Telefon komórkowy w pomiarach uczniowskich, cz. I

Transkrypt

1 Media w edukacji Telefon komórkowy w pomiarach uczniowskich, cz. I Kazimierz Mikulski Środowisko, w którym żyje młode pokolenie, jak zauważa Jadwiga Izdebska, wypełniają nie tylko mass media 1, czyli prasa, książka, telewizja, film, radio, płyty gramofonowe, ale również tzw. nowe media: DVD, gry komputerowe, komputer, internet oraz telefon komórkowy. Koniec XX wieku, dodaje Goban-Klas 2, rozpoczyna erę komputera, internetu, telefonu komórkowego, wprowadzając współczesnego człowieka w społeczeństwo informacyjne trzeciego tysiąclecia. Autor dodaje, że jako mały układ elektroniczny, mikroprocesor łączy się z innymi technikami przekazu: telefonem i monitorem telewizyjnym, kompaktową płytą muzyczną, tworząc nowe narzędzia komunikowania: miniaturowe, mobilne i multimedialne. Nowe media elektroniczne stanowią fundament medialnej cywilizacji, społeczeństwa określanego mianem medialne, mediatyzowane, informacyjne, oparte są więc na mediach. Pod wpływem tych mediów przekształceniom ulega poczucie przestrzeni i czasu, także w szkole, powodując delokalizację 3 przestrzeni. Współczesna cywilizacja zwana medialną różni się od poprzednich stale rosnącą rolą nowych mediów cyfrowych. Nowe działanie w tej cywilizacji (ucyfrowienie) polega na upowszechnianiu kodowania cyfrowego obrazów i dźwięków, a więc mowy, pisma, obrazów graficznych. Termin cyfryzacja 4 jest używany od dłuższego czasu, wymienia go np. Nowy leksykon PWN z roku 1998, jako synonim podając digitalizację. Wprawdzie wyrazem tym nazywa się proces zamiany sygnału analogowego na cyfrowy, ale wtórne znaczenie rozpowszechniania techniki cyfrowej często pojawia się w tekstach, mówi się np. o cyfryzacji społeczeństwa. Słowa ucyfrowić, ucyfrowienie (oraz zdigitalizować, zdigitalizowanie) także są już w użyciu, toteż bez przeszkód można ich używać. W kodzie cyfrowym wszystkie elementy składowe są wyraźnie od siebie oddzielone. Goban-Klas wskazuje na fakt ten jako ułatwienie przekazu, odbioru, produkcji 5. Wprowadzenie kodu cyfrowego do nowych mediów umożliwia ich łączenie i konwergencję, operowanie tym samym uniwersalnym systemem rejestracji i transmisji informacji 6. Konwergencja (łac. convergere) to zbierać, upodabniać się 7 wiele procesów obejmujących kojarzenie zjawisk znajdujących się na pograniczu działów telekomunikacji, informatyki i multimediów. Dobrymi przykładami są następujące pary: l łączny przekaz głosu z danymi; l integracja przekazów głosu przez różne sieci (VoIP, VoFR, VoATM); l współistnienie komutacji łączy z komutacją pakietów; l współdziałanie telefonu z komputerem (CTI) 8 ; l integracja sieci lokalnych z rozległymi itd. W literaturze przedmiotu integracja 9 (ang. integration) odnosi się do organizacji systemów (komputerowych, produkcyjnych lub administracyjnych) i polega na zespoleniu tych systemów tak, aby mogły one korzystać nawzajem ze swoich 1 J. Izdebska, Telefon komórkowy i jego rola w życiu współczesnych dzieci wyzwaniem dla edukacji medialnej, up.krakow.pl/ktime/ref2009/izdebska.pdf. 2 T. Goban-Klas, Cywilizacja medialna. Geneza, ewolucja, eksplozja, WSiP, Warszawa 2005, s Delokalizacja dla gospodarki całkowite lub częściowe zaprzestanie działalności przedsiębiorstwa w jednym kraju, z równoczesnym otwarciem przedsiębiorstwa za granicą poprzez inwestycję bezpośrednią ( lub przesunięcie z miejsca właściwego, typowego, w inne; przemieszczenie ( T. Goban-Klas, Cywilizacja medialna. Geneza, ewolucja, eksplozja, WSiP, Warszawa N. Negroponte, Życie cyfrowe. Jak sie odnaleźć w sieci komputerów, Książka i Wiedza, Warszawa CTI (ang. Computer Telephony Integration) system (szereg aplikacji) integrujący telefon sieci publicznej z komputerem działającym w sieci LAN w celu tworzenia zautomatyzowanych usług opartych na serwerze (tzw. TServer) i łączu CTI (łącze pomiędzy centralą telefoniczną a serwerem). 9 Fizyka w Szkole 1/

