Programu ochrony powietrza dla strefy - Aglomeracja Lubelska ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu

Transkrypt

1 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU Programu ochrony powietrza dla strefy - Aglomeracja Lubelska ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu Lublin, 2016

2 BSiPP EKOMETRIA 2

3 Zamawiający: Województwo Lubelskie z siedzibą Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie, ul. Artura Grottgera 4, Lublin, reprezentowane przez Zarząd Województwa Lubelskiego Wykonawca: Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA Sp. z o.o Gdańsk, ul. Orfeusza 2 tel. (058) , fax (058) Zespół autorski Biura Studiów i Pomiarów Proekologicznych Ekometria Sp. z o.o. Główny Projektant: Prezes Zarządu: Mariola Fijołek Małgorzata Paciorek Wojciech Trapp Maciej Paciorek Małgorzata Studzińska Agnieszka Bemka Aneta Wójtowicz Katarzyna Bernaciak Michał Muszyński Wojciech Trapp Nadzór merytoryczny: Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie, Departament Rolnictwa i Środowiska, M. Curie-Skłodowskiej 3, Lublin Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie oraz ze środków Wojewody Lubelskiego BSiPP EKOMETRIA 3

4 BSiPP EKOMETRIA 4

5 SPIS SKRÓTÓW I POJĘĆ AAU jednostki AAU Assigned Amount Unit, jednostki przyznanej emisji w systemie ONZ. 1 AAU ekwiwalent 1 tony CO 2 BAT Najlepsza Dostępna Technika/Technologia, z ang. Best AvailableTechnique B(a)P benzo(a)piren przedstawiciel wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) CALMET model meteorologiczny CALPUFF model symulacji atmosferycznej dyspersji cząstek na danym obszarze CALPOST program do odczytywania wyników z programu CALPUFF CO tlenek węgla c.o. centralne ogrzewanie CTDM model do oceny jakości powietrza w złożonym terenie geograficznym, z ang. Complex Terrain Dispersion Model c.w.u. ciepła woda użytkowa Dyrektywa CAFÉ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy Działanie długoterminowe działanie realizowane w czasie powyżej 1 roku Działanie krótkoterminowe działanie realizowane w czasie do 1 roku Działanie średnioterminowe działanie realizowane w czasie około 1 roku Earth Tech Inc. Earth Tech Incorporated (nazwa własna firmy) EC elektrociepłownia EMEP model meteorologiczny transportu zanieczyszczeń w powietrzu, z ang. European Monitoring and Evaluation Program EMISJA substancji do powietrza EMISJA WTÓRNA GDDKiA Gg GIS GUS HNO 3 IMGW ISC3 JST LPG Mg MŚ MT wprowadzanie w sposób zorganizowany (poprzez emitory) lub niezorganizowany (z dróg, z hałd, składowisk, w wyniku pożarów lasów) substancji gazowych lub pyłowych do powietrza na skutek działalności człowieka lub ze źródeł naturalnych zanieczyszczenia pyłowe powstające w wyniku reakcji i procesów zachodzących podczas transportu na duże odległości gazów (SO 2, NOx, NH3, oraz lotnych związków organicznych) oraz reemisja tj. unoszenie pyłu z podłoża (szczególnie na terenie miast) Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad gigagram, 10 9 g System Informacji Geograficznej, z ang. Geographic Information System Główny Urząd Statystyczny kwas azotowy (V) Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej model służący do oszacowywania stężeń zanieczyszczeń pochodzących głównie z przemysłu, z ang. Industrial Source Complex Jednostka samorządu terttorialnego Gaz naturalny, z ang. Liquified Petroleum Gas megagram (1 Mg = 1 tona), 10 6 g Ministerstwo Środowiska margines tolerancji BSiPP EKOMETRIA 5

6 MW megawat NFOŚiGW w Warszawie Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od r. Państwowa osoba prawna w rozumieniu art. 9 pkt. 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm.) ng nanogram, 10 9 g NH 3 amoniak + NH 4 jon amonowy NH 4 NO 3 NMLZO azotan amonu niemetanowe lotne związki organiczne NO 2 dwutlenek azotu NO 3ˉ jon azotowy (V) NO x tlenki azotu O 3 ozon Pb ołów PD poziom dopuszczalny PDK Plan działań krótkoterminowych PJ petadżul PM pył drobny, z ang. ParticulateMatter POP Program ochrony powietrza Poś Prawo ochrony środowiska PONE Program Ograniczania Niskiej Emisji, polegający na wymianie starych kotłów, pieców węglowych na nowoczesne kotły węglowe, retortowe, gazowe, ogrzewanie elektryczne, zastosowanie alternatywnych źródeł energii lub podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej POZIOM CELÓW poziom substancji, poniżej którego, zgodnie DŁUGOTERMINOWYCH ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych POZIOM DOPUSZCZALNY poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany. Poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza POZIOM DOCELOWY poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Poziom ten ustala się w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość POZIOM SUBSTANCJI W (imisja zanieczyszczeń) ilość zanieczyszczeń pyłowych POWIETRZU lub gazowych w środowisku; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowaną jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. dwutlenku siarki, na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako opad (depozycja) zanieczyszczeń, ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi RPO Regionalny Program Operacyjny SDR Średni Dobowy Ruch BSiPP EKOMETRIA 6

7 SNAP SO 2 SO 4 2 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU Środek o charakterze regulacyjnym Selected Nomenclature for Sources of Air Pollution wykaz źródeł emisji opracowany dla celów inwentaryzacji emisji w krajach Unii Europejskiej dwutlenek siarki jon siarczanowy (VI) środek wynikający z powszechnie obowiązujących aktów prawnych (ustawa, rozporządzenie) lub aktów prawa miejscowego TERMOMODERNIZACJA przedsięwzięcie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej w danym obiekcie budowlanym UE-15 kraje tworzące Unię Europejską przed akcesją nowych członków w 2004 roku. Są to: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy WCZK Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Władza lokalna instytucja polityczna, która dysponuje możliwością wpływania na tworzenie reguł obowiązujących w danej społeczności, ograniczonej terytorialnie (powiat, gmina, miasto) WRF WSSE Zadanie realizowane ciągle μg (NH 4 ) 2 SO 4 mezoskalowy model meteorologiczny, z ang. Weather Research& Forecasting Model Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna zadanie, dla którego nie określa się czasu trwania mikrogram, 10 6 g Siarczan amonu BSiPP EKOMETRIA 7

8 BSiPP EKOMETRIA 8

9 SPIS TREŚCI PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU 1. WSTĘP PODSTAWY FORMALNO PRAWNE CEL I ZAKRES PROGNOZY ZAWARTOŚĆ PROJEKTU PROGRAMU OCHRONY POWIETRZA, JEGO CELE ORAZ POWIĄZANIA Z INNYMI DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU POWIĄZANIA Z INNYMI DOKUMENTAMI OBSZAR OBJĘTY OPRACOWANIEM STAN WYBRANYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA DLA STREFY OBJĘTEJ PROGRAMEM OCHRONY POWIETRZA AGLOMERACJI LUBELSKIEJ LOKALNE WARUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO JAKOŚĆ POWIETRZA W STREFIE Emisja przemysłowa Systemy grzewcze w mieście Komunikacja samochodowa Odnawialne źródła energii SZATA ROŚLINNA OBSZARY PRAWNIE CHRONIONE NA PODSTAWIE USTAWY Z DNIA 16 KWIETNIA 2004 R. O OCHRONIE PRZYRODY OBSZARY CHRONIONE NATURA LOKALNE WARUNKI KLIMATYCZNE STAN ŚRODOWISKA GRUNTOWO-WODNEGO PODSUMOWANIE UWARUNKOWAŃ PRZYRODNICZYCH POTENCJALNE ZMIANY STANU ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI DZIAŁAŃ NAPRAWCZYCH OKREŚLONYCH W PROJEKCIE PROGRAMU ANALIZA I OCENA PRZEWIDYWANEGO ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO ORAZ ZABYTKI INFORMACJE O MOŻLIWYM TRANSGRANICZNYM ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO PRZEWIDYWANE ZNACZĄCE ODDZIAŁYWANIA, W TYM ODDZIAŁYWANIA BEZPOŚREDNIE, POŚREDNIE, WTÓRNE, SKUMULOWANE, KRÓTKOTERMINOWE, ŚREDNIOTERMINOWE I DŁUGOTERMINOWE, STAŁE I CHWILOWE ORAZ POZYTYWNE I NEGATYWNE, NA CELE I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 ORAZ INTEGRALNOŚĆ TEGO OBSZARU, A TAKŻE NA ŚRODOWISKO PRZEDSTAWIENIE ROZWIĄZAŃ MAJĄCYCH NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA WARUNKI ŻYCIA I NA ZDROWIE LUDZI, MOGĄCYCH BYĆ REZULTATEM REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W PROGRAMIE OCHRONY POWIETRZA WRAZ Z UZASADNIENIEM ICH WYBORU METODY ZASTOSOWANE PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY OCENA ROZWIĄZAŃ PREZENTACJA ROZWIĄZAŃ MAJĄCYCH NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO INFORMACJE O PRZEWIDYWANYCH METODACH ANALIZY REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM SPIS ILUSTRACJI SPIS TABEL BSiPP EKOMETRIA 9

10 BSiPP EKOMETRIA 10

11 1. Wstęp 1.1. Podstawy formalno prawne Przedmiotem Prognozy oddziaływania na środowisko jest projekt Programu ochrony powietrza dla strefy - Aglomeracja Lubelska ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Dokument został sporządzony w 2016 roku jako realizacja obowiązku zarządu województwa wynikającego z zapisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2016 r., poz. 672). Obowiązek przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu ochrony powietrza, wynika z art. 46 pkt 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2016 r., poz. 353), zwanej dalej ustawą OOŚ. Przepisy ww. ustawy dokonują w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektyw Wspólnoty Europejskiej: Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz.Urz. WE L 197 z 21 lipca 2001 r.), Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/35/WE z dnia 26 maja 2003 r. przewidującej udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniającej w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości Dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE (Dz. Urz. We L 156 z 25 czerwca 2003 r.). Procedury związane z wykonywaniem prognoz skutków środowiskowych są uregulowane stosownymi dyrektywami unijnymi oraz przepisami ustawy OOŚ. Podstawowym dokumentem UE regulującym ocenianie skutków oddziaływania na środowisko planów i programów jest Dyrektywa 2001/42/WE. Jej celem jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska i przyczynienie się do zintegrowania wymagań ochrony środowiska w opracowywaniu planów i programów dotyczących różnych sektorów gospodarki, a tym samym praktycznej realizacji zasad zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska z politykami sektorowymi zgodnie z szóstym Programem Ochrony Środowiska UE. Zgodnie z tą Dyrektywą wymagana jest ocena oddziaływania na środowisko (ocena strategiczna, prognoza) wszystkich programów i planów z dziedzin gospodarczych, które wyznaczają ramy dla przyszłych indywidualnych pozwoleń dopuszczających realizację konkretnych przedsięwzięć wymienionych w załącznikach do Dyrektywy 85/337/EWG (Dyrektywa OOŚ). Ponadto takiej oceny wymagają wszystkie programy i plany, które zgodnie z Dyrektywą habitatową (siedliskową) 92/43/EWG wymagają jej wykonania. Regulacje wyżej wymienionych Dyrektyw są zgodne z ratyfikowaną przez Polskę, a także UE Konwencją z Espoo z 1991 r. oraz z tzw. Protokołem SEA (Strategic Environmental Assessment). W zakresie udziału społeczeństwa w uzgadnianiu dokumentów strategicznych, oprócz stosownej tu Dyrektywy UE 2003/35/WE, obowiązują zapisy ratyfikowanej przez Polskę i UE Konwencji z Aarhus. Zapisy wymienionych wyżej uregulowań znalazły przeniesienie do prawa polskiego, w szczególności do ustawy OOŚ. Zakres Prognozy oraz stopień szczegółowości informacji w niej zawartych, został uzgodniony (zgodnie art. 53 ustawy OOŚ) z właściwymi organami ochrony środowiska, tj.: BSiPP EKOMETRIA 11

12 Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Lublinie pismo z dnia r., znak WOOŚ MH, Lubelskim Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym w Lublinie pismo z dnia r., znak: DNS-NZ AS. Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji projektu dokumentu o charakterze strategicznym, tutaj Programu ochrony powietrza, odbywa się w kilku etapach: 1. Sporządzenie projektu Programu ochrony powietrza dla strefy - Aglomeracja Lubelska. 2. Opiniowanie projektu Programu ochrony powietrza dla strefy - Aglomeracja Lubelska wraz z Prognozą. 3. Wydanie opinii przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Lublinie oraz Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Lublinie (art. 54 ust. 1 ustawy OOŚ), 4. Zapewnienie udziału społeczeństwa w opracowywaniu Programu Zarząd Województwa Lubelskiego podaje do publicznej wiadomości informację o przystąpieniu do opracowywania projektu dokumentu i o jego przedmiocie, zapewnia możliwość zapoznania się z projektem dokumentu oraz zapewnia możliwość składania uwag i wniosków (art. 39 ust. 1 ustawy OOŚ). 5. Zapewnienie udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko projektu Programu (art. 54 ust. 2 ustawy OOŚ) Zarząd Województwa Lubelskiego podaje do publicznej wiadomości informację o zamieszczeniu w publicznie dostępnym wykazie projektu Programu ochrony powietrza dla strefy aglomeracja lubelska ze względu na przekroczenie poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu wraz z Prognozą, stwarza również możliwość składania uwag i wniosków. 6. Sporządzenie końcowej wersji Programu oraz Prognozy uwzględniającej uwagi zgłoszone przez społeczeństwo w trakcie konsultacji społecznych oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Lublinie i Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Lublinie. 7. Sporządzenie przez Zarząd Województwa Lubelskiego projektu uchwały w sprawie określenia Programu ochrony powietrza dla strefy - Aglomeracja Lubelska, biorącej pod uwagę: ustalenia zawarte w Prognozie oddziaływania na środowisko realizacji projektu oraz opinie ww. organów, o których mowa w art. 57 i 58 ustawy OOŚ, a także uwagi i wnioski zgłoszone w zawiązku z udziałem społeczeństwa. 8. Podanie przez Zarząd Województwa Lubelskiego do publicznej wiadomości informacji o zgłoszonych uwagach, wnioskach oraz o stopniu ich uwzględnienia w ostatecznej wersji Programu (art. 55 ust. 3 ustawy OOŚ) Cel i zakres Prognozy Prognozy oddziaływania na środowisko projektów programów, planów, strategii i polityk sektorowych, określających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, sporządzane są jako jeden z wymaganych elementów procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przeprowadzanej dla takich projektów. BSiPP EKOMETRIA 12

