praca, stres zawodowy, wypalenie

Transkrypt

1 praca, stres zawodowy, wypalenie Marta Anczewska, Prof. dr hab. Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

2 Praca zawodowa Praca oddala od nas trzy wielkie niedole: nudę, występek i ubóstwo. Wolter

3 Praca zawodowa Nie ma jak do tej pory jednoznacznej definicji pracy i oceny jej wartości. Współczesny człowiek jest skłonny czerpać z pracy poczucie sensu swojej egzystencji.

4 Praca zawodowa Niezadowolenie z własnej pracy jest nerwicorodnym źródłem poczucia zmarnowanego życia Kępiński, 1972, str. 218 Tam, gdzie praca umożliwia zaledwie utrzymanie się przy życiu jest odbierana jako nieznośny ciężar, przymus, przekleństwo Sarapata, 1977, str. 78 praca może powodować stres zawodowy, wywoływany czynnikami indywidualnymi i/lub środowiskowymi

5 Praca zawodowa stygmatyzacja koszty indywidualne zła kondycja fizyczna i psychiczna stres zawodowy agresja wypadkowość brak satysfakcji pacjentów absencja pracowników i rotacja kadr koszty społeczne

6 Praca zawodowa koszty indywidualne zła kondycja fizyczna i psychiczna stres zawodowy koszty społeczne straty ekonomiczne

7 Istotne w powstawaniu stresu są interakcje Model JDCS (job demand-control-support) Karasek, 1979 Środowisko pracy wysokie wymagania (D) mały wpływ (C) małe wsparcie (S) Osoba biologiczna podatność na stres cechy temperamentalne umiejętności w budowaniu relacji społecznych umiejętności w tworzeniu wspomagającego środowiska tolerancja na frustrację możliwości poznawcze

8 Zespół wypalenia Jest to przedłużona reakcja na przewlekłe emocjonalne i interpersonalne stresory w zawodach ukierunkowanych na ludzi. Istotna jest relacja między udzielającymi pomocy i otrzymującymi pomoc, a także stosunek osoby pomagającej do samej siebie. Interpersonalny aspekt wypalenia jest najważniejszy dla zrozumienia koncepcji. Maslach, 1998, 2000, 2001

9 Zespół wypalenia Wypalenie jest uporczywym, negatywnym, związanym z pracą stanem, występującym u osób ogólnie zdrowych. Charakteryzuje się on głównie wyczerpaniem, któremu towarzyszy dyskomfort psychiczny i fizyczny, poczucie zmniejszonej skuteczności, obniżona motywacja oraz dysfunkcyjne postawy i zachowania w pracy. Ten stan rozwija się stopniowo i wynika z rozbieżności między intencjami a realiami zawodu. Wypalenie często jest procesem samonapędzającym się z powodu nieadekwatnych strategii radzenia sobie Schaufeli i Enzman, 1998, str. 36

10 Objawy zespołu wypalenia Emocjonalne wyczerpanie występuje pod postacią zmęczenia, utraty sił połączonej z niemożnością ich regeneracji, spadku energii, drażliwości, impulsywności i objawów psychosomatycznych. Depersonalizacja objawia się przedmiotowym traktowaniem współpracowników oraz pacjentów, negatywnym stosunkiem do innych osób. Obniżone poczucie dokonań osobistych to brak zadowolenia z osiągnięć zawodowych, zmniejszone poczucie kompetencji i skuteczności.

11 Poznawczy model zespołu wypalenia: nasilenie stresu zawodowego, ocena sytuacji zawodowej w kategoriach zagrożenia, nieracjonalne przekonania o zawodzie, niewłaściwy mechanizm radzenia sobie ze stresem Sęk, 1996

12 Objawy ostrzegawcze zespołu wypalenia niechęć towarzysząca wychodzeniu do pracy skargi na przepracowanie poczucie osamotnienia negatywnych przeniesienia w kontaktach z pacjentami dysfunkcyjne zachowania w życiu rodzinnym spadek odporności

13 Jak uniknąć wypalenia w pracy z chorymi Równowaga w sześciu obszarach życia zawodowego: 1. właściwe obciążenie pracą, 2. poczucie kontroli i możliwości wyboru, 3. doświadczanie uznania i odpowiedniego systemu nagród, 4. poczucie łączności z kręgiem zawodowym, 5. system wartości wiążący z miejscem pracy, 6. sens wykonywanej pracy. Leiter i Maslach, 2001

