PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU

Transkrypt

1 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań krótkoterminowych ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu Lublin, 2016

2 Zamawiający: Województwo Lubelskie z siedzibą Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie, ul. Artura Grottgera 4, Lublin, reprezentowane przez Zarząd Województwa Lubelskiego Wykonawca: Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o Gdańsk, ul. Orfeusza 2 tel. (058) , fax (058) Zespół autorski Biura Studiów i Pomiarów Proekologicznych Ekometria Sp. z o.o. Główny Projektant: Prezes Zarządu: Mariola Fijołek Małgorzata Paciorek Wojciech Trapp Maciej Paciorek Małgorzata Studzińska Agnieszka Bemka Aneta Wójtowicz Katarzyna Bernaciak Michał Muszyński Wojciech Trapp Nadzór merytoryczny: Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie, Departament Rolnictwa i Środowiska, M. Curie-Skłodowskiej 3, Lublin Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie oraz ze środków Wojewody Lubelskiego BSiPP EKOMETRIA 2

3 Spis skrótów i pojęć AAU jednostki AAU Assigned Amount Unit, jednostki przyznanej emisji w systemie ONZ. 1 AAU ekwiwalent 1 tony CO 2 BAT Najlepsza Dostępna Technika/Technologia, z ang. Best AvailableTechnique B(a)P benzo(a)piren przedstawiciel wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) CALMET model meteorologiczny CALPUFF model symulacji atmosferycznej dyspersji cząstek na danym obszarze CALPOST program do odczytywania wyników z programu CALPUFF CO tlenek węgla c.o. centralne ogrzewanie CTDM model do oceny jakości powietrza w złożonym terenie geograficznym, z ang. Complex Terrain Dispersion Model c.w.u. ciepła woda użytkowa Dyrektywa CAFÉ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy Działanie długoterminowe działanie realizowane w czasie powyżej 1 roku Działanie krótkoterminowe działanie realizowane w czasie do 1 roku Działanie średnioterminowe działanie realizowane w czasie około 1 roku Earth Tech Inc. Earth Tech Incorporated (nazwa własna firmy) EC elektrociepłownia EMEP model meteorologiczny transportu zanieczyszczeń w powietrzu, z ang. European Monitoring and Evaluation Program EMISJA substancji do powietrza EMISJA WTÓRNA GDDKiA Gg GIS GUS HNO 3 IMGW ISC3 JST LPG Mg MŚ wprowadzanie w sposób zorganizowany (poprzez emitory) lub niezorganizowany (z dróg, z hałd, składowisk, w wyniku pożarów lasów) substancji gazowych lub pyłowych do powietrza na skutek działalności człowieka lub ze źródeł naturalnych zanieczyszczenia pyłowe powstające w wyniku reakcji i procesów zachodzących podczas transportu na duże odległości gazów (SO 2, NOx, NH3, oraz lotnych związków organicznych) oraz reemisja tj. unoszenie pyłu z podłoża (szczególnie na terenie miast) Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad gigagram, 10 9 g System Informacji Geograficznej, z ang. Geographic Information System Główny Urząd Statystyczny kwas azotowy (V) Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej model służący do oszacowywania stężeń zanieczyszczeń pochodzących głównie z przemysłu, z ang. Industrial Source Complex Jednostka samorządu terttorialnego Gaz naturalny, z ang. Liquified Petroleum Gas megagram (1 Mg = 1 tona), 10 6 g Ministerstwo Środowiska BSiPP EKOMETRIA 3

4 MT margines tolerancji MW megawat NFOŚiGW w Warszawie Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od r. Państwowa osoba prawna w rozumieniu art. 9 pkt. 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm.) ng nanogram, 10 9 g NH 3 amoniak + NH 4 jon amonowy NH 4 NO 3 NMLZO azotan amonu niemetanowe lotne związki organiczne NO 2 dwutlenek azotu NO 3ˉ jon azotowy (V) NO x tlenki azotu O 3 ozon Pb ołów PD poziom dopuszczalny PDK Plan działań krótkoterminowych PJ petadżul PM pył drobny, z ang. ParticulateMatter POP Program ochrony powietrza Poś Prawo ochrony środowiska PONE Program Ograniczania Niskiej Emisji, polegający na wymianie starych kotłów, pieców węglowych na nowoczesne kotły węglowe, retortowe, gazowe, ogrzewanie elektryczne, zastosowanie alternatywnych źródeł energii lub podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej POZIOM CELÓW poziom substancji, poniżej którego, zgodnie DŁUGOTERMINOWYCH ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych POZIOM DOPUSZCZALNY poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany. Poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza POZIOM DOCELOWY poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Poziom ten ustala się w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość POZIOM SUBSTANCJI W (imisja zanieczyszczeń) ilość zanieczyszczeń pyłowych POWIETRZU lub gazowych w środowisku; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowaną jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. dwutlenku siarki, na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako opad (depozycja) zanieczyszczeń, ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi RPO Regionalny Program Operacyjny BSiPP EKOMETRIA 4

5 SDR SNAP SO 2 SO 4 2 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU Środek o charakterze regulacyjnym Średni Dobowy Ruch Selected Nomenclature for Sources of Air Pollution wykaz źródeł emisji opracowany dla celów inwentaryzacji emisji w krajach Unii Europejskiej dwutlenek siarki jon siarczanowy (VI) środek wynikający z powszechnie obowiązujących aktów prawnych (ustawa, rozporządzenie) lub aktów prawa miejscowego TERMOMODERNIZACJA przedsięwzięcie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej w danym obiekcie budowlanym UE-15 kraje tworzące Unię Europejską przed akcesją nowych członków w 2004 roku. Są to: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy WCZK Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Władza lokalna instytucja polityczna, która dysponuje możliwością wpływania na tworzenie reguł obowiązujących w danej społeczności, ograniczonej terytorialnie (powiat, gmina, miasto) WRF WSSE Zadanie realizowane ciągle μg (NH 4 ) 2 SO 4 mezoskalowy model meteorologiczny, z ang. Weather Research& Forecasting Model Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna zadanie, dla którego nie określa się czasu trwania mikrogram, 10 6 g Siarczan amonu BSiPP EKOMETRIA 5

6 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP PODSTAWY FORMALNO - PRAWNE CEL I ZAKRES PROGNOZY ZAWARTOŚĆ PROJEKTU PROGRAMU OCHRONY POWIETRZA, JEGO CELE ORAZ POWIĄZANIA Z INNYMI DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU POWIĄZANIA Z INNYMI DOKUMENTAMI OBSZAR OBJĘTY OPRACOWANIEM STAN WYBRANYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA DLA STREFY OBJĘTEJ PROGRAMEM OCHRONY POWIETRZA STREFY LUBELSKIEJ LOKALNE WARUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO JAKOŚĆ POWIETRZA W STREFIE Emisja przemysłowa Systemy grzewcze w strefie Komunikacja samochodowa Odnawialne źródła energii Szata roślinna OBSZARY PRAWNIE CHRONIONE NA PODSTAWIE USTAWY Z DNIA 16 KWIETNIA 2004 R. O OCHRONIE PRZYRODY OBSZARY CHRONIONE NATURA LOKALNE WARUNKI KLIMATYCZNE STAN ŚRODOWISKA GRUNTOWO-WODNEGO PODSUMOWANIE UWARUNKOWAŃ PRZYRODNICZYCH POTENCJALNE ZMIANY STANU ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI DZIAŁAŃ NAPRAWCZYCH OKREŚLONYCH W PROJEKCIE PROGRAMU ANALIZA I OCENA PRZEWIDYWANEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO ORAZ ZABYTKI INFORMACJE O MOŻLIWYM TRANSGRANICZNYM ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO PRZEWIDYWANE ZNACZĄCE ODDZIAŁYWANIA, W TYM ODDZIAŁYWANIA BEZPOŚREDNIE, POŚREDNIE, WTÓRNE, SKUMULOWANE, KRÓTKOTERMINOWE, ŚREDNIOTERMINOWE I DŁUGOTERMINOWE, STAŁE I CHWILOWE ORAZ POZYTYWNE I NEGATYWNE, NA CELE I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 ORAZ INTEGRALNOŚĆ TEGO OBSZARU, A TAKŻE NA ŚRODOWISKO PRZEDSTAWIENIE ROZWIĄZAŃ MAJĄCYCH NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA WARUNKI ŻYCIA I NA ZDROWIE LUDZI, MOGĄCYCH BYĆ REZULTATEM REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W PROGRAMIE OCHRONY POWIETRZA WRAZ Z UZASADNIENIEM ICH WYBORU METODY ZASTOSOWANE PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY OCENA ROZWIĄZAŃ PREZENTACJA ROZWIĄZAŃ MAJĄCYCH NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO INFORMACJE O PRZEWIDYWANYCH METODACH ANALIZY REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM SPIS ILUSTRACJI SPIS TABEL BSiPP EKOMETRIA 6

7 BSiPP EKOMETRIA 7

8 1. Wstęp 1.1. Podstawy formalno - prawne Przedmiotem prognozy oddziaływania na środowisko jest projekt dokumentu Program ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań. Dokument został sporządzony w 2016 roku jako realizacja obowiązku zarządu województwa wynikającego z zapisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2016 r., poz. 672). Obowiązek przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu ochrony powietrza, wynika z art. 46 pkt 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2016 r. poz., 353), zwanej dalej ustawą OOŚ. Przepisy ww. ustawy dokonują w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektyw Wspólnoty Europejskiej: Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz.Urz. WE L 197 z 21 lipca 2001 r.), Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003 r. przewidującej udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniającej w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości Dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE (Dz. Urz. We L 156 z 25 czerwca 2003 r.). Procedury związane z wykonywaniem prognoz skutków środowiskowych są uregulowane stosownymi dyrektywami unijnymi oraz przepisami ustawy OOŚ. Podstawowym dokumentem UE regulującym ocenianie skutków oddziaływania na środowisko planów i programów jest Dyrektywa 2001/42/WE. Jej celem jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska i przyczynienie się do zintegrowania wymagań ochrony środowiska w opracowywaniu planów i programów dotyczących różnych sektorów gospodarki, a tym samym praktycznej realizacji zasad zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska z politykami sektorowymi zgodnie z 6 Programem Ochrony Środowiska UE. Zgodnie z tą Dyrektywą wymagana jest ocena oddziaływania na środowisko (ocena strategiczna, prognoza) wszystkich programów i planów z dziedzin gospodarczych, które wyznaczają ramy dla przyszłych indywidualnych pozwoleń dopuszczających realizację konkretnych przedsięwzięć wymienionych w załącznikach do Dyrektywy 85/337/EWG (Dyrektywa OOŚ). Ponadto takiej oceny wymagają wszystkie programy i plany, które zgodnie z Dyrektywą habitatową (siedliskową) 92/43/EWG wymagają jej wykonania. Regulacje wyżej wymienionych Dyrektyw są zgodne z ratyfikowaną przez Polskę, a także UE Konwencją z Espoo z 1991 r. oraz z tzw. Protokołem SEA (Strategic Environmental Assessment). W zakresie udziału społeczeństwa w uzgadnianiu dokumentów strategicznych, oprócz stosownej tu Dyrektywy UE 2003/35/WE, obowiązują zapisy ratyfikowanej przez Polskę i UE Konwencji z Aarhus. Zapisy wymienionych wyżej uregulowań znalazły przeniesienie do prawa polskiego, w szczególności do ustawy OOŚ. Zakres Prognozy oraz stopień szczegółowości informacji w niej zawartych, został uzgodniony (zgodnie art. 53 ustawy OOŚ) z właściwymi organami ochrony środowiska, tj.: BSiPP EKOMETRIA 8

9 Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Lublinie pismo z dnia r., znak WOOŚ MH, Lubelskim Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Lublinie pismo z dnia r., znak: DNS-NZ AS. Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji projektu dokumentu o charakterze strategicznym, tutaj Programu ochrony powietrza, odbywa się w kilku etapach: 1. Sporządzenie projektu Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań krótkoterminowych ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu. 2. Opiniowanie projektu Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań krótkoterminowych ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu wraz z Prognozą. 3. Wydanie opinii przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Lublinie oraz Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Lublinie (art. 54 ust. 1 ustawy OOŚ), 4. Zapewnienie udziału społeczeństwa w opracowywaniu Programu Zarząd Województwa Lubelskiego podaje do publicznej wiadomości informację o przystąpieniu do opracowywania projektu dokumentu i o jego przedmiocie, zapewnia możliwość zapoznania się z projektem dokumentem oraz zapewnia możliwość składania uwag i wniosków (art. 39 ust. 1 ustawy OOŚ). 5. Zapewnienie udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko projektu Programu (art. 54 ust. 2 ustawy OOŚ) Zarząd Województwa Lubelskiego podaje do publicznej wiadomości informację o zamieszczeniu w publicznie dostępnym wykazie projektu Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań krótkoterminowych ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu wraz z Prognozą, stwarza również możliwość składania uwag i wniosków. 6. Sporządzenie końcowej wersji Programu oraz Prognozy uwzględniającej uwagi zgłoszone przez społeczeństwo w trakcie konsultacji społecznych oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Lublinie i Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Lublinie. 7. Sporządzenie przez Zarząd Województwa Lubelskiego projektu uchwały w sprawie określenia Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań krótkoterminowych ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu, biorącej pod uwagę: ustalenia zawarte w Prognozie oddziaływania na środowisko realizacji projektu oraz opinie ww. organów, o których mowa w art. 57 i 58 ustawy OOŚ, a także uwagi i wnioski zgłoszone w zawiązku z udziałem społeczeństwa. 8. Podanie przez Zarząd Województwa Lubelskiego do publicznej wiadomości informacji o zgłoszonych uwagach, wnioskach oraz o stopniu ich uwzględnienia w ostatecznej wersji Programu (art. 55 ust. 3 ustawy OOŚ) Cel i zakres Prognozy Prognozy oddziaływania na środowisko projektów programów, planów, strategii i polityk sektorowych, określających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, sporządzane są jako jeden z wymaganych elementów BSiPP EKOMETRIA 9

10 procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przeprowadzanej dla takich projektów. Prognoza wpływu na środowisko jest narzędziem prewencji podczas procesu decyzyjnego i w fazie przechodzenia do realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Ocena środowiskowych skutków realizacji strategii, polityk, programów i planów winna być podstawowym narzędziem weryfikacji zamierzeń administracji rządowej i samorządowej pod kątem spełnienia zasad zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z zapisami ustawowymi rolą Prognozy jest sprawdzenie, czy w przyjętych w projekcie Programu rozwiązaniach, zabezpieczony został we właściwy sposób interes środowiska przyrodniczego i kulturowego. Ma ona również wykazać, w jakim stopniu realizacja poszczególnych działań naprawczych zaproponowanych w Programie ochrony powietrza może wpływać na stan środowiska naturalnego, a także czy konieczne jest przyjęcie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnego wpływu zaproponowanych działań na środowisko oraz podanie ich zakresu. Generalnymi celami Prognozy są: 1. Określenie stopnia spójności działań naprawczych zaproponowanych w projekcie Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań krótkoterminowych ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu z założeniami i wytycznymi innych dokumentów o charakterze strategicznym. 2. Ocena potencjalnych zagrożeń dla środowiska wynikających z realizacji założonych w Programie działań o charakterze inwestycyjnym. 3. Wskazanie możliwości ograniczania potencjalnych znaczących oddziaływań na środowisko wynikających z realizacji działań naprawczych określonych w Programie. OOŚ. Zakres zagadnień, które należy uwzględnić w Prognozie określa art. 51 ust. 2 ustawy Niniejsza Prognoza powinna tym samym zawierać: informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, analizę i ocenę istniejącego stanu środowiska oraz potencjalnych zmian tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, analizę i ocenę istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczących obszarów chronionych, analizę i ocenę przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe; stałe i chwilowe na środowisko, a w szczególności na: ludzi, wodę, powietrze i powierzchnię ziemi z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na nie, rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, propozycje dotyczące przewidywanych skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym. BSiPP EKOMETRIA 10