13 Prognoza wpływu na środowisko jest narzędziem prewencji podczas procesu decyzyjnego i w fazie przechodzenia do realizacji celów zrównoważonego rozwoju. Ocena środowiskowych skutków realizacji strategii, polityk, programów i planów winna być podstawowym narzędziem weryfikacji zamierzeń administracji rządowej i samorządowej pod kątem spełnienia zasad zrównoważonego rozwoju. Zgodnie z zapisami ustawowymi rolą Prognozy jest sprawdzenie, czy w przyjętych w projekcie Programu rozwiązaniach, zabezpieczony został we właściwy sposób interes środowiska przyrodniczego i kulturowego. Ma ona również wykazać, w jakim stopniu realizacja poszczególnych działań naprawczych zaproponowanych w Programie ochrony powietrza może wpływać na stan środowiska naturalnego, a także czy konieczne jest przyjęcie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnego wpływu zaproponowanych działań na środowisko oraz podanie ich zakresu. Generalnymi celami Prognozy są: 1. Określenie stopnia spójności działań naprawczych zaproponowanych w projekcie z założeniami i wytycznymi innych dokumentów o charakterze strategicznym. 2. Ocena potencjalnych zagrożeń dla środowiska wynikających z realizacji założonych w Programie działań o charakterze inwestycyjnym. 3. Wskazanie możliwości ograniczania potencjalnych znaczących oddziaływań na środowisko wynikających z realizacji działań naprawczych określonych w Programie. OOŚ. Zakres zagadnień, które należy uwzględnić w Prognozie określa art. 51 ust. 2 ustawy Niniejsza Prognoza powinna tym samym zawierać: informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, analizę i ocenę istniejącego stanu środowiska oraz potencjalnych zmian tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, analizę i ocenę istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczących obszarów chronionych, analizę i ocenę przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe; stałe i chwilowe na środowisko, a w szczególności na: ludzi, wodę, powietrze i powierzchnię ziemi z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na nie, rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, propozycje dotyczące przewidywanych skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym. Prognoza powinna określać, analizować i oceniać: istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, BSiPP EKOMETRIA 13

14 stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2015 r., poz. 1651), cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne, obszary Natura 2000 z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; Prognoza powinna przedstawiać: rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu. Prognoza nie jest samodzielnym dokumentem i zawsze powinna być analizowana wraz z projektem Programu ochrony powietrza. Nie jest ona także uzupełnieniem merytorycznym, ani recenzją Programu. Ma przedstawiać warunki, na jakich działania zaproponowane w Programie mogą być realizowane ze względów środowiskowych. W szczególności w Prognozie nie muszą być rozważane wszystkie aspekty środowiskowe, jeśli zawiera je Program, lub jeśli działania zaproponowane w Programie nie wiążą się z poszczególnymi aspektami. W przypadku pozytywnego przyjęcia dokumentu strategicznego podstawowym celem operacyjnym Prognozy jest wskazanie ekologicznych skutków wdrożenia działań naprawczych zaproponowanych w Programie ochrony powietrza, wskazanie wariantu najkorzystniejszego ekologicznie, a przy tym realnego oraz wyliczenia zalecanych środków mitygacyjnych. BSiPP EKOMETRIA 14

15 2. Zawartość Projektu Programu ochrony powietrza, jego cele oraz powiązania z innymi dokumentami strategicznymi 2.1. Ogólna charakterystyka Programu Program ochrony powietrza dla strefy - Aglomeracja Lubelska ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu jest dokumentem przygotowanym w celu określenia działań, których realizacja ma doprowadzić do osiągnięcia poziomu docelowego substancji w tym wypadku benzo(a)pirenu w powietrzu. Wskazanie właściwych działań wymagało zidentyfikowania przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń B(a)P w powietrzu w strefie aglomeracja lubelska oraz rozważenia możliwych sposobów ich likwidacji. Projekt Programu jest opracowaniem wykonywanym w związku z przekroczeniem poziomu docelowego benzo(a)pirenu w strefie aglomeracja lubelska (kod strefy PL0601), w 2014 r. Wymóg wykonania Programu wynika z zakwalifikowania przez WIOŚ w Lublinie strefy aglomeracja lubelska do klasy C ze względu na przekroczenie średniego rocznego poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Klasyfikacja stref jest zawarta w dokumencie Wyniki oceny jakości powietrza województwa lubelskiego w 2014 roku. Zakres Programu określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz.U. z 2012 r., poz. 1028). Zgodnie z przedmiotowym rozporządzeniem Program ochrony powietrza dla strefy - Aglomeracja Lubelska ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu składa się z trzech podstawowych części: 1. Części opisowej, która zawiera główne założenia Programu, przyczynę jego stworzenia wraz z podaniem, jakich substancji dotyczy oraz analizą wyników pomiarów dla obszaru objętego Programem. Uzasadnia się w niej występowanie problemu (przekroczenia stężeń normatywnych) poprzez wyniki modelowania rozkładu stężeń zanieczyszczeń na terenie strefy, a także wyniki pomiarów ze stacji pomiarowych, na których zanotowano ponadnormatywne stężenia. Najważniejszym elementem tej części jest wykaz działań naprawczych, niezbędnych do poprawy jakości powietrza. 2. Części wyszczególniającej obowiązki i ograniczenia wynikające z realizacji Programu ochrony powietrza, która określa wykaz organów administracji publicznej oraz podmiotów odpowiedzialnych za realizację Programu wraz ze wskazaniem zakresu ich kompetencji i obowiązków. Ponadto w tej części zamieszczona jest metodologia monitorowania postępów realizacji prac i związanych z nimi ograniczeń. 3. Uzasadnienia zakresu określonych i ocenionych przez zarząd województwa zagadnień, które zawiera uwarunkowania Programu wynikające z analizowanych dokumentów strategicznych, z charakterystyki instalacji i urządzeń występujących na analizowanym terenie, mających znaczący udział w poziomach substancji w powietrzu oraz innych dokumentów, materiałów i publikacji. Część ta zawiera załączniki graficzne do Programu. Zgodnie z przedmiotowym rozporządzeniem termin realizacji Programu, w tym terminy realizacji poszczególnych zadań, ustala się, uwzględniając: wielkość przekroczenia, rozkład gęstości zaludnienia, BSiPP EKOMETRIA 15

16 możliwości finansowe, społeczne i gospodarcze, uwarunkowania wynikające z funkcjonowania form ochrony przyrody na podstawie odrębnych przepisów. Program ochrony powietrza wskazuje istotne źródła (przyczyny) występowania przekroczeń poziomu docelowego benzo(a)pirenu w powietrzu oraz skuteczne i możliwe do zrealizowania działania, których wdrożenie spowoduje obniżenie poziomu B(a)P co najmniej do poziomu docelowego. Poziom docelowy dla B(a)P zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U r., poz. 1031) wynosi 1 ng/m 3 dla stężeń średniorocznych. Poziom docelowy B(a)P powinien zostać osiągnięty w strefach w 2013 r. Poziom docelowy jest to poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Został ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość. Poziom docelowy nie jest standardem jakości powietrza. Analiza sytuacji emisyjnej w strefie opiera się na inwentaryzacji emisji dla roku 2014: napływowej (punktowa z emitorów o wysokości co najmniej 30 m z terenu województwa oraz łączna emisja różnych typów (punktowa, powierzchniowa, liniowa) z pasa 30 km wokół strefy), ze strefy: punktowa (emitory energetyczne i technologiczne), powierzchniowa (indywidualne ogrzewanie) i liniowa (komunikacyjna) oraz na jej umiejscowieniu i wskazaniu największych emitentów. Benzo(a)piren jest głównym przedstawicielem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), których źródłem może być: spalanie paliw w silnikach spalinowych, spalanie odpadów w spalarniach, liczne procesy przemysłowe (np. produkcja koksu), pożary lasów, dym tytoniowy, a także wszelkie procesy rozkładu termicznego związków organicznych przebiegające przy niewystarczającej ilości tlenu (np. ogrzewanie indywidualne paliwami stałymi, tzw. niska emisja). Nośnikiem benzo(a)pirenu w powietrzu jest pył, dlatego jego szkodliwe oddziaływanie jest ściśle związane z oddziaływaniem pyłu oraz jego specyficznymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi. Głównym źródłem emisji B(a)P w powietrzu jest niepełne spalanie paliw stałych, w tym przede wszystkim węgla i drewna. Największym źródłem emisji tych substancji są paleniska domowe, w tym piece kaflowe oraz otwarte kominki. Sumarycznie emisja ze spalania węgla kamiennego i spalania drewna (czyli bardzo powszechnego biopaliwa) jest znacznie wyższa z indywidualnego ogrzewania niż emisja ze spalania tych paliw w energetyce przemysłowej i zawodowej (pełne spalanie, urządzenia ochrony atmosfery odpylanie, stosowanie paliw lepszej jakości) lub przy ogrzewaniu indywidualnym wykorzystującym jako paliwo gaz lub olej opałowy. W ostatnich latach bardzo popularne w domach jednorodzinnych, ale również w kamienicach wielorodzinnych (stara zabudowa), stały się kominki opalane drewnem, uważanym za paliwo ekologiczne. Takie dogrzewanie w warunkach gęstej zabudowy powoduje wzrost emisji, a co za tym idzie wzrost stężeń B(a)P. W energetyce zawodowej (ciepłownie, elektrociepłownie), poprzez praktycznie pełne spalanie węgla, jak również biomasy, w bardzo wysokich temperaturach oraz odpylanie spalin dochodzące do 99%, emisja B(a)P niesionego w pyle jest bardzo mała, co powoduje, iż ogrzewanie z sieci ciepłowniczej uważane jest za najbardziej ekologiczne, na równi z energią cieplną pozyskiwaną z OZE. BSiPP EKOMETRIA 16

17 Analiza sytuacji imisyjnej w strefie opiera się na danych z 2014 r.: z jednego punktu pomiarów manualnych B(a)P w Lublinie (stanowisko przy ul. Śliwińskiego 5), obliczeniach modelowych wykonanych modelem CALMET/CALPUFF na podstawie danych emisyjnych i meteorologicznych za 2014 r. oraz danych o zagospodarowaniu przestrzennym i rzeźbie terenu. Obliczenia modelowe pozwalają na określenie jakości powietrza nie tylko w otoczeniu punktu pomiarowego, ale na całym badanym terenie tu w aglomeracji lubelskiej i wyznaczenie zasięgu ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w strefie, czyli tzw. obszarów przekroczeń stężeń zanieczyszczeń. W strefie aglomeracja lubelska wyznaczono 1 obszar przekroczeń poziomu docelowego stężenia średniorocznego benzo(a)pirenu, jest to: 1. Obszar przekroczeń Lu14ALuB(a)Pa01 zlokalizowany na przeważającym obszarze Lublina, w rejonie intensywnej zabudowy mieszkaniowej. W obszarze przekroczenia wykonano analizy wskazujące który rodzaj emisji przeważa w imisji, a tym samym, który przede wszystkim jest odpowiedzialny za powstawanie przekroczeń poziomu docelowego B(a)P. W omawianej strefie, w obszarze przekroczeń B(a)P, w stężeniach przeważa emisja z ogrzewania indywidualnego, na obrzeżach obszaru przekroczeń przeważa emisja napływowa. W celu ograniczenia stężeń B(a)P w Lublinie zaproponowano w harmonogramie następujące działania naprawcze: 1. Ograniczenie emisji komunalno-bytowej: a) Realizacja działań związanych z ograniczeniem emisji z indywidualnych systemów grzewczych kod działania: WLaLuZSO. Podłączenie do sieci ciepłowniczej lub zmiana na ogrzewanie elektryczne, pompy ciepła (lub inne źródła odnawialnej energii) w lokalach ogrzewanych niskosprawnymi kotłami na paliwo stałe, zarówno w zabudowie wielo- jak i jednorodzinnej oraz budynkach użyteczności publicznej; Wymiana nieefektywnego ogrzewania na paliwa stałe na nowoczesne piece gazowe, zarówno w zabudowie wielo- jak i jednorodzinnej oraz budynkach użyteczności publicznej; Wymiana nieefektywnego ogrzewania na paliwa stałe na nowoczesne piece węglowe, zarówno w zabudowie wielo- jak i jednorodzinnej oraz budynkach użyteczności publicznej; Termomodernizacje budynków, w których wymieniane jest źródło ciepła. 2. Edukacja ekologiczna System promocji zachowań proekologicznych wśród obywateli i akcje których celem jest uświadomienie ludzi jak groźnymi zanieczyszczeniami są benzo(a)piren, oraz inne substancje, w tym pyły zawieszone kod działania: WLaLuEEk. 3. Zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego dotyczące ograniczenia emisji komunalno-bytowej stosowanie odpowiednich zapisów, umożliwiających ograniczenie emisji B(a)P w pyle PM10 oraz pyłu zawieszonego PM10, w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego dotyczących np. układu zabudowy zapewniającego przewietrzanie miasta, wprowadzania zieleni izolacyjnej, zagospodarowania przestrzeni publicznej oraz ustalenia zakazu stosowania paliw stałych, w obrębie projektowanej zabudowy (w przypadku stosowania indywidualnych systemów grzewczych) kod działania: WLaLuPZP. BSiPP EKOMETRIA 17