2 zasobów takich jak pliki lub urządzenia. Integracja w informatyce to całokształt działań zmierzających do scalenia (spójności) rozwiązań informatycznych uzyskanych na zasadzie synergii. Wyróżnia się kilka jej odmian: l integracja aplikacji działania związane z wdrażaniem rozwiązań specjalizowanego oprogramowania (branżowych); l integracja danych działania mające na celu eliminowanie z bazy danych powtórzeń oraz elementów zbędnych (w miarę użytkowania dane wykazują tendencję do dezintegracji); l integracja sieciowa działania związane z instalacją sieci lokalnych i rozległych, okablowania strukturalnego, światłowodów itp.; l integracja systemowa działania z zakresu instalowania systemów operacyjnych, baz danych, oprogramowania biurowego, komunikacyjnego, okablowania strukturalnego, aktywnych urządzeń sieciowych, urządzeń pamięci masowych, łączy internetowych, kontroli dostępu, zasilania, instalacji alarmowych itp. Konwergencja to zjawisko dotyczące mediów, kultury itd. Wyróżnia się konwergencję: l mimetyczną to upodabnianie się form przekazu w mediach tradycyjnych do form przekazu w mediach nowoczesnych (internet, TV); l mimikryczną to proces odwrotny. Czyżby nowa technologia i technika kształcenia? Wszyscy, którzy uważają, że nauczanie przez komórkę to fanaberia czy najwyżej moda, powinni zastanowić się nad zmianą zdania. Jakiś czas temu w Waszyngtonie odbyła się pierwsza w historii konferencja w całości poświęcona korzyściom, jakie już przyniosło wykorzystanie telefonów komórkowych w edukacji. Według niektórych to nie trend to przyszłość kształcenia 10. W czasie, kiedy w Polsce debatuje się nad ewentualnością zakupu laptopów dla uczniów, a media rozwodzą się nad zagrożeniami czyhającymi w internecie, Amerykanie organizują już pierwsze konferencje na temat roli mobilnej edukacji. Smartfony i inne przenośne urządzenia na tyle zagościły w plecakach uczniów i studentów, że ich zastosowanie w kształceniu wydaje się naturalną konsekwencją. Jednocześnie żeby uznać je za kolejne narzędzie stosowane w kształceniu, trzeba również stworzyć całościową, metodyczną koncepcję tego, jak zaadaptować nowoczesną technologię do szkolnych warunków, żeby jak najlepiej korzystać z jej dobrodziejstw. Prelegenci konferencji zastanawiali się, jak takie metody pracy pomogą uczniom osiągać lepsze wyniki w testach kompetencji i podnosić umiejętności. Według Julie Evans z Project Tomorrow uczniowie zapytani o to, co najbardziej chcieliby mieć, odpowiadają, że laptopa. Powodem nie jest wyjątkowość tego urządzenia, ale kontrola nad własną wiedzą, którą im daje. A przecież, jak zapewniała Evans, podobne możliwości dają również telefony nowej generacji, które są dużo tańsze. Uczniowie mogą używać ich swobodnie, kiedy chcą i gdzie chcą, trochę jakby dostali laptopy, ale pomniejszone do rozmiarów pozwalających zmieścić je w kieszeni. A co istotne, telefony są urządzeniami bardzo spersonalizowanymi. Jakie są korzyści z mobilnego nauczania 11? Czym jest faktycznie mobilne urządzenie? Można je określić jako skrzynkę z cyfrowymi narzędziami, którą zawsze mamy przy sobie. Dzięki temu uczniowie mogą mieć nieograniczony dostęp do zasobów informacyjnych i pomocy, które sami stworzyli. Według prof. Elliota Solowaya z Univeristy of Michigan, twórcy oprogramowania do komórek upodabniającego je trochę do pecetów, nauczanie mobilne: l zapewnia dużą skalę: dzięki połączeniu głównych funkcji komputerów osobistych z zasobami internetowymi smartfony naprawdę dają uczniom możliwość nauki