11 Prognoza powinna określać, analizować i oceniać: istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2015 r., poz. 1651), cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne, obszary Natura 2000 z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; Prognoza powinna przedstawiać: rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu. Prognoza nie jest samodzielnym dokumentem i zawsze powinna być analizowana wraz z projektem Programu ochrony powietrza. Nie jest ona także uzupełnieniem merytorycznym, ani recenzją Programu. Ma przedstawiać warunki, na jakich działania zaproponowane w Programie mogą być realizowane ze względów środowiskowych. W szczególności w Prognozie nie muszą być rozważane wszystkie aspekty środowiskowe, jeśli zawiera je Program, lub jeśli działania zaproponowane w Programie nie wiążą się z poszczególnymi aspektami. W przypadku pozytywnego przyjęcia dokumentu strategicznego podstawowym celem operacyjnym Prognozy jest wskazanie ekologicznych skutków wdrożenia działań naprawczych zaproponowanych w Programie ochrony powietrza, wskazanie wariantu najkorzystniejszego ekologicznie, a przy tym realnego oraz wyliczenia zalecanych środków mitygacyjnych. BSiPP EKOMETRIA 11

12 2. Zawartość Projektu Programu ochrony powietrza, jego cele oraz powiązania z innymi dokumentami strategicznymi 2.1. Ogólna charakterystyka Programu Program ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań jest dokumentem przygotowanym w celu określenia działań, których realizacja ma doprowadzić do osiągnięcia poziomu docelowego substancji w tym wypadku benzo(a)pirenu w powietrzu. Wskazanie właściwych działań wymagało zidentyfikowania przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń B(a)P w powietrzu w strefie lubelskiej oraz rozważenia możliwych sposobów ich likwidacji. Projekt Programu jest opracowaniem wykonywanym w związku z przekroczeniem poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie lubelskiej (kod strefy PL0602), w 2014 r. Wymóg wykonania Programu wynika z zakwalifikowania przez WIOŚ w Lublinie strefy lubelskiej do klasy C ze względu na przekroczenie średniego rocznego poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Klasyfikacja stref jest zawarta w dokumencie Wyniki oceny jakości powietrza województwa lubelskiego w 2014 roku. Zakres Programu określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz. U. z 2012 r., poz. 1028). Zgodnie z przedmiotowym rozporządzeniem Program ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań krótkoterminowych ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu składa się z trzech podstawowych części: 1. Części opisowej, która zawiera główne założenia Programu, przyczynę jego stworzenia wraz z podaniem, jakich substancji dotyczy oraz analizą wyników pomiarów dla obszaru objętego Programem. Uzasadnia się w niej występowanie problemu (przekroczenia stężeń normatywnych) poprzez wyniki modelowania rozkładu stężeń zanieczyszczeń na terenie strefy, a także wyniki pomiarów ze stacji pomiarowych, na których zanotowano ponadnormatywne stężenia. Najważniejszym elementem tej części jest wykaz działań naprawczych, niezbędnych do poprawy jakości powietrza. 2. Części wyszczególniającej obowiązki i ograniczenia wynikające z realizacji Programu ochrony powietrza, która określa wykaz organów administracji publicznej oraz podmiotów odpowiedzialnych za realizację Programu wraz ze wskazaniem zakresu ich kompetencji i obowiązków. Ponadto w tej części zamieszczona jest metodologia monitorowania postępów realizacji prac i związanych z nimi ograniczeń. 3. Uzasadnienia zakresu określonych i ocenionych przez zarząd województwa zagadnień, które zawiera uwarunkowania Programu wynikające z analizowanych dokumentów strategicznych, z charakterystyki instalacji i urządzeń występujących na analizowanym terenie, mających znaczący udział w poziomach substancji w powietrzu oraz innych dokumentów, materiałów i publikacji. Część ta zawiera załączniki graficzne do Programu. Zgodnie z przedmiotowym rozporządzeniem termin realizacji Programu, w tym terminy realizacji poszczególnych zadań, ustala się, uwzględniając: wielkość przekroczenia, rozkład gęstości zaludnienia, BSiPP EKOMETRIA 12

13 możliwości finansowe, społeczne i gospodarcze, uwarunkowania wynikające z funkcjonowania form ochrony przyrody na podstawie odrębnych przepisów. Program ochrony powietrza wskazuje istotne źródła (przyczyny) występowania przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu w powietrzu oraz skuteczne i możliwe do zrealizowania działania, których wdrożenie spowoduje obniżenie poziomu B(a)P co najmniej do poziomu docelowego. Poziom docelowy dla B(a)P zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U r., poz. 1031) wynosi 1 ng/m 3 dla stężeń średniorocznych. Poziom docelowy B(a)P powinien zostać osiągnięty w strefach w 2013 r. Poziom docelowy jest to poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Został ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość. Poziom docelowy nie jest standardem jakości powietrza. Analiza sytuacji emisyjnej w strefie opiera się na inwentaryzacji emisji dla roku 2014: napływowej: punktowa z emitorów o wysokości co najmniej 30 m z terenu województw sąsiednich (mazowieckiego, świętokrzyskiego, podkarpackiego) oraz łączna emisja różnych typów (punktowa, powierzchniowa, liniowa) z pasa 30 km wokół strefy (w tym ze strefy aglomeracja lubelska), ze strefy: punktowa (emitory energetyczne i technologiczne), powierzchniowa (indywidualne ogrzewanie) i liniowa (komunikacyjna) oraz na jej umiejscowieniu i wskazaniu największych emitentów. Benzo(a)piren jest głównym przedstawicielem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), których źródłem może być: spalanie paliw w silnikach spalinowych, spalanie odpadów w spalarniach, liczne procesy przemysłowe (np. produkcja koksu), pożary lasów, dym tytoniowy, a także wszelkie procesy rozkładu termicznego związków organicznych przebiegające przy niewystarczającej ilości tlenu (np. ogrzewanie indywidualne paliwami stałymi, tzw. niska emisja). Nośnikiem benzo(a)pirenu w powietrzu jest pył, dlatego jego szkodliwe oddziaływanie jest ściśle związane z oddziaływaniem pyłu oraz jego specyficznymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi. Głównym źródłem emisji B(a)P w powietrzu jest niepełne spalanie paliw stałych, w tym przede wszystkim węgla i drewna. Największym źródłem emisji tych substancji są paleniska domowe, w tym piece kaflowe oraz otwarte kominki. Sumarycznie emisja ze spalania węgla kamiennego i spalania drewna (czyli bardzo powszechnego biopaliwa) jest znacznie wyższa z indywidualnego ogrzewania niż emisja ze spalania tych paliw w energetyce przemysłowej i zawodowej (pełne spalanie, urządzenia ochrony atmosfery odpylanie, stosowanie paliw lepszej jakości) lub przy ogrzewaniu indywidualnym wykorzystującym jako paliwo gaz lub olej opałowy. W ostatnich latach bardzo popularne w domach jednorodzinnych, ale również w kamienicach wielorodzinnych (stara zabudowa), stały się kominki opalane drewnem, uważanym za paliwo ekologiczne. Takie dogrzewanie w warunkach gęstej zabudowy (miejskiej) powoduje wzrost emisji, a co za tym idzie wzrost stężeń B(a)P. W energetyce zawodowej (ciepłownie, elektrociepłownie), poprzez praktycznie pełne spalanie węgla, jak również biomasy, w bardzo wysokich temperaturach oraz odpylanie spalin dochodzące do 99%, emisja B(a)P niesionego w pyle jest bardzo mała, BSiPP EKOMETRIA 13

14 co powoduje, iż ogrzewanie z sieci ciepłowniczej uważane jest za najbardziej ekologiczne, na równi z energią cieplną pozyskiwaną z OZE. Analiza sytuacji imisyjnej w strefie opiera się na danych z 2014 r.: z czterech punktów pomiarów manualnych B(a)P w Białej Podlaskiej, ul. Orzechowa 58, Chełmie, ul. Jagiellońska 64, Zamościu, ul. Hrubieszowska 69A oraz Kraśniku, ul. Koszarowa 10A; obliczeniach modelowych wykonanych modelem CALMET/CALPUFF na podstawie danych emisyjnych i meteorologicznych za 2014 r. oraz danych o zagospodarowaniu przestrzennym i rzeźbie terenu. Obliczenia modelowe pozwalają na określenie jakości powietrza nie tylko w otoczeniu punktów pomiarowych, ale na całym badanym terenie tu w strefie lubelskiej (całe województwo z wyłączeniem aglomeracji lubelskiej) i wyznaczenie zasięgu ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w strefie, czyli tzw. obszarów przekroczeń stężeń zanieczyszczeń. W strefie lubelskiej wyznaczono 23 obszary przekroczeń poziomu docelowego B(a)P o okresie uśredniania wyników rok, są to: 1. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa01 występujący na terenie gminy miejskiej Biała Podlaska i gminy wiejskiej Biała Podlaska; 2. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa02 występujący na terenie gminy miejskiej Chełm i gminy wiejskiej Chełm; 3. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa03 występujący na terenie gminy miejskiej Zamość i gminy wiejskiej Zamość; 4. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa04 występujący na terenie gminy miejskiej Terespol i gminy wiejskiej Terespol; 5. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa05 występujący na terenie gminy miejskiej Międzyrzec Podlaski i gminy wiejskiej Międzyrzec Podlaski; 6. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa06 występujący na terenie gminy miejskiej Łuków i gminy wiejskiej Łuków; 7. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa07 występujący na terenie gminy miejskiej Radzyń Podlaski i gminy wiejskiej Radzyn Podlaski; 8. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa08 występujący na terenie gminy Ryki; 9. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa09 występujący na terenie gmin Dęblin i Stężyca; 10. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa10 występujący na terenie gminy miejskiej Lubartów i gminy wiejskiej Lubartów; 11. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa11 występujący na terenie gminy Parczew; 12. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa12 występujący na terenie gminy miejskiej Włodawa i gminy wiejskiej Włodawa; 13. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa13 występujący na terenie gminy Łęczna; 14. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa14 występujący na terenie gmin Świdnik, Głusk i Mełgiew; 15. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa15 występujący na terenie gmin Niemce, Jastków i Wólka; 16. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa16 występujący na terenie gminy miejskiej Puławy; 17. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa17 występujący na terenie gminy Opole Lubelskie; 18. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa18 występujący na terenie gmin: miejskiej Kraśnik oraz wiejskich Kraśnik, Dzierzkowice, Urzędów; 19. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa19 występujący na terenie gminy miejskiej Krasnystaw i gminy wiejskiej Krasnystaw; BSiPP EKOMETRIA 14

15 20. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa20 występujący na terenie gminy miejskiej Lubartów i gminy wiejskiej Lubartów; 21. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa21 występujący na terenie gminy Janów Lubelski; 22. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa22 występujący na terenie gminy miejskiej Tomaszów Lubelski i gminy wiejskiej Tomaszów Lubelski; 23. Obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa23 występujący na terenie gminy miejskiej Hrubieszów i gminy wiejskiej Hrubieszów. W obszarach przekroczeń wykonano analizy wskazujące, który rodzaj emisji przeważa w imisji, a tym samym, który przede wszystkim jest odpowiedzialny za powstawanie przekroczeń poziomu docelowego B(a)P. W omawianej strefie, w niemal wszystkich obszarach przekroczeń B(a)P, w stężeniach przeważa emisja z ogrzewania indywidualnego. Wyjątek stanowi obszar przekroczeń Lu14SLuB(a)Pa15, w którym największy udział w stężeniach ma emisja napływowa (emisja z indywidualnych systemów grzewczych z obszaru aglomeracji lubelskiej). W celu ograniczenia stężeń B(a)P w strefie lubelskiej zaproponowano w harmonogramie następujące działania naprawcze: 1. Ograniczenie emisji komunalno-bytowej: a) Realizacja działań związanych z ograniczeniem emisji z indywidualnych systemów grzewczych kod działania: WLsLuZSO. Podłączenie do sieci ciepłowniczej lub zmiana na ogrzewanie elektryczne, pompy ciepła (lub inne źródła odnawialnej energii) w lokalach ogrzewanych niskosprawnymi kotłami na paliwo stałe, zarówno w zabudowie wielo- jak i jednorodzinnej oraz budynkach użyteczności publicznej; Wymiana nieefektywnego ogrzewania na paliwa stałe na nowoczesne piece gazowe, zarówno w zabudowie wielo- jak i jednorodzinnej oraz budynkach użyteczności publicznej; Wymiana nieefektywnego ogrzewania na paliwa stałe na nowoczesne piece węglowe, zarówno w zabudowie wielo- jak i jednorodzinnej oraz budynkach użyteczności publicznej; Termomodernizacje budynków, w których wymieniane jest źródło ciepła. 2. Edukacja ekologiczna System promocji zachowań proekologicznych wśród obywateli i akcje których celem jest uświadomienie ludzi jak groźnymi zanieczyszczeniami są benzo(a)piren oraz inne substancje, w tym pyły zawieszone kod działania: WLsLuEEk. 3. Zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego dotyczące ograniczenia emisji komunalno-bytowej stosowanie odpowiednich zapisów, umożliwiających ograniczenie emisji B(a)P w pyle PM10 oraz pyłu zawieszonego PM10, w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego dotyczących np. układu zabudowy zapewniającego przewietrzanie miast, wprowadzania zieleni izolacyjnej, zagospodarowania przestrzeni publicznej oraz ustalenia zakazu stosowania paliw stałych, w obrębie projektowanej zabudowy (w przypadku stosowania indywidualnych systemów grzewczych) kod działania: WLsLuPZP. Ograniczeniu ilości substancji w powietrzu, poprzez pochłanianie oraz ograniczenie ich rozprzestrzeniania, służy również zwiększanie udziału zieleni w przestrzeni miast, szczególnie wprowadzanie zieleni izolacyjnej wzdłuż szlaków komunikacyjnych, nasadzenia drzew i krzewów na istniejących skwerach i w parkach BSiPP EKOMETRIA 15

