodatkowo zbadane i określone zostały czynniki determinujące przewagę komparatywną polskiego eksportu towarów do Niemiec w poszczególnych grupach towarowych. 2. Podstawy teoretyczne Analizując wymianę międzynarodową, należy postawić ważne pytanie: dlaczego istnieje wymiana handlowa między krajami? Dlaczego analiza ekonomiczna, polityczna oraz skutki społeczne wymiany między dwoma partnerami handlowymi z dwóch różnych krajów są tak różne od analizy skutków wymiany między partnerami handlowymi w obrębie rynku krajowego? [Trebilcock i Howse 1999, s. 6]. Można też zapytać, dlaczego kraje uczestniczą w wymianie międzynarodowej. Odpowiedź wydaje się dość prosta z dwóch podstawowych powodów. Po pierwsze, kraje różnią się między sobą, czerpią z tego wzajemne korzyści, ale pod warunkiem że każdy kraj produkuje te dobra, w których produkcji jest lepszy. Po drugie, kraje handlują, ponieważ wykorzystują korzyści skali. Produkując określone dobra, kraj może to robić bardziej efektywnie oraz na większą skalę aniżeli wtedy, gdyby produkował wszystko. Na lepsze zrozumienie powodów współpracy między krajami pozwalają uproszczone modele ilustrujące powody wzajemnej wymiany handlowej [Krugman i Obstfeld 2009, s. 27]. A. Smith w 1776 r. sformułował twierdzenie, że gdy dwa kraje ze sobą dobrowolnie prowadzą wymianę handlową, muszą czerpać z tego korzyści. Jeśli jakiś kraj traciłby na tym lub nie osiągał profitów zrezygnowałby ze współpracy [Smith 1776, t. 3]. Teorię sformułowaną przez A. Smitha traktuje się jako pierwszą teorię handlu międzynarodowego 1. Nawiązując do myśli A. Smitha, należy stwierdzić, że korzyści występują wtedy, gdy występuje przewaga absolutna. 1 Smith podważył podstawową teorię merkantylistów, że źródłem bogactwa państw jest gromadzenie zasobów złota. W swej teorii wykazał, że handel międzynarodowy jest grą o sumie niezerowej. Oznacza to, że każde państwo uzyskuje korzyści z handlu międzynarodowego.

3 Udział Niemiec w eksporcie polskich towarów Teoria kosztów względnych D. Ricarda jest rozszerzeniem i jednocześnie uogólnieniem teorii kosztów absolutnych A. Smitha, zgodnie z którą w wymianie handlowej decyduje poziom bezwzględnych kosztów produkcji, a większe korzyści z wymiany będzie odnosił partner, który potrafi wytworzyć dobra mniejszym nakładem. Zgodnie z tą teorią decydujące znaczenie dla korzyści czerpanych przez obydwu partnerów handlowych z wymiany ma względny stosunek kosztów produkcji dóbr, które są przedmiotem wymiany w krajach partnerów, a nie bezwzględny poziom nakładów, jakie w poszczególnych krajach należy ponieść na wytworzenie tych dóbr [Ricardo 1821, s , 27, , ]. Biorąc pod uwagę fakt, że przewaga absolutna jest określona przez porównanie produktywności pracy, to jest możliwe, by uczestnik wymiany nie miał żadnej absolutnej korzyści z czegokolwiek [Haberler 1929, s ]. Innymi słowy, przez korzyść komparatywną należy rozumieć zdolność gospodarki danego kraju do produkowania określonego dobra bardziej efektywnie niż w innych krajach. Wyraża się ona przez specjalizację eksportową. Zdolność ta jest determinowana przez relatywne wyposażenie danego kraju w czynniki produkcji, technologie, a także przez strukturę kosztów produkcji, strukturę popytu i korzyści skali [Person i Salenbier 1983, s. 7 i nast.]. Natomiast w ujęciu dynamicznym korzyść komparatywna obejmuje zasoby naturalne, infrastrukturę ekonomiczną, kapitał, technologie, kapitał ludzki, efektywną alokację zasobów, zdolność do generowania innowacji, a także zdolność do antycypowania zmieniających się warunków wewnętrznych i międzynarodowych [Bieńkowski 1988, s ; Strojny 2006, s ]. Handel wewnątrzgałęziowy dotyczy zjawiska jednoczesnego nakładania się wektorów eksportowych i importowych, a więc dwukierunkowej wymiany produktów identycznych jednorodnych w ramach wymiany przygranicznej, sezonowej czy cyklicznej lub podobnych, będących bliskimi substytutami. Przedmiotem zainteresowania teorii handlu wewnątrzgałęziowego jest nakładanie się kierunków handlu dobrami zróżnicowanymi, których produkcja i wymiana wymagają specjalizacji o charakterze wewnątrzgałęziowym (por. [Mongiało 2007, s. 43]). Teoria handlu wewnątrzgałęziowego zakłada, że warunkiem niezbędnym wystąpienia specjalizacji są wewnętrzne korzyści skali przy jednoczesnej możliwości różnicowania produktów, a także zamiłowanie konsumentów do różnorodności (love of variety), które jest istotnym czynnikiem stymulującym wymianę handlową (por. [Ruffin 1999, s. 7; Serwach 2011, s. 48]). Natomiast to, czy wymiana między krajami dojdzie do skutku i w jakiej skali będzie prowadzona, zależy od sytuacji ekonomicznej na międzynarodowych rynkach, specyfiki rynku potencjalnych partnerów handlowych oraz cech charakterystycznych produktów.