18 Ograniczeniu ilości substancji w powietrzu, poprzez pochłanianie oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się ich, służy ponadto zwiększanie udziału zieleni w przestrzeni miasta, szczególnie wprowadzanie zieleni izolacyjnej wzdłuż szlaków komunikacyjnych, nasadzenia drzew i krzewów na istniejących skwerach i w parkach oraz poprawa stanu jakościowego istniejącej zieleni w pasach drogowych oraz na skwerach i w parkach kod działania: WLaLuZUZ. Ponadto w Programie wskazano działania, których realizacja wpłynie na poprawę jakości powietrza w strefie aglomeracja lubelska, ale które wynikają z zapisów w innych obowiązujących w mieście dokumentach strategicznych. Są to działania planowane lub już przygotowane, poddane analizie i przewidziane do realizacji, a także będące w trakcie realizacji. 1. Ograniczenie emisji komunalno-bytowej: a) Działania zmierzające do uzyskania na obszarze zainwestowania miejskiego optymalnego zasięgu obsługi systemu ciepłowniczego oraz poprawy niezawodności dostawy czynnika grzewczego oraz rozszerzenia zasięgu obsługi systemu gazowniczego na obszarze miasta kod działania: WLaLuRCG (Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Lublin, Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Lublin); b) Kompleksowe termomodernizacje budynków mieszkalnych znajdujących się w zasobach gminy kod działania: WLaLuTBM (Wieloletni Program Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem Miasta Lublin na lata oraz jego dalsze aktualizacje;). c) Termomodernizacje/renowacje budynków mieszkalnych i użytkowych; poprawa standardów użytkowych mieszkań; rewitalizacja i urządzenie zieleni; przebudowy/modernizacje ulic; rozwój komunikacji zbiorowej i rowerowej kod działania: WLaLuRew (Program Rewitalizacji dla Lublin); d) Budowa i rozbudowa odnawialnych źródeł energii na terenie miasta kod działania: WLaLuOZE (Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Lublin); 2. Obniżenie emisji komunikacyjnej: a) Dostosowanie obsługi komunikacji zbiorowej do spodziewanych natężeń ruchu; usprawnienie inżynierii ruchu komunikacyjnego w mieście; wykorzystanie i rozwój obsługi komunikacji kolejowej kod działania: WLaLuRKZ (Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Lublin; Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Lublin); b) Obniżenie emisji z komunikacji poprzez: realizację obwodnic miejskich dróg ruchu szybkiego, umożliwiających segregację ruchu oraz eliminację ruchu tranzytowego z centrum miasta; przyspieszenie realizacji parkingów wielopoziomowych, zarówno w centrum miasta, jak i dzielnicach mieszkaniowych; usprawnienia sieci miejskich dróg i ulic; powiązanie miejskiego systemu komunikacyjnego z układem zewnętrznym; rozwój systemu parkowania pojazdów; rozwój systemu ITS kod działania: WLaLuOEK (Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Lublin; Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Lublin); c) Rozbudowa systemu Lubelskiego Roweru (Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Lublin) - kod działania: WLaLuRIR. Działania, których realizacja wynika z zapisów w innych niż analizowany Program ochrony powietrza dokumentów strategicznych zostały poddane ocenie na etapie BSiPP EKOMETRIA 18

19 strategicznej oceny oddziaływania na środowisko tychże dokumentów. Z tego względu działania te nie będą poddawane analizie na etapie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu Program ochrony powietrza dla strefy - Aglomeracja Lubelska. Ze względu na to, że obszar objęty przekroczeniem poziomu docelowego B(a)P obejmuje niemal cały zabudowany obszar miasta, zamieszkiwany przez blisko 90% ludności, oraz z uwagi na fakt, że niektóre z zaproponowanych działań naprawczych mają charakter ogólny, mogą być stosowane na obszarze całej strefy. Trzeba podkreślić, że główne działania naprawcze, związane ze zmianą sposobu ogrzewania (likwidacja indywidualnego ogrzewania węglowego), odnoszą się przede wszystkim do tych części miasta, w których stężenia B(a)P są najwyższe. Propozycja powyższego działania określa ogólnie w jakim obszarze (w pierwszym rzędzie) należy zmienić sposób ogrzewania indywidualnego z wysokoemisyjnego na proekologiczne (podłączenie do sieci ciepłowniczej, kotły gazowe lub olejowe, ogrzewanie elektryczne lub wykorzystujące OZE) oraz na jakiej powierzchni ogrzewanej w lokalach należy przeprowadzić tę zamianę, aby stężenia zanieczyszczeń obniżyć co najmniej do poziomu docelowego. Program ochrony powietrza nie jest opracowaniem studialnym. Określony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz.U. z 2012 r., poz. 1028), zakres nie obejmuje wykonywania szczegółowych analiz, które mogłyby wskazać jakie rozwiązania (dot. zmiany sposobu ogrzewania oraz zakresu termomodernizacji) są najlepsze z punktu widzenia technicznego, ekonomicznego i środowiskowego dla danego budynku lub mieszkania. Znając obszary przekroczeń stężeń zanieczyszczeń oraz zasięg koniecznych działań naprawczych władze lokalne (w tym wypadku Prezydent Miasta) muszą przeprowadzić szczegółową analizę obejmującą: strukturę własności budynków, stan techniczny budynków, możliwości ekonomicznych lokatorów, możliwość podłączenia do sieci ciepłowniczej (techniczną i ekonomiczną), możliwość zastosowania innych sposobów ogrzewania, jeżeli nie ma możliwości podłączenia do sieci ciepłowniczej, inwentaryzację środowiskową budynków, szczególnie pod względem gniazdowania chronionych gatunków ptaków. Dopiero tak szczegółowa analiza oraz uruchomienie finansowania pozwala na przeprowadzenie koniecznych działań naprawczych. W związku z powyższym w ocenie oddziaływania na środowisko proponowanych działań naprawczych będzie można sformułować generalne wnioski, ale bez szczegółowych analiz. Działania zaproponowane w Programie ochrony powietrza bezpośrednio wpływają na jeden element środowiska jakość powietrza, jednak pośrednio będą wpływać również na świat roślinny, na zdrowie ludzi oraz mogą wpłynąć na stan zabudowy, a także sposób zagospodarowania przestrzennego w niektórych częściach strefy. Natomiast działania te w niewielkim stopniu będą wpływać na takie elementy środowiska jak: wody, gleby, gospodarka odpadami, klimat. Ważnym elementem Programu jest określenie podmiotów odpowiedzialnych za wdrożenie i realizację działań naprawczych. Rolę koordynatora i organizatora procesu realizacji Programu ma pełnić Zarząd Województwa Lubelskiego, przy współpracy z samorządem miasta na prawach powiatu. Istotne znaczenie ma także określenie źródeł finansowania. W głównej mierze zapewnienie środków finansowych do realizacji działań naprawczych spoczywa na samorządzie gminy. Zgodnie z zasadą subsydiarności realizacja działań odbywać się BSiPP EKOMETRIA 19

20 będzie przy udziale środków własnych samorządu oraz źródeł finansowania zewnętrznego, w tym budżetu państwa i funduszy unijnych oraz funduszy ochrony środowiska. Czas wdrożenia działań naprawczych powinien być zdeterminowany zapisem w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. z 2012 r., poz. 1031), który określa rok 2013 jako graniczny dla osiągnięcia poziomu docelowego B(a)P. Termin ten został już przekroczony, więc zaproponowane działania naprawcze należy wdrożyć jak najszybciej. Ponieważ jednak poziom docelowy B(a)P nie jest standardem jakości powietrza, działania powinno się wdrażać w miarę możliwości finansowych, technicznych i organizacyjnych. Zakres i stopień trudności prac koniecznych do pełnego wdrożenia działania pierwszego (obniżenie emisji z ogrzewania indywidualnego w strefie kod działania: WLaLuZSO) jest bardzo duży, z tego względu, działanie to należy wdrażać sukcesywnie od momentu uchwalenia Programu do roku. Realizacja działań określonych w Programie i związane z nimi zmiany jakości powietrza oraz zmiany uwarunkowań zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych sprawiają, że konieczne staje się monitorowanie tych działań Powiązania z innymi dokumentami Podstawowe znaczenie dla formułowania Programu ochrony powietrza mają normy prawa międzynarodowego, do przestrzegania których Polska jest zobowiązana oraz uregulowania o charakterze strategii, polityk, programów, planów o zasięgu wojewódzkim i gminnym. Główne zobowiązania międzynarodowe Polski w dziedzinie ochrony środowiska, w tym ochrony powietrza, wynikają z członkostwa w Unii Europejskiej. Spośród dokumentów programowych Unii istotną dla wprowadzania wartości normatywnych dla B(a)P jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/107/WE z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu (Dz.U. UE L 23/3 z ). Podstawowym dokumentem strategicznym dla wszystkich planów, programów i polityk mających odniesienie do kwestii środowiskowych oraz do zagadnienia zrównoważonego rozwoju, ma aktualnie obowiązujący program działania UE w zakresie ochrony środowiska. Jest to program szósty, w którym za szczególnie ważne uznaje się cztery problemy: zmiany klimatyczne, przyrodę i bioróżnorodność, środowisko a zdrowie oraz gospodarowanie zasobami naturalnymi i odpadami. Szczególnie problem środowisko a zdrowie, ma bezpośrednie odniesienie do Programu ochrony powietrza. Najważniejszym dokumentem funkcjonującym aktualnie na poziomie Wspólnoty jest Strategia Tematyczna dla zrównoważonego rozwoju miast, przyjęta ostatecznie przez Komisję Europejską 11 stycznia 2006 roku (Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczący strategii tematycznej w sprawie środowiska miejskiego, Bruksela, dnia 11 stycznia 2006 r.). Głównym celem tej Strategii jest: Poprawa stanu środowiska i jakości terenów zurbanizowanych oraz zapewnienie zdrowego środowiska życia mieszkańcom europejskich miast, zwiększenie znaczenia kwestii środowiskowych w rozwoju zrównoważonym terenów miejskich przy uwzględnieniu związanych z tym kwestii gospodarczych i społecznych (Komisja Wspólnot Europejskich 2004, W stronę Strategii tematycznej środowiska miejskiego). Przygotowana Strategia ma za zadanie określać ramy oraz najważniejsze kierunki działań władz państwowych i lokalnych, promować dobre praktyki oraz inicjatywy integrujące wszelkie dziedziny życia w dążeniu do ożywienia miast europejskich. Założenia Strategii są jak najbardziej zbieżne z celami Programu, który dotyczy obszaru miejskiego strefy aglomeracji lubelskiej. BSiPP EKOMETRIA 20

21 Wśród innych istotnych inicjatyw mających na celu promowanie ekorozwoju na terenach miejskich wymienić można podpisaną przez przedstawicieli rządów krajów europejskich, władz lokalnych, organizacji pozarządowych i środowisk naukowych w 1994 roku w Aalborgu Kartę Miast Europejskich na rzecz Ekorozwoju. Jej sygnatariusze zobowiązali się do mniejszego zużywania paliw nieodnawialnych, a zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii, energooszczędności i powiększania areałów zieleni w miastach. Główną zasadą polityki ekologicznej państwa polskiego jest przyjęta w Konstytucji RP zasada zrównoważonego rozwoju, której podstawowym założeniem jest takie prowadzenie działań we wszystkich dziedzinach gospodarki i życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w jak najlepszym stanie, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej. Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku 2020 (z perspektywą do 2030) dokument przyjęty w 2015 r. Głównym celem Krajowego Programu Ochrony Powietrza (KPOP) jest poprawa jakości życia mieszkańców Polski poprzez osiągnięcie w możliwie krótkim czasie poziomów dopuszczalnych i docelowych substancji w powietrzu, wynikających z przepisów prawa unijnego, a w perspektywie do 2030 r. poziomów wskazywanych przez Światową Organizację Zdrowia. Dokument wskazuje główne kierunki działań, jakie powinny zostać podjęte w ramach programów ochrony powietrza na szczeblu krajowym, regionalnym oraz lokalnym. Plan działań potrzebnych do poprawy jakości powietrza został podzielony na ramy czasowe krótkoterminowe (do 2018 r.), średnioterminowe (do 2020 r.) oraz długoterminowe (do 2030 r.) w ramach działań krótkoterminowych wyznaczono działania do natychmiastowej realizacji. Zaktualizowana Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) przyjęta przez Radę Ministrów uchwałą Nr 239 z dnia 13 grudnia 2011 r. (M.P. z 2012 r., poz. 252) Cel polityki zagospodarowania przestrzennego kraju określono jako wykorzystanie potencjału całego polskiego terytorium dla osiągania celów rozwojowych, zgodnie z założeniem terytorialnego równoważenia rozwoju. Zasady polityki przestrzennej mają charakter stały i dotyczą wszelkich form działalności człowieka w odniesieniu do przestrzeni. Najważniejsza z nich jest: ustrojowa zasada zrównoważonego rozwoju oznacza taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności oraz obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko perspektywa do 2020 r. przyjęta Uchwałą Nr 58 Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2014 r. Celem głównym Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną gospodarkę. Cel główny BEiŚ realizowany będzie przez cele szczegółowe i kierunki interwencji: Cel 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska. 1.1.Racjonalne i efektywne gospodarowanie zasobami kopalin. BSiPP EKOMETRIA 21