gdziekolwiek i kiedykolwiek; l jest rozwojowe: ponieważ większość uczniów i tak ma już komórkę lub inne bardziej zaawansowane narzędzie, rodzice mogą je kupować, a szkoła zainwestuje jedynie w oprogramowanie. Uczniowie wolą przenośne urządzenia od laptopów, bo łatwiej je zabierać ze sobą. Kolejnym wyzwaniem jest jeszcze stworzenie planu wprowadzenia edukacji mobilnej do programów nauczania; l jest unikalne: nauka za pośrednictwem komórek tworzy zupełnie nowe możliwości, szczególnie jeżeli chodzi o komunikację za pomocą blogów i wszelkie działania zakładające wysyłanie wiadomości tekstowych. Soloway i jego naukowcy stworzyli nawet specjalne oprogramowanie, które pozwala przekształcić smartfony w wirtualne pecety. Mobile Learning Environment (MLE) testowane jest obecnie w szkole podstawowej w Teksasie. Jak na razie pozwala m.in. na: l przeszukiwanie internetu; l odtwarzanie animacji; l używanie takich programów jak Word czy Excel. Możliwości techniczne to jednak tylko jeden aspekt rozwoju mobilnej nauki. Warto przy tej okazji zadać sobie kluczowe pytanie: po co właściwie istnieje szkoła? Tamże. 36 Fizyka w Szkole 1/2013

3 Jak dotąd powtarzano jak mantrę, że jest to instytucja służąca przekazywaniu uczniom informacji. Ale czasy się zmieniły, a uczniowie czerpią wiedzę również z internetu oraz z wielu innych źródeł. Jaką rolę odgrywa w takim razie szkoła? Agnieszka Andrzejczak pisze, że szkoła zamiast dostarczać zwykłe informacje, powinna zapewniać uczniom możliwość uczestnictwa w zadaniach opartych na współpracy, w których same informacje stanowią tylko podstawę, a nie cel sam w sobie. Tam też łączyć powinny się drogi rodziców, uczniów i członków wspólnoty lokalnej. Początki Najważniejszy dzień dla łączności telefonem komórkowym to 3 kwietnia 1973 roku. Tego dnia Martin Cooper, pracownik niewielkiej firmy Motorola, pierwszy raz w historii zadzwonił przez komórkę. Inspiracją dla zbudowania przenośnego telefonu był dla Coopera komunikator kapitana Kirka z serialu telewizyjnego Star Trek. Pierwsza komórka miała ponad 20 cm długości, ważyła ponad kilogram, nie miała wyświetlacza, a bateria wytrzymywała pół godziny rozmowy przypomina serwis Karciarz.pl. Pierwsza sieć komórkowa powstała dziesięć lat później. Jakie są znane możliwości telefonów komórkowych? Współczesny telefon komórkowy, jak podkreśla się w literaturze przedmiotu, oprócz realizowania podstawowej funkcji prowadzenia rozmowy z reguły wyposażony jest w wiele dodatkowych opcji, które są wymieniane przez producentów, m.in.: l wykorzystują właściwości sieci (np. SMS lub jego rozwinięcia takie jak EMS, MMS, cyfrowa transmisja danych); l opierają się na dodatkowym oprogramowaniu, np. budzik, notes, organizator, kalkulator, i innych aplikacjach mobilnych; l mają dodatkowe, wbudowane urządzenia, np. dyktafon, radio, odtwarzacz MP3, GPS, kamera czy aparat fotograficzny (aparaty pracujące w technologii 3G oferują możliwość prowadzenia wideokonferencji); l łączą się z internetem; l mają własne gry (najnowsze modele zamiast klawiszy wykorzystują ruchy użytkownika); l niektóre typy mają możliwość obsługi dwóch kart SIM jednocześnie. Jak wykorzystać popularność telefonów komórkowych w nauczaniu? 