4 72 W związku z powyższym na intensywność handlu wewnątrzgałęziowego wpływają warunki współpracy międzynarodowej decydujące o sile wzajemnego przyciągania się państw. Siła ta może zależeć m.in. od takich czynników, jak (por. [Ruffin 1999, s. 7]): bliskość geograficzna (w tym przypadku Niemcy są naszym sąsiadem), która sprzyja wymianie wewnątrzgałęziowej, ponieważ stwarza możliwość obniżenia kosztów transakcyjnych oraz kosztów transportu. Ma to szczególne znaczenie w wypadku dóbr zróżnicowanych, które charakteryzują się dużą elastycznością popytu, a więc reagują na każdy spadek popytu lub wzrost cen, co powoduje, że im większa jest elastyczność popytu na dobra zróżnicowane, tym handel wewnątrzgałęziowy między krajami jest intensywniejszy [Czarny 2006, s ]; usuwanie barier handlowych wzmacnia intensywność wymiany handlowej, co ma szczególne znaczenie w handlu wewnątrzgałęziowym (por. model grawitacyjny handlu), gdyż podobnie jak obniżanie kosztów transportu jest bodźcem do wzrostu wymiany handlowej; więzi integracyjne są dodatnio skorelowane z handlem wewnątrzgałęziowym. Szczególnie obserwuje się wzrost jego dynamiki wśród krajów należących do bloków integracyjnych, np. Unii Europejskiej, NAFTA. Więzi integracyjne łączą kraje o podobnym stopniu rozwoju, dzięki czemu łatwiejszy jest proces liberalizacji [por. Mahdavinia 2009, s. 4]; wspólnota kulturowa, podobnie jak integracja gospodarcza, pozytywnie wpływa na handel wewnątrzgałęziowy. Na obszarach mających wspólne dziedzictwo kulturowe, których mieszkańcy używają wspólnego języka, mają wspólną religię, intensywność wymiany jest większa. Przykładem mogą być kraje skandynawskie, kraje francuskojęzyczne czy kraje Ameryki Południowej. Uogólniając, można przyjąć, że handel wewnątrzgałęziowy przynosi cztery formy korzyści [Rynarzewski i Zielińska-Głębocka 2006, s. 148]: konsumenci mają większy wybór dóbr ze względu na szerszą gamę odmian, gatunków i modeli produktów oferowanych na rynkach zarówno krajowym, jak i zagranicznych. Zostaje więc zaspokojony popyt na różnorodność produktów; zmniejszają się koszty produkcji w porównaniu z tymi, jakie by były w warunkach autarkii, co związane jest m.in. z korzyściami skali; zwiększają się rozmiary rynku, w wyniku oferowania większej liczby dóbr; maleje wpływ handlu na podział dochodów między podstawowe czynniki produkcji, przez co zmniejsza się znaczenie teorematu Stolpera-Samuelsona 2. 2 Według W. Stolpera i P. Samuelsona właściciel czynnika produkcji, który w danym kraju jest rzadszy niż w pozostałych krajach, traci na handlu w stosunku do sytuacji autarkii.

5 Udział Niemiec w eksporcie polskich towarów P. Krugman twierdzi, że korzyści z handlu wewnątrzgałęziowego odnoszą przedsiębiorstwa. Ma to głównie związek z korzyściami skali i zbytu, w odniesieniu do których autor ten analizuje handel polsko-niemiecki według wybranych wskaźników. Jego zdaniem handel międzygałęziowy rozwija się zgodnie z zasadą kosztów względnych, natomiast handel wewnątrzgałęziowy jest dążeniem firm do osiągania korzyści skali produkcji. Według P. Krugmana w każdej gałęzi można wyodrębnić rozmiary produkcji i sprzedaży, które gwarantują osiągnięcie odpowiednich korzyści, dlatego poszczególne kraje wytwarzają i eksportują jedynie określony wolumen produktów danej gałęzi, a pozostały importują (por. [Krugman 1981, s ]). Przytaczając słowa autora omawianej koncepcji: każdy kraj jest eksporterem netto z gałęzi, z których ma względną przewagę. Pomimo wewnątrzgałęziowej specjalizacji będzie importował te produkty, których jest eksporterem netto, i będzie się odbywał zarówno handel wewnątrzgałęziowy, jak i międzygałęziowy. Natomiast im bardziej jest podobne wyposażenie krajów w czynniki wytwórcze, tym mniej są zróżnicowane ich struktury produkcji, a w konsekwencji ich wymiana ma charakter wewnątrzgałęziowy [Krugman 1983, s. 344]. Od 1991 r. Polska gospodarka odnotowuje deficyt w handlu zagranicznym. Jak powszechnie wiadomo, w długim okresie tego typu tendencja jest szkodliwa dla gospodarki i należy dążyć do jej zmiany. Według wielu badaczy zmniejszenie deficytu powinno się dokonać nie przez ograniczenie importu, lecz przez zwiększenie eksportu, który decyduje o rozwoju ekonomicznym wielu krajów [Khalafall i Webb 2001, s ; Śliwiński 2012, s. 32]. Zwiększenie polskiego eksportu wymaga natomiast zwiększenia konkurencyjności polskich firm na rynku międzynarodowym. Dla celów artykułu przyjęto za M. Gorynią, że konkurencyjność jest to umiejętność konkurowania 3, a więc działania i przetrwania w konkurencyjnym otoczeniu [Luka 2002, s. 48; 2010, s. 77; Dzikowska i Gorynia 2012, s. 4]. W literaturze przyjęto wiele definicji konkurencyjności, które zwracają głównie uwagę na [Śliwiński 2012, s. 34]: zdolność przedsiębiorstwa do zrównoważonego wzrostu w długim okresie, a także dążenie do utrzymywania i powiększania udziałów rynkowych [Lubiński 1995], znalezienie w branży uprzywilejowanej pozycji, która będzie korzystna względem innych sił konkurencyjnych w danym otoczeniu [Porter 1985, s ], zdolność do zbudowania mniejszym kosztem oraz szybciej niż konkurenci umiejętności, które powinny generować nowe produkty, lepsze od produktów konkurentów [Hamel i Prahalad 1994, s ], 3 Konkurowanie ma na celu pokonanie krajów lub firm zmierzających do realizacji podobnych lub identycznych dążeń lub osiągnięcie przewagi nad nimi [Dzikowska i Gorynia 2012, s. 3].