16 oraz poprawa stanu jakościowego istniejącej zieleni w pasach drogowych oraz na skwerach i w parkach kod działania: WLsLuZUZ. Ponadto w Programie wskazano działania, których realizacja wpłynie na poprawę jakości powietrza w strefie lubelskiej, ale które wynikają z zapisów w innych obowiązujących w gminach dokumentach strategicznych. Są to działania planowane lub już przygotowane, poddane analizie i przewidziane do realizacji, a także będące w trakcie realizacji. 1. Ograniczenie emisji komunalno-bytowej: a) Rozbudowa i modernizacja systemów ciepłowniczych; systematyczne podłączanie do sieci ciepłowniczej oraz termomodernizacje zakładów przemysłowych, spółek miejskich, warsztatów, zakładów usługowych i budynków użyteczności publicznej (likwidacja ogrzewania węglowego) w rejonie, gdzie sieć ciepłownicza funkcjonuje kod działania: WLsLuPSC (Projekty założeń lub założenia do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe lub/oraz plany gospodarki niskoemisyjnej w gminach); b) Kompleksowe termomodernizacje budynków mieszkalnych znajdujących się w zasobach gmin kod działania: WLsLuTBM (Wieloletnie programy gospodarowania mieszkaniowym zasobem gmin). 2. Obniżenie emisji komunikacyjnej: a) Realizacja inwestycji drogowych, zmierzających do poprawy funkcjonowania układu drogowego w realizacji połączeń w skali regionalnej i krajowej budowa autostrady A2 na odcinku: początek obwodnicy Mińska Maz. - do przejścia granicznego w Kukurykach włącznie; budowa dróg ekspresowych S19, S12 oraz S17 na terenie województwa lubelskiego kod działania: WLsLuBDr (Program budowy dróg krajowych na lata (z perspektywą do 2025 r.)); b) Rozwój i modernizacja systemu transportu publicznego obejmującego m.in.: wprowadzenie atrakcyjnego cenowo biletu na przejazdy lokalne lub wprowadzenie bezpłatnej komunikacji miejskiej/gminnej; prowadzenie polityki cenowej opłat za przejazdy zachęcające do korzystania z systemu transportu zbiorowego (szczególnie dla przejazdów wielorazowych bilety miesięczne, semestralne); rozwój i zwiększenie udziału ekologicznego transportu publicznego wprowadzenie niskoemisyjnych paliw i technologii; budowę nowych i modernizację istniejących węzłów przesiadkowych; zsynchronizowanie rozkładów jazdy transportu zbiorowego zachęcające do korzystania z systemu transportu zbiorowego kod działania: WLsLuSTP (Plany zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego lub/oraz plany zrównoważonej mobilności miejskiej lub/oraz plany gospodarki niskoemisyjnej); c) Wdrożenie lub rozwój zintegrowanego systemu kierowania ruchem ulicznym - doskonalenie/wdrażanie systemu zarządzania i sterowania ruchem poprzez stosowanie rozwiązań opartych o Inteligentne Systemy Transportowe, mających na celu między innymi: upłynnienie ruchu, stworzenie możliwości uprzywilejowania transportu zbiorowego; rozwój metod i środków nadzoru ruchu pojazdów na liniach komunikacyjnych kod działania: WLsLuSKR (Plany zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego lub/oraz plany zrównoważonej mobilności miejskiej lub/oraz plany gospodarki niskoemisyjnej); d) Rozwój systemu ścieżek rowerowych i infrastruktury rowerowej, w tym w pierwszym rzędzie: budowa odcinków dróg rowerowych pozwalających na połączenie w jeden ciąg dróg już istniejących; budowa parkingów rowerowych, szczególnie zlokalizowanych w pobliżu kluczowych celów BSiPP EKOMETRIA 16

17 podróży (wyższe uczelnie, szkoły, urzędy administracji lokalnej i państwowej, obiekty kultury), a także w pobliżu węzłów przesiadkowych komunikacji zbiorowej; organizacja ruchu na styku ruch rowerowy - ruch samochodowy, gwarantująca bezpieczeństwo ruchu drogowego zarówno rowerzystów, jak i innych użytkowników dróg kod działania: WLsLuSRo (Plany zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego lub/oraz plany zrównoważonej mobilności miejskiej lub/oraz plany gospodarki niskoemisyjnej). Działania, których realizacja wynika z zapisów w innych niż analizowany Program ochrony powietrza dokumentów strategicznych zostały poddane ocenie na etapie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko tychże dokumentów. Z tego względu działania te nie będą poddawane analizie na etapie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu Program ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań krótkoterminowych ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Ze względu na to, iż poszczególne obszary przekroczeń poziomu docelowego B(a)P: obejmują przeważnie całe miasta lub obszary miasta z zabudową mieszkaniową, obejmują wszystkich lub niemal wszystkich mieszkańców danego miasta, oraz z uwagi na fakt, że niektóre z zaproponowanych działań naprawczych mają charakter ogólny, działania naprawcze mogą być stosowane na obszarze całej strefy. Trzeba podkreślić, że główne działania naprawcze, związane ze zmianą sposobu ogrzewania (likwidacja indywidualnego ogrzewania węglowego), odnoszą się przede wszystkim do tych części miast w strefie, w których stężenia B(a)P są najwyższe. Propozycja powyższego działania określa ogólnie w jakim obszarze (w pierwszym rzędzie) należy zmienić sposób ogrzewania indywidualnego z wysokoemisyjnego na proekologiczne (podłączenie do sieci ciepłowniczej, kotły gazowe lub olejowe, ogrzewanie elektryczne lub wykorzystujące OZE) oraz na jakiej powierzchni ogrzewanej w lokalach należy przeprowadzić tę zamianę, aby stężenia zanieczyszczeń obniżyć co najmniej do poziomu docelowego. Program ochrony powietrza nie jest opracowaniem studialnym. Określony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz.U. z 2012 r., poz. 1028), zakres nie obejmuje wykonywania szczegółowych analiz, które mogłyby wskazać jakie rozwiązania (dot. zmiany sposobu ogrzewania oraz zakresu termomodernizacji) są najlepsze z punktu widzenia technicznego, ekonomicznego i środowiskowego dla danego budynku lub mieszkania. Znając obszary przekroczeń stężeń zanieczyszczeń oraz zasięg koniecznych działań naprawczych władze lokalne (w tym wypadku prezydenci miast, burmistrzowie lub wójtowie) muszą przeprowadzić szczegółową analizę obejmującą: strukturę własności budynków, stan techniczny budynków, możliwości ekonomicznych lokatorów, możliwość podłączenia do sieci ciepłowniczej (techniczną i ekonomiczną), możliwość zastosowania innych sposobów ogrzewania, jeżeli nie ma możliwości podłączenia do sieci ciepłowniczej, inwentaryzację środowiskową budynków, szczególnie pod względem gniazdowania chronionych gatunków ptaków. Dopiero tak szczegółowa analiza oraz uruchomienie finansowania pozwala na przeprowadzenie koniecznych działań naprawczych. BSiPP EKOMETRIA 17

18 W związku z powyższym w ocenie oddziaływania na środowisko proponowanych działań naprawczych będzie można sformułować generalne wnioski, ale bez szczegółowych analiz. Działania zaproponowane w Programie ochrony powietrza bezpośrednio wpływają na jeden element środowiska jakość powietrza, jednak pośrednio będą wpływać również na świat roślinny, na zdrowie ludzi oraz mogą wpłynąć na stan zabudowy, a także sposób zagospodarowania przestrzennego w niektórych częściach strefy. Natomiast działania te w niewielkim stopniu będą wpływać na takie elementy środowiska jak: wody, gleby, gospodarka odpadami, klimat. Ważnym elementem Programu jest określenie podmiotów odpowiedzialnych za wdrożenie i realizację działań naprawczych. Rolę koordynatora i organizatora procesu realizacji Programu ma pełnić Zarząd Województwa Lubelskiego, przy współpracy z samorządami gminnymi. Istotne znaczenie ma także określenie źródeł finansowania. W głównej mierze zapewnienie środków finansowych do realizacji działań naprawczych spoczywa na odpowiednich samorządach gmin. Zgodnie z zasadą subsydiarności realizacja działań odbywać się będzie przy udziale środków własnych samorządów oraz źródeł finansowania zewnętrznego, w tym budżetu państwa i funduszy unijnych oraz funduszy ochrony środowiska. Czas wdrożenia działań naprawczych powinien być zdeterminowany zapisem w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r., poz. 1031), który określa rok 2013 jako graniczny dla osiągnięcia poziomu docelowego B(a)P. Termin ten został już przekroczony, więc zaproponowane działania naprawcze należy wdrożyć jak najszybciej. Ponieważ jednak poziom docelowy B(a)P nie jest standardem jakości powietrza, działania powinno się wdrażać w miarę możliwości finansowych, technicznych i organizacyjnych. Zakres i stopień trudności prac koniecznych do pełnego wdrożenia działania pierwszego (obniżenie emisji z ogrzewania indywidualnego w strefie kod działania: WLsLuZSO) jest bardzo duży, z tego względu, działanie to należy wdrażać sukcesywnie od momentu uchwalenia Programu do roku. Realizacja działań określonych w Programie i związane z nimi zmiany jakości powietrza oraz zmiany uwarunkowań zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych sprawiają, że konieczne staje się monitorowanie tych działań Powiązania z innymi dokumentami Podstawowe znaczenie dla formułowania Programu ochrony powietrza mają normy prawa międzynarodowego, do przestrzegania których Polska jest zobowiązana oraz uregulowania o charakterze strategii, polityk, programów, planów o zasięgu wojewódzkim i gminnym. Główne zobowiązania międzynarodowe Polski w dziedzinie ochrony środowiska, w tym ochrony powietrza, wynikają z członkostwa w Unii Europejskiej. Spośród dokumentów programowych Unii istotną dla wprowadzania wartości normatywnych dla B(a)P jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/107/WE z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu (Dz.U. UE L 23/3 z ). Podstawowym dokumentem strategicznym dla wszystkich planów, programów i polityk mających odniesienie do kwestii środowiskowych oraz do zagadnienia zrównoważonego rozwoju, ma aktualnie obowiązujący program działania UE w zakresie ochrony środowiska. Jest to program szósty, w którym za szczególnie ważne uznaje się cztery problemy: zmiany klimatyczne, przyrodę i bioróżnorodność, środowisko a zdrowie BSiPP EKOMETRIA 18

19 oraz gospodarowanie zasobami naturalnymi i odpadami. Szczególnie problem środowisko a zdrowie, ma bezpośrednie odniesienie do Programu ochrony powietrza. Najważniejszym dokumentem funkcjonującym aktualnie na poziomie Wspólnoty jest Strategia Tematyczna dla zrównoważonego rozwoju miast, przyjęta ostatecznie przez Komisję Europejską 11 stycznia 2006 roku (Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczący strategii tematycznej w sprawie środowiska miejskiego, Bruksela, dnia 11 stycznia 2006 r.). W strefie lubelskiej większość obszarów przekroczeń poziomu docelowego B(a)P zlokalizowana jest na obszarze miast, wobec czego omawiany dokument jest ważny również dla Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej. Głównym celem tej Strategii jest: Poprawa stanu środowiska i jakości terenów zurbanizowanych oraz zapewnienie zdrowego środowiska życia mieszkańcom europejskich miast, zwiększenie znaczenia kwestii środowiskowych w rozwoju zrównoważonym terenów miejskich przy uwzględnieniu związanych z tym kwestii gospodarczych i społecznych (Komisja Wspólnot Europejskich 2004, W stronę Strategii tematycznej środowiska miejskiego). Przygotowana Strategia ma za zadanie określać ramy oraz najważniejsze kierunki działań władz państwowych i lokalnych, promować dobre praktyki oraz inicjatywy integrujące wszelkie dziedziny życia w dążeniu do ożywienia miast europejskich. Założenia Strategii są jak najbardziej zbieżne z celami Programu, którego główne działania naprawcze dotyczą obszarów miejskich miast w strefie lubelskiej: Biała Podlaska, Chełm, Zamość, Terespol, Międzyrzec Podlaski, Łuków, Radzyń Podlaski, Ryki, Dęblin, Lubartów, Parczew, Włodawa, Łęczna, Świdnik, Puławy, Opole Lubelskie, Kraśnik, Krasnystaw, Janów Lubelski, Biłgoraj, Tomaszów Lubelski, Hrubieszów. Wśród innych istotnych inicjatyw mających na celu promowanie ekorozwoju na terenach miejskich wymienić można podpisaną przez przedstawicieli rządów krajów europejskich, władz lokalnych, organizacji pozarządowych i środowisk naukowych w 1994 roku w Aalborgu Kartę Miast Europejskich na rzecz Ekorozwoju. Jej sygnatariusze zobowiązali się do mniejszego zużywania paliw nieodnawialnych, a zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii, energooszczędności i powiększania areałów zieleni w miastach. Główną zasadą polityki ekologicznej państwa polskiego jest przyjęta w Konstytucji RP zasada zrównoważonego rozwoju, której podstawowym założeniem jest takie prowadzenie działań we wszystkich dziedzinach gospodarki i życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w jak najlepszym stanie, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej. Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020 (z perspektywą do 2030) dokument przyjęty w 2015 r. Głównym celem Krajowego Programu Ochrony Powietrza (KPOP) jest poprawa jakości życia mieszkańców Polski poprzez osiągnięcie w możliwie krótkim czasie poziomów dopuszczalnych i docelowych substancji w powietrzu, wynikających z przepisów prawa unijnego, a w perspektywie do 2030 r. poziomów wskazywanych przez Światową Organizację Zdrowia. Dokument wskazuje główne kierunki działań, jakie powinny zostać podjęte w ramach programów ochrony powietrza na szczeblu krajowym, regionalnym oraz lokalnym. Plan działań potrzebnych do poprawy jakości powietrza został podzielony na ramy czasowe krótkoterminowe (do 2018 r.), średnioterminowe (do 2020 r.) oraz długoterminowe (do 2030 r.) w ramach działań krótkoterminowych wyznaczono działania do natychmiastowej realizacji. BSiPP EKOMETRIA 19

20 Zaktualizowana Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) przyjęta przez Radę Ministrów uchwałą nr 239 z dnia 13 grudnia 2011 r. (M.P. z 2012 r., poz. 252) Cel polityki zagospodarowania przestrzennego kraju określono jako wykorzystanie potencjału całego polskiego terytorium dla osiągania celów rozwojowych, zgodnie z założeniem terytorialnego równoważenia rozwoju. Zasady polityki przestrzennej mają charakter stały i dotyczą wszelkich form działalności człowieka w odniesieniu do przestrzeni. Najważniejsza z nich jest: ustrojowa zasada zrównoważonego rozwoju oznacza taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności oraz obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa do 2020 r. przyjęta Uchwałą Nr 58 Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r. Celem głównym Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę. Cel główny BEiŚ realizowany będzie przez cele szczegółowe i kierunki interwencji: Cel 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska. 1.1.Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin. 1.2.Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody. 1.3.Zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej, w tym wielofunkcyjna gospodarka leśna. 1.4.Uporządkowanie zarządzania przestrzenią. Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię. 2.1.Lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii. 2.2.Poprawa efektywności energetycznej. 2.3.Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw importowanych surowców energetycznych. 2.4.Modernizacja sektora elektroenergetyki zawodowej, w tym przygotowanie do wprowadzenia energetyki jądrowej. 2.5.Rozwój konkurencji na rynkach paliw i energii oraz umacnianie pozycji odbiorcy. 2.6.Wzrost znaczenia rozproszonych odnawialnych źródeł energii Rozwój energetyki na obszarach podmiejskich i wiejskich. Cel 3. Poprawa stanu środowiska. 3.1.Zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki. 3.2.Racjonalne gospodarowanie odpadami, w tym wykorzystanie ich na cele energetyczne. 3.3.Ochrona powietrza, w tym ograniczenie oddziaływania energetyki. 3.4.Wspieranie nowych i promocja polskich technologii energetycznych i środowiskowych. 3.5.Promowanie zachowań ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy. BSiPP EKOMETRIA 20