22 1.2.Gospodarowanie wodami dla ochrony przed powodzią, suszą i deficytem wody. 1.3.Zachowanie bogactwa różnorodności biologicznej, w tym wielofunkcyjna gospodarka leśna. 1.4.Uporządkowanie zarządzania przestrzenią. Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię. 2.1.Lepsze wykorzystanie krajowych zasobów energii. 2.2.Poprawa efektywności energetycznej. 2.3.Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw importowanych surowców energetycznych. 2.4.Modernizacja sektora elektroenergetyki zawodowej, w tym przygotowanie do wprowadzenia energetyki jądrowej. 2.5.Rozwój konkurencji na rynkach paliw i energii oraz umacnianie pozycji odbiorcy. 2.6.Wzrost znaczenia rozproszonych odnawialnych źródeł energii Rozwój energetyki na obszarach podmiejskich i wiejskich. Cel 3. Poprawa stanu środowiska. 3.1.Zapewnienie dostępu do czystej wody dla społeczeństwa i gospodarki. 3.2.Racjonalne gospodarowanie odpadami, w tym wykorzystanie ich na cele energetyczne. 3.3.Ochrona powietrza, w tym ograniczenie oddziaływania energetyki. 3.4.Wspieranie nowych i promocja polskich technologii energetycznych i środowiskowych. 3.5.Promowanie zachowań ekologicznych oraz tworzenie warunków do powstawania zielonych miejsc pracy. Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r. Jest to strategia państwa, która zawiera rozwiązania wychodzące naprzeciw najważniejszym wyzwaniom polskiej energetyki zarówno w perspektywie krótkoterminowej, jak i do 2030 roku. Zgodnie z Polityką energetyczną Polski do 2030 roku" udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu w Polsce ma wzrosnąć do 15% w 2020 roku i 20% w roku Planowane jest także osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw. Priorytetową i kluczową dla pozostałych założeń strategii kwestię nowej polityki energetycznej stanowi poprawa efektywności energetycznej kraju, określona jako dążenie do utrzymania zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego i konsekwentne zmniejszanie energochłonności polskiej gospodarki do poziomu UE-15. Planuje się wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii w oparciu o własne zasoby, głównie węgla kamiennego i brunatnego. Jednocześnie w dalszym ciągu prowadzone będą działania związane z dywersyfikacją dostaw paliw. Planowany jest także rozwój połączeń transgranicznych. Dodatkowo, poprzez wprowadzenie do taryf specjalnych zachęt, zakłada się stworzenie stabilnych perspektyw dla inwestowania w infrastrukturę przesyłową i dystrybucyjną. W dokumencie wskazano działania jakie należy podjąć w najbliższych latach, aby możliwie szybko uruchomić w Polsce pierwsze elektrownie jądrowe. W polityce energetycznej do 2030 roku wzięto pod uwagę kwestię ograniczenia oddziaływania energetyki na środowisko. Wskazano metody ograniczenia emisji CO 2, SO 2, NO X, dzięki którym możliwe będzie wypełnienie międzynarodowych zobowiązań, ograniczając jednocześnie konieczność wprowadzania znaczących zmian w strukturze wytwarzania. BSiPP EKOMETRIA 22

23 Polityka Energetyczna Polski do 2050 roku (projekt) Głównym celem polityki energetycznej jest stworzenie warunków dla stałego i zrównoważonego rozwoju gospodarki narodowej, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego państwa oraz zaspokojenie potrzeb energetycznych przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Cel główny będzie realizowany przez trzy równoważne cele operacyjne i przyporządkowane im obszary interwencji: I. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju; II. Zwiększenie konkurencyjności i efektywności energetycznej gospodarki narodowej w ramach wewnętrznego rynku energii UE; III. Ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Ponadto w dokumencie przedstawiono projekty priorytetowe, dotyczące najistotniejszych zagadnień, mających wpływ na realizację więcej niż jednego celu operacyjnego, zbieżne z działaniami wymienionymi w POP są: poprawa efektywności energetycznej, w tym rozwój kogeneracji (CHP); rozwój energetyki odnawialnej; rozwój energetyki prosumenckiej. Strategia rozwoju energetyki odnawialnej (2000 r.) Strategia zakłada wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 r. i do 14% w 2020 r. w strukturze zużycia nośników pierwotnych. Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku z perspektywą do 2030 roku przyjęta przez Radę Ministrów uchwałą Nr 6 z dnia 22 stycznia 2013 r. (M.P. z 2013 r., poz. 75.) Jest to dokument, który wyznacza najważniejsze kierunki rozwoju transportu w Polsce. Strategia dotyczy wszystkich sektorów transportu: drogowego, kolejowego, lotniczego, morskiego i wodnego śródlądowego, miejskiego oraz intermodalnego. Głównym celem SRT jest zwiększenie dostępności transportowej oraz poprawa bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego, przez tworzenie spójnego, zrównoważonego i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym, europejskim i globalnym. Zrealizowanie celu głównego do 2020 roku i w dalszych latach, wymaga osiągnięcia następujących celów szczegółowych: stworzenie nowoczesnej, spójnej sieci infrastruktury transportowej, poprawa sposobu organizacji i zarządzania systemem transportowym, bezpieczeństwo i niezawodność, ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko, zbudowanie racjonalnego modelu finansowania inwestycji infrastrukturalnych. Z dokumentów strategicznych na poziomie województwa, m.in.: Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata (z perspektywą do 2030 roku) (Uchwała Nr XXXIV/559/2013 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 24 czerwca 2013 r.), Programu ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata z perspektywą do roku 2019 (Uchwała Nr XXIV/398/2012 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 30 lipca 2012 r.), Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego, (Uchwała Nr XI/162/2015 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 30 października 2015 r.), BSiPP EKOMETRIA 23

24 Studium Urbanizacji Lubelskiego Obszaru Metropolitalnego (LOM), 2009 r. Programu Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego (Uchwała Nr XLI/623/2014 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 03 lutego 2014 r.), Programu Rozwoju Energetyki dla Województwa Lubelskiego (Uchwała Nr CCXLVI/3054/09 Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia 7 lipca 2009 r.), (Aktualizacja) (Uchwała Nr XXXVII/608/2013 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 25 listopada 2013 r.) wynika, że utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego jest jednym z podstawowych zagadnień w kontekście idei trwałego rozwoju. W ramach poprawy jakości i ochrony powietrza wymienia się następujące cele: opracowanie i wdrożenie programów ochrony powietrza dla stref, dla których nastąpiło przekroczenie standardów jakości powietrza, redukcja emisji zanieczyszczeń do powietrza, w tym emisji gazów cieplarnianych ze wszystkich sektorów gospodarki, a zwłaszcza z zakładów energetycznego spalania paliw, a także z indywidualnego ogrzewania mieszkań (poprzez korzystanie z ekologicznych nośników energii i podłączanie obiektów do scentralizowanych źródeł ciepła), stworzenie kluczowej infrastruktury umożliwiającej sprawne powiązania transportowe obszaru województwa z głównymi ośrodkami miejskimi w kraju i w Europie, rozwój infrastruktury komunikacyjnej z uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z funkcjonowania środowiska przyrodniczego i stanu jego zasobów, dostosowana do potrzeb sieć nośników energii, rozbudowa i wzmocnienie systemu gazociągów przesyłowych i dystrybucyjnych, poprawa sprawności funkcjonowania istniejącego systemu przesyłu i dystrybucji gazu, rozwój energetyki z OZE, promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii w celu zapewnienia wzrostu udziału OZE w bilansie energii pierwotnej, zwiększanie efektywności energetycznej gospodarki i ograniczanie zapotrzebowania na energię, prowadzenie działań energooszczędnych w mieszkalnictwie i budownictwie, np. poprzez wykonywanie termomodernizacji, szczególnie w obiektach użyteczności publicznej. W ramach analizy uwarunkowań dla Programu ochrony powietrza wynikających z planów miejscowych wzięto pod uwagę następujące dokumenty: Strategię Rozwoju Lublina na lata (Uchwała Nr 693/XXVIII/2013 Rady Miasta Lublin z dnia 28 lutego 2013 r.), Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Lublina (Uchwała Nr 359/XXII/2000 Rady Miasta Lublin z dnia 13 kwietnia 2000 r. ze zm.), Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Lublin (Uchwała Nr 360/XIII/2015 Rady Miasta Lublin z dnia 23 grudnia 2015 roku), Aktualizację założeń do przyjętego planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa na obszarze Gminy Lublin (Projekt), BSiPP EKOMETRIA 24

25 Program Rewitalizacji dla Lublina (Uchwała Nr 752/XXXIII/2009 Rady Miasta Lublin z dnia 18 czerwca 2009 r.), Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Lublin i gmin sąsiadujących, z którymi Gmina Lublin zawarła porozumienie w zakresie organizacji publicznego transportu zbiorowego (Uchwała Nr 674/XXVII/2013 Rady Miasta Lublin z dnia 17 stycznia 2013 r.), Politykę Rowerową Miasta Lublin (Uchwała Nr 224/XIV/2011 Rady Miasta Lublin z dnia 20 października 2011 r.). Podstawowe cele i zadania wskazane w powyższych opracowaniach, zbieżne z celami Programu to: utrzymanie jakości powietrza na terenie Lublina zgodnie z obowiązującymi standardami jakości środowiska, promocja i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii zwiększających efektywne wykorzystanie energii i zmniejszających materiałochłonność gospodarki, ograniczanie udziału paliw stałych na rzecz paliw ekologicznych : oleju opałowego, gazu ziemnego lub alternatywnych źródeł energii, w pierwszym rzędzie w jednostkach podlegających miastu, budowa ciepłowniczych sieci magistralnych i rozdzielczych, budowa, przebudowa i modernizacja sieci i węzłów cieplnych, systemu zdalnych odczytów liczników ciepła, systemu telemetrii węzłów cieplnych, wymiana liczników ciepła, budowa, przebudowa, modernizacja sieci dróg w granicach administracyjnych Miasta, zmniejszenie negatywnego oddziaływania transportu na środowisko poprzez utrzymanie założonego udziału transportu publicznego w przewozach miejskich, rozwój trakcji elektrycznej (komunikacja trolejbusowa) i sukcesywna wymiana autobusów na spełniające coraz wyższe normy czystości spalin, rozwój alternatywnych form komunikacji wewnątrz miasta, w tym rozbudowa sieci ścieżek rowerowych, rozwój systemu komunikacji publicznej, prowadzenie działań edukacyjnych zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania odnawialnych źródeł energii oraz szkodliwości spalania odpadów w gospodarstwach domowych. Cele i zadania określone w powyższych dokumentach muszą być brane pod uwagę przy konstruowaniu wszelkiego rodzaju programów strategicznych dotyczących rozwoju gospodarczego i społecznego Polski oraz jej poszczególnych regionów. Analiza porównawcza celów przedstawionych w omówionych dokumentach oraz celów i działań zawartych w Programie ochrony powietrza dla strefy Aglomeracja Lubelska pozwala stwierdzić, że nie istnieją rozbieżności pomiędzy nimi. Działania zaproponowane w Programie są zbieżne z celami i zadaniami określonymi w powyższych dokumentach. BSiPP EKOMETRIA 25

26 2.3. Obszar objęty opracowaniem Program ochrony powietrza dla strefy Aglomeracja Lubelska ze względu na przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu opracowany został dla strefy aglomeracja lubelska o kodzie PL0601. Rysunek 1 Położenie strefy objętej opracowaniem na tle województwa lubelskiego Strefa aglomeracja lubelska (kod strefy: PL0601) obejmuje obszar miasta Lublin. Lublin to miasto na prawach powiatu we wschodniej Polsce, położone na Wyżynie Lubelskiej nad Bystrzycą. Aglomeracja lubelska obejmuje obszar o powierzchni 147,5 km². Według danych GUS za 2014 r. w strefie zamieszkiwało osób. Ze względu na fakt, iż obszar stężeń ponadnormatywnych B(a)P zajmuje przeważający obszar miasta, w tym niemal cały obszar zabudowy o funkcjach: mieszkaniowych, usługowych i przemysłowych oraz obszary o funkcji komunikacyjnej, proponowane w Programie działania naprawcze dotyczą całego miasta. Podstawowe działanie (wymiana źródeł ciepła kod działania WLaLuZSO) powinno być jednak realizowane w pierwszej kolejności w obszarze o największej gęstości emisji B(a)P, a tym samym w obszarze najwyższych stężeń w dzielnicach Śródmieście, Stare Miasto, Rury, Dziesiąta, Kośminek oraz Bronowice. Analiza wyników obliczeń modelowych benzo(a)pirenu w powietrzu w Lublinie wykazała istnienie 1 obszaru przekroczeń poziomu docelowego stężenia średniego rocznego. Obszar przekroczeń Lu14ALuB(a)Pa01 zlokalizowany jest w rejonie intensywnej zabudowy mieszkaniowej oraz zabudowy o funkcjach usługowych i przemysłowych; zajmuje powierzchnię około 89,1 km 2 ; zamieszkiwany jest przez ok. 296,5 tys. osób. Po wdrożeniu zaproponowanych działań naprawczych, ich pozytywne oddziaływanie na jakość powietrza (obniżenie stężeń benzo(a)pirenu) będzie odczuwalne na obszarze całego miasta. BSiPP EKOMETRIA 26