6 74 zdolność do projektowania, wytwarzania i sprzedawania dóbr, których ceny, jakość, a także inne walory są bardziej atrakcyjne od odpowiednich cech dóbr oferowanych przez konkurentów [Flejterski 1984, s ]. Obecnie z konkurencyjnością przedsiębiorstwa związane są dwa nurty, rozwijane w ramach zarządzania to nurt pozycjonowania oraz nurt zasobowy [Dzikowska i Gorynia 2012, s. 13]. Pozycjonowanie wprowadził do literatury M. Porter, odwołując się do pozycji zajmowanej przez przedsiębiorstwo, a także jego położenia względem pozostałych uczestników otoczenia konkurencyjnego (odbiorców, dostawców, producentów, aktualnych i przyszłych konkurentów). Z drugiej strony sam twórca koncepcji pozycjonowania podkreślał, że analizując konkurencyjność przedsiębiorstwa, patrzył na przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwa przez pryzmat działań (the activity-based view) [Dzikowska i Gorynia 2012, s. 14]. Równolegle z analizami M. Portera zaczął rozwijać się nurt zasobowy, który koncentrował się bezpośrednio na analizie trwałej przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa, która związana jest bezpośrednio z posiadanymi przez firmę zasobami [Wernerfelt 1984, s ; Barney 1991, s ; Prahalad i Hamel 1990, s ]. Omawiana koncepcja wywodzi się z dorobku teoretycznego dotyczącego wyróżniających kompetencji głównie ricardiańskiej analizy renty gruntowej, która została opracowana przez E. Penrose, a która dotyczyła wzrostu firmy oraz antymonopolowych implikacji ekonomicznych [Dzikowska i Gorynia 2012, s. 17; Barney i Clark 2009, s. 4 14]. Wraz z zachodzącymi procesami globalizacji przedsiębiorstwa powinny działać selektywnie, dopasowując koncepcje konkurencyjności zarówno klasyczne, jak i te współczesne do specyfiki swojej branży. Z przeprowadzonej analizy wynika, że w ekonomii klasycznej konkurencja miała głównie charakter rywalizacji w zakresie cen. Natomiast inne znaczenie konkurencji pojawia się, gdy brany jest pod uwagę zakres działań podejmowanych przez firmy. Następuje oddzielenie pojęcia konkurencji od pojęcia rynku, a wielkość firmy nie jest już warunkiem koniecznym efektywnej konkurencji [Kultys 2007, s. 17]. 3. Analiza wskaźnikowa eksportu polskich towarów do Niemiec Aby w pełni zobrazować zmiany strukturalne w polskim handlu towarowym z Niemcami, można skorzystać z trzech popularnych wskaźników: wskaźnika pokrycia handlu (trade coverage TC) (por. [Pawlas i Adamiecki 2008, s. 65]), wskaźnika ujawnionej przewagi komparatywnej (revealed comparative advan-

7 Udział Niemiec w eksporcie polskich towarów tages RCA) [Lechman i Olczyk 2010, s. 877] oraz indeksu intensywności handlu wewnątrzgałęziowego (indeks Grubela-Lloyda G-L) [Borowski 2001, s ]. Wskaźnik pokrycia handlu pozwala określić, w którym sektorze lub grupie towarowej i dany kraj ma przewagę. Odzwierciedla on stopień pokrycia krajowego importu przez krajowy eksport. Wskaźnik TC wykorzystywany jest do badania relacji eksportu i importu na płaszczyźnie danego sektora lub towaru i liczony według wzoru: Exi TC = 100, Im gdzie: Ex i wartość eksportu towaru lub grupy towarów, Im i wartość importu towaru lub grupy towarów. Wartość wskaźnika TC większa od 100 oznacza, że dany kraj posiada względną wewnętrzną przewagę nad badanymi partnerami, gdyż wartość eksportu przewyższa wartość importu. Drugi z wymienionych wskaźników, tj. wskaźnik ujawnionej przewagi komparatywnej, został wprowadzony przez B. Balassę [1989, s ]. Zaproponował on, aby przewagi komparatywne kraju k w eksporcie grupy towarowej i do kraju j były oceniane na podstawie relatywnego udziału grupy towarowej i w eksporcie kraju k do udziału tej samej grupy towarowej i w imporcie z kraju j, tj. [Barteczko i Przystupa 2006, s. 5]: RCA = i Ex k i k Ex Im Im gdzie: Ex i k wartość eksportu towaru lub grupy towarów kraju k, Im i j wartość importu towaru lub grupy towarów kraju j. Wartość wskaźnika RCA większa od 1 oznacza, że kraj posiada ujawnioną przewagę komparatywną w eksporcie na badany rynek zagraniczny. Trzeci z wymienionych wskaźników, tj. indeks intensywności handlu wewnątrzgałęziowego Grubela-Lloyda, polega na ustaleniu, jaki procent obrotów handlowych pomiędzy dwiema gospodarkami realizowany jest w ramach poszczególnych branż (handel wewnątrzgałęziowy), jaki zaś pomiędzy nimi (handel międzygałęziowy) [Borowski 2001, s. 22]. j i j,