21 Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r. Jest to strategia państwa, która zawiera rozwiązania wychodzące naprzeciw najważniejszym wyzwaniom polskiej energetyki zarówno w perspektywie krótkoterminowej, jak i do 2030 roku. Zgodnie z Polityką energetyczną Polski do 2030 roku" udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu w Polsce ma wzrosnąć do 15% w 2020 roku i 20% w roku Planowane jest także osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw. Priorytetową i kluczową dla pozostałych założeń strategii kwestię nowej polityki energetycznej stanowi poprawa efektywności energetycznej kraju, określona jako dążenie do utrzymania zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego i konsekwentne zmniejszanie energochłonności polskiej gospodarki do poziomu UE-15. Planuje się wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii w oparciu o własne zasoby, głównie węgla kamiennego i brunatnego. Jednocześnie w dalszym ciągu prowadzone będą działania związane z dywersyfikacją dostaw paliw. Planowany jest także rozwój połączeń transgranicznych. Dodatkowo, poprzez wprowadzenie do taryf specjalnych zachęt, zakłada się stworzenie stabilnych perspektyw dla inwestowania w infrastrukturę przesyłową i dystrybucyjną. W dokumencie wskazano działania jakie należy podjąć w najbliższych latach, aby możliwie szybko uruchomić w Polsce pierwsze elektrownie jądrowe. W polityce energetycznej do 2030 roku wzięto pod uwagę kwestię ograniczenia oddziaływania energetyki na środowisko. Wskazano metody ograniczenia emisji CO 2, SO 2, NO X, dzięki którym możliwe będzie wypełnienie międzynarodowych zobowiązań, ograniczając jednocześnie konieczność wprowadzania znaczących zmian w strukturze wytwarzania. Polityka Energetyczna Polski do 2050 roku (projekt dokumentu) Głównym celem polityki energetycznej jest stworzenie warunków dla stałego i zrównoważonego rozwoju gospodarki narodowej, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego państwa oraz zaspokojenie potrzeb energetycznych przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Cel główny będzie realizowany przez trzy równoważne cele operacyjne i przyporządkowane im obszary interwencji: I. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju; II. Zwiększenie konkurencyjności i efektywności energetycznej gospodarki narodowej w ramach wewnętrznego rynku energii UE; III. Ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Ponadto w dokumencie przedstawiono projekty priorytetowe, dotyczące najistotniejszych zagadnień, mających wpływ na realizację więcej niż jednego celu operacyjnego, zbieżne z działaniami wymienionymi w POP są: poprawa efektywności energetycznej, w tym rozwój kogeneracji (CHP); rozwój energetyki odnawialnej; rozwój energetyki prosumenckiej. Strategia rozwoju energetyki odnawialnej (2000 r.) Strategia zakłada wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 r. i do 14% w 2020 r. w strukturze zużycia nośników pierwotnych. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku z perspektywą do 2030 roku przyjęta przez Radę Ministrów uchwałą Nr 6 z dnia 22 stycznia 2013 r. (M.P. z 2013 r., poz. 75.) BSiPP EKOMETRIA 21

22 Jest to dokument, który wyznacza najważniejsze kierunki rozwoju transportu w Polsce. Strategia dotyczy wszystkich sektorów transportu: drogowego, kolejowego, lotniczego, morskiego i wodnego śródlądowego, miejskiego oraz intermodalnego. Głównym celem SRT jest zwiększenie dostępności transportowej oraz poprawa bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego, przez tworzenie spójnego, zrównoważonego i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym, europejskim i globalnym. Zrealizowanie celu głównego do 2020 roku i w dalszych latach, wymaga osiągnięcia następujących celów szczegółowych: stworzenie nowoczesnej, spójnej sieci infrastruktury transportowej, poprawa sposobu organizacji i zarządzania systemem transportowym, bezpieczeństwo i niezawodność, ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko, zbudowanie racjonalnego modelu finansowania inwestycji infrastrukturalnych. Z dokumentów strategicznych na poziomie województwa, m. in.: Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata (z perspektywą do 2030 roku) (Uchwała Nr XXXIV/559/2013 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 24 czerwca 2013 r.), Programu ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata z perspektywą do roku 2019 (Uchwała Nr XXIV/398/2012 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 30 lipca 2012 r.), Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego, (Uchwała Nr XI/162/2015 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 30 października 2015 r.), Studium Urbanizacji Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego (LOM), 2009 r., Programu Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego (Uchwała Nr XLI/623/2014 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 03 lutego 2014 r.), Programu Rozwoju Energetyki dla Województwa Lubelskiego (Uchwała Nr CCXLVI/3054/09 Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia 7 lipca 2009 r.), Programu ochrony powietrza dla strefy Aglomeracja Lubelska (Aktualizacja) (Uchwała nr XXXVII/608/2013 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 25 listopada 2013 r.) wynika, że utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego jest jednym z podstawowych zagadnień w kontekście idei trwałego rozwoju. W ramach poprawy jakości i ochrony powietrza wymienia się następujące cele: opracowanie i wdrożenie programów ochrony powietrza dla stref, dla których nastąpiło przekroczenie standardów jakości powietrza, redukcja emisji zanieczyszczeń do powietrza, w tym emisji gazów cieplarnianych ze wszystkich sektorów gospodarki, a zwłaszcza z zakładów energetycznego spalania paliw, a także z indywidualnego ogrzewania mieszkań (poprzez korzystanie z ekologicznych nośników energii i podłączanie obiektów do scentralizowanych źródeł ciepła), stworzenie kluczowej infrastruktury umożliwiającej sprawne powiązania transportowe obszaru województwa z głównymi ośrodkami miejskimi w kraju i w Europie, BSiPP EKOMETRIA 22

23 rozwój infrastruktury komunikacyjnej z uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z funkcjonowania środowiska przyrodniczego i stanu jego zasobów, dostosowana do potrzeb sieć nośników energii, rozbudowa i wzmocnienie systemu gazociągów przesyłowych i dystrybucyjnych, poprawa sprawności funkcjonowania istniejącego systemu przesyłu i dystrybucji gazu, rozwój energetyki z OZE, promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii w celu zapewnienia wzrostu udziału OZE w bilansie energii pierwotnej, zwiększanie efektywności energetycznej gospodarki i ograniczanie zapotrzebowania na energię, prowadzenie działań energooszczędnych w mieszkalnictwie i budownictwie, np. poprzez wykonywanie termomodernizacji, szczególnie w obiektach użyteczności publicznej. Cele i zadania określone w powyższych dokumentach muszą być brane pod uwagę przy konstruowaniu wszelkiego rodzaju programów strategicznych dotyczących rozwoju gospodarczego i społecznego Polski oraz jej poszczególnych regionów. Analiza porównawcza celów przedstawionych w omówionych dokumentach oraz celów i działań zawartych w Programie ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań krótkoterminowych ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu pozwala stwierdzić, że nie istnieją rozbieżności pomiędzy nimi. Działania zaproponowane w Programie są zbieżne z celami i zadaniami określonymi w powyższych dokumentach Obszar objęty opracowaniem Program ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z wyłączeniem planu działań opracowany został dla strefy lubelskiej o kodzie PL0602. BSiPP EKOMETRIA 23

24 Rysunek 1 Strefa lubelska Strefa lubelska (kod strefy: PL0602) obejmuje obszar województwa lubelskiego, z wyłączeniem obszaru aglomeracji lubelskiej. Położona jest w we wschodniej części kraju, obejmuje obszar o powierzchni ok km². Według danych GUS z 2014 r. w strefie mieszkało ponad 1,8 mln mieszkańców. Administracyjnie strefa lubelska podzielona jest na 20 powiatów ziemskich oraz 3 powiaty grodzkie (miasta na prawach powiatu): Biała Podlaska, Chełm i Zamość oraz 19 gmin miejskich, 23 gminy miejskowiejskie i 170 gmin wiejskich. W miastach zamieszkuje ok. 75% wszystkich mieszkańców strefy. W strefie znajdują się 42 miasta. Strefa lubelska graniczy z województwami: mazowieckim, świętokrzyskim, podlaskim i podkarpackim oraz z państwami: Białorusią i Ukrainą. Proponowane w Programie działania naprawcze dotyczą całej strefy. Podstawowe działanie (wymiana źródeł ciepła kod działania WLsLuZSO) powinno być jednak realizowane w pierwszej kolejności w obszarach o największej gęstości emisji B(a)P, a tym samym w obszarach najwyższych stężeń. Analiza wyników obliczeń modelowych benzo(a)pirenu w powietrzu w strefie lubelskiej wykazała istnienie 23 obszarów przekroczeń poziomu docelowego stężenia średniego rocznego. Tabela 1 Obszary przekroczeń poziomu docelowego B(a)P w strefie lubelskiej w 2014 r. określone w wyniku modelowania Lp. Kod obszaru Lokalizacja obszaru 1 Lu14SLuB(a)Pa01 2 Lu14SLuB(a)Pa02 m. Biała Podlaska, gm. w. Biała Podlaska m. Chełm, gm. w. Chełm Charakter obszaru Powierzchnia [km 2 ] Liczba ludności [tys.] miejski 61,5 60,1 miejski, podmiejski, rolniczy 58,4 64,8 BSiPP EKOMETRIA 24

25 Lp. Kod obszaru Lokalizacja obszaru 3 Lu14SLuB(a)Pa03 4 Lu14SLuB(a)Pa04 5 Lu14SLuB(a)Pa05 6 Lu14SLuB(a)Pa06 7 Lu14SLuB(a)Pa07 m. Zamość, gm. w. Zamość m. Terespol, gm. w. Terespol m. Międzyrzec Podlaski, gm. w. Międzyrzec Podlaski m. Łuków, gm. w. Łuków m. Radzyń Podlaski, gm. w. Radzyń Podlaski 8 Lu14SLuB(a)Pa08 gm. m.-w. Ryki 9 Lu14SLuB(a)Pa09 10 Lu14SLuB(a)Pa10 m. Dęblin, gm. w. Stężyca m. Lubartów, gm. w. Lubartów Charakter obszaru miejski, podmiejski, rolniczy Powierzchnia [km 2 ] Liczba ludności [tys.] 79,3 77,0 miejski 3,4 2,5 miejski 1,1 1,4 miejski, rolniczy 39,4 33,0 miejski 13,2 16,1 miejski, rolniczy miejski, rolniczy miejski, rolniczy 27,8 10,7 21,4 10,0 30,9 25,4 11 Lu14SLuB(a)Pa11 gm. m.-w. Parczew miejski 6,7 11,0 12 Lu14SLuB(a)Pa12 m. Włodawa, gm. w. Włodawa miejski 6,9 13,6 13 Lu14SLuB(a)Pa13 gm. m.-w. Łęczna miejski 1,6 2,9 14 Lu14SLuB(a)Pa14 15 Lu14SLuB(a)Pa15 m. Świdnik, gm. w. Głusk, gm. w. Mełgiew gm. w. Niemce, gm. w. Jastków, gm. w. Wólka miejski 31,3 44,4 podmiejski 51,5 12,0 16 Lu14SLuB(a)Pa16 m. Puławy miejski 12,8 31,6 17 Lu14SLuB(a)Pa17 18 Lu14SLuB(a)Pa18 19 Lu14SLuB(a)Pa19 20 Lu14SLuB(a)Pa20 21 Lu14SLuB(a)Pa21 22 Lu14SLuB(a)Pa22 23 Lu14SLuB(a)Pa23 gm. m.-w. Opole Lubelskie m. Kraśnik gm. w. Kraśnik, gm. w. Dzierzkowice, gm. w. Urzędów m. Krasnystaw, gm. w. Krasnystaw gm. m.-w. Janów Lubelski m. Biłgoraj, gm. w. Biłgoraj m. Tomaszów Lubelski, gm. w. Tomaszów Lubelski m. Hrubieszów, gm. w. Hrubieszów m. gmina miejska gm. w. gmina wiejska gm. m.-w. gmina miejsko-wiejska miejski 1,1 2,6 miejski 22,5 35,5 miejski 3,6 7,0 miejski 10,1 16,0 miejski 24,2 27,0 miejski, podmiejski, rolniczy 13,2 24,0 miejski 13,4 18,5 BSiPP EKOMETRIA 25

26 Po wdrożeniu zaproponowanych działań naprawczych, ich pozytywne oddziaływanie na jakość powietrza (obniżenie stężeń benzo(a)pirenu) będzie odczuwalne nie tylko w obszarach przekroczeń, ale także na obszarze całej strefy. BSiPP EKOMETRIA 26

27 3. Stan wybranych elementów środowiska dla strefy objętej Programem ochrony powietrza strefy lubelskiej Działania naprawcze zaproponowane w POP mają ograniczony zasięg przestrzenny, tzn. realizowane będą w przestrzeni całkowicie zmienionej antropogenicznie, w obszarze zurbanizowanym. Rodzaj działań oraz ich ograniczony zasięg terytorialny powodują, iż ich wpływ będzie ograniczony głównie do kilku komponentów środowiska, tzn. do: powietrza atmosferycznego, flory na terenach miejskich, człowieka oraz zabytków kultury i zagospodarowania przestrzeni miejskiej. Informacje zawarte w tym rozdziale pochodzą przede wszystkim z następujących dokumentów: Programu ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata z perspektywą do roku 2019; Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego; Programu Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego; Programu Rozwoju Energetyki dla Województwa Lubelskiego. Wykorzystano również wyniki monitoringu powietrza, wód i hałasu zamieszczone na stronie internetowej WIOŚ Lublin Lokalne warunki zagospodarowania przestrzennego Województwo lubelskie charakteryzuje się bardzo dużym zróżnicowaniem fizjograficznym. Na Lubelszczyźnie występują zarówno tereny nizinne (Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie, Polesie) oraz tereny wyżynne (Roztocze), poprzecinane dolinami rzecznymi (Bug i Wisła), które jako nieliczne nie zostały poddane zabiegom regulacyjnym. Obejmuje obszar Niziny Południowopodlaskiej, Polesia Wołyńskiego, Wyżyny Lubelskiej, Wyżyny Wołyńskiej i Kotliny Sandomierskiej. Krainy geograficzne województwa lubelskiego należą do trzech pasów rzeźby powierzchni Polski: niziny staroglacjalne zajmują północną połowę województwa część północna i zachodnia pasa: Nizina Południowopodlaska, w części wschodniej: Polesie Zachodnie; wyżyny wapienne i lessowe stanowią środkowy i południowy pas województwa część zachodnia i środkowa pasa: Wyżyna Lubelska, część wschodnia: Wyżyna Wołyńska, Polesie Wołyńskie, w części południowo-wschodniej: Roztocze; kotliny podkarpackie Kotlina Sandomierska nizina staroglacjalna, której część znajduje się na południowym skraju województwa. Spośród wymienionych makroregionów największą powierzchnię województwa zajmują: Wyżyna Lubelska, Nizina Południowopodlaska i Polesie Zachodnie. W strefie lubelskiej jakość gleb odgrywa szczególnie istotną rolę w aspekcie gospodarczym ze względu na dominującą funkcję rolnictwa. Warunki glebowe są zróżnicowane: na nizinach przeważają słabe gleby piaskowe i torfowe, w pasie wyżyn urodzajne gleby wykształcone z lessów i rędziny, sprzyjające gospodarce rolnej. Gleby wytworzone z lessu na Wyżynie Lubelskiej zajmują około 30% powierzchni i zaliczane są do najbardziej przydatnych do produkcji rolniczej. Wg danych Urzędu Statystycznego BSiPP EKOMETRIA 27

