EKSPERYMENT SOCJALIZMU W EUROPIE NA PRZYKŁADZIE PRL u

Transkrypt

1 EKSPERYMENT SOCJALIZMU W EUROPIE NA PRZYKŁADZIE PRL u 1

2 2

3 SOCJALIZM UTOPIJNY NURT BARDZIEJ ŚWIATOPOGLĄDOWY i POLITYCZNY NIŻ TEORETYCZNY Wspólne elementy myśli socjalistów utopijnych: 1. Przekonanie, iż ustrój wolnorynkowy jest pełen sprzeczności i dysharmonii 2. Idea SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ i pragnienie urzeczywistnienia dobra całego społeczeństwa 3. USPOŁECZNIENIE WŁASNOŚCI PRYWATNEJ na drodze pokojowej ewolucji 4. Niechęć do przymusu i organizacji państwowej 3

4 Karol Marks ( ) Das Kapital + Fryderyk Engels ( ) zaczęło się od Hegla Teza Antyteza Synteza Teza Antyteza.. dokonuje się ewolucja historii w procesie bez końca, w którym wszystko staje się coraz bardziej doskonałe pod wpływem zmian wywołanych przez konflikty. Proces ten jak i metoda badania DIALEKTYKA IDEALIZM DIALEKTYCZNY 4

5 MATERIALIZM DIALEKTYCZNY Hegel zmiany w świecie idei Marks zmiany w świecie materii Czy proces historyczny ma logikę? Wg Marksa czynniki ekonomiczne są najważniejszym elementem wyjaśniającym zmienność struktury społeczeństwa 5

6 MATERIALIZM DIALEKTYCZNY NADBUDOWA PRAWNA i POLITYCZNA Ekonomiczna struktura społ. SIŁY WYTWÓRCZE STOSUNKI PRODUKCJI SPOSBY PRODUKCJI 6

7 Eksperyment socjalizmu w krajach Bloku Wschodniego Socjalizm / komunizm jako: - próba zanegowania rynku jako regulatora procesów gospodarczych (rynek zastąpić miało państwo) - próba radykalnej zmiany stosunków społ., - próba zastosowania w praktyce postulatów sprawiedliwości społecznej i równości - próba modernizacji i skoku cywilizacyjnego 7

8 GŁÓWNE CECHY SYSTEMU MONOPARTYJNOŚĆ, TOTALITARYZM, DYKTATURA PROLETARIATU PRYMAT DOKTRYNY NAD ZDROWYM ROZSĄDKIEM I RACHUNKIEM EKONOMICZNYM 8

9 Sytuacja polityczno - gospodarcza świata po II ws Zimna wojna : - NATO 1949r. - Podział Niemiec na NRF i NRD 1949r. - Wojna w Korei r. - Układ Warszawski 1955r. Współpraca gospodarcza - RWPG 1949r. - EWWiS 1951r. Powstanie DWUBIEGUNOWEGO ŚWIATA: Zachód, Wschód + Trzeci Świat 9

10 Zmiany polityczne w Polsce Lipiec 1944r. PKWN Koniec 1944r. Rząd Tymczasowy Czerwiec 1945r. TRJN (premierem E. Osóbka-Morawski, wice S. Mikołajczyk) 30 VI 1946r. Referendum 3 x TAK 1947r. terror wobec PSL Ucieczka S. Mikołajczyka i w końcu 1948r. powstaje PZPR 10

11 11

12 12

13 13

14 Kolektywizacja polskiego rolnictwa W końcu 1944r. rozdział ziemi z Państwowego Funduszu Ziemi (chłopi dzierżawni i robotnicy rolni) 1948r. Pod naciskiem ZSRR rozpoczyna się kolektywizacja Spółdzielnie rolnicze do 1955r. powstało 9 tys. spółdzielni (9% pow. gruntów) PGR y od 1949r. do 1955r. powstało 6 tys. (12% pow. gruntów) Od 1950r. parcelacja gruntów należących do Kościoła i upaństwowienie lasów (85% pow.) Dostawy obowiązkowe, ceny narzucone przez państwo, ograniczenie kredytów GOSP. INDYWIDUALNE 80% użytków (!!!) 14

15 Nacjonalizacja przemysłu (Ustawa o nacjonalizacji z 1946 r.) I kategoria: bez żadnego odszkodowania przechodziły przedsiębiorstwa przemysłowe, górnicze, handlowe, ubezpieczeniowe, bankowe należące do Rzeszy i Wolnego Miasta Gdańska II kategoria: przedsiębiorstwa polskie zatrudniające ponad 50 pracowników na jedną zmianę za odszkodowaniem 15