8 76 Wartości indeksu Grubela-Lloyda wyznaczono zgodnie ze wzorem: ( Exi + Imi) Exi Imi IITi =, Ex + Im gdzie: Ex i wartość eksportu towaru lub grupy towarów, Im i wartość importu towaru lub grupy towarów. Powyższy indeks IIT i jest miarą względną przyjmującą wartości z przedziału [0, 1]. Jeżeli IIT i = 1, to przyjmuje się, że cały handel ma charakter wewnątrzgałęziowy, tzn. Ex i = Im i. Gdy natomiast IIT i = 0, to eksport i import nie nakładają się wzajemnie w obrębie i-tej gałęzi, co oznacza, że handel wewnątrzgałęziowy w ogóle nie występuje. IIT można podzielić na dwa typy [Marrewijk 2008, s. 2]: handel poziomo zróżnicowany (wymiana podobnymi towarami, podobnej jakości i o podobnych cenach) odnosi się do jednoczesnego importu i eksportu towarów sklasyfikowanych w obrębie tej samej branży i na tym samym etapie przetworzenia. Jest prawdopodobny dzięki zróżnicowaniu produktów, na przykład przy jednoczesnym imporcie i eksporcie autobusów z Polski i do Niemiec (Solaris eksport, Mercedes import). Jeśli te autobusy są produkowane przy użyciu podobnych technologii oraz gdy zapewniają podobne funkcje, są klasyfikowane w obrębie tego samego sektora. Niemniej autobusy Solaris różnią się wyglądem i charakterystyką produktu nieznacznie od importowanych autobusów Mercedes, dzięki temu zaspokajają pragnienia różnych (innych) konsumentów. handel pionowo zróżnicowany (wymiana towarów różniących się jakością i ceną) handel ten odnosi się do jednoczesnego importu i eksportu towarów sklasyfikowanych w tej samej branży, ale na różnych etapach przetwarzania. Na podstawie zwiększenia zdolności do organizowania rozdrobnienia procesu produkcyjnego na różne etapy, z których każdy prowadzi się w różnych miejscach, korzystając z lokalnych warunków. W artykule wskaźnik Grubela-Lloyda obliczono dla ponad 5500 produktów (sklasyfikowanych na poziomie sześciocyfrowej klasyfikacji CN podzielonych na XXI sekcji, handel poziomo zróżnicowany). Odpowiada to teoretycznemu pojęciu gałęzi, a także przy sześciostopniowym poziomie agregacji grup towarowych możliwe jest jak najpełniejsze porównanie tych samych produktów i określenie rzeczywistego pokrywania się wartości eksportu i importu, czyli poziomu intensywności handlu wewnątrzgałęziowego [Michałek i Śledziewska-Kołodziejska 2000, s ; Molendowski 2006, s. 81]. Analizy wskaźników TC oraz RCA dokonano na podstawie Rocznika statystycznego handlu zagranicznego wydawanego co roku przez Główny Urząd i i

9 Udział Niemiec w eksporcie polskich towarów Statystyczny, natomiast analizy indeksu G-L dokonano na podstawie danych Eurostatu. Obliczenia przeprowadzono na podstawie scalonej nomenklatury (combined nomenclature CN), tj. systemu katalogowania towarów w obrocie handlowym Unii Europejskiej. Stosuje się ją w postępowaniu celnym oraz dla potrzeb ewidencyjnych. Scalona nomenklatura wykorzystywana jest w 27 krajach UE, a także w Maroko i Tunezji. Stanowi ona szczegółową klasyfikacją grup towarów, w ramach której każdemu towarowi przyporządkowuje się ośmiocyfrowy kod. Dwie pierwsze cyfry kodu CN określają sekcję, dwie następne dział, do którego przyporządkowany jest dany produkt 4. Scalona nomenklatura podzielona jest na XXI sekcji. Analizując wskaźnik TC dla handlu Polski z Niemcami w latach , można zaobserwować znaczną tendencję spadkową w ponad połowie sekcji CN (tabela 1). Największy spadek (z 305% w 2007 r. do 30% w 2008 r., a następnie najwyższy wzrost do 552% w 2010 r.) widać w sekcji XII Obuwie, nakrycia głowy itd. W sekcji I Zwierzęta żywe; produkty pochodzenia zwierzęcego odnotowano ponad 50-procentowy spadek w 2009 r. w stosunku do 2007 r. Mógł on być spowodowany chorobami zwierząt hodowlanych oraz mniejszą produkcją nastawioną na eksport (zob r.). Systematyczny wzrost wskaźnika TC i jego stabilizację w latach 2010 i 2011 można obserwować w następujących sekcjach: Produkty pochodzenia roślinnego, Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły z nich, Materiały i artykuły włókiennicze, Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny. Polska w handlu z Niemcami ma przewagę w wymianie handlowej, która charakteryzuje się niską wartością dodaną i niską technologią produkcji. Następna część analizy dotyczy wskaźnika ujawnionej przewagi komparatywnej RCA. Analizując wskaźnik RCA dla omawianej sytuacji, można stwierdzić, że po stronie Polski przewaga komparatywna występuje w przypadku wszystkich sekcji, które charakteryzują się produktami o niskiej wartości dodanej. Oznacza to, że Polska ma zdolność wytwarzania tych wyrobów taniej niż Niemcy. Wynika to m.in. z niskich kosztów pracy czy dostępu do tańszych surowców. Spadek wartości wskaźnika RCA w większości sekcji w 2008 r. pokazuje jednak, że następuje obniżenie konkurencyjności Polski wobec Niemiec. Ma to związek m.in. z rosnącymi płacami w Polsce oraz początkiem światowego kryzysu finansowego i spowolnieniem koniunktury gospodarczej w Niemczech. W latach 2010 i 2011 nastąpiła poprawa wskaźnika RCA w większości sekcji, głównie wpływ na to miała lepsza koniunktura w Niemczech, która w istotny sposób wpływa na eksport polskich towarów do Niemiec. Sekcja, w której występuje największa przewaga komparatywna, to: Artykuły przemysłowe różne meble, prefabrykaty 4 Por. Główny Urząd Satytstyczny, ( ).