28 w Lublinie użytki rolne stanowią 70,8% ogólnej powierzchni województwa lubelskiego, a w nich 75,1% zajmują grunty orne. Według danych GUS z 2014 r. w woj. lubelskim lasy obejmowały powierzchnię 239,4 tys. ha, z tego 12,0 tys. ha lasów znajdowało się w obrębie parków narodowych. Lubelszczyzna jest jednym z najsłabiej zaludnionych regionów kraju (gęstość zaludnienia równa 88 osób na kilometr kwadratowy, przy średniej dla Polski wynoszącej 123), jest również regionem słabo zurbanizowanym (wskaźnik urbanizacji równy 46,6%, przy średniej krajowej wynoszącej 60,9%). Poza Lublinem (który nie należy do strefy lubelskiej) w regionie istnieje kilka miast średniej wielkości m.in.: Chełm (64 855), Zamość (65 055), Biała Podlaska (57 471), Puławy (48 864), Świdnik (40 078), Kraśnik (35 508), Łuków (30 557), Biłgoraj (26 935) 1. W sześciu powiatach miasto powiatowe (w trzech wypadkach o statusie gminy miejsko-wiejskiej) jest jedynym miastem w powiecie. Ogółem w strefie lubelskiej jest 41 miast. Sieć osadnicza w strefie jest rozproszona. Struktura sieci miejskiej charakteryzuje się zdecydowaną przewagą ośrodków małych i średnich. Najliczniejszą grupę liczącą 33 miasta stanowią miasta małe (poniżej 20 tys. mieszkańców), a połowa z nich to miasta bardzo małe, których liczba mieszkańców nie przekracza 5 tys. Na tle kraju region cechuje najmniejsze zagęszczenie miast na 100 km 2. Rozmieszczenie ośrodków miejskich jest dość nierównomierne, przy czym ich gęstość maleje z zachodu na wschód. Działania naprawcze zaproponowane w Programie koncentrować się będą głównie w obszarach przekroczeń poziomu docelowego B(a)P w następujących miastach: Biała Podlaska, Chełm, Zamość, Terespol, Międzyrzec Podlaski, Łuków, Radzyń Podlaski, Ryki, Dęblin, Lubartów, Parczew, Włodawa, Łęczna, Świdnik, Puławy, Opole Lubelskie, Kraśnik, Krasnystaw, Janów Lubelski, Biłgoraj, Tomaszów Lubelski, Hrubieszów Jakość powietrza w strefie Wpływ na jakość powietrza w strefach ma wiele czynników, jednak głównym jest wielkość i rodzaj emisji zanieczyszczeń do powietrza. Program ochrony powietrza dotyczy zanieczyszczenia benzo(a)pirenem, jednak skrótowo scharakteryzowano stan aerosanitarny całego województwa w stosunku do większości normowanych zanieczyszczeń. W województwie lubelskim w 2014 r.: Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu kształtowały się poniżej średniorocznego stężenia dopuszczalnego, które wynosi 40 µg/m 3 i wynosiły od 7,6 µg/m 3 do 23 µg/m 3. Najwyższe, odnotowane w aglomeracji lubelskiej, stanowiło 57,5% stężenia dopuszczalnego, następnie w Puławach 16,1 μg/m 3 40,2% poziomu dopuszczalnego. Na żadnym stanowisku nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego stężenia 1-godzinnego wynoszącego 200 μg/m 3. Maksymalne stężenia 1-godzinne wystąpiły na obszarach najbardziej zurbanizowanych, tj.: w Lublinie przy ul. Obywatelskiej 131 μg/m 3 (65,5% poziomu dopuszczalnego), w Puławach przy ul. Lubelskiej 98,4 μg/m 3 (49,2% poziomu dopuszczalnego), w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej 93,9 μg/m 3 (47% poziomu dopuszczalnego). Notowane stężenia dwutlenku siarki mają charakter sezonowy i ich wartość związana jest z energetyką grzewczą. Wyższe stężenia SO 2 notowane są w okresie od października do marca. Notuje się wtedy 1 GUS, 2014 r. BSiPP EKOMETRIA 28

29 wyższe wartości jednogodzinnych i średniodobowych stężeń SO 2. Stężenia średnie roczne wynosiły od 2 do 4,9 μg/m 3, najwyższe dotyczyło aglomeracji lubelskiej. Wartości stężeń 1-godz. i 24-godz. nie przekraczały poziomów dopuszczalnych. Maksymalne stężenie 1-godz. wynosiło 87,3 μg/m 3 (25% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 350 μg/m 3 ), 24-godzinne 45,8 μg/m 3 (36,6% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 125 μg/m 3 ). Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki wokół ZA Puławy było również niewielkie, najwyższe stężenie 1-godzinne wynosiło 61 μg/m 3. Najwyższe stężenia pyłu zawieszonego PM10 notowane były w sezonie grzewczym. W 2014 r. na wszystkich stanowiskach dotrzymane były dopuszczalne stężenia średnie roczne 40 μg/m 3. Na 5 stanowiskach odnotowano przekroczenie dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego wynoszącego 50 μg/m 3. Były to: Lublin, ul. Obywatelska, Biała Podlaska, ul. Orzechowa, Radzyń Podlaski, ul. Sitkowskiego, Puławy, ul. Skowieszyńska i Zamość, ul. Hrubieszowska. Strefy: aglomeracja lubelska i lubelska zaliczono do klasy C. Całkowitą zawartość ołowiu, arsenu, kadmu i niklu w pyle zawieszonym PM10 oznaczano w Lublinie i Zamościu. Kryteria oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia metalami dotyczą stężeń średnich rocznych. Poziomy ich stężeń w pyle zawieszonym PM10 charakteryzowały się bardzo niskimi wartościami, nie przekraczającymi 20% poziomu docelowego dla każdego zanieczyszczenia. Dla 8-godzinnych stężeń tlenku węgla w 2014 r. maksymalne stężenie na stacji w Lublinie wynosiło µg/m 3, tj. 47,6% poziomu dopuszczalnego wynoszącego µg/m 3. Na żadnej stacji nie wystąpiły przekroczenia poziomu dopuszczalnego. Pomiary stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 prowadzono w czterech stacjach. Dotrzymanie stężenia dopuszczalnego 25 μg/m 3 sprawdzono na podstawie wyników pomiarów wykonywanych w Lublinie, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Stężenia średnie dla roku w województwie lubelskim zawierały się w przedziale od 22,9 do 25,8 μg/m 3, tj. do 103% poziomu dopuszczalnego. Najwyższą wartość, przekraczającą poziom dopuszczalny, odnotowano w Białej Podlaskiej. Wartość ta nie przekraczała poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji. Wskaźnik średniego narażenia dla aglomeracji lubelskiej za 2014 r. wynosił 22 μg/m 3, dla kraju 24 μg/m 3. Wartości obu wskaźników przekroczyły krajowy cel redukcji narażenia na pył PM2,5 (18 μg/m 3 ) oraz pułap stężenia ekspozycji (20 μg/m 3 ). W latach monitorowane wskaźniki wykazały niewielką tendencję malejącą. W 2014 roku oceny i klasyfikacji stref dla B(a)P dokonano na podstawie wyników pomiarów prowadzonych na 5 stanowiskach zlokalizowanych w Lublinie, Kraśniku, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Wartości średnie roczne wynosiły od 1,79 ng/m 3 do 3,19 ng/m 3 i na wszystkich stanowiskach przekraczały poziom docelowy. Benzo(a)piren należy do zanieczyszczeń wykazujących dużą zmienność sezonową, średnia z sezonu zimowego była ok krotnie wyższa od średniej z sezonu letniego. Strefy: aglomeracja lubelska i lubelska zaliczono do klasy C. W wyniku oceny jakości powietrza przeprowadzonej za rok 2014, biorąc pod uwagę kryterium ochrony zdrowia, strefę lubelską zakwalifikowano do klasy C pod względem zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10, gdyż BSiPP EKOMETRIA 29

30 stwierdzono przekroczenie poziomu dopuszczalnego PM10 o okresie uśredniania wyników pomiarów 24 godziny oraz pod względem zanieczyszczenia benzo(a)pirenem o okresie uśredniania wyników pomiarów średnia dla roku. Tabela 2 Pomiary stężeń B(a)P w strefie lubelskiej w 2014 roku Lp. Stanowisko Kod krajowy stacji Biała Podlaska, ul. Orzechowa 58 Chełm, ul. Jagiellońska 64 Zamość, ul. Hrubieszowska 69A Kraśnik, ul. Koszarowa 10A Typ pomiaru Sa [ng/m 3 ] B(a)P rok Wielkość przekroczenia [ng/m 3 ] LbBialaPOrzechowa manualny 3,19 2,19 LbChelmJagWIOS manualny 2,22 1,22 LbZamoscHrubieszowsk manualny 1,79 0,79 LbKrasnikKoszarowa manualny 2,46 1,46 W 2014 r. w strefie lubelskiej na wszystkich stanowiskach pomiarowych stwierdzono przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Najwyższe stężenie (3,19 ng/m 3 ) wystąpiło w Białej Podlaskiej, gdzie poziom docelowy został przekroczony o blisko 220%. Analiza danych pomiarowych wskazuje, że stężenia w 2014 r. w strefie lubelskiej były wyraźnie wyższe od poziomów stwierdzonych w poprzednich pięciu latach Emisja przemysłowa Najważniejsze zakłady przemysłowe, decydujące o emisji przemysłowej z procesów technologicznych, prowadzą od wielu lat działania ukierunkowane na redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza. Ponieważ benzo(a)piren jest niesiony w pyle, to wszelkie działania związane z redukcją emisji pyłu (odpylanie) automatycznie powodują redukcję emisji B(a)P. Zgodnie z obliczeniami wykonanymi w ramach Programu ochrony powietrza dla strefy lubelskiej z 2014 r. rozkład stężeń B(a)P wyznaczonych poprzez modelowanie wskazuje na minimalne oddziaływanie emisji przemysłowej na terenie omawianej strefy. Do rejestru REGON (Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej) w strefie lubelskiej wpisanych było w 2014 r podmiotów gospodarczych, w tym 14 zatrudniających więcej niż 1 tys. osób, a 94,0% z nich to podmioty zatrudniające do 9 osób. Struktura zatrudnienia w województwie lubelskim charakteryzuje się dominującym udziałem pracujących w sektorze rolniczym - 38,3% (w kraju 17%), sektor przemysłowy zatrudnia 13% (w kraju 21%) pracujących, a sektor usług - 48,7% (w kraju 62%). Wskaźnik przedsiębiorczości w województwie lubelskim stanowi 74,3% wartości tego wskaźnika dla kraju. Największa koncentracja różnych form działalności gospodarczej występuje na terenie aglomeracji lubelskiej (Lublin i Świdnik wraz z otaczającymi je gminami) - sięga ona 31,2% ogółu podmiotów. Centrami przedsiębiorczości są ponadto inne większe miasta regionu. Podwyższoną aktywnością gospodarczą odznaczają się również gminy położone wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych oraz rejony przejść granicznych. Na obszarze województwa zdecydowanie przeważają firmy zajmujące się handlem i naprawami (29,6%). Inne formy przedsiębiorczości odgrywają wyraźnie BSiPP EKOMETRIA 30

31 mniejszą rolę. Są to: budownictwo (11,8%), przemysł (8,7%), transport i gospodarka magazynowa (6,9%), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (7,3%) oraz opieka zdrowotna i pomoc społeczna (5,9%). W 2012 r. spółki z udziałem kapitału zagranicznego stanowiły tylko 1,6% ich liczby w kraju. Liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego od 2005 r. powiększyła się o 43,8%, a tempo wzrostu było szybsze niż w kraju. Przemysł charakteryzuje się znacznym udziałem gałęzi tradycyjnych, o dużej pracochłonności i surowcochłonności. Największe znaczenie dla regionu posiada przemysł spożywczy, głównie z uwagi na koncentrację ponad 21,6% wszystkich zatrudnionych w przemyśle, oraz wysoki, prawie 26,7%, udział w produkcji sprzedanej przemysłu ogółem. Istotną rolę w gospodarce regionu, jak również w gospodarce kraju, odgrywa przemysł wydobywczy. Stężenia średnie roczne B(a)P pochodzące ze źródeł punktowych (przemysłu i energetyki zawodowej) na terenie strefy uzyskują bardzo niskie wartości. Na przeważającym obszarze strefy nie przekraczają 0,00005 ng/m 3 (0,005% poziomu docelowego). Najwyższe stężenia w strefie wyniosły zaledwie 0,005 ng/m 3 (0,5% poziomu docelowego). W celu zmniejszenia negatywnego wpływu przemysłu na środowisko, w zakładach przemysłowych, musi być stosowana metoda najlepszych dostępnych środków technicznych (BAT). Instalacją emitującą największą ilość benzo(a)pirenu na terenie strefy lubelskiej są Zakłady Tłuszczowe w Bodaczowie Sp. z o.o., jednak, ze względu na charakter emisji (emisja zorganizowana, wysokie emitory, zastosowanie technik odpylania), stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 pochodzące z tego źródła nie są wysokie Systemy grzewcze w strefie Dla realizacji działań naprawczych Programu ochrony powietrza bardzo ważnymi zagadnieniami w miastach jest funkcjonowanie i rozwój centralnego zaopatrzenia w ciepło, czyli systemu ciepłowniczego, sieci gazowej i możliwości zaopatrzenia mieszkańców w ciepło i gaz. Kotłownie lokalne i indywidualne systemy grzewcze są źródłem tzw. niskiej emisji. Emitują one szereg substancji wpływających negatywnie na zdrowie człowieka i środowisko przyrodnicze, m.in.: CO, SO x, NO x, pyły, zanieczyszczenia organiczne, w tym wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), dioksyny i furany oraz węglowodory alifatyczne. Spotęgowany, negatywny efekt tego typu ogrzewania wynika z eksploatowania niskosprawnych urządzeń grzewczych oraz spalania paliw złej jakości (zasiarczony, zapopielony i niskokaloryczny węgiel, a w szczególności odpady z gospodarstw domowych). Ponadto mała wysokość takich emitorów (kilka, -kilkanaście metrów) zmniejsza skuteczność rozpraszania się zanieczyszczeń, a występujące w okresie zimowym częste inwersje temperatury dodatkowo sprzyjają kumulacji zanieczyszczeń z niskich emitorów. Wprowadzanie do powietrza zanieczyszczeń z palenisk domowych przez osoby fizyczne nie podlega żadnym ograniczeniom prawnym, organizacyjnym czy ekonomicznym. Osoby ogrzewające mieszkania (w budynkach istniejących, inaczej jest przy budowie np. nowych domów jednorodzinnych, gdzie sposób ogrzewania może być narzucony) nie muszą uzyskiwać zgody na funkcjonowanie pieców domowych, nie podlegają kontroli w zakresie wielkości emisji i nie wnoszą opłat za korzystanie ze środowiska, nie podlegają praktycznie także kontroli w zakresie rodzaju i jakości spalanych paliw (chyba, że dana gmina nada uprawnienia straży miejskiej/gminnej do kontrolowania, czy nie są spalane odpady). Ponieważ za przekroczenia poziomu docelowego B(a)P odpowiadają indywidualne paleniska węglowe, ich modernizacja lub likwidacja ma priorytetowe znaczenie. BSiPP EKOMETRIA 31