27 3. Stan wybranych elementów środowiska dla strefy objętej Programem ochrony powietrza aglomeracji lubelskiej Działania naprawcze zaproponowane w Progamie ochrony powietrza mają ograniczony zasięg przestrzenny, tzn. realizowane będą w przestrzeni całkowicie zmienionej antropogenicznie, w obszarze zurbanizowanym. Rodzaj działań oraz ich ograniczony zasięg terytorialny powodują, iż ich wpływ będzie ograniczony głównie do kilku komponentów środowiska, tzn. do: powietrza atmosferycznego, flory na terenach miejskich, człowieka oraz zabytków kultury i zagospodarowania przestrzeni miejskiej. Informacje zawarte w tym rozdziale pochodzą przede wszystkim z następujących dokumentów: Strategii Rozwoju Lublina na lata ; Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Lublina; Programu Rewitalizacji dla Lublina; Aktualizacji założeń do przyjętego planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa na obszarze Gminy Lublin (Projekt); Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Lublin; Programu Ochrony Środowiska przed Hałasem dla Miasta Lublin; Strategii Rozwoju Turystyki Miasta Lublin do roku Wykorzystano również wyniki monitoringu powietrza, wód i hałasu zamieszczone na stronie internetowej WIOŚ Lublin oraz informacje zawarte na stronie internetowej: Lokalne warunki zagospodarowania przestrzennego Miasto Lublin zajmuje 147,5 km 2, jest największym miastem w województwie lubelskim. Rzeka Bystrzyca, przepływając przez Lublin dzieli go na dwie zróżnicowane geograficznie części: lewobrzeżną i prawobrzeżną. Ta pierwsza należy do obszaru Płaskowyżu Nałęczowskiego i cechuje się bardziej urozmaiconym krajobrazem z wieloma wąwozami lessowymi i głębokimi dolinami. Prawobrzeżna część miasta, położona na Płaskowyżu Świdnickim, charakteryzuje się mniej urozmaiconą i bardziej płaską rzeźbą terenu. Wewnętrzna struktura miasta, dzięki walorom naturalnym i uwarunkowaniom historycznym, przedstawia się korzystnie. Szczególnie wartościowym elementem struktury miasta jest szeroki pas zieleni wzdłuż doliny rzeki Bystrzycy, zapewniający wyjątkowo sprzyjające warunki klimatyczne i stwarzający dobre warunki rozwoju rekreacji w mieście. Podobnie korzystny wpływ mają liczne doliny rzeczne i wąwozy, które zapobiegają nadmiernej zwartości zabudowy miejskiej. Na terenie Lublina występują duże powierzchnie terenów zieleni. Grunty leśne, zadrzewione i zakrzewione zajmują ha (11,8%), użytki rolne ha (36,5%) (w tym grunty orne ha, sady 137 ha, łąki 363 ha, pastwiska 75 ha) 1. W strukturze funkcjonalno-przestrzennej miasta można wyodrębnić: wielofunkcyjną dzielnicę śródmiejską; 1 GUS, 2015 r. BSiPP EKOMETRIA 27

28 sześć dzielnic mieszkaniowych położonych wokół dzielnicy śródmiejskiej; pięć zgrupowań przemysłowo-składowych (w tym cztery duże: Wrotków, Tatary-Zadębie, Bursaki, strefa ekonomiczna na Felinie); system terenów otwartych (w tym dolinę Bystrzycy). Administracyjnie miasto Lublin zgodnie z przyjętymi przez Radę Miasta uchwałami Nr 889/XXXVIII/2006 oraz Nr 915/XXXVIII/2006 dzieli się na 27 dzielnic: Abramowice, Bronowice, Czechów Południowy, Czechów Północny, Czuby Południowe, Czuby Północne, Dziesiąta, Felin, Głusk, Hajdów-Zadębie, Kalinowszczyzna, Konstantynów, Kośminek, Ponikwoda, Rury, Sławin, Sławinek, Stare Miasto, Szerokie, Śródmieście, Tatary, Węglin Południowy, Węglin Północny, Wieniawa, Wrotków, Za Cukrownią, Zemborzyce. Rysunek 2 Podział Lublina na dzielnice W centrum miasta znajdują się najstarsze dzielnice Lublina Stare Miasto, Śródmieście, które pełnią głównie funkcje turystyczne, handlowe i usługowe, natomiast dzielnice: Wieniawa i Czwartek pełnią funkcje mieszkalne. Dookoła centrum rozciągają się nowsze osiedla, budowane głównie w latach : na północy jedne z największych osiedli mieszkaniowych Czechów i Kalinowszczyzna, na zachodzie - Czuby i osiedla Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (położone wzdłuż ul. Zana), na wschodzie - Tatary i Bronowice, na południu w bezpośrednim sąsiedztwie Zalewu Zemborzyckiego Osiedle Nałkowskich. Najdalej wysunięte na wschód jest lubelskie osiedle Felin, znacznie oddalone od centrum miasta. Do dzielnic typowo mieszkaniowych zalicza się: Czechów, Sławin, Sławinek, Konstantynów, Węglin, Czuby, Rury, LSM, Abramowice, Dziesiąta, Bronowice, Kośminek, Kalinowszczyznę i Ponikwodę. Osiedla domków jednorodzinnych (Choiny, Zimne Doły, Ponikwoda, Osiedle Świt, Szerokie, Sławinek, Sławin, Botanik, Węglin, BSiPP EKOMETRIA 28

29 Konstantynów, Dziesiąta, Abramowice, Zemborzyce Kościelne) przeplatają się wśród osiedli bloków mieszkalnych. Główne dzielnice przemysłowe to: Wrotków, Zadębie Hajdów, Tatary. Tereny rekreacyjne skupiają się wokół Zalewu Zemborzyckiego znajdującego się we wschodniej części dzielnicy Zemborzyce. Działania naprawcze zaproponowane w Programie koncentrować się będą głównie w strefie śródmiejskiej Jakość powietrza w strefie Wpływ na jakość powietrza w strefach ma wiele czynników, jednak głównym jest wielkość i rodzaj emisji zanieczyszczeń do powietrza. Program ochrony powietrza dotyczy zanieczyszczenia benzo(a)pirenem, jednak skrótowo scharakteryzowano stan aerosanitarny strefy i całego województwa w stosunku do większości normowanych zanieczyszczeń. W województwie lubelskim w 2014 r.: Średnie roczne stężenia dwutlenku azotu kształtowały się poniżej średniorocznego stężenia dopuszczalnego, które wynosi 40 µg/m 3 i wynosiły od 7,6 µg/m 3 do 23 µg/m 3. Najwyższe, odnotowane w aglomeracji lubelskiej, stanowiło 57,5% stężenia dopuszczalnego, następnie w Puławach 16,1 μg/m 3 40,2% poziomu dopuszczalnego. Na żadnym stanowisku nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego stężenia 1-godzinnego wynoszącego 200 μg/m 3. Maksymalne stężenia 1-godzinne wystąpiły na obszarach najbardziej zurbanizowanych, tj.: w Lublinie przy ul. Obywatelskiej 131 μg/m 3 (65,5% poziomu dopuszczalnego), w Puławach przy ul. Lubelskiej 98,4 μg/m 3 (49,2% poziomu dopuszczalnego), w Zamościu przy ul. Hrubieszowskiej 93,9 μg/m 3 (47% poziomu dopuszczalnego). Notowane stężenia dwutlenku siarki mają charakter sezonowy i ich wartość związana jest z energetyką grzewczą. Wyższe stężenia SO 2 notowane są w okresie od października do marca. Notuje się wtedy wyższe wartości jednogodzinnych i średniodobowych stężeń SO 2. Stężenia średnie roczne wynosiły od 2 do 4,9 μg/m 3, najwyższe dotyczyło aglomeracji lubelskiej. Wartości stężeń 1-godz. i 24-godz. nie przekraczały poziomów dopuszczalnych. Maksymalne stężenie 1-godz. wynosiło 87,3 μg/m 3 (25% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 350 μg/m 3 ), 24-godzinne 45,8 μg/m 3 (36,6% poziomu dopuszczalnego wynoszącego 125 μg/m 3 ). Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki wokół ZA Puławy było również niewielkie, najwyższe stężenie 1-godzinne wynosiło 61 μg/m 3. Najwyższe stężenia pyłu zawieszonego PM10 notowane są w sezonie grzewczym. W 2014 r. na wszystkich stanowiskach dotrzymane były dopuszczalne stężenia średnie roczne 40 μg/m 3. Na 5 stanowiskach odnotowano przekroczenie dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego wynoszącego 50 μg/m 3. Były to: Lublin, ul. Obywatelska, Biała Podlaska, ul. Orzechowa, Radzyń Podlaski, ul. Sitkowskiego, Puławy, ul. Skowieszyńska i Zamość, ul. Hrubieszowska. Strefy: aglomeracja lubelska i lubelska zaliczono do klasy C. Całkowitą zawartość ołowiu, arsenu, kadmu i niklu w pyle zawieszonym PM10 oznaczano w Lublinie i Zamościu. Kryteria oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia metalami dotyczą stężeń średnich rocznych. Poziomy ich stężeń w pyle zawieszonym PM10 charakteryzowały się bardzo BSiPP EKOMETRIA 29

30 niskimi wartościami, nie przekraczającymi 20% poziomu docelowego dla każdego zanieczyszczenia. Dla 8-godzinnych stężeń tlenku węgla w 2014 r. maksymalne stężenie na stacji w Lublinie wynosiło µg/m 3, tj. 47,6% poziomu dopuszczalnego wynoszącego µg/m 3. Na żadnej stacji nie wystąpiły przekroczenia poziomu dopuszczalnego. Pomiary stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 prowadzono w czterech stacjach. Dotrzymanie stężenia dopuszczalnego 25 μg/m 3 sprawdzono na podstawie wyników pomiarów wykonywanych w Lublinie, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Stężenia średnie dla roku w województwie lubelskim zawierały się w przedziale od 22,9 do 25,8 μg/m 3, tj. do 103% poziomu dopuszczalnego. Najwyższą wartość, przekraczającą poziom dopuszczalny, odnotowano w Białej Podlaskiej. Wartość ta nie przekraczała poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji. Wskaźnik średniego narażenia dla aglomeracji lubelskiej za 2014 r. wynosił 22 μg/m 3, dla kraju 24 μg/m 3. Wartości obu wskaźników przekroczyły krajowy cel redukcji narażenia na pył PM2,5 (18 μg/m 3 ) oraz pułap stężenia ekspozycji (20 μg/m 3 ). W latach monitorowane wskaźniki wykazały niewielką tendencję malejącą. W 2014 roku oceny i klasyfikacji stref dla B(a)P dokonano na podstawie wyników pomiarów prowadzonych na 5 stanowiskach zlokalizowanych w Lublinie, Kraśniku, Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Wartości średnie roczne wynosiły od 1,79 ng/m 3 do 3,19 ng/m 3 i na wszystkich stanowiskach przekraczały poziom docelowy. Benzo(a)piren należy do zanieczyszczeń wykazujących dużą zmienność sezonową, średnia z sezonu zimowego była ok krotnie wyższa od średniej z sezonu letniego. Strefy: aglomeracja lubelska i lubelska zaliczono do klasy C. W wyniku oceny jakości powietrza przeprowadzonej za rok 2014, biorąc pod uwagę kryterium ochrony zdrowia, strefę aglomeracja lubelska zakwalifikowano do klasy C pod względem zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10, gdyż stwierdzono przekroczenie poziomu dopuszczalnego PM10 o okresie uśredniania wyników pomiarów 24 godziny, a także ze względu na zanieczyszczenie benzo(a)pirenem o okresie uśredniania wyników pomiarów średnia dla roku. Tabela 1 Pomiary stężeń B(a)P w strefie aglomeracja lubelska w 2014 roku Lp. Stanowisko Kod krajowy stacji 1 Lublin ul. Śliwińskiego 5 Typ pomiaru Sa [ng/m 3 ] B(a)P rok Wielkość przekroczenia [ng/m 3 ] LbLublin_Sliwins_5 manualny 2,06 1,06 W 2014 r. na stanowisku pomiarowym w strefie aglomeracja lubelska stwierdzono przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu. Średnie roczne stężenie osiągnęło 2,06 ng/m 3, zatem wartość normatywna została przekroczona o ponad 100%. Analiza wyników pomiarów w strefie w roku bazowym oraz w latach poprzednich wskazuje na wyraźne pogorszenie się stanu aerosanitarnego. BSiPP EKOMETRIA 30