10 78 Tabela 1. Wskaźnik TC dla handlu Polski z Niemcami w latach (w %) CN Nazwa sekcji I Zwierzęta żywe; produkty pochodzenia zwierzęcego , II Produkty pochodzenia roślinnego , III Tłuszcze i oleje ,48 53 IV Przetwory spożywcze , V Produkty mineralne ,62 97 VI Produkty przemysłu chemicznego ,43 50 VII Tworzywa sztuczne i kauczuk oraz artykuły z nich ,94 72 VIII Skóry i artykuły z nich , IX Drewno i artykuły z drewna , X Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły z nich ,50 82 XI Materiały i artykuły włókiennicze , XII Obuwie, nakrycia głowy itp , XIII Artykuły z kamienia, wyroby ceramiczne, szkło , XIV Perły, kamienie szlachetne, metale szlachetne i artykuły z nich , XV Metale nieszlachetne i artykuły z nich , XVI Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny , XVII Sprzęt transportowy , XVIII Przyrządy i aparatura, optyczne, fotograficzne, pomiarowe, kontrolne itp ,38 53 XIX Broń i amunicja ,02 5 XX Artykuły przemysłowe różne meble, prefabrykaty budynków, zabawki itp , XXI Dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki ,54 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: [Rocznik statystyczny 2008, s ; 2009, s ; 2010, s ; 2011, s ; 2012, s ]. budynków, zabawki itp. Natomiast najniższy wskaźnik we wszystkich badanych latach Polska osiągnęła dla sekcji Broń i amunicja oraz Dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki (zob. tabela 2).

11 Udział Niemiec w eksporcie polskich towarów Tabela 2. Wskaźnik RCA dla handlu Polski z Niemcami w latach CN Nazwa sekcji I Zwierzęta żywe; produkty pochodzenia zwierzęcego 3,32 1,94 1,20 1,33 1,33 II Produkty pochodzenia roślinnego 1,77 1,68 2,27 2,10 1,38 III Tłuszcze i oleje 1,74 0,90 0,66 0,90 0,50 IV Przetwory spożywcze 1,22 1,16 0,90 0,90 0,98 V Produkty mineralne 0,77 0,78 0,51 0,88 0,92 VI Produkty przemysłu chemicznego 0,39 0,41 0,33 0,43 0,47 VII Tworzywa sztuczne i kauczuk oraz artykuły z nich 0,63 0,67 0,61 0,63 0,69 VIII Skóry i artykuły z nich 1,88 1,82 1,49 1,55 1,04 IX Drewno i artykuły z drewna 2,16 1,86 2,22 2,39 2,34 X Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły z nich 0,71 0,76 0,77 0,76 0,78 XI Materiały i artykuły włókiennicze 1,47 1,77 1,85 1,87 1,88 XII Obuwie, nakrycia głowy itp. 3,35 0,34 4,69 5,16 2,75 XIII Artykuły z kamienia, wyroby ceramiczne, szkło 0,99 0,98 0,89 0,88 1,01 XIV Perły, kamienie szlachetne, metale szlachetne i artykuły z nich 1,94 1,83 0,85 1,68 1,57 XV Metale nieszlachetne i artykuły z nich 1,04 1,06 0,85 0,88 0,98 XVI Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny 0,97 1,05 1,06 1,09 1,04 XVII Sprzęt transportowy 0,91 0,89 1,41 1,05 1,04 XVIII Przyrządy i aparatura, optyczne, fotograficzne, pomiarowe, kontrolne itp. 0,50 0,50 0,41 0,50 0,51 XIX Broń i amunicja 0,05 0,01 0,02 0,02 0,05 XX Artykuły przemysłowe różne meble, prefabrykaty budynków, zabawki itp. 5,77 5,68 6,12 6,36 6,72 XXI Dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki 0,04 0,05 0,04 0,05 0,02 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: [Rocznik statystyczny 2008, s ; 2009, s ; 2010, s ; 2011, s ; 2012, s ]. Obecnie uważa się, że handel wewnątrzgałęziowy odgrywa coraz bardziej istotną rolę w gospodarce światowej, ponadto im jego intensywność jest wyższa, tym dany kraj jest bardziej konkurencyjny [Teoria handlu 2004, s. 32].