32 Obecnie jednym z głównych rozwiązań, uzasadnionych ekonomicznie i ekologicznie, jest stosowanie czystych technologii spalania węgla. Kotły nowej generacji, oparte na technice dolnego i górnego spalania w części złoża, można zaliczyć do grupy urządzeń grzewczych realizujących technologię czystego spalania węgla. Jednak najkorzystniejsze dla poprawy jakości powietrza w mieście jest podłączanie budownictwa wielorodzinnego i jednorodzinnego do systemu centralnego ogrzewania sieci ciepłowniczej lub do sieci gazowej i instalacji cieplnej opartej na gazie. Natomiast możliwości wykorzystania energii odnawialnej do ogrzewania indywidualnych budynków lub mieszkań, są dość mocno ograniczone ze względu na wysokie koszty i bariery techniczne. Indywidualne gospodarstwa domowe mają wielkie możliwości ochrony powietrza atmosferycznego poprzez oszczędzanie energii. Jednym z podstawowych działań, mających na celu ograniczenie zużycia energii cieplnej przez mieszkańców i samorząd w odniesieniu do zasobów gminnych, jest termomodernizacja budynków poprzez docieplanie ścian oraz wymianę lub doszczelnienie okien i drzwi zewnętrznych. Termomodernizacja ogranicza bezpośrednio stratę ciepła do otoczenia, co zmniejsza ilość spalanych paliw w kotłowniach i indywidualnych piecach, a więc zmniejsza emisję zanieczyszczeń powietrza, a w przypadku spalania paliw stałych także ilość powstających odpadów paleniskowych. Biorąc pod uwagę, że za ponadnormatywne stężenia B(a)P w strefie lubelskiej odpowiedzialna jest przede wszystkim emisja z ogrzewania indywidualnego, narzędziami wspomagającymi proces redukcji niskiej emisji powinny być: polityka finansowa (miejska i wojewódzka) wspomagająca właścicieli lokali zdecydowanych do zamiany ogrzewania węglowego na ogrzewanie proekologiczne, z priorytetem na podłączenie do centralnego systemu zaopatrzenia w ciepło (s.c.), Programy Ograniczenia Niskiej Emisji, które mogą być podstawą do wnioskowania o dotacje z funduszy europejskich oraz funduszy celowych. Programy powinny być kontynuowane (w miastach/gminach w których funkcjonują) oraz wprowadzone do realizacji w pozostałych miastach, w pierwszej kolejności w obszarach o najwyższych stężeniach, w miastach: Biała Podlaska, Chełm, Zamość, Terespol, Międzyrzec Podlaski, Łuków, Radzyń Podlaski, Ryki, Dęblin, Lubartów, Parczew, Włodawa, Łęczna, Świdnik, Puławy, Opole Lubelskie, Kraśnik, Krasnystaw, Janów Lubelski, Biłgoraj, Tomaszów Lubelski, Hrubieszów. Zaopatrzenie w ciepło Zaopatrzenie w energię cieplną województwa realizowane jest przez źródła energetyki zawodowej, ciepłownie komunalne i spółdzielcze, elektrociepłownie przemysłowe, kotłownie zakładowe oraz rozproszone indywidualne źródła ciepła. Podstawowym paliwem wykorzystywanym w energetyce jest nadal miał węglowy, ale sukcesywnie wzrasta udział gazu przewodowego i oleju opałowego. W województwie lubelskim zużycie ciepła komercyjnego w 2011 r. wynosiło TJ, czyli około 6% zużycia w kraju. Poza sektorem przemysłu i budownictwa, największe zużycie odnotowano w gospodarstwach domowych. Około 40% zużywanej energii cieplnej to ciepło sieciowe pochodzące z ciepłowni komunalnych 2. Kubatura budynków mieszkalnych ogrzewanych z centralnych źródeł ciepła utrzymywała się przez wiele lat na poziomie ok. 54 mln m 3. W 2010 roku ogrzewano już ok. 55,6 mln m 3 budynków. Mimo to w wielu miastach nowe mieszkania realizowane w budownictwie wielorodzinnym ogrzewane są indywidualnymi małymi dwufunkcyjnymi 2 Program Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego BSiPP EKOMETRIA 32

33 kotłami gazowymi. Takie rozwiązania coraz częściej stosowane są również przez duże spółdzielnie mieszkaniowe, a więc dotychczasowych największych odbiorców ciepła z miejskich sieci ciepłowniczych 3. W poniższej tabeli przedstawiony został zasięg sieci ciepłowniczej na obszarze strefy, wraz z podziałem na długość sieci ciepłowniczych i ilość obsługujących je kotłowni. Tabela 3 Charakterystyka lokalnych i indywidualnych źródeł ciepła w strefie lubelskiej w 2014 roku Powiat Liczba kotłowni długość sieci ciepłowniczej przesyłowej [km] długość sieci ciepłowniczej przyłączy do budynków i innych obiektów [km] Powiat bialski 54 22,6 7,0 Powiat parczewski 15 6,5 10,5 Powiat radzyński 37 14,3 12,5 Powiat włodawski 14 22,2 6,1 Powiat m. Biała 29 45,6 20,8 Podlaska Powiat biłgorajski 49 11,1 12,7 Powiat chełmski 18 2,0 3,9 Powiat hrubieszowski 25 14,1 10,9 Powiat krasnostawski 25 11,2 8,0 Powiat tomaszowski 43 9,3 2,6 Powiat zamojski 36 7,8 3,3 Powiat m. Chełm 35 64,9 17,8 Powiat m. Zamość 35 54,6 32,8 Powiat lubartowski 23 18,4 14,7 Powiat lubelski 36 6,1 9,9 Powiat łęczyński 14 32,3 8,1 Powiat świdnicki 20 23,0 15,9 Powiat janowski 18 3,0 1,1 Powiat kraśnicki 28 22,9 30,9 Powiat łukowski 59 13,5 8,1 Powiat opolski 26 18,6 10,6 Powiat puławski 77 74,7 29,1 Powiat rycki 29 19,2 13,5 Strefa lubelska ,9 290,8 Źródło: GUS 2014 r. Łączna długość sieci ciepłowniczej na terenie strefy lubelskiej wynosi ponad 800 km. Najlepiej rozbudowaną infrastrukturę, pod względem długości sieci, posiadają powiaty: puławski (74,7 km), m. Chełm (64,9 km), m. Zamość (54,6 km), m. Biała Podlaska (45,6 km), łęczycki (32,3 km), Największa liczba kotłowni występuje na obszarze powiatów: puławskiego (77 obiektów), łukowskiego (59 obiektów) i bialskiego (54 obiektów). Zdecentralizowany system ciepłowniczy występuje na obszarze powiatu chełmskiego i janowskiego, gdzie łączna długość sieci ciepłowniczej wynosi odpowiednio 2 i 3 km. 3 Program Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego BSiPP EKOMETRIA 33

34 Zaopatrzenie w gaz Gaz wydobywany ze złóż zlokalizowanych na terenie województwa pokrywa w 10% obecne zapotrzebowanie regionu na gaz. Stan zaopatrzenia regionu w gaz sieciowy jest niezadowalający. Jedynie 39,8% mieszkańców województwa w 2012 r. korzystało z gazu ziemnego (w kraju 52,4%), a na wsi zaledwie 14,1% (w kraju - 21,7%). Słabo też zgazyfikowane są powiaty: włodawski, parczewski, hrubieszowski, bialski, lubartowski, radzyński, chełmski i janowski. Poza zasięgiem obsługi sieci gazowej, w 2014 r. pozostawało nadal 5 miast: Terespol, Tyszowce, Łaszczów, Ostrów Lubelski i Bychawa. Konieczna jest rozbudowa systemu gazowniczego do poziomu zapewniającego pokrycie potrzeb odbiorców 4. Istniejący system sieci gazowej w strefie lubelskiej jest bardzo zróżnicowany. Najbardziej rozwinięta infrastrukturę gazową posiadają powiaty: lubelski (ok km czynnej sieci gazowej), zamojski (ok. 877 km), puławski (ok. 758 km) oraz (kraśnicki ok. 642 km sieci). Trwa gazyfikacja powiatu włodawskiego. Największą liczbę odbiorców gazu sieciowego odnotowuje się w powiatach: lubelskim (prawie 22 tys.), zamojskim (11 tys.) puławskim i kraśnickim (ok. 12 tys.). Nie brakuje obszarów, w których sieć gazowa jest słabo rozwinięta (np. powiat parczewski i hrubieszowski). Powoduje to, że tereny wiejskie mają znacznie utrudniony dostęp do tego paliwa. Dokładną charakterystykę sieci gazowej w strefie lubelskiej przedstawia poniższa tabela. Tabela 4 Charakterystyka sieci gazowej w strefie lubelskiej Powiat Długość czynnej sieci gazowej [km] Czynne przyłącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych Powiat bialski 94, Powiat parczewski 39, Powiat radzyński 119, Powiat włodawski 43,92 0 Powiat m. Biała Podlaska 84, Powiat biłgorajski 433, Powiat chełmski 219, Powiat hrubieszowski 75, Powiat krasnostawski 426, Powiat tomaszowski 303, Powiat zamojski 877, Powiat m. Chełm 160, Powiat m. Zamość 156, Powiat lubartowski 167, Powiat lubelski 1 620, Powiat łęczyński 246, Powiat świdnicki 293, Powiat janowski 154, Powiat kraśnicki 642, Powiat łukowski 327, Powiat opolski 357, Powiat puławski 758, Powiat rycki 220, Strefa lubelska 7 824, Źródło: GUS 2014 r. 4 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego projekt BSiPP EKOMETRIA 34

35 Województwo lubelskie zaopatrywane jest w gaz ziemny z krajowego systemu gazociągów wysokiego ciśnienia: magistralami DN 700 mm relacji: Nisko Wronów, Wronów Hołowczyce, Wronów Rembelszczyzna, gazociągiem DN 400 mm Lublin Krasnystaw, gazociągiem DN 250 mm Lubaczów Zamość Krasnystaw, gazociągami: DN 150 mm Zaklików Janów Lubelski Biłgoraj i Krasnystaw Chełm, gazociągiem DN 500 mm, Poniatowa Lublin Jeziorzany oraz układem mniejszych lokalnych odgałęzień do stacji redukcyjno - pomiarowych. Dostęp mieszkańców województwa do sieci gazu ziemnego jest ograniczony: w miastach 69,1% gospodarstw domowych (w kraju 72,7%), a na terenach wiejskich 13,7% gospodarstw domowych (w kraju 21,2%). Tylko w 36 gminach województwa lubelskiego, głównie miejskich, do sieci gazowej podłączonych jest więcej niż 30% mieszkań. W strukturze zużycia w województwie dominuje sektor przemysłu i budownictwa, który konsumuje blisko 65% gazu (w kraju udział przemysłu w zużyciu globalnym wynosi 47,8%). Drugim sektorem o dużym zużyciu gazu w województwie (ok. 18,4% zużycia) są elektrownie i elektrociepłownie zawodowe. Gospodarstwa domowe zużywają ok. 10% całego zużycia gazu w województwie 5. Źródła indywidualne niska emisja Głównym źródłem produkcji energii cieplnej jest nadal węgiel spalany w urządzeniach o niskiej sprawności technicznej. W ostatnich latach wzrosła ilość zmodernizowanych kotłowni lokalnych opalanych olejem lekkim i ciężkim, gazem płynnym, a także biomasą i drewnem. Równocześnie zmalała liczba gospodarstw domowych używających gazu ziemnego do celów grzewczych. Notowany jest systematyczny spadek zużycia ciepła przez odbiorców zasilanych przez miejskie sieci ciepłownicze. Zużycie paliw opałowych i nośników energii (wg GUS) w 2012 r. w województwie przedstawiało się następująco: węgla kamiennego tys. ton (2,8% zużycia krajowego), z tego 29% przez gospodarstwa domowe; lekkiego oleju opałowego 36 tys. ton (4% zużycia krajowego) z tego 14% przez gospodarstwa domowe; ciężkiego oleju opałowego 7 tys. ton (0,6% zużycia krajowego), głównie przez rolnictwo (57%); gazu ciekłego (bez pojazdów) 46 tys. ton (5,5% zużycia krajowego), z tego aż 78% przez gospodarstwa domowe 6. W 2005 r. w lokalnych kotłowniach pracowało 581 szt. kotłów węglowych, o łącznej mocy MW (z tego 182 o mocy 456 MW było zlokalizowanych na wsi). W 2010 r. użytkowano już 323 kotłów węglowych o mocy MW (na wsi 106 o mocy 268 MW). Zmniejszyła się także liczba kotłów na koks, których ilość spadła z 41 szt. o łącznej mocy 14 MW w 2005 r. do 7 sztuk o mocy 2 MW (wszystkie w mieście). Jednak od 2003 do 2006 roku zużycie węgla spadło zaledwie o 0,9% i wynosiło tys. ton (11 miejsce w kraju), natomiast w gospodarstwach domowych nastąpił wzrost o prawie 25% (7 miejsce w kraju), w rolnictwie o 29% (3 miejsce w kraju). Do paliw stałych (wg GUS Infrastruktura komunalna w 2005 roku) zaliczono również drewno (biomasa leśna), którym opalano 23 kotły o łącznej mocy 19 MW, z czego 12 szt. na obszarach wiejskich o mocy ok.16 MW (nie licząc małych kotłów i palenisk domowych). W 2010 r. użytkowano tylko 13 kotłów na drewno o mocy 15 MW, z czego 7 szt. o mocy 4 MW na obszarach wiejskich. Wykazano też kotły na odpady z rolnictwa 3 szt. o mocy 2 MW 5 Program Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego 6 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego BSiPP EKOMETRIA 35

36 oraz 24 kotły na pozostałe paliwa z biomasy o łącznej mocy 31 MW (w tym 2 na obszarach wiejskich o mocy 7 MW) Komunikacja samochodowa Rosnące z roku na rok natężenie ruchu samochodowego powoduje znaczący wzrost jego uciążliwości dla środowiska, szczególnie dla jakości powietrza oraz dla klimatu akustycznego. Oddziaływanie ruchu samochodowego na środowisko ma tendencje rosnące: w ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby poruszających się samochodów na drogach, przy niezbyt znaczącej poprawie infrastruktury drogowej. Komunikacja samochodowa nie jest znaczącym źródłem emisji B(a)P, gdyż pochodzi on wyłącznie ze spalania paliw, głównie oleju napędowego. Natomiast pył unoszony z dróg (którego udział w emisji pyłu z komunikacji jest największy) nie zawiera B(a)P. Udział emisji z komunikacji w stężeniach ponadnormatywnych B(a)P (poziom średnioroczny 1 ng/m 3 ) szacuje się na poziomie 1%. 8 Układ drogowy strefy lubelskiej Województwo lubelskie położone jest w ciągu europejskich korytarzy transportowych sieci TEN-T. Przez północną część województwa przebiega paneuropejski (kreteńsko-helsiński) korytarz II Berlin Warszawa Mińsk Moskwa Niżnyj Nowgorod. W 2013 r. na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1315/2013 część tego korytarza położonego w granicach UE stała się fragmentem nowego korytarza sieci bazowej TEN-T Morze Północne Bałtyk. W skład korytarza wchodzi droga E30 (droga krajowa nr 2, docelowo autostrada A2) oraz linie kolejowe nr 2/E20, C-E20 i nr 12/C-E20 (towarowa). Do sieci bazowej TEN-T, poza głównymi korytarzami, na mocy rozporządzenia PE i Rady (UE) nr 1315/2013 zaliczono ciąg drogowy Warszawa Lublin Rzeszów, utworzony przez odcinki dróg krajowych nr 17/S17 i 19/S19. W sieci bazowej TEN-T znajdują się przejścia graniczne na granicy z Białorusią: Kukuryki (drogowe) i Terespol (kolejowe). Uzupełnieniem sieci bazowej TEN-T jest sieć kompleksowa TEN-T, którą w woj. lubelskim tworzą odcinki dróg krajowych nr 12/S12, 17/S17, 19/S19 niewchodzące w skład sieci bazowej, linia kolejowa nr 7 Warszawa Lublin Dorohusk oraz linia kolejowa nr 12 Skierniewice Łuków (pasażerska). Do sieci kompleksowej TEN-T włączono terminale kolejowo-drogowe: Małaszewicze/Terespol i Dorohusk/Okopy. Według stanu na dzień r. (GUS), długość dróg krajowych na terenie województwa lubelskiego ogółem wynosi 1 104,2 km, w tym w zarządzie GDDKiA Oddział w Lublinie pozostaje 1 006,16 km nawierzchni. W zarządzie miast na prawach powiatu znajduje się ok. 52,5 km dróg. Na terenie administrowanym przez GDDKiA Oddział w Lublinie planowane są następujące odcinki autostrad i dróg ekspresowych: A2 (Berlin) granica państwa Świecko Poznań Łódź Warszawa Biała Podlaska Kukuryki granica państwa (Mińsk); S12 A1 (Piotrków Trybunalski) Sulejów Radom Puławy Lublin Piaski Chełm Dorohusk granica państwa (Kijów); S17 S8 (Warszawa) Zakręt Garwolin Lublin Piaski Zamość Tomaszów Lubelski Hrebenne granica państwa (Lwów); 7 Program Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego; brak nowszych danych w GUS na ten temat 8 Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020 BSiPP EKOMETRIA 36