16 Upaństwowienie handlu 1946r. 80% udziału kupców prywatnych 1947r. Hilary Minc postuluje ograniczenie roli kupiectwa prywatnego, regulację cen i zysków Bitwa o handel : - koncesjonowanie handlu, kontrola cen, aresztowania kupców i umieszczanie ich w obozach pracy (24 tys. osób!) - W latach zlikwidowano 66% hurtowni i ponad 40% placówek detalicznych - Finał: sektor uspołeczniony przejął 100% obrotów hurtowych i ponad 40% detalicznych, a potem 80% 16

17 Człowiek socjalizmu Sowietyzacja kultury SOCREALIZM Koncepcja HOMO SOVIETICUS Dobór kadr Kariera w PZPR i poza nią 17

18 "GŁÓWNE CECHY SYS. POLITYCZNO - GOSPODARCZYCH WSCHODU i ZACHODU" GŁÓWNE CECHY ZACHÓD WSCHÓD UST RÓJ demokracja rządy autorytarne DOMINUJĄCA FORMA WŁASNOŚCI ŚR. PROD. prywatna państwowa GŁÓWNY REGULATOR PROCESÓW GOSP. rynek państwo CENY UST ALA rynek państwo SWOBODA GOSPODAROWANIA tak hierarchiczna struktura zarządzania STRUKTURA GOSPODARKI zrównoważona przewaga działu A nad działem B ALOKACJA ZASOBÓW rynek państwo 18

19 Hierarchiczna struktura zarządzania CUP Zjednoczenia branżowe Pojedyncze przedsiębiorstwa Nieoficjalna formuła układania planu: Mini-Max 19

20 Kosztowa formuła ustalania cen CENA = koszty produkcji + narzut (zysk) CENA = KP (100 zł) + 20% kosztów prod. (100 x 20%) = 120 zł 20

21 Cechy systemu Materiałochłonność Energochłonność Pracochłonność etc. Chroniczny brak towarów konsumpcyjnych 21

22 Plan trzyletni POG Przebudowa struktury gosp. kraju (INDUSTRIALIZACJA) Wyrównanie szkód wojennych Scalenie Ziem Odzyskanych z krajem Rozszerzenie udziału kraju w gospodarce światowej Rolę akceleratora zmian pełnić miał handel zagraniczny (!!!) 22

23 Stosunki gospodarcze Polski z zagranicą Umowa reparacyjna z ZSRR i umowa handlowa Handel zagraniczny z krajami socjalistycznymi Inicjatywa marszałka Józefa Broz Tito i premiera Georgija Dymitrowa ( ) Współpraca gospodarcza polsko czechosłowacka. Konwencja z 4 VII 1947r. Handel zagraniczny z krajami Zachodu Polska w ONZ, FAO, MFW, MBOR 23

24 Dynamika handlu zagranicznego Polski w latach (w cenach stałych). Rok 1938 = 100 Rok Obroty Import Eksport ,8 9,1 8, ,1 34,3 33, ,3 95,7 55, ,7 136,3 99, ,3 180,8 114,8 24

25 Procentowy udział krajów kapitalistycznych w całości obrotów polskiego handlu zagranicznego w latach Rok Eksport Import Obroty ,6 9,4 7, ,1 21,8 30, ,7 65,5 61, ,8 52,5 54, ,6 57,4 56,0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie Compendium statystycznego polskiego handlu zagranicznego , , Warszawa 1961, s. 284,

26 Struktura towarowa handlu zagranicznego Polski 1938, Działy Import Eksport Ogółem Maszyny i urządzenia 21,7 20,02 1,2 1,3 Paliwa, surowce i materiały 59,4 59,9 59,7 70,1 Towary rolno spożywcze 11,3 15,7 35,0 15,8 Towary konsumpcyjne pochodzenia przemysłowego 7,6 4,2 4,1 12,8 26

27 Realizacja POG Wzrost produkcji przemysłowej 174% (1938r. = 100) Wzrost produkcji rolnej 12% (1938r ) Płace realne między r. wzrost o 60% Likwidacja bezrobocia Zmiana struktury gosp. (przemysł 30 40%, rolnictwo bz, handel 20 10%) Spadek statusu inteligencji (w 1950r. 95% dyrektorów rekrutowało się z PZPR; w tym z wykształceniem wyższym z 84% 32% 27

28 Epoki PRL u Ukonstytuowanie się systemu do 1956 r. Epoka Władysława Gomułki Epoka Edwarda Gierka Epoka Wojciecha Jaruzelskiego