12 80 Tabela 3. Wartości indeksu Grubela-Lloyda dla handlu Polski z Niemcami w latach (szósty poziom dezagregacji) CN Nazwa sekcji I Zwierzęta żywe; produkty pochodzenia zwierzęcego 0,37 0,43 0,48 0,44 0,41 II Produkty pochodzenia roślinnego 0,36 0,42 0,32 0,33 0,35 III Tłuszcze i oleje 0,20 0,25 0,31 0,25 0,25 IV Przetwory spożywcze 0,49 0,52 0,47 0,50 0,49 V Produkty mineralne 0,21 0,22 0,22 0,24 0,26 VI Produkty przemysłu chemicznego 0,30 0,32 0,35 0,33 0,34 VII Tworzywa sztuczne i kauczuk oraz artykuły z nich 0,42 0,45 0,44 0,46 0,49 VIII Skóry i artykuły z nich 0,38 0,41 0,46 0,43 0,44 IX Drewno i artykuły z drewna 0,35 0,36 0,44 0,45 0,47 X Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły z nich 0,34 0,36 0,38 0,43 0,47 XI Materiały i artykuły włókiennicze 0,37 0,37 0,38 0,39 0,39 XII Obuwie, nakrycia głowy itp. 0,45 0,44 0,45 0,48 0,48 XIII Artykuły z kamienia, wyroby ceramiczne, szkło 0,4 0,41 0,41 0,45 0,46 XIV Perły, kamienie szlachetne, metale szlachetne i artykuły z nich 0,42 0,50 0,53 0,41 0,34 XV Metale nieszlachetne i artykuły z nich 0,41 0,42 0,43 0,42 0,41 XVI Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny 0,44 0,44 0,48 0,45 0,47 XVII Sprzęt transportowy 0,42 0,43 0,50 0,44 0,44 XVIII Przyrządy i aparatura, optyczne, fotograficzne, pomiarowe, kontrolne itp. 0,29 0,27 0,30 0,31 0,28 XIX Broń i amunicja 0,46 0,01 0,05 0,07 0,20 XX Artykuły przemysłowe różne meble, prefabrykaty budynków, zabawki itp. 0,49 0,41 0,40 0,43 0,44 XXI a Dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki 0,29 0,21 0,33 0,29 0,09 a wskaźnik dla sekcji XXI jest mało miarodajny ze względu na specyfikę towarów, które są tam klasyfikowane (słaby udział tej grupy w eksporcie). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: Eurostat newxtweb/ ( ).

13 Udział Niemiec w eksporcie polskich towarów Analiza sekcji za pomocą wskaźnika Grubela-Lloyda pokazuje, że handel wewnątrzgałęziowy występuje w tych sekcjach, w których Polska ma zdolność produkcji wyrobów po niższej cenie niż Niemcy (ze względu na niskie koszty pozyskania pracy czy dostęp do tańszych surowców). Główne sekcje, w których występuje handel wewnątrzgałęziowy, to: Przetwory spożywcze (mięso, sok jabłkowy, woda mineralna) 5, Drewno oraz wyroby z drewna (głównie pianina, fortepiany, zegary wiszące drewniane, wyroby z korka), Obuwie i nakrycia głowy (obuwie z podeszwą z plastiku i sztucznej skóry, parasolki przeciwsłoneczne, laski), Produkty przemysłu chemicznego (kwas azotowy, tlenki boru, nadsiarczany, mydło w postaci kostek lub balsamu), Tworzywa sztuczne, kauczuk (korki, pokrywki, kapsle). 4. Zakończenie Porównując wewnątrzgałęziowy handel Polski z Niemcami, można stwierdzić, że jest on zgodny z handlem wewnątrzgałęziowym Polski ogółem, a szczególnie Polski z krajami Unii Europejskiej (tabela 4), tylko jego intensywność jest z reguły wyższa o kilka punktów procentowych [Pawlas i Adamiecki 2008, s ]. Tendencja ta nie jest zaskakująca, ponieważ ponad 1/4 polskiego eksportu towarów to eksport do Niemiec, który stanowi około 1/3 polskiego eksportu towarów do krajów Unii Europejskiej. Dodatkowo za bardzo pozytywny można uznać fakt, że handel wewnątrzgałęziowy Polski z Niemcami występuje wśród tylu sekcji. Oznacza to, że polskie towary są konkurencyjne na rynku niemieckim. Niemniej, jak już wspomniano, głębsza analiza sekcji za pomocą wskaźnika Grubela-Lloyda pokazuje, że handel wewnątrzgałęziowy występuje w tych sekcjach, w których Polska ma zdolność produkcji wyrobów po niższej cenie niż Niemcy (ze względu na niskie koszty pozyskania pracy czy dostęp do tańszych surowców). Słabe nakłady finansowe na B + R powodują, że konkurencyjność polskich towarów w Niemczech, szczególnie wyrobów high-tech, pogarsza się, co obniża wartość wskaźnika handlu wewnątrzgałęziowego [Ziółkowski 2013b, s. 79]. W polskiej gospodarce brak również tzw. tajemniczych mistrzów przede wszystkim firm średniej wielkości (np. niemiecki Kaercher, Brita, Tetra), które są fundamentem siły eksportowej danego kraju [por. Zarzycka 2010, s. 165]. 5 W nawiasie podano towary, dla których wartość indeksu Grubela-Lloyda jest ponad 0,9.