37 S19 (Grodno) granica państwa Białystok Międzyrzec Podlaski Lublin Nisko Rzeszów Barwinek granica państwa (Preszów); S46 (Praga) granica państwa Kudowa Zdrój Opole Częstochowa Jędrzejów Kielce Kraśnik. Rysunek 2 Mapa stanu budowy dróg lubelskie Źródło: Na terenie województwa lubelskiego siecią dróg wojewódzkich, składającą się z 68 dróg o łącznej długości 2 214,7 km (GUS, 2014 r.), zarządza Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie. Szczególne znaczenie dla obsługi ruchu drogowego mają drogi: 835 Lublin Wysokie Biłgoraj Sieniawa Przeworsk Kańczuga Dynów Grabownica Starzeńska, 812 Biała Podlaska Wisznice Włodawa Chełm Rejowiec Krasnystaw, 747 Iłża Lipsko Solec nad Wisłą Opole Lubelskie Bełżyce Konopnica, 801 Warszawa Karczew Wilga Maciejowice Dęblin Puławy, 842 Rudnik Szlachecki Wysokie Krasnystaw, 815 Wisznice Parczew Siemień Lubartów. Ze względu na ważną funkcję w ruchu turystycznym ważną rolę odgrywają drogi: 816 Terespol Kodeń Sławatycze Włodawa Dorohusk Horodło Zosin, 820 Sosnowica Dwór Łęczna, 824 Żyrzyn Puławy Opole Lubelskie Józefów Annopol, 830 Lublin Nałęczów Bochotnica, 849 Zamość Jacnia Józefów 9. 9 Plan rozwoju sieci dróg wojewódzkich Województwa Lubelskiego na lata , Lublin 2012 BSiPP EKOMETRIA 37

38 Cechą regionu jest słabość sieci komunikacyjnej, co wiąże się z niedostateczną ilością dróg szybkiego ruchu oraz niezadowalającym stanem technicznym istniejącej sieci drogowej. Istniejąca sieć dróg krajowych w znacznej części regionu zapewnia powiązania z układem krajowym, niemniej jednak niezbędne jest stworzenie we wschodniej części województwa sprawnej infrastruktury transportowej na kierunku północ południe w układzie międzyregionalnym oraz wykształcenie sprawnych powiązań komunikacyjnych z Białorusią i Ukrainą. Województwo lubelskie należy do regionów o najniższych wskaźnikach w kraju pod względem gęstości sieci kolejowej, która wynosi 4,1 km/100 km 2, przy gęstości dla Polski 6,2 km/100 km 2. Ograniczanie ilości obsługiwanych połączeń pasażerskich, oraz zmniejszenie długości całkowitej eksploatowanych linii kolejowych w województwie przekłada się na obniżenie zarówno zewnętrznej, jak i wewnętrznej dostępności komunikacyjnej regionu. Największe znaczenie posiadają linie: obsługująca ruch międzynarodowy linia nr E20 Berlin Warszawa Mińsk Moskwa, nr 7 Warszawa Lublin Dorohusk gr. państwa oraz regionalna linia nr 65 Hrubieszów Gr. Sławków LHS (tzw. Linia Hutnicza Szerokotorowa). Rosnący ruch tranzytowy i przebieg przez województwo korytarzy transportowych o znaczeniu europejskim stwarzają przesłanki do rozwoju infrastruktury transportu intermodalnego. Poza linią kolejową nr 2/C-E20 z zespołem terminali przeładunkowych w Małaszewiczach i linią nr 12/C-E20 w rozwoju infrastruktury logistycznej, istotne znaczenie odgrywać powinna regionalna Linia Hutnicza Szerokotorowa (LHS), która umożliwia transport towarowy, w tym kombinowany bez konieczności przeładunku towarów na granicy. Ważnym zagadnieniem w transporcie regionalnym jest obsługa komunikacją publiczną zarówno metropolii lubelskiej, jak i całego województwa w zakresie przewozów pasażerskich pomiędzy miastami oraz w obrębie poszczególnych miast. W systemie przewozów transportem publicznym kluczowe znaczenie posiada miasto Lublin z urbanizującymi się terenami przyległymi. Po uruchomieniu portu lotniczego Lublin (Świdnik) wzrosła rola Lublina, jako ważnego krajowego węzła komunikacyjnego w strukturze przewozów publicznych. Infrastruktura transportowa stanowi jeden z głównych czynników rozwoju województwa lubelskiego, jednak zapewnienie pełnej dostępności i spójności przestrzennej wymaga działań przede wszystkim w zakresie zwiększenia nasycenia siecią komunikacyjną, poprawy stanu technicznego infrastruktury drogowej oraz wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań systemowych. W najbliższych latach sieć dróg krajowych będzie podlegać intensywnym przekształceniom, prowadzącym do podwyższenia ich standardu. Dotyczy to dróg krajowych nr 12, 17, a w dalszej kolejności nr 19. Oznacza to, że działania podejmowane na szczeblu krajowym będą wpływać na poprawę powiązań transportowych Lublina. Zasadnicze znaczenie będzie miało zapewnienie sprawnego rozrządu ruchu w otoczeniu Lublina, gdyż obecnie system drogowy z punktu widzenia obsługi ruchu związanego z województwem (źródłowo-docelowy i tranzytowy) jest niewydolny (okresowo występuje wyczerpywanie przepustowości przekrojów dróg, brak jest tras omijających centralną część miasta, mają miejsce ograniczenia w dostępie niektórych grup użytkowników) Odnawialne źródła energii Przez odnawialne źródła energii należy rozumieć, zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 15 czerwca 2012 r. Prawo energetyczne (Dz.U. z 2012 r., poz ze zm.), źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną BSiPP EKOMETRIA 38

39 z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych. Zgodnie z Polityką energetyczną Polski w 2020 r. udział energii odnawialnej w krajowym bilansie energetycznym powinien osiągnąć 15%: aż 45% energii odnawialnej ma pochodzić z instalacji wiatrowych, 29,3% z biomasy, 17,4% z biogazu, a 8,1% z energetyki wodnej. Wykorzystanie OZE w strefie 10 Województwo lubelskie posiada znaczne zasoby energii odnawialnej możliwe do wykorzystania. Największy potencjał energii odnawialnej związany jest z biomasą pochodzącą z rolnictwa, a także z energią słoneczną, która może się stać w przyszłości najważniejszym uzupełniającym źródłem energii. Istnieją potencjalne możliwości zwiększenia wykorzystania energii wiatrowej i wodnej. Poniżej, za Programem Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego, opisano stan rozwoju odnawialnych źródeł energii w strefie do 2013 r. Natomiast aktualne (stan na lipiec 2016 r.) zestawienie liczby wytwórców energii elektrycznej z OZE, w podziale na powiaty, w strefie lubelskiej znajduje się w tabeli 5. Energetyka słoneczna Na obszarze województwa na koniec 2010 r. skumulowana powierzchnia zainstalowanych kolektorów słonecznych wynosiła ponad 32 tys. m 2. Przyjmując średnią ilość energii cieplnej wyprodukowanej przez 1 m 2 kolektora w ciągu roku na poziomie 500 kwh, szacowana ilość energii pozyskiwanej na terenie województwa w ciągu roku z zainstalowanej liczby solarów kształtuje się na poziomie 16 GWh. Według danych NFOŚiGW w ramach realizacji Programu dopłat do kredytów bankowych dla indywidualnych inwestorów na terenie województwa, w okresie od czerwca 2010 r. do października 2013 r. został dofinansowany zakup kolektorów słonecznych, o łącznej powierzchni m 2. Instalacje fotowoltaiczne nie są tak powszechnie stosowane jak kolektory słoneczne. Obecnie najczęściej znajdują one zastosowanie do podświetlania znaków drogowych. Innym często spotykanym sposobem wykorzystywania energii elektrycznej pozyskiwanej ze słońca (i energii wiatru) są instalacje lamp hybrydowych służące oświetleniu ciągów komunikacyjnych. W Urzędzie Regulacji Energetyki do końca września 2013 roku koncesję na produkcję energii elektrycznej z promieniowania słonecznego w województwie lubelskim otrzymała tylko jedna instalacja o mocy 0,021 MW zlokalizowana w Zwierzyńcu. Energetyka wiatrowa Ilość energii elektrycznej pozyskiwanej na terenie województwa z energii wiatru na tle produkcji energii w kraju jest symboliczna. Według danych Urzędu Regulacji Energetyki w dniu r. na obszarze województwa koncesje na produkcję energii elektrycznej posiadało 5 elektrowni wiatrowych o łącznej mocy 2,15 MW. Farma wiatrowa zlokalizowana w gminie Lubycza Królewska w miejscowości Dęby złożona jest z czterech wiatraków o łącznej mocy 0,6 MW. Druga elektrownia o mocy 0,15 MW, składająca się z jednego wiatraka działa na terenie gminy Frampol, w miejscowości Góra Radzięcka. Od sierpnia 2011 roku na terenie województwa funkcjonuje trzecia elektrownia dostarczająca prąd do sieci energetycznej, o mocy 0,75 MW zlokalizowana w Sielcu (gm. Leśniowice). Ponadto koncesje na wytwarzanie energii elektrycznej otrzymały planowane elektrownie wiatrowe w gminie Ryki - o mocy 0,15 MW oraz w gminie Bełżyce - o mocy 0,5 MW. Na obszarze województwa działa także kilka elektrowni wiatrowych niewspółpracujących z energetyką zawodową i wytwarzających 10 Program Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego BSiPP EKOMETRIA 39

40 energię na własne potrzeby. Są to jednak pojedyncze wiatraki o niskich mocach i produkcji energii. Kilkanaście gmin posiada wyznaczone w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego obszary przeznaczone pod lokalizację energetyki wiatrowej. Energetyka wykorzystująca biomasę Na terenie województwa lubelskiego biomasa wykorzystywana jest głównie do produkcji energii cieplnej. Jako główny substrat w procesie bezpośredniego spalania stosowane jest drewno (pochodzenia leśnego i przemysłowego) oraz słoma. Znacznie niższe znaczenie mają tu rośliny energetyczne (wierzba, miskant, ślazowiec). Wg. danych URE, w 2012 r. w województwie lubelskim, 2 koncesjonowane przedsiębiorstwa produkujące energię, ze spalania biomasy pozyskały GJ energii cieplnej. Wynik ten w stosunku do innych województw jest bardzo niski i stanowi około 0,008% produkcji krajowej. Na dzień r. w województwie koncesję na produkcję energii elektrycznej z biomasy posiadały: elektrociepłownia o mocy 2,6 MW przy fabryce BRW w Biłgoraju - wytwarzająca energię ze spalania biomasy z odpadów przemysłowych drewnopochodnych; elektrociepłownia Zosin, w gm. Horodło wytwarzająca energię ze współspalania paliw kopalnianych i biomasy. Poza ewidencjonowaną produkcją ciepła, znaczna ilość biomasy spalana jest w niewielkich kotłowniach zaopatrujących w ciepło pojedyncze obiekty lub zespoły obiektów, w tym budynki użyteczności publicznej. Wiele z samorządów lokalnych zmodernizowało gminne ciepłownie, wprowadzając kotły opalane biomasą. Biomasa coraz powszechniej używana jest również w gospodarstwach indywidualnych. Na rozwój wykorzystania biomasy ma wpływa rozwijająca się na terenie województwa działalność zakładów zajmujących się produkcją pelletów - granulatu ze sprasowanych pod wysokim ciśnieniem trocin, wiórów i innych odpadów drzewnych. Energetyka wykorzystująca biogaz Na terenie województwa lubelskiego biogaz z biomasy pozyskuje się w trzech rodzajach instalacji: w oczyszczalniach ścieków, na składowiskach odpadów, w biogazowniach rolniczych (bioelektrowniach rolniczych). Według danych URE w województwie koncesje na wytwarzanie energii cieplnej i elektrycznej z biogazu z wyżej wymienionych źródeł posiada 10 instalacji o łącznej mocy nieprzekraczającej 7,5 MW. Biogaz w oczyszczalniach ścieków stanowi produkt uboczny procesu fermentacji osadów ściekowych i wykorzystywany jest głównie na potrzeby własne do produkcji ciepła niezbędnego w procesie fermentacji oraz do ogrzewania pomieszczeń użytkowych oczyszczalni. Część biogazu wykorzystywana jest do produkcji energii elektrycznej, w większości wykorzystywanej na potrzeby własne oczyszczalni, natomiast nadwyżki energii sprzedawane są na zewnątrz. W strefie lubelskiej pozyskują i użytkują biogaz oczyszczalnie w: Puławach, Zamościu i Białej Podlaskiej. Wszystkie te instalacje posiadają także koncesję na wytwarzanie energii elektrycznej. Łączna ich moc to 1,310 MW (łącznie z instalacją w Lublinie). W znacznie mniejszym stopniu wykorzystywany jest biogaz powstający na składowiskach odpadów. W województwie lubelskim w 2012 r. instalacje odgazowującą posiadało 40 z 58 składowisk odpadów komunalnych. W 38 składowiskach biogaz wypuszczany był do atmosfery, a w pozostałych dwóch biogaz w całości lub częściowo spalany był w pochodni zbiorczej. Tylko na jednym składowisku zlokalizowanym w Rokitnie (gm. Lubartów) część pozyskanego biogazu wykorzystywana była za pomocą generatorów o mocy 0,5 MW do produkcji energii elektrycznej, w której według szacunkowych danych w 2009 r. wyprodukowano 1 599,1 MWh. W 2011 r. rozpoczęły BSiPP EKOMETRIA 40

41 produkcję biogazu dwie pierwsze w województwie bioelektrownie rolnicze: w Uhninie (gm. Dębowa Kłoda) oraz Siedliszczkach (gm. Piaski). Jako główny substrat procesu fermentacji w biogazowni w Uhninie o mocy 1,2 MW wykorzystywane są: kiszonki z kukurydzy, żyta i traw oraz wywary gorzelniane i pulpa ziemniaczana. Druga biogazownia, w miejscowości Siedliszczki, o mocy 1 MW funkcjonuje w oparciu o współpracę ze spółdzielnią mleczarską, z której pobierane są odpady produkcyjne w postaci serwatki, stanowiące dodatek do wsadu roślinnego i do której dostarczane jest wyprodukowane z biogazu ciepło. Na przełomie 2012 i 2013 roku działalność rozpoczęły dwie kolejne biogazownie rolnicze: w miejscowościach Koczergi (gm. Parczew) oraz Zaścianki (gm. Międzyrzec Podlaski) o mocach po 1,2 MW. W maju 2013 r. rozpoczęła produkcję biogazu instalacja w Orchówku (gm. Włodawa) o mocy 1,1 MW. Kolejna instalacja zrealizowana została w miejscowości Koczergi pod Parczewem. Ponad 10 inwestycji znajdowało się w fazie projektowej i uzgodnień. Energetyka wodna Według danych Urzędu Regulacji Energii na dzień r. w województwie koncesje posiadało 21 elektrowni wodnych o łącznej mocy 1,490 MW. Największa z nich (o mocy 0,37 MW) zlokalizowana jest na zaporze czołowej zbiornika retencyjnego Nielisz. Wśród pozostałych obiektów dominują elektrownie o mocy nieprzekraczającej 0,05 MW. Pompy ciepła Brak jest dokładnych danych dotyczących wykorzystania pomp ciepła na obszarze województwa. W województwie lubelskim pompy stosowane są one zarówno w budynkach użyteczności publicznej (m.in. dom parafialny w Sosnowicy, szkoła w Dębowej Kłodzie, Dom Pomocy Społecznej w Tyszowcach, szkoła w Woli Uhruskiej), jak i w prywatnych budynkach mieszkalnych. Tabela 5 Zestawienie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej z OZE w strefie lubelskiej (stan na lipiec 2016 r.) Powiat Typ instalacji Ilość instalacji Moc [MW] bialski wytwarzające z biogazu rolniczego 2 2,044 wytwarzające z promieniowania słonecznego 6 6,647 wytwarzające z biogazu składowiskowego 1 0,252 m. Biała wytwarzające z promieniowania słonecznego 1 0,3 Podlaska wytwarzające z biogazu mieszanego 1 0,504 wytwarzające z biomasy z odpadów przemysłowych drewnopochodnych 1 2,6 biłgorajski i celulozowo-papierniczych wytwarzające z promieniowania słonecznego 5 1,067 elektrownia wiatrowa na lądzie 1 0,15 elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW 1 0,03 chełmski elektrownia wiatrowa na lądzie 1 1,5 wytwarzające z promieniowania słonecznego 2 0,027 hrubieszowski realizujące technologię współspalania (paliwa kopalne i biomasa) 1 0,0 wytwarzające z promieniowania słonecznego 3 3,11 krasnostawski elektrownia wiatrowa na lądzie 1 3,3 elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW 4 0,287 wytwarzające z biogazu z oczyszczalni kraśnicki ścieków 1 0,634 wytwarzające z promieniowania słonecznego 2 1,03 lubartowski wytwarzające z biogazu rolniczego 1 0,844 BSiPP EKOMETRIA 41