25 lat temu pierwszy telefon komórkowy trafił do salonów sprzedaży w Stanach Zjednoczonych 12. Już dawno przestał być elitarnym narzędziem komunikacji biznesowej, stając się podstawowym urządzeniem komunikacji w domach i instytucjach, bez względu na wiek użytkowników. Pojawia się zatem pytanie, czy popularne komórki nie przyczynią się bardziej do rewolucji w nauczaniu niż komputery. Wyniki badań rynku telefonii komórkowej pokazują, że użytkownikami komórek są osoby w coraz młodszym wieku. Już nie tylko gimnazjaliści i licealiści, ale także młodsze dzieci. Przykładowo w Wielkiej Brytanii 25% dzieci w wieku 7 10 lat ma już telefon komórkowy. Na rynku amerykańskim Yankee Group szacuje, że za 3 lata 54% dzieci w wieku 8 12 lat będzie posiadaczami komórek. Według Urzędu Komunikacji Elektronicznej w 2006 roku nasycenie rynku w Polsce telefonami komórkowymi w grupie młodzieży (13 19 lat) wynosiło 91%. Znaczenie urządzeń mobilnych w edukacji doceniają Brytyjczycy. Futurelab od dawna prowadzi badania z wykorzystaniem tych narzędzi w edukacji. Wiele ważnych i ciekawych wniosków zawiera raport Handhelds learning with handheld technologies, który dostępny jest na stronie internetowej organizacji (PDF). Rosnąca popularność telefonów komórkowych i innych urządzeń mobilnych sprzyja wykorzystaniu ich w procesie nauczania. W pewnym sensie są to urządzenia wszędobylskie, albowiem towarzyszą swojemu posiadaczowi, gdziekolwiek się udaje. Uwaga ta dotyczy zarówno telefonów, jak i palmtopów, ultramobilnych pecetów, konsoli gier i odtwarzaczy MP3. Większość z nich może obsługiwać tego samego typu programy i zasoby co komputery stacjonarne czy laptopy oraz umożliwia dostęp do narzędzi i treści edukacyjnych dla każdego etapu nauczania. Urządzenia te mogą być przenoszone w kieszeni, a ich baterie starczają na niejeden dzień pracy. Wykorzystaniem urządzeń mobilnych do nauczania interesuje się coraz więcej nauczycieli na świecie. Dzieje się tak z kilku powodów: a) urządzenia takie zachęcają do personalizacji nauczania i większej odpowiedzialności osoby uczącej się, ich łączna liczba w użytku przewyższa liczbę komputerów; b) są bardziej dostępne dla osób uczących się niż urządzenia stacjonarne; c) mogą być wykorzystane jako narzędzia edukacyjne w każdym miejscu i czasie: w domu, szkole i w jej szerokim otoczeniu; d) najbardziej zaawansowane, wielofunkcyjne telefony i palmtopy są w sprzedaży za podobną cenę co najtańsze laptopy. O wiele szybciej, nawet w ubogich społeczeństwach, rozwija się rynek telefonii komórkowej, jednocześnie wprowadzając do powszechnego użytku niedrogą i nowoczesną technologię informacyjną Fizyka w Szkole 1/

4 Na stronach internetowych 13 można przeczytać kilka uwag dotyczących zastosowania telefonów komórkowych w edukacji, m.in.: l Telefony komórkowe bezsprzecznie zdobyły sobie młodych ludzi i znalazły swoje miejsce w ich życiu mówi Graham Brown-Martin, założyciel firmy Handheld Learning, która promuje zastosowanie urządzeń mobilnych w nauczaniu i uczeniu się. l Ciągle uczymy korzystania z Worda i PowerPointa w sytuacji, gdy dzieci same wysyłają swoje filmy nagrane telefonami do YouTube. l To urządzenia mobilne staną się wkrótce głównymi narzędziami edukacji, gdy tylko dostosuje się do nich odpowiednie oprogramowanie edukacyjne i platformy nauczania, które będą pomagać młodzieży w różnych sytuacjach uważa Mike Short z O2 Group, przewodniczący Mobile Data Association. l Użycie kamery i poczty elektronicznej w telefonie pozwoli na bieżąco wysyłać raporty ze szkolnych wycieczek; wyszukiwarki internetowe w telefonie pozwolą wyszukać każdą informację potrzebną w danej chwili. Kolejny krok jak zauważa Short to tworzenie się społeczności uczących się, którzy za pośrednictwem komórek będą mogli pracować nad wspólnymi projektami w klasie, w domu lub nawet w podróży. I wcale nie jest to tylko wirtualne uczenie się i nauczanie pod szyldem Mobile 2.0. Jak funkcjonuje łączność telefonem komórkowym? W telefonie komórkowym wykorzystuje się sygnały cyfrowe. Sygnał jest wysyłany za pomocą fali elektromagnetycznej o częstotliwościach mikrofalowych. Aparat użytkownika kontaktuje się ze stacją bazową. Dane są przesyłane z telefonu do telefonu w postaci zaszyfrowanej. Głos