14 Jak uniknąć wypalenia w pracy z chorymi Trzy poziomy profesjonalnego zapobiegania wypaleniu: indywidualny, indywidualno-instytucjonalny, instytucjonalny. Trzy obszary samopomocy: higiena psychiczna, radzenie sobie, oparcie społeczne. Schaufeli i Enzmann,1998

15 Jak uniknąć wypalenia w pracy z chorymi Poziom indywidualno-organizacyjny Działania zwiększające odporność pracownika na stresory zawodowe: interwencja kryzysowa i psychoterapia, emocjonalne i instrumentalne wsparcie. Dostępność w miejscu pracy

16 Jak uniknąć wypalenia w pracy z chorymi Poziom organizacyjny: oszacowywanie zagrożenia stresem w danej instytucji poprzez anonimowe, regularnie prowadzone badania, organizowanie szkoleń poprawiających wzajemną komunikację oraz warsztatów dotyczących zespołu wypalenia, wprowadzenie wolnych od pracy dni jako dni zdrowia psychicznego, wprowadzenie urlopów typu sabbatical, delegujących do pracy pozwalającej na rozwój zawodowy, organizowanie programów pomocowych dla pracowników

17 Jak uniknąć wypalenia w pracy z chorymi Formy pomocy: interwencja psychologiczna trening i superwizja szkolenia kaskadowe

18 Interwencja psychologiczna tzw. debriefing Forma pomocy dla osób, które np.: doznały agresji, zostały pomówione, doświadczyły śmierci pacjenta. Cieślak i Łuszczyńska-Cieślak, 2001 Debriefing ma na celu przepracowanie, odreagowanie emocjonalnych pozostałości po stresującym przeżyciu. Sesja odbywa się: do siedmiu dni od zdarzenia, w grupie do 10 osób, trwa od 30 minut do 3 godzin.

19 Grupy Balinta trening i superwizja Podczas standardowego spotkania uczestnik prezentuje przypadek bez wdawania się w medyczne szczegóły. Każdy uczestnik przekazuje grupie swoje refleksje odnośnie prezentowanego problemu, własne uczucia i przypuszczenia co do reakcji w podobnej sytuacji. relacja lekarz pacjent

20 Grupy Balinta trening i superwizja zwiększają poczucie skuteczności, zmniejszają wyczerpanie emocjonalne, uczą rozeznania w relacji zawodowej z pacjentami

21 wzorzec, według którego osoby te żyją, odczuwają i myślą, otrzymując zarazem sposoby radzenia sobie z problemami wynikającymi ze specyfiki zawodowej Systematyczne upowszechnianie tych wzorców poprzez szkolenia kaskadowe Madeleine Leininger akceptowane przez daną grupę zawodową wartości, wyuczone normy postępowania, zasady dotyczące zdrowego stylu życia, zasady sprawowania zawodowej opieki

22 Jak uniknąć wypalenia w pracy z chorymi Oddziaływania kompleksowe: skoncentrowane na pracowniku promujące właściwą kulturę organizacyjną komórka zdrowia zawodowego w instytucji

23 Dziękuję Państwu za uwagę, Marta Anczewska

24 Bibliografia: 1. Cieślak, R., Łuszczyńska-Cieślak, A. Zarządzanie stresem w pracy, Promocja Zdrowia Nauki Społeczne i Medycyna, 2001, 21, Karasek, R. A. Jr. Job demands, job decision latitude and mental strain: implication for job redesign, Administrative Science Quarterly, 1979, 24, Leiter, M. P., Maslach, C. Burnout and quality in a speed-up world, Journal for Quality & Participation, 2001, 24, (2), Maslach C. A multidimensional theory of burnout, w Theories of organizational stress, Cary L. Cooper, Oxford University Press, 1998, Maslach C. Wypalenie w perspektywie wielowymiarowej, w Sęk, H. red. Wypalenie zawodowe przyczyny, mechanizmy, zapobieganie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2000, Maslach, C. What have we learned about burnout and health? Psychology & Health, 2001, 16, Schaufeli, W., Enzmann, D. The burnout companion to study and practice a critical analysis, Taylor & Francis, London, Sęk, H. red. Wypalenie zawodowe psychologiczne mechanizmy i uwarunkowania, Zakład Wydawniczy K. Domke, Poznań 1996