42 Powiat Typ instalacji Ilość instalacji Moc [MW] wytwarzające z biogazu składowiskowego 1 0,5 wytwarzające z promieniowania słonecznego 2 1,758 elektrownia wiatrowa na lądzie 1 51,2 lubelski elektrownia wiatrowa na lądzie 1 0,5 łęczyński wytwarzające z promieniowania słonecznego 1 0,096 łukowski wytwarzające z promieniowania słonecznego 6 3,578 wytwarzające z promieniowania słonecznego 2 0,974 opolski elektrownia wiatrowa na lądzie 1 0,6 elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW 3 0,098 parczewski wytwarzające z biogazu rolniczego 2 3,6 elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW 1 0,022 wytwarzające z biogazu z oczyszczalni 1 0,37 ścieków puławski wytwarzające z promieniowania słonecznego 1 1,0 elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW 1 0,055 radzyński elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW 2 0,092 wytwarzające z promieniowania słonecznego 1 1,312 rycki elektrownia wiatrowa na lądzie 1 0,15 elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW 1 0,04 świdnicki wytwarzające z biogazu rolniczego 1 0,999 wytwarzające z promieniowania słonecznego 3 2,985 wytwarzające z promieniowania słonecznego 3 2,315 tomaszowski elektrownia wiatrowa na lądzie 3 77,1 elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW 1 0,067 włodawski wytwarzające z biogazu rolniczego 1 1,063 wytwarzające z promieniowania słonecznego 4 3,56 wytwarzające z promieniowania słonecznego zamojski elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW elektrownia wodna przepływowa do 1 MW m. Zamość wytwarzające z biogazu z oczyszczalni ścieków 1 0,19 Źródło: BSiPP EKOMETRIA 42

43 Rysunek 3 Obiekty OZE posiadające koncesje na wytwarzanie energii elektrycznej Źródło: Program Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego Szata roślinna Roślinność posiada zdolność zatrzymywania zanieczyszczeń gazowych oraz cząstek stałych, w tym pyłu i metali ciężkich unoszących się w powietrzu. Pasy zieleni o zwartej, wielowarstwowej strukturze zlokalizowane wzdłuż ciągów komunikacyjnych pozwalają na znaczne ograniczenie zanieczyszczenia pyłem i zawartymi w nim benzo(a)pirenem oraz metalami ciężkimi ołowiem, kadmem i cynkiem. Podobny pozytywny wpływ obserwowany jest w zakresie tłumienia hałasu. Fakt zatrzymywania zanieczyszczeń nie pozostaje jednak obojętny dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania roślin. Szczególne znaczenie dla środowiska i człowieka ma zieleń w terenach zurbanizowanych. Do najczęściej spotykanych w środowisku zurbanizowanym form roślinności zaliczyć można: lasy komunalne, formy o dużej powierzchni: parki, tereny sportowe i rekreacyjne, cmentarze, tereny uprawne, ogródki działkowe, przyszpitalne, kościelne, dydaktyczne, formy o małej powierzchni takie jak zieleńce przydomowe i osiedlowe, tereny zabaw dla dzieci, skwery i rabaty reprezentacyjne, zieleń towarzysząca szlakom komunikacyjnym, promenadom, alejom, bulwarom oraz zieleń krajobrazu otwartego. Podstawowym zadaniem zieleni na terenie miast jest łagodzenie niekorzystnych warunków życia wynikających z nadmiernej presji człowieka na środowisko naturalne. Do najważniejszych funkcji zieleni miejskiej, ale również tej znajdującej się poza miastami, zalicza się funkcję ekologiczną, polegającą głównie na poprawie stanu BSiPP EKOMETRIA 43

44 środowiska przyrodniczego miasta i wsi, między innymi poprzez poprawę jakości powietrza, tłumienie hałasu, regulację stosunków wodnych, ochronę gleb itd. Tereny zielone, zwłaszcza duże tereny otwarte zlokalizowane na obrzeżach miast, pełniące funkcje klinów napowietrzających, odgrywają ważną rolę w wymianie powietrza. Przestrzenie zielone w centralnych częściach miast poprawiają warunki wilgotnościowe i sanitarne powietrza. Ważna jest funkcja społeczna polegająca na współuczestniczeniu w wytwarzaniu przestrzeni publicznej miast. Zieleń posiada również funkcję estetyczną. Następuje to poprzez uczestniczenie w kształtowaniu krajobrazu miejskiego i ładu przestrzennego wywołującego w świadomości człowieka wrażenie porządku, harmonii i przejrzystości struktury miejskiej. Duży udział zieleni w danej części miasta/gminy wpływa bezpośrednio na jej lepszą ocenę w oczach mieszkańców i odgrywa ważną rolę w postrzeganiu dzielnicy/okolicy jako przyjaznej dla mieszkańców. Specyficzne położenie fizjograficzne oraz geobotaniczne powoduje duże zróżnicowanie krajobrazu oraz bogactwo świata roślin i zwierząt. Województwo lubelskie charakteryzuje się bardzo dużym zróżnicowaniem fizjograficznym. Na Lubelszczyźnie występują zarówno tereny nizinne (Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie, Polesie) oraz tereny wyżynne (Roztocze), poprzecinane dolinami rzecznymi Bugu i Wisły. Lasy są niezwykle istotnym elementem kształtującym strukturę przyrodniczą regionu i jego krajobraz. Według danych GUS z 2014 r. w woj. lubelskim lasy obejmowały powierzchnię 239,4 tys. ha, z tego 12,0 tys. ha lasów znajdowało się w obrębie parków narodowych. Największe kompleksy leśne zachowały się na piaszczystych i podmokłych równinach Kotliny Sandomierskiej oraz na silnie urzeźbionym Roztoczu. Wylesiona jest natomiast bardzo urodzajna Wyżyna Lubelska, gdzie w wielu gminach lesistość nie przekracza nawet 10%. Duże kompleksy leśne: Lasy Janowskie i Puszcza Solska tworzące zwarty ciąg w południowej części regionu, Lasy Sobiborskie, Włodawskie i Parczewskie na wschodzie oraz Lasy Kozłowieckie i Łukowskie na północ od Lublina. Mają tu granice zasięgów takie gatunki drzew jak np.: buk pospolity, jodła pospolita, dąb bezszypułkowy. Wśród powiatów największą lesistością cechują się powiaty: janowski (40,5%), włodawski (39,2%), biłgorajski (38,9%), bialski (26,4%) i parczewski (26%). Najmniejsza lesistość występuje w gminach: m. Terespol (3,9%), m. Radzyń Podlaski (4,4%), m. Rejowiec Fabryczny (1,3%), Hrubieszów (2,4%), m. Zamość (1,8%) oraz m. Lubartów (0,4%) Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego na lata z perspektywą do roku 2019 BSiPP EKOMETRIA 44

45 Rysunek 4 Użytkowanie terenu w strefie lubelskiej Niekonwencjonalnym zasobem przyrody jest przestrzeń krajobrazowa, pozbawiona zabudowy, względnie zagospodarowana, ale w sposób harmonijny i oszczędny. Województwo lubelskie posiada duże zasoby tego rodzaju (tereny zurbanizowane i zabudowane, w tym użytki rolne zabudowane, stanowią 5,8% powierzchni województwa, podczas gdy średnia dla kraju wynosi 6,5%). Najwyższą wartość posiadają krajobrazy zbliżone do naturalnych, które zachowały się na zabagnionych i w związku z tym trudno dostępnych terenach Polesia Zachodniego, Kotliny Sandomierskiej i Polesia Wołyńskiego. Wg danych Urzędu Statystycznego w Lublinie użytki rolne stanowią 70,8% ogólnej powierzchni województwa lubelskiego, a w nich 75,1% zajmują grunty orne oraz trwałe użytki zielone (18,6%). Działania naprawcze, w postaci zmiany sposobu ogrzewania i termomodernizacji zabudowy będą realizowane wyłącznie w miastach strefy lubelskiej, stąd należy zwrócić szczególną uwagę na rolę zieleni miejskiej w ich zagospodarowaniu przestrzennym oraz w kształtowaniu jakości klimatu miejskiego. BSiPP EKOMETRIA 45

46 3.3. Obszary prawnie chronione na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Łączna powierzchnia obszarów objętych ochroną prawną na terenie województwa lubelskiego wynosi ponad 570 tys. ha (GUS, 2014 r.), co stanowi ok. 22,8% powierzchni strefy. Obszary prawnie chronione rozmieszczone są równomiernie na terenie województwa. Najuboższe pod tym względem są północne i południowo-wschodnie części województwa (powiaty: bialski, radzyński, parczewski, rycki, tomaszowski). W strefie lubelskiej występują następujące formy ochrony przyrody: Parki narodowe Obejmują obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej oraz walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody, a także odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów. Na terenie województwa lubelskiego znajdują się dwa parki narodowe o łącznej powierzchni ,11 ha: 1. Poleski Park Narodowy, 2. Roztoczański Park Narodowy. Parki krajobrazowe Parki krajobrazowe obejmują obszary chronione ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Na terenie strefy zlokalizowanych jest 17 parków krajobrazowych, o łącznej powierzchni ,0 ha: 1. Chełmski Park Krajobrazowy, 2. Kazimierski Park Krajobrazowy, 3. Kozłowiecki Park Krajobrazowy, 4. Krasnobrodzki Park Krajobrazowy, 5. Krzczonowski Park Krajobrazowy, 6. Nadwieprzański Park Krajobrazowy, 7. Park Krajobrazowy Lasy Janowskie, 8. Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu, 9. Park Krajobrazowy Pojezierze Łęczyńskie, 10. Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej, 11. Poleski Park Krajobrazowy, 12. Południoworoztoczański Park Krajobrazowy, 13. Skierbieszowski Park Krajobrazowy, 14. Sobiborski Park Krajobrazowy, 15. Strzelecki Park Krajobrazowy, 16. Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy, 17. Wrzelowiecki Park Krajobrazowy. BSiPP EKOMETRIA 46

47 Obszary Chronionego Krajobrazu Obszary chronionego krajobrazu są to tereny wyróżniające się krajobrazowo, o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką lub ze względu na istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. W granicach strefy wyznaczonych jest 17 obszarów chronionego krajobrazu o łącznej powierzchni ,8 ha. 1. Chełmski Obszar Chronionego Krajobrazu, 2. Chodelski Obszar Chronionego Krajobrazu, 3. Czerniejowski Obszar Chronionego Krajobrazu, 4. Dołhobyczowski Obszar Chronionego Krajobrazu, 5. Grabowiecko-Strzelecki Obszar Chronionego Krajobrazu, 6. Kraśnicki Obszar Chronionego Krajobrazu, 7. Łukowski Obszar Chronionego Krajobrazu, 8. Nadbużański Obszar Chronionego Krajobrazu, 9. Nadbużański Obszar Chronionego Krajobrazu, 10. Obszar Chronionego Krajobrazu Annówka, 11. Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Ciemięgi, 12. Obszar Chronionego Krajobrazu Kozi Bór, 13. Obszar Chronionego Krajobrazu Pradolina Wieprza, 14. Pawłowski Obszar Chronionego Krajobrazu, 15. Poleski Obszar Chronionego Krajobrazu, 16. Radzyński Obszar Chronionego Krajobrazu, 17. Roztoczański Obszar Chronionego Krajobrazu (woj. lubelskie). Rezerwaty przyrody Tą formą ochrony obejmuje się obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Na terenie strefy występuje 85 rezerwatów przyrody. Zajmują one łączną powierzchnię ,7 ha. Pozostałe formy ochrony przyrody na obszarze strefy lubelskiej: pomników przyrody, 8 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o łącznej powierzchni 768,0 ha, 165 użytków ekologicznych o łącznej powierzchni 7 025,84 ha, 3 stanowiska dokumentacyjne (11,3 ha). Największą ilość wśród pomników przyrody stanowią pojedyncze drzewa oraz grupy drzew. Liczne występują także aleje przydrożne i głazy narzutowe. BSiPP EKOMETRIA 47

48 Rysunek 5 Obszary chronione w województwie lubelskim Źródło: Na terenie województwa lubelskiego znajdują się również obszary o dużych walorach przyrodniczych, które nie mają statusu prawnego. Są to obszary ECONET i ostoje przyrody CORINE. Ostoje przyrody posiadają różny status ochrony, lecz charakteryzują się trwałym nagromadzeniem gatunków zagrożonych i o szczególnym znaczeniu dla zachowania różnorodności biologicznej. Powiązane są one strukturami pasmowymi, tzw. korytarzami ekologicznymi, stanowiącymi obszary przemieszczania się gatunków roślin i zwierząt. Wśród nich, ze względu na charakter powiązania oraz rodzaj gatunków migrujących, wyróżnia się korytarze leśne, dolinne, rzeczne i kserotermiczne. Przez obszar województwa lubelskiego przebiegają korytarze ekologiczne o istotnym znaczeniu dla krajowych i europejskich powiązań przyrodniczych. Należą do nich korytarze: leśne (Północno-Centralny, Południowo-Centralny, Wschodni, Południowy), dolinne (Doliny Wisły, Doliny Bugu, Doliny Wieprza, Doliny Krzny) i rzeczne (Wisły, Bugu, Dolnej Tanwi, Dolnej Krzny). Europejska Sieć Ekologiczna ECONET powstała w celu ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej terenów połączonych między sobą korytarzami. W Polsce powstała krajowa sieć ECONET-POLSKA. Na terenie województwa lubelskiego do sieci ECONET zaliczonych zostało: 5 obszarów węzłowych o znaczeniu międzynarodowym, 4 obszary węzłowe o znaczeniu krajowym, 3 korytarze ekologiczne o znaczeniu międzynarodowym, 4 korytarze ekologiczne o znaczeniu krajowym. Program CORINE jest to program, którego celem jest wyznaczenie oraz gromadzenie informacji o ostojach przyrodniczych o znaczeniu europejskim. W województwie lubelskim jest 46 takich ostoi 12 oraz rezerwat biosfery Polesie 12 Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego na lata z perspektywą do roku 2019 BSiPP EKOMETRIA 48