skierowany do mikrofonu jest w telefonie próbkowany (pobierany) z wysoką częstotliwością, a następnie poddawany procesowi przetworzenia na postać cyfrową. Dalej następuje jego nałożenie na częstotliwość nośną i wysłanie przez stację bazową do telefonu odbiorcy. W aparacie odbiorcy dochodzi do odtworzenia informacji. Jak pomierzyć czas w obserwacji fizycznej? A) Ruch ciała po równi pochyłej Wśród wielu wielkości fizycznych, których pomiaru uczy się uczeń w szkolnym kształceniu, jest czas. Jednym z problemów stawianych przed młodym człowiekiem w trakcie zajęć lekcyjnych jest obserwacja ruchu ciała fizycznego, najlepiej kulki, po równi pochyłej. Już samo wykonanie równi o odpowiedniej długości (ponad 1 m) może sprawić trudności, jeśli nie mamy zestawu do ćwiczeń z mechaniki. Treść powyższego zdania jest banalna, ale spróbujmy dokonać tego, używając dostępnego telefonu komórkowego. W tym celu warto wykonać następujące kroki: l Zapoznaj się z możliwościami użycia telefonu komórkowego jako urządzenia do pomiaru czasu: 1) dostępny telefon marki Nokia typ 6303 ma w menu zapisane możliwe zastosowanie, które wykorzystamy w możliwie najszerszym kontekście; 2) w menu po wyborze <organizator> można stosować <stoper>; 3) po wyborze <stoper> można zastosować wariant: a) \pokaż ostatni\ po uruchomieniu zostają wyświetlone ostatnie dokonane wyniki wartości uzyskane po skorzystaniu z opcji <stoper>, b) \równolegle\ możliwość pomiaru ciągłego upływu czasu z konkretnym wariantem, po naciśnięciu [start] dokonania 20 pomiarów i zapisu tych pomiarów, c) \pośrednie\ możliwość w ciągłym upływie czasu pomiaru interwału (odstępu) między dwoma kolejnymi punktami pomiarowymi oraz zapisu tych pomiarów; 4) inne to: zapis pakietu wyników z pomiaru pod określoną nazwą lub w [opcje] możliwość wyboru [zeruj stoper] lub [start] do końca liczby pomiaru, a także [wróć] do pozycji pomiarowej wykonywanej uprzednio; 5) wybór możliwości [Zapis] generuje zwiększenie menu <stoper> o opcje \Pokaż\ czasy lub \Usuń\ czasy. l Wykonaj równię jako następny niezbędny krok ku pomiarom. a) Równia to płaska powierzchnia nachylona do poziomu pod pewnym kątem. Wyznaczanie parametrów ruchu ciała po tej powierzchni (przede wszystkim wyznaczenie przyspieszenia) nazywane jest zagadnieniem równi (rys. 1). b) W XVII wieku Galileusz wykorzystał obserwacje staczających się po równi pochyłej kul o różnych ciężarach do sformułowania rewolucyjnego na owe czasy wniosku, że prędkość spadającego swobodnie ciała nie zależy od jego masy. Przeczyło to przyjmowanym wtedy powszechnie (a spotykanym również obecnie!) poglądom Arystotelesa, że ciało spada tym prędzej, im jest cięższe. Na podstawie tych obserwacji Galileusz sformułował też swą regułę spadku swobodnego: 13 Tamże. 38 Fizyka w Szkole 1/2013

5 wartości liczbowe od kilku uczniów, a także powtarzane są dla dwóch (lub więcej) przemieszczających się po równi ciał (w zależności od liczby torów na równi). e) Opracowanie pomiarów także z wykorzystaniem telefonu komórkowego kalkulatora. Rys. 1. Ciało na równi pochyłej, gdzie a to kąt równi. Dokonano rozkładu sił bez tarcia W kolejnych jednostkach czasu spadające swobodnie ciało przebywa drogi proporcjonalne do kolejnych liczb nieparzystych 14. c) Do wykonania równi mogą posłużyć dwa lub najlepiej trzy kije, ewentualnie trzonki od miotły (są teraz modele mioteł z wykręcanym trzonkiem), które należy złożyć równo jeden obok drugiego i po usztywnieniu, np. sklejką lub grubszą tekturą, należy skręcić taśmą chociażby izolacyjną. Tak otrzymaną powierzchnię równi, z torem lub dwoma, do stoczenia się kulek umieszczamy na podpórce chociażby odpowiedniej wielkości pudełku. Po tych czynnościach można Fot. 1. Arystoteles przystąpić