31 Emisja przemysłowa Najważniejsze zakłady przemysłowe, decydujące o emisji przemysłowej z procesów technologicznych, prowadzą od wielu lat działania ukierunkowane na redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza. Ponieważ benzo(a)piren jest niesiony w pyle, to wszelkie działania związane z redukcją emisji pyłu (odpylanie) automatycznie powodują redukcję emisji B(a)P. Zgodnie z obliczeniami wykonanymi w ramach Programu ochrony powietrza dla strefy aglomeracja lubelska z 2014 r. rozkład stężeń B(a)P wyznaczonych poprzez modelowanie wskazuje na minimalne oddziaływanie emisji przemysłowej na terenie omawianej strefy. Do rejestru REGON (Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej) wpisanych było w 2014 r podmiotów gospodarczych, w tym 16 zatrudniających więcej niż 1 tys. osób, a 96,0% z nich to podmioty zatrudniające do 9 osób. Lublin jest obecnie ważnym ośrodkiem gospodarczym regionu. W Lublinie rośnie zatrudnienie w sektorze usług. Potwierdzają to statystyki dla poszczególnych branż, które wskazują na niemal 14% wzrost liczby pracujących w przedsiębiorstwach usługowych w latach Lublin, jako stolica regionu specjalizującego się w rolnictwie, jest jednym z największych ośrodków przemysłu spożywczego w kraju. Do najbardziej rozpoznawalnych lubelskich produktów należą słodycze Solidarności, cukierki Pszczółki, herbaty i syropy Herbapolu, miody pitne Apisu czy makarony Lubelli. Współczesny Lublin to silny ośrodek przemysłu motoryzacyjnego i maszynowego. Do najbardziej rozpoznawalnych producentów maszyn należą m.in. Ursus, Sigma czy Sipma, zaś wśród wytwórców części wyróżniają się Inergy Automotive Systems Poland, ABM Greiffenberger, Daewon Europe czy MW Lublin. Na terenie Lublina zlokalizowana jest strefa ekonomiczna podstrefa LUBLIN, która stanowi integralną cześć Specjalnej Strefy Ekonomicznej EURO-PARK MIELEC, zarządzanej przez Agencję Rozwoju Przemysłu S.A. oddział w Mielcu. Teren Podstrefy LUBLIN obejmuje grunty zlokalizowane w południowowschodniej części miasta w rejonie ul. Witosa, w pobliżu budowanej obwodnicy miasta, węzła komunikacyjnego trasy ekspresowej S-17 oraz Portu Lotniczego Lublin S.A. Obszar Podstrefy w chwili obecnej to 116 ha gruntów, które objęte są aktualnym Miejscowym Planem Zagospodarowania Przestrzennego z przeznaczeniem na aktywność gospodarczą oraz w pełni przygotowane pod inwestycje. Stężenia średnie roczne B(a)P pochodzące ze źródeł punktowych (przemysłu i energetyki zawodowej) na terenie strefy uzyskują bardzo niskie wartości. Na przeważającym obszarze strefy nie przekraczają 0,0005 ng/m 3 (0,05% poziomu docelowego). Najwyższe stężenia w strefie wyniosły zaledwie 0,003 ng/m 3 (0,3% poziomu docelowego). W celu zmniejszenia negatywnego wpływu przemysłu na środowisko, w zakładach przemysłowych, musi być stosowana metoda najlepszych dostępnych środków technicznych (BAT). Instalacją emitującą największą ilość benzo(a)pirenu na terenie strefy aglomeracja lubelska jest Megatem EC-Lublin Sp. z o.o., jednak, ze względu na charakter emisji (emisja zorganizowana, wysokie emitory, zastosowanie technik odpylania), stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 z tego źródła nie są wysokie Systemy grzewcze w mieście Dla realizacji działań naprawczych Programu ochrony powietrza bardzo ważnymi zagadnieniami w miastach jest funkcjonowanie i rozwój centralnego zaopatrzenia BSiPP EKOMETRIA 31

32 w ciepło, czyli systemu ciepłowniczego, sieci gazowej i możliwości zaopatrzenia mieszkańców w ciepło i gaz. Kotłownie lokalne i indywidualne systemy grzewcze są źródłem tzw. niskiej emisji. Emitują one szereg substancji wpływających negatywnie na zdrowie człowieka i środowisko przyrodnicze, m.in.: CO, SO x, NO x, pyły, zanieczyszczenia organiczne, w tym wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), dioksyny i furany oraz węglowodory alifatyczne. Spotęgowany, negatywny efekt tego typu ogrzewania wynika z eksploatowania niskosprawnych urządzeń grzewczych oraz spalania paliw złej jakości (zasiarczony, zapopielony i niskokaloryczny węgiel, a w szczególności odpady z gospodarstw domowych). Ponadto mała wysokość takich emitorów (kilka, -kilkanaście metrów) zmniejsza skuteczność rozpraszania się zanieczyszczeń, a występujące w okresie zimowym częste inwersje temperatury dodatkowo sprzyjają kumulacji zanieczyszczeń z niskich emitorów. Wprowadzanie do powietrza zanieczyszczeń z palenisk domowych przez osoby fizyczne nie podlega żadnym ograniczeniom prawnym, organizacyjnym czy ekonomicznym. Osoby ogrzewające mieszkania (w budynkach istniejących, inaczej jest przy budowie np. nowych domów jednorodzinnych, gdzie sposób ogrzewania może być narzucony) nie muszą uzyskiwać zgody na funkcjonowanie pieców domowych, nie podlegają kontroli w zakresie wielkości emisji i nie wnoszą opłat za korzystanie ze środowiska, nie podlegają praktycznie także kontroli w zakresie rodzaju i jakości spalanych paliw (chyba, że gmina nada uprawnienia straży miejskiej do kontrolowania, czy nie są spalane odpady). Ponieważ za przekroczenia poziomu docelowego B(a)P odpowiadają indywidualne paleniska węglowe, ich modernizacja lub likwidacja ma priorytetowe znaczenie. Obecnie jednym z głównych rozwiązań, uzasadnionych ekonomicznie i ekologicznie, jest stosowanie czystych technologii spalania węgla. Kotły nowej generacji, oparte na technice dolnego i górnego spalania w części złoża, można zaliczyć do grupy urządzeń grzewczych realizujących technologię czystego spalania węgla. Jednak najkorzystniejsze dla poprawy jakości powietrza w mieście jest podłączanie budownictwa wielorodzinnego i jednorodzinnego do systemu centralnego ogrzewania sieci ciepłowniczej lub do sieci gazowej i instalacji cieplnej opartej na gazie. Natomiast możliwości wykorzystania energii odnawialnej do ogrzewania indywidualnych budynków lub mieszkań, są dość mocno ograniczone ze względu na wysokie koszty i bariery techniczne. Indywidualne gospodarstwa domowe mają wielkie możliwości ochrony powietrza atmosferycznego poprzez oszczędzanie energii. Jednym z podstawowych działań, mających na celu ograniczenie zużycia energii cieplnej przez mieszkańców i samorząd w odniesieniu do zasobów gminnych, jest termomodernizacja budynków poprzez docieplanie ścian oraz wymianę lub doszczelnienie okien i drzwi zewnętrznych. Termomodernizacja ogranicza bezpośrednio stratę ciepła do otoczenia, co zmniejsza ilość spalanych paliw w kotłowniach i indywidualnych piecach, a więc zmniejsza emisję zanieczyszczeń powietrza, a w przypadku spalania paliw stałych także ilość powstających odpadów paleniskowych. Biorąc pod uwagę, że za ponadnormatywne stężenia B(a)P w Lublinie odpowiedzialna jest przede wszystkim emisja z ogrzewania indywidualnego, narzędziami wspomagającymi proces redukcji niskiej emisji powinny być: polityka finansowa (miejska i wojewódzka) wspomagająca właścicieli lokali zdecydowanych do zamiany ogrzewania węglowego na ogrzewanie proekologiczne, z priorytetem na podłączenie do centralnego systemu zaopatrzenia w ciepło, Program Ograniczenia Niskiej Emisji, który może być podstawą do wnioskowania o dotacje z funduszy europejskich oraz funduszy celowych. W pierwszej kolejności Programem tym należałoby objąć centralną część BSiPP EKOMETRIA 32

33 Lublina dzielnice: Śródmieście, Stare Miasto, Rury, Dziesiąta, Kośminek oraz Bronowice. Zaopatrzenie w ciepło Dostawcą ciepła dla odbiorców końcowych jest Lubelskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej S.A. (LPEC). Potencjał techniczny LPEC to 430,6 km eksploatowanych sieci cieplnych, TJ ciepła sprzedanych w 2013 roku; węzłów ciepłych; ponad instytucjonalnych odbiorców ciepła; 250 tys. mieszkańców korzystających z ciepła sieciowego, ponad 570 MW mocy cieplnej zamówionej przez odbiorców. Miejska sieć ciepłownicza Lublina stanowi jeden wspólny system dla całego miasta, obejmujący swoim zasięgiem większość jego obszaru. Podstawę tego systemu stanowi układ sieci o średnicy rurociągów od 2xDn250 do 2xDn700. Ciepło dostarczane jest sieciami o łącznej długości ponad 400 km. Średni wiek sieci ciepłowniczej wynosi 20 lat. Lubelski system ciepłowniczy zasilany jest z dwóch źródeł ciepła: EC Lublin-Wrotków (PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrociepłownia Lublin Wrotków) i Megatem EC-Lublin Sp. z o.o., przy czym źródła te posiadają tzw. wydzielone rejony zasilania. Źródła ciepła zlokalizowane są w południowej i wschodniej części miasta i w zależności od potrzeb posiadają możliwość zmiany rejonu dostawy ciepła. Megatem EC-Lublin Sp. z o.o. dostarcza ciepło dla mieszkańców takich dzielnic Lublina jak: Tatary, Bronowice, Felin, Śródmieście, Czechów, Kalinowszczyzna. Produkcja ciepła odbywa się w układzie skojarzonym, co umożliwia jednoczesne wytwarzanie energii elektrycznej. Jej odbiorcami jest Towarzystwo Inwestycyjne Elektrownia Wschód S.A., które zasila zakłady produkcyjne znajdujące się na terenie dawnej Fabryki Samochodów w Lublinie. Moc cieplna, którą elektrociepłownia może zasilić system ciepłowniczy Lublina to suma mocy kotłów wodnych i parowych wymienników ciepła, wynosząca 382,5 MW (suma mocy cieplnej w paliwie MW t wynosi 457,2). Instalację stanowią: dwa kotły pyłowe wodne (w tym jeden kocioł typu WP-120 i jeden kocioł typu WP-70) o łącznej nominalnej mocy cieplnej 263,6 MW (źródła szczytowe) wraz z urządzeniami pomocniczymi, cztery kotły parowe (w tym jeden kocioł typu OR-50N i trzy kotły typu EKM-50) o łącznej nominalnej mocy cieplnej 194,2 MW z rusztem mechanicznym i urządzeniami pomocniczymi. EC Lublin-Wrotków jest elektrociepłownią zawodową, posiadającą urządzenia wytwórcze wykorzystujące, jako paliwa podstawowe, gaz ziemny i węgiel kamienny. Realizując swoją działalność na rzecz odbiorców ciepła i energii elektrycznej elektrociepłownia posiada wszystkie niezbędne pod względem prawnym dokumenty regulujące działalność tego typu zakładu. Blok gazowo parowy, o mocy cieplnej 185 MW, umożliwia produkcję energii elektrycznej i ciepła i stanowi podstawową jednostkę wytwórczą produkującą energię elektryczną i ciepło w skojarzeniu z wykorzystaniem gazu ziemnego, jako paliwa. Kotły wodne (2 o mocy cieplnej 81 MW każdy oraz dwa o mocy cieplnej 140 MW każdy) pełnią rolę jednostek szczytowych i rezerwowych. Łączna moc nominalna elektrociepłowni wynosi: moc elektryczna 231 MW, moc cieplna 627 MW. BSiPP EKOMETRIA 33

34 Do prawie 63% powierzchni w budynkach mieszkalnych w Lublinie doprowadzone jest ciepło systemowe. Tabela 2 Kubatura budynków mieszkalnych ogrzewanych centralnie w 2013 r. 2 Komunalne [dam 3 ] Spółdzielni mieszkaniowych [dam 3 ] Budynki mieszkalne Prywatne [dam 3 ] Ogółem ogrzewane centralnie [dam 3 ] % budynków mieszkalnych ogółem 481, , , ,9 62,8 Zaopatrzenie w gaz Na terenie Lublina znajduje się 635,5 km sieci gazowych, które poprzez przyłączy doprowadzają gaz do odbiorców (GUS 2014 r.). Część z tych sieci jest wykonana w starej technologii stalowej. Sieci te są sukcesywnie wymieniane na sieci wykonane z polietylenu. Na koniec 2013 roku długość sieci stalowych to nadal ponad 393,4 km sieci i 210,7 km przyłączy 3. Część z nowych bloków posiada własne systemy centralnego ogrzewania wykorzystujące jako główne paliwo gaz ziemny. W Lublinie, zgodnie z danymi GUS z 2014 r., prawie 23,5 tys. gospodarstw domowych ogrzewa mieszkania gazem. Gospodarstwa domowe są głównym odbiorcą gazu ziemnego w Lublinie, zużywają ok. 60% całości gazu. W 2014 roku prawie 290 tys. ludzi korzystało w sieci gazowej. Źródła indywidualne niska emisja W ramach Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Lublin wykonana została inwentaryzacja rodzaju i wielkości zużycia paliw stałych w budynkach prywatnych. W większości budynków jednorodzinnych gaz służy głównie do celów bytowych. Oznacza to, że nie jest wykorzystywany jako źródło zasilania do ogrzewania budynku. Ponadto stwierdzono, że nawet jeśli w budynku prywatnym jednorodzinnym jest źródło ogrzewania na gaz, to jest ono często wykorzystywane tylko w sytuacjach tzw. ciężkiej zimy, przeważnie w miesiącach grudzień-luty, a nawet styczeń-luty. W pozostałych miesiącach najczęściej wykorzystywane jest paliwo stałe w postaci węgla, koksu lub drewna. Na podstawie wyników inwentaryzacji zużycia paliw stałych w budynkach prywatnych jednorodzinnych, stwierdzono, że udział budynków zasilanych węglem w skali miasta wynosi niespełna 40%, a udział budynków zasilanych drewnem wynosi niewiele ponad 20%. Gmina Lublin od 2013 roku realizuje Program Ograniczania Niskiej Emisji (PONE). Program polega na udzielaniu dotacji celowych na zmianę systemu ogrzewania opartego na paliwie stałym, na bardziej ekologiczny, prowadzący do ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza, a w szczególności emisji pyłów oraz B(a)P. Na PONE przeznaczono w budżecie miasta Lublin w 2013 roku kwotę 300 tys. zł. Dotacje w wysokości 233,5 tys. zł wypłacono 13 wnioskodawcom. Ogrzewanie oparte na paliwie stałym zostało zlikwidowane w lokalach i nieruchomościach o łącznej powierzchni około m 2. W roku 2014, z przeznaczonych na PONE 200 tys. zł, wypłacono 91,4 tys. zł. Zrealizowanych zostało 13 zadań. Zlikwidowano ogrzewanie oparte na paliwie stałym w lokalach i budynkach o łącznej powierzchni około m 2. 2 Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Lublin 3 Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Lublin BSiPP EKOMETRIA 34