14 82 Tabela 4. Wartości indeksów TC, RCA oraz Grubela-Lloyda* dla handlu Polski z Unią Europejską w latach CN Nazwa sekcji TC RCA Indeks Grubela-Lloyda I Zwierzęta żywe ,65 1,82 1,43 1,48 1,42 0,41 0,37 0,37 0,40 0,42 II Produkty pochodzenia roślinnego ,82 0,79 0,84 0,76 0,68 0,42 0,43 0,41 0,41 0,44 III Tłuszcze i oleje ,84 0,67 0,66 0,65 0,51 0,26 0,26 0,31 0,26 0,30 IV Przetwory spożywcze ,40 1,41 1,38 1,36 1,41 0,46 0,48 0,46 0,47 0,49 V Produkty mineralne ,02 0,96 0,81 1,21 1,24 0,29 0,30 0,32 0,32 0,36 VI Produkty przemysłu chemicznego ,41 0,44 0,38 0,43 0,49 0,34 0,35 0,36 0,36 0,39 VII Tworzywa sztuczne ,66 0,69 0,65 0,67 0,70 0,46 0,48 0,47 0,49 0,53 VIII Skóry i artykuły z nich ,63 0,72 0,77 0,80 0,73 0,49 0,48 0,43 0,45 0,43 IX Drewno i artykuły z drewna ,42 2,12 2,40 2,38 2,23 0,47 0,43 0,40 0,42 0,47 X Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły z nich XI Materiały i artykuły włókiennicze ,68 0,70 0,69 0,69 0,72 0,44 0,42 0,49 0,49 0, ,92 1,05 1,02 1,07 1,13 0,41 0,45 0,45 0,46 0,45 XII Obuwie, nakrycia głowy itp ,13 1,13 1,22 1,28 1,10 0,52 0,54 0,49 0,54 0,54 XIII Artykuły z kamienia, wyroby ceramiczne, szkło XIV Perły, kamienie szlachetne, metale szlachetne i artykuły z nich XV Metale nieszlachetne i artykuły z nich ,20 1,12 1,17 1,15 1,22 0,52 0,50 0,53 0,55 0, ,31 2,20 2,58 3,29 4,46 0,42 0,39 0,42 0,32 0, ,90 0,95 0,79 0,82 0,88 0,49 0,48 0,47 0,49 0,48

15 Udział Niemiec w eksporcie polskich towarów XVI Maszyny i urządzenia, sprzęt elektryczny i elektrotechniczny ,06 1,07 1,11 1,18 1,09 0,50 0,52 0,52 0,53 0,53 XVII Sprzęt transportowy ,14 1,16 1,53 1,23 1,18 0,42 0,46 0,44 0,44 0,49 XVIII Przyrządy i aparatura, optyczne, fotograficzne, pomiarowe, kontrolne itp ,46 0,47 0,42 0,47 0,52 0,33 0,33 0,36 0,37 0,35 XIX Broń i amunicja ,02 0,02 0,09 0,25 0,10 0,13 0,08 0,22 0,27 0,35 XX Artykuły przemysłowe różne meble, prefabrykaty budynków, zabawki itp. XXI Dzieła sztuki, przedmioty kolekcjonerskie i antyki ,20 3,77 3,67 3,97 4,19 0,56 0,52 0,50 0,50 0, ,04 0,04 0,04 0,13 0,15 0,33 0,32 0,5 0,57 0,54 * wskaźnik dla sekcji XXI jest mało miarodajny ze względu na specyfikę towarów, które są tam klasyfikowane (słaby udział grupy w eksporcie); wskaźnik G-L policzony został na szóstym poziomie dezagregacji. Źródło: opracowanie własne na podstawie [Rocznik statystyczny 2009, s ; 2010, s ; 2011, s ; 2012, s ], Eurostat ( ).

16 84 Literatura Balassa B. [1989], Comparative Advantage, Trade Policy and Economic Development, New York University Press, New York. Barney J.B. [1991], Firm Resources and Sustained Competitive Advantage, Journal of Management, vol. 17, nr 1. Barney J.B., Clark D.N. [2009], Resource-based Theory. Creating and Sustaining Competitive Advantage, Oxford University Press, Oxford, New York. Barteczko K., Przystupa J. [2006], Czynniki określające zmiany strumieni handlu zagranicznego polski i ekonometryczna prognoza obrotów na lata , Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa. Bieńkowski W. [1988], The Applicability of Western Measurement Methods to Assess East European Competitiveness, Comparative Economic Studies, vol. 30, nr 3. Borowski J. [2001], Podatność Polski na szoki asymetryczne a proces akcesji do Unii Gospodarczej i Walutowej, NBP Departament Analiz i Badań, Warszawa, Czarny E. [2006], Mikroekonomia, PWE, Warszawa. Dzikowska M., Gorynia M. [2012], Teoretyczne aspekty konkurencyjności przedsiębiorstwa w kierunku koncepcji eklektycznej? Gospodarka Narodowa, nr 4. Flejterski S. [1984], Istota i mierzenie konkurencyjności międzynarodowej, Gospodarka Planowa, nr 9. Gorynia M. [2010], Konkurencyjność w ujęciu mikroekonomicznym [w:] M. Gorynia, E. Łaźniewska, Kompendium wiedzy o konkurencyjności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Haberler G. [1929], The Theory of Comparative Cost Once More, Quarterly Journal of Economics, vol. 43, nr 2. Hamel G., Prahalad C.K. [1994], Competing for the Future, Harvard Business Press, Harvard. Khalafall K.Y., Webb A.J. [2001], Export-led Growth and Structural Change: Evidence from Malaysia, Applied Economics, vol. 33, nr 3. Krugman P. [1981], Intraindustry Specialization and the Gains from Trade, Journal of Political Economy, Chicago, vol. 89, nr 5. Krugman P. [1983], New Theories of Trade among Industrial Countries, The American Economic Review, vol. 73, nr 2. Krugman P., Obstfeld M. [2007], Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Krugman P.R., Obstfeld M. [2009], International Economics. Theory & Policy, 8th edition, Pearson Education, Boston. Kultys J. [2007], Znaczenie konkurencji w teorii ekonomii [w:] Zachowanie rynkowe w teorii i praktyce, red. D. Kopycińska, Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. Lechman E., Olczyk M. [2010], Udział Polski w globalnej wymianie handlowej produktami sektora ICT [w:] Wyzwania gospodarki globalnej, t. 2, red. H. Treder, K. Żołądkiewicz, FRUG, Sopot.