do pomiarów czasu oraz długości odcinków. d) Mierzymy czas zarówno w przepływie ciągłym, jak i w kolejnych interwałach. Po wyznaczeniu na skonstruowanej równi odcinków drogi w taki sposób, by miały się do siebie jak kolejne liczby nieparzyste 1:3:5:7 (dobry trzonek miotły ma długość około 170 cm), uczniowie wybierają w telefonie komórkowym <stoper> oraz opcję \pośrednie\ i po puszczeniu jednej kulki po równi mierzą czasy poszczególnych odcinków. Wyniki notują w zaprojektowanej (razem z nauczycielem) tabeli i wyciągają wnioski. Pomiar wykonują w grupie, czyli możliwe są do uzyskania Rys. 2. Galileusz B) Obserwacja wahadła matematycznego pomiar czasu wahań lub okresu drgań l Wahadło ciało zawieszone lub zamocowane ponad swoim środkiem ciężkości, wykonujące w pionowej płaszczyźnie drgania pod wpływem siły grawitacji. l Zjawisko niezależności okresu (T) od amplitudy (A; dla niewielkich amplitud, gdy wychylenie jest mniejsze niż 10 stopni) nazywamy izochronizmem, od greckich słów izos = stały, abramos = czas. l Prawo to odkrył na początku XVI wieku włoski uczony Galileusz, a według legendy zdarzyło się to w kościele, gdzie obserwował kołysanie się świecznika i porównywał jego okres ze swoim własnym pulsem 15. l Właściwość izochronizmu pozwoliła zastosować wahadło w zegarkach. l Po zapoznaniu się z budową najprostszego wahadła matematycznego oraz po wyjaśnieniu, jak określony jest okres, można przystąpić do jego pomiaru. l Wykonanie pomiarów, czyli pomiar czasu zarówno w przepływie ciągłym, jak i w kolejnych interwałach. a) Stosując opcję <stoper> pod nazwą \równolegle\, należy dokonać pomiaru ciągłego upływu czasu z wariantem, po naciśnięciu [start]. Dokonanie 20 pomiarów i zapisanie tych pomiarów w sytuacji, gdy 14 Przypomnijmy: w matematyce liczby parzyste i liczby nieparzyste to liczby całkowite odpowiednio podzielne lub niepodzielne przez 2. Dla każdego całkowitego k: 2k + 1 jest liczbą nieparzystą zbiór liczb nieparzystych {2k + 1: k } = {..., 5, 3, 1, 1, 3, 5,...}. 15 Prawdopodobnie kazanie było niezbyt ciekawe! Fizyka w Szkole 1/

6 1) 2) Rys. 3. Wahadło matematyczne składające się z kulki o masie m zaczepionej np. na nitce o długości l. W pozycji 1 stan wyjściowy, pozycja 2 stan po wyprowadzeniu ze stanu równowagi*. Kąt wychylenia a wahadła (kąt między wychylonym wahadłem a wahadłem w położeniu równowagi) * po wyprowadzeniu ze stanu równowagi ciało wykonuje wahnięcie i powraca do sytuacji początkowej. b) Następnie inna grupa uczniów wybiera opcję \pośrednie\ i tym samym w ciągłym upływie czasu realizuje pomiar interwałów (odstępów) między dwoma kolejnymi punktami pomiarowymi, wynikającymi z upływu czasu nazwanego okresem, oraz zapisuje odczytane wartości pomiarów. l Jeśli w sytuacji a) uczniowie po odczytaniu wartości mogą dostrzec upływ czasu po kolejnych okresach, to w sytuacji realizującej pomiar zgodnie z opisem w pkt b) mogą dostrzec wartości czasu poszczególnych okresów w tym telefonie komórkowym jest to możliwe dla wartości 19. l Po zaprojektowaniu przez uczniów wraz z nauczycielem tabelki należy ją wypełnić, a odpowiednie obliczenia umożliwiają wyciągnięcie wniosków. Rys. 4. Zależność okresu drgań wahadła T od kąta wychylenia q Źródło: Pokazane tu doświadczenia są dość banalne i znane każdemu fizykowi, w tym nauczycielowi. Jednak na ich podstawie widać użyteczność wspomnianego urządzenia. W drugiej części artykułu zaprezentowane będą bardziej wyrafinowane eksperymenty. dr Kazimierz Mikulski Maksymilianowo w wersji cyfrowej! Nasze czasopismo można kupić i zaprenumerować w wersji cyfrowej, w postaci pliku PDF, na następujących platformach: Wydania archiwalne można zamówić poprzez naszą stronę internetową: 40 Fizyka w Szkole 1/2013