35 Komunikacja samochodowa Rosnące z roku na rok natężenie ruchu samochodowego powoduje znaczący wzrost jego uciążliwości dla środowiska, szczególnie dla jakości powietrza oraz dla klimatu akustycznego. Oddziaływanie ruchu samochodowego na środowisko ma tendencje rosnące: w ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby poruszających się samochodów na drogach, przy niezbyt znaczącej poprawie infrastruktury drogowej. Komunikacja samochodowa nie jest znaczącym źródłem emisji B(a)P, gdyż pochodzi on wyłącznie ze spalania paliw, głównie oleju napędowego. Natomiast pył unoszony z dróg (którego udział w emisji pyłu z komunikacji jest największy) nie zawiera B(a)P. Udział emisji z komunikacji w stężeniach ponadnormatywnych B(a)P (poziom średnioroczny 1 ng/m 3 ) szacuje się na poziomie 1%. 4 Układ drogowy strefy aglomeracja lubelska 5,6 Układ ulic i dróg Lublina na dzień 31 grudnia 2010 r. tworzyło 602,6 km dróg, w tym: 53,2 km wojewódzkich i krajowych; 135,3 km powiatowych; 322,1 km utwardzonych i nieutwardzonych gminnych; 92 km dróg wewnętrznych. System drogowy obejmował ponad 200 skrzyżowań, w tym ponad 90 wyposażonych w sygnalizację świetlną. W lubelskim węźle drogowym zbiegają się następujące drogi znaczenia podstawowego: cztery drogi krajowe: DK 12 (14 km w granicach Lublina) o przebiegu gr. państwa (Bad Muskau Łęknica) Głogów Leszno Kalisz Sieradz Piotrków Trybunalski Radom Puławy Kurów Lublin Piaski Chełm Dorohusk gr. państwa (Kowel Kijów), DK 17 (14 km w granicach Lublina) (E372) o przebiegu (Warszawa) Zakręt Kurów Lublin Piaski Zamość Hrebenne gr. państwa (Lwów), DK 19 (13,5 km w granicach Lublina) o przebiegu gr. państwa (Grodno) Białystok Bielsk Podlaski Międzyrzec Podlaski Lubartów Lublin Kraśnik Nisko - Rzeszów, DK 82 (4 km w granicach Lublina) o przebiegu Lublin Łęczna Włodawa; pięć dróg wojewódzkich: DW 747 o przebiegu Lublin (Konopnica) Bełżce Chodel Opole Lubelskie Łaziska Solec n/wisłą (prom przez Wisłę) Lipsko Iłża, DW 809 o przebiegu Lublin Krasienin Samoklęski Michów Jeziorzany Przytoczno (DK48 Ryki Kock), DW 822 o przebiegu Lublin Świdnik, 4 Krajowy Program Ochrony Powietrza do roku Studium komunikacyjne oraz koncepcja organizacji ruchu w obszarze centralnym miasta Lublin. Studium komunikacyjne, Etap I Diagnoza stanu istniejącego, TransEko, Warszawa, Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Lublin i gmin sąsiadujących, z którymi Gmina Lublin zawarła porozumienie w zakresie organizacji publicznego transportu zbiorowego. BSiPP EKOMETRIA 35

36 DW 830 o przebiegu Lublin Szerokie Płouszowice Nałęczów Wąwolnica Ochotnica (DW824 Puławy), DW 835 o przebiegu Lublin Frampol Biłgoraj Tarnogród Sieniawa Przeworsk Kańczuga Dynów Grabownica Starzeńska (DW886 Brzozów Sanok). Sieć dróg krajowych zapewnia bezpośrednie powiązania Lublina z Warszawą, Kaliszem, Piotrkowem Trybunalskim, Radomiem, Chełmem, Zamościem, Białymstokiem, Rzeszowem oraz przejściami granicznymi Dorohusk i Hrebenne. Oprócz obsługi ruchu dalekobieżnego, drogi krajowe obsługują ruch regionalny (odbywany w granicach województwa lubelskiego) oraz ruch lokalny (w obszarze metropolii). Między innymi drogi krajowe zapewniają połączenia Lublina z większością ważniejszych miast województwa (Puławy, Ryki, Chełm, Zamość, Włodawa, Tomaszów Lubelski, Kraśnik, Janów Lubelski, Międzyrzec Podlaski). W najbliższych latach sieć dróg krajowych będzie podlegać intensywnym przekształceniom, prowadzącym do podwyższenia ich standardu. Dotyczy to dróg krajowych nr 12, 17, a w dalszej kolejności nr 19. Oznacza to, że działania podejmowane na szczeblu krajowym będą wpływać na poprawę powiązań transportowych Lublina. Zasadnicze znaczenie będzie miało zapewnienie sprawnego rozrządu ruchu w otoczeniu Lublina, gdyż obecnie system drogowy z punktu widzenia obsługi ruchu związanego z województwem (źródłowo-docelowy i tranzytowy) jest niewydolny (okresowo występuje wyczerpywanie przepustowości przekrojów dróg, brak jest tras omijających centralną część miasta, maja miejsce ograniczenia w dostępie niektórych grup użytkowników). Stanowi to poważną barierę transportową, utrudniając rozwój Lublina. W latach wybudowano północno-zachodnią część obwodnicy Lublina o dł. 22,5 km, stanowiącej fragment drogi ekspresowej S17 (prowadzącej z Warszawy przez Lublin do przejścia granicznego z Ukrainą w Hrebennem). W 2016 r. planowane jest oddanie do użytku zachodniego odcinka obwodnicy o dł. 9,8 km, stanowiącego fragment budowanej drogi ekspresowej S19. Głównym zadaniem obwodnicy Lublina jest wyprowadzenie ruchu tranzytowego z centrum miasta, który oceniano na 20% ruchu miejskiego, w tym na 50% ruchu wjazdowego od strony Warszawy. Ma ona stworzyć lepsze warunki do rozwoju inwestycji, komunikacji miejskiej i ruchu rowerowego. Jest jedną z trzech obwodnic na terenie Lublina, obok śródmiejskiej i miejskiej. Obwodnica śródmiejska docelowo ma przebiegać wokół centralnego obszaru Lublina. Jej celem jest zmniejszenie natężenia ruchu samochodów prywatnych na mniejszych ulicach w centrum miasta. Koncepcja obwodnicy śródmiejskiej obejmuje ulice: al. Witosa, ul. Dywizjonu 303, ul. Wrotkowską, ul. Bohaterów Monte Cassino, trasę wylotową na Warszawę. Obwodnica miejska ma obsługiwać ruch między dzielnicami miasta oraz ruch ciężarówek dowożących towary do Lublina w ten sposób część ruchu ma zostać wyprowadzona z centrum. BSiPP EKOMETRIA 36

37 Rysunek 3 Układ drogowy Lublina Źródło: Strategia Rozwoju Lublina na lata Odnawialne źródła energii Przez odnawialne źródła energii należy rozumieć, zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 15 czerwca 2012 Prawo energetyczne (Dz.U. z 2012 r., poz ze zm.), źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych. Zgodnie z Polityką energetyczną Polski w 2020 r. udział energii odnawialnej w krajowym bilansie energetycznym powinien osiągnąć 15%: aż 45% energii odnawialnej ma pochodzić z instalacji wiatrowych, 29,3% z biomasy, 17,4% z biogazu, a 8,1% z energetyki wodnej. Wykorzystanie OZE w Lublinie Informacje na temat wykorzystania OZE w Lublinie zebrano w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Lublina na podstawie inwentaryzacji, której wyniki są zawarte w opracowaniu z 2014 roku pt. Inwentaryzacja odnawialnych źródeł energii na terenie Lublina. Energetyka słoneczna Na obszarze Lublina funkcjonuje 277 kolektorów słonecznych, które produkują prawie MWh energii oraz 4 instalacje fotowoltaiczne. Ponadto funkcjonują: instalacja 40 kolektorów słonecznych KS2000SP firmy Hewalex na dachu budynku wielorodzinnego przy ul. Popiełuszki w Lublinie, BSiPP EKOMETRIA 37

38 instalacja próżniowych kolektorów słonecznych o powierzchni 12 m² na dachu budynku wielorodzinnego na osiedlu Nałkowskich, eksperymentalna instalacja solarna do przygotowywania ciepłej wody na Wydziale Inżynierii Środowiska Politechniki Lubelskiej w skład instalacji wchodzi próżniowy kolektor słoneczny o powierzchni 3,9 m²; w obiegu solarnym zainstalowany został licznik energii cieplnej, badawcza instalacja fotowoltaiczna zainstalowana na Politechnice Lubelskiej na potrzeby projektu Farming photovoltaic flowers: a New challenge for land valorization within a strategic Eco-sustainable approach to local development, energia słoneczna wykorzystywana jest również do zasilania pojazdów komunikacji publicznej w ramach projektu MPK Lublin Spółka z o.o. i Politechniki Lubelskiej: Opracowanie technologii autobusowych struktur fotowoltaicznych zmniejszających zużycie paliwa i emisję toksycznych składników spalin, kilka autobusów wyposażono w cienkowarstwowe ogniwa fotowoltaiczne. Energia słoneczna będzie również wykorzystywana w elektrowniach fotowoltaicznych na terenie miasta. Wydział Architektury i Budownictwa Urzędu Miasta Lublin wydał w latach cztery decyzje na budowę elektrowni fotowoltaicznych o następujących mocach: 99,84 kw przy ul. Mełgiewskiej 7-9, 1,01 MW przy ul. Metalurgicznej 15E i 17D, do 1 MW przy ul. Mełgiewskiej 7-9, 17 kw przy ul. Wojciechowskiej. Energetyka wiatrowa W Lublinie brak jest źródeł energii wiatrowej. Energetyka wodna W Lublinie nie występuje energetyka wodna. Od 1997 roku do końca roku 2011 funkcjonowała mała elektrownia wodna (MEW), która umiejscowiona była na istniejącym jazie rzeki Bystrzycy na Zbiorniku Zemborzyckim. MEW rocznie produkowała około kwh. Od 2012 roku instalacja jest unieruchomiona. Energetyka geotermalna Energia geotermalna wykorzystywana jest w pompach ciepła. Na terenie Lublina funkcjonują następujące instalacje: pompa ciepła Viessmann Vitocal 222G o mocy 10 kw pompa typu solanka woda wraz ze źródłem dolnym; pompa jest eksploatowana w budynku mieszkalnym w dzielnicy Dziesiąta; trzy pompy ciepła ze źródłem dolnym o mocy 21 kw każda (łącznie 63 kw) eksploatowane w Pracowni ceramiki artystycznej Ceramik Art przy ul. Mełgiewskiej w Lublinie; pompy ogrzewają budynek o powierzchni m². Energetyka wykorzystująca biogaz Biogaz wykorzystywany jest przez Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Lublinie. Instalacja do produkcji energii z biogazu zlokalizowana jest na terenie oczyszczalni ścieków Hajdów przy ul. Łagiewnickiej w Lublinie. MPWiK Sp. z o.o. w Lublinie planuje w 2015 roku uruchomić dwa zespoły prądotwórcze o mocy około 834 kw każdy. Wysokosprawne urządzenia, opalane biogazem, będą wyposażone w moduły kogeneracyjne do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. BSiPP EKOMETRIA 38