17 Udział Niemiec w eksporcie polskich towarów Lubiński M. [1995], Konkurencyjność gospodarki czy przedsiębiorstwa, Gospodarka Narodowa, nr 6. Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej [2002], red. M. Gorynia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań. Mahdavinia S.M. [2009], Modelling and Patterns of Intra-Industry Trade, 9th annual IBER & TLC Conference Proceedings, Las Vegas. Marrewijk Ch. van [2008], Intra-industry Trade, Princeton University Press, Erasmus University, Rotterdam. Michałek J., Śledziewska-Kołodziejska K. [2000], Analiza i perspektywy handlu międzygałęziowego i wewnątrzgałęziowego oraz zmiany strukturalne handlu Polski z Unią Europejską [w:] Korzyści i koszty członkostwa Polski w Unii Europejskiej, IKC HZ, Warszawa. Molendowski E. [2006], Handel wewnątrzgałęziowy krajów CEFTA z państwami Unii Europejskiej, Gospodarka Narodowa, nr 5 6. Mongiało D. [2007], Możliwość zastosowania wybranych teorii handlu międzynarodowego dla wyjaśnienia rozwoju wymiany usługami, Bank i Kredyt, nr Pawlas I., Adamiecki K. [2008], Export Competitiveness of Polish Goods on Single European Market [w:] Meeting Global Challenges, red. K. Żołądkiewicz, T. Michałowski, FRUG, Sopot. Person Ch., Salenbier G. [1983] Trade Employment and Adjustment Essays in International Economics, Montreal. Porter M.E. [1985], Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance, Free Press, New York. Prahalad C.K., Hamel G. [1990], The Core Competence of the Corporation, Harvard Business Review, vol. 68, nr 3. Ricardo D. [1821], On the Principles of Political Economy and Taxation, London. Rocznik statystyczny handlu zagranicznego [ ], Warszawa, GUS. Ruffin R.R. [1999], The Nature and Significance of Intra-industry Trade, Economic and Financial Review, Fouth Quarher, Federal Reserve Bank of Dallas, Dallas. Rynarzewski T., Zielińska-Głębocka A. [2006], Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Serwach T. [2011], Od handlu między państwami do handlu na poziomie przedsiębiorstw, Gospodarka Narodowa, nr 3. Smith A. [1981], An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, The Glasgow Edition of the Works and Correspondence of Adam Smith, wyd. R.H. Campbell & A.S. Skinner, Glasgow, Liberty Press. Strojny J. [2006], Przewagi komparatywne a wymiana handlowa produktami rolnymi krajów UE, Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, nr 60. Śliwiński R. [2012], Zasoby kształtujące konkurencyjność polskich przedsiębiorstw, Gospodarka Narodowa, nr 4. Teoria handlu międzynarodowego a współczesna gospodarka światowa [2004], red. T. Rynarzewski, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań. Trebilcock M.J., Howse R. [1999], The Regulation of International Trade, Routlege, New York.

18 86 Wernerfelt B. [1984], A Resource-based View of the Firm, Strategic Management Journal, vol. 5, nr 2. Zarzycka A.M. [2010], Strategie eksportowe polskich przedsiębiorstw na rynkach WNP uwarunkowania mikroekonomiczne [w:] Eksport polskich przedsiębiorstw na rynki WNP szanse i bariery, red. M. Poniatowska-Jaksch, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa. Ziółkowski K. [2010], Zjednoczone Niemcy jako partner handlowy Polski w latach [w:] Wyzwania gospodarki globalnej. Polityka międzynarodowej współpracy gospodarczej, red. H. Treder, K. Żołądkiewicz, FRUG, Sopot. Ziółkowski K. [2013a], Determinanty rozwoju polskiego eksportu do Niemiec, Ekonomista, nr 3. Ziółkowski K. [2013b], The Activity of Polish Export Companies as a Factor Stimulating the Development of Poland s Merchandise Exports to Germany, Gospodarka Narodowa, nr 4. Exports of Polish Goods to Germany: Analysis of Selected Indicators The objective of the paper is to analyse exports of Polish goods to Germany on the basis of selected indicators. The issues of the structure and competitiveness of trade exchange between these countries still remain relevant. The basic thesis of the paper is that intra-industry trade has gained importance in the trade exchange between Poland and Germany. The paper also reviews the key theoretical concepts of trade, focusing on the evolutionary nature of their development. In recent years, trade has been considered mostly in the context of entities participating in that trade. Due to that, the paper also presents the most important theoretical concepts pertaining to company competitiveness. doktor, Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu im. E. Kwiatkowskiego w Gdyni, Wydział Zarządzania, Katedra Ekonomii. Zainteresowania naukowo-badawcze: ekonomia międzynarodowa, nowe teorie handlu zagranicznego, bezpośrednie inwestycje zagraniczne, modele panelowe. kziolkowski.ek@wp.pl