39 Energetyka wykorzystująca biomasę Na terenie Lublina eksploatowane są: kocioł na biomasę (owies) o mocy 29 kw, zainstalowany w budynku mieszkalnym jednorodzinnym, kocioł na biomasę o mocy 25 kw zainstalowany w budynku prywatnym. Powietrzne pompy ciepła Na terenie Lublina zlokalizowane są następujące powietrzne pompy ciepła: pompa ciepła w prywatnym budynku mieszkalnym w dzielnicy Węglin, o mocy 15 kw i produkcji energii kwh/rok, dwie pompy ciepła system VRV o mocy 40,5 kw i produkcji energii ,76 kwh dane Euro Compass Sp. z o.o., pompa ciepła firmy Galmet typ Basic 2GT zainstalowana w prywatnym budynku mieszkalnym w dzielnicy Dziesiąta, moc grzewcza 1,92 kw. Szacunkowa wielkość energii wytworzonej w różnego rodzaju odnawialnych źródłach energii w Lublinie w 2013 r. wynosi: Biogaz MWh; Biomasa MWh; Słoneczna MWh; Pompy ciepła 177 MWh Szata roślinna Do najczęściej spotykanych w środowisku zurbanizowanym form roślinności zaliczyć można: lasy komunalne, formy o dużej powierzchni: parki, tereny sportowe i rekreacyjne, cmentarze, tereny uprawne, ogródki działkowe, przyszpitalne, kościelne, dydaktyczne, formy o małej powierzchni takie jak zieleńce przydomowe i osiedlowe, tereny zabaw dla dzieci, skwery i rabaty reprezentacyjne, zieleń towarzysząca szlakom komunikacyjnym, promenadom, alejom, bulwarom oraz zieleń krajobrazu otwartego. Podstawowym zadaniem zieleni na terenie miasta jest łagodzenie niekorzystnych warunków życia wynikających z nadmiernej presji człowieka na środowisko naturalne. Do najważniejszych funkcji zieleni miejskiej zalicza się wobec tego funkcję ekologiczną, polegającą głównie na poprawie stanu środowiska przyrodniczego miasta, między innymi poprzez poprawę jakości powietrza, tłumienie hałasu, regulację stosunków wodnych, ochronę gleb itd. Tereny zielone, zwłaszcza duże tereny otwarte zlokalizowane na obrzeżach miasta, pełniące funkcje klinów napowietrzających, odgrywają ważną rolę w wymianie powietrza. Przestrzenie zieleni w centralnych częściach miasta poprawiają warunki wilgotnościowe i sanitarne powietrza. Ważna jest funkcja społeczna polegająca na współuczestniczeniu w wytwarzaniu przestrzeni publicznej miasta. Zieleń posiada również funkcję estetyczną. Następuje to poprzez uczestniczenie w kształtowaniu krajobrazu miejskiego i ładu przestrzennego wywołującego w świadomości człowieka wrażenie porządku, harmonii i przejrzystości struktury miejskiej. Duży udział zieleni w obrębie danej części miasta wpływa bezpośrednio na jej lepszą ocenę w oczach mieszkańców i odgrywa ważną rolę w postrzeganiu dzielnicy jako przyjaznej dla mieszkańców. Roślinność posiada zdolność zatrzymywania zanieczyszczeń gazowych oraz cząstek stałych, w tym pyłu i metali ciężkich unoszących się w powietrzu. Pasy zieleni o zwartej, wielowarstwowej strukturze zlokalizowane wzdłuż ciągów komunikacyjnych pozwalają na znaczne ograniczenie zanieczyszczenia pyłem i zawartymi w nim benzo(a)pirenem oraz metalami ciężkimi ołowiem, kadmem i cynkiem. Podobny BSiPP EKOMETRIA 39

40 pozytywny wpływ obserwowany jest w zakresie tłumienia hałasu. Fakt zatrzymywania zanieczyszczeń nie pozostaje jednak obojętny dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania roślin. Rysunek 4 Treny zieleni w strefie aglomeracja lubelska W Lublinie lasy obejmują obszar ha, co stanowi 11% powierzchni miasta i położone są w zachodniej i południowej części miasta. Od strony północnej znajdują się jedynie niewielkie powierzchniowo lasy prywatne i zakrzaczenia, które nie mają większych wartości przyrodniczych ani rekreacyjnych. Największym kompleksem leśnym jest otaczający Zalew Zemborzycki Las Dąbrowa o powierzchni ponad 12 tys. ha. Drugi ważny kompleks to Stary Las zwany też Starym Gajem zajmujący powierzchnię 4,6 tys. ha. W lesie dominują gatunki liściaste takie jak dąb szypułkowy, grab pospolity, brzoza brodawkowata. W zachodniej części lasu utworzony został rezerwat przyrody Stasin chroniący unikatowe w skali kraju naturalne stanowisko brzozy czarnej. Na terenie miasta znajduje się 13 parków i ogrodów o powierzchni łącznej 120,83 ha, są to m.in.: Park Ludowy pow. 28,5 ha; Ogród Saski pow. 13 ha; Park Akademicki pow. 6 ha; Park Rury pow. 40 ha; Park Czuby pow. 27 ha, Park Bronowicki pow. 2,6 ha. Wiek i sposób zagospodarowania lubelskich parków jest bardzo różny. Są wśród nich zabytkowe założenia z pięknym drzewostanem, jednak większość utworzono współcześnie i towarzyszą one dużym dzielnicom mieszkaniowym. Ze względu na ilości roślinności i ich ukształtowanie parki Lublina można podzielić na 3 grupy: parki leśne (udział roślinności wysokiej powyżej 50%), odznaczające się dominacją drzew i krzewów, dużym zwarciem nasadzeń (Akademicki 85%, Bronowice 80%, Saski 75%), parki półotwarte (udział roślinności wysokiej od 25 do 50%), w których stosunek roślinności wysokiej i średniej równoważy się z terenami łąkowo-murawowymi (Ludowy 45%), BSiPP EKOMETRIA 40

41 parki otwarte (udział roślinności wysokiej do 25%), wyróżniające się rozległymi terenami łąkowo-murawowymi oraz występującymi w formie skupisk, kęp i zieleni soliterowej nasadzeniami drzew oraz krzewów (Rury 15%, Czuby 15%). Rola dolin rzecznych jest nie do przecenienia z uwagi na ich krajobrazowe, klimatyczne i funkcjonalno przestrzenne walory w kształtowaniu tożsamości przyrodniczej Lublina. Szczególnie ważną rolę pełni dolina Bystrzycy w regionalnym systemie obszarów chronionych i stanowi zasadnicze ogniwo miejskiego Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych Obszary prawnie chronione na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Łączna powierzchnia obszarów objętych ochroną prawną na terenie strefy aglomeracja lubelska wynosi 2 337,5 ha, co stanowi 15,8% powierzchni strefy. W strefie występują następujące formy ochrony przyrody: Obszary Chronionego Krajobrazu Obszary chronionego krajobrazu są to tereny wyróżniające się krajobrazowo, o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką lub ze względu na istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. W strefie aglomeracja lubelska zlokalizowane są fragmenty dwóch obszarów chronionego krajobraz: 1. Czerniejowski OCHK fragment obszaru o pow ,3 ha zlokalizowany w południowej części strefy (teren wokół Zalewu Zemborzyckiego); 2. OCHK Dolina Ciemięgi fragment obszaru o pow. 37,6 ha zlokalizowany w północnej części strefy. Rezerwaty przyrody Tą formą ochrony obejmuje się obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Na terenie strefy aglomeracja lubelska istnieje 1 rezerwat przyrody Stasin w całości na terenie strefy. Zajmuje on powierzchnię 24,4 ha, reprezentuje typ rezerwatu leśnego. Celem ochrony w tym rezerwacie jest zachowanie fragmentu lasu liściastego z dużym udziałem brzozy czarnej. W skład drzewostanu ponadto wchodzą: lipa, grab, osika oraz stuletni dąb. W runie występują chronione gatunki roślin: parzydło leśne (Aruncus Sylvestris), lilia złotogłów (Lilium Martagon), podkolan biały (Platanthera Bifolia), gnieźnik leśny (Neottia Nidus Avis), wawrzynek wilczełyko (Daphne Mezereum), sromotnik bezwstydny (Phallus Impudicus). Rezerwat Stasin zlokalizowany jest na terenie Czerniejowskiego Obszaru Chronionego. BSiPP EKOMETRIA 41

42 Pozostałe formy ochrony przyrody na obszarze strefy aglomeracja lubelska 7 : 42 pomniki przyrody pomniki przyrody na terenie strefy reprezentowane są przez pojedyncze drzewa lub grupy drzew, przeważającymi gatunkami są dąb szypułkowy i lipa drobnolistna Obszary chronione Natura 2000 Natura 2000 to spójna Europejska Sieć Ekologiczna obejmująca: specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) wyznaczone na podstawie tzw. Dyrektywy Siedliskowej" (Dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory), dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz gatunków roślin i zwierząt wymienionych w załączniku II do Dyrektywy, a także obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków dla ochrony siedlisk ptaków), połączone w miarę możliwości fragmentami krajobrazu zagospodarowanymi w sposób umożliwiający migracje, rozprzestrzenianie i wymianę genetyczną gatunków. Na terenie strefy aglomeracja lubelska nie występują obszary sieci ekologicznej Natura Lokalne warunki klimatyczne Na stan zanieczyszczenia powietrza na danym obszarze wpływają czynniki klimatyczne makroskalowe, modyfikowane przez regionalne i lokalne warunki fizycznogeograficzne, w tym mezoklimat i klimat lokalny. Istotne są, poza wielkością emisji, czynniki wpływające na przemieszczanie się zanieczyszczeń w przestrzeni, w tym na duże odległości, oraz umożliwiające kumulację zanieczyszczeń w warstwie przyziemnej (do wysokości około 100 metrów od powierzchni ziemi), a także stany i warunki słabej wymiany poziomej i pionowej zanieczyszczonego powietrza oraz warunków mieszania. Wpływ warunków meteorologicznych na wielkość emisji ujawnia się przede wszystkim jako: Wpływ warunków termicznych, które oddziałują na długość, terminy rozpoczęcia i zakończenia oraz intensywność sezonu grzewczego, wpływają również na dobowe i sezonowe cykle natężenia ruchu samochodowego. Wpływ kierunków przemieszczania się mas powietrza, które z kolei zależą od różnic ciśnienia atmosferycznego na danym obszarze. Ruch powietrza odbywa się od obszarów o wyższym ciśnieniu ku obszarom o niższym ciśnieniu. Kierunek wiatru wpływa na kierunek przemieszczania się zanieczyszczeń. Jakość powietrza w obszarach (województwach, strefach itp.) jest więc uzależniona nie tylko od lokalnej emisji zanieczyszczeń, ale również od wielkości ładunku zanieczyszczeń z napływu transgranicznego (spoza kraju) oraz z napływu (ze wszystkich źródeł) spoza strefy. Kształtowanie warunków rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w atmosferze. O zróżnicowaniu stężenia zanieczyszczeń wokół źródła emisji w bardzo dużej mierze decydują warunki meteorologiczne, przede wszystkim prędkość i kierunek wiatru. Odpowiadają one za tempo i drogę przemieszczania emitowanych zanieczyszczeń. 7 GUS, 2014 BSiPP EKOMETRIA 42

43 Sytuacje synoptyczne, można ogólnie podzielić na korzystne lub niekorzystne dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Dotyczy to warunków przemieszczania w poziomie, wynoszenia i mieszania pionowego powietrza 8. Szczególnie niekorzystne dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń są sytuacje ciszy (prędkość wiatru poniżej 0,5 m/s) lub bardzo słabych wiatrów, występowania niskich inwersji temperatury, występowania mgły. Z innych czynników fizyczno-geograficznych ważne są ukształtowanie i pokrycie terenu. Gęsta zabudowa, położenie emitorów w obniżeniach terenu, bariery architektoniczne lub naturalne zasłaniające napływ powietrza sprzyjają kumulowaniu się zanieczyszczeń. Lokalne stosunki klimatyczne Lublina, jak wszystkich większych miast, kształtowane są nie tylko w wyniku frontów atmosferycznych, ale również w wyniku wielu innych czynników, do których zalicza się m.in.: dopływ do atmosfery sztucznie wytwarzanego ciepła, dopływ zanieczyszczeń czy zmiany charakteru podłoża. W wyniku tego w mieście częściej niż na obszarach pozamiejskich obserwuje się wyższe sumy opadów, częstsze występowanie mgieł, zmniejszenie siły wiatrów oraz występowanie silnych turbulencji powietrza. Warunki pogodowe na danym obszarze bardzo silnie wpływają na kumulację bądź rozpraszanie zanieczyszczeń. Warunki pogodowe sprzyjające złej jakości powietrza to: niskie temperatury, a zwłaszcza ich spadek poniżej 0 C, z czym wiąże się większa emisja na skutek wzmożonego zapotrzebowania na ciepło, okresy bezwietrzne lub o małych prędkościach wiatrów (brak przewietrzania), dni z mgłą, w których występuje przyziemna inwersja temperatury, hamująca dyspersję zanieczyszczeń (występujące najczęściej w okresie jesienno-zimowym), okresy następujących po sobie kilku, a nawet kilkunastu dni bez opadów (brak wymywania zanieczyszczeń). Natomiast warunki pogodowe, które sprzyjają rozpraszaniu zanieczyszczeń, to: duże prędkości wiatrów (lepsze przewietrzanie i rozpraszanie zanieczyszczeń), opad, który zapewnia wymywanie zanieczyszczeń, występowanie dni ciepłych, słonecznych, sprzyjających powstawaniu pionowych prądów powietrza (konwekcji), zapewniających wynoszenie i rozpraszanie zanieczyszczeń na dużych wysokościach. Lublin zlokalizowany jest w granicach nałęczowsko-lubelskiej jednostki mezoklimatycznej. Głównym czynnikiem wpływającym na zmiany pogody tego obszaru są fronty atmosferyczne. Najwięcej dni z frontami obserwuje się w listopadzie i grudniu, a najmniej w czerwcu i sierpniu, kiedy to pogoda odznacza się większą stabilnością. Pod względem termicznym omawiana jednostka charakteryzuje się średnią roczną temperaturą powietrza na poziomie 7,3 C oraz występowaniem najniższej średniej miesięcznej temperatury w lutym ( 4,0 C), a najwyższej w lipcu (18,2 C). Ujemne temperatury pojawiają się od grudnia do marca włącznie, z kolei dni gorące z temperaturą powietrza powyżej 25 C występują od kwietnia do września. Sytuacja termiczna ulega lokalnym wahaniom w zależności od warunków m.in. ukształtowania terenu, ekspozycji stoków, pokrycia terenu, obecności zbiorników wodnych oraz zabudowy. Najkorzystniejsze warunki występują na niezabudowanych wierzchowinach o ekspozycji południowej, a najmniej korzystne na stokach o ekspozycji 8 Projekt Krajowego planu działań na rzecz wyeliminowania przekroczeń poziomów dopuszczalnych pyłu PM10 (w tym PM2,5) ze szczególnym uwzględnieniem niskiej emisji, Warszawa 2009 r. BSiPP EKOMETRIA 43

44 północnej. Ponadto przegrody terenowe, takie jak np. nasypy drogowe, wpływają na przedłużenie czasu zalegania chłodnych mas powietrza. Na opisywanym obszarze odnotowuje się ok. 560 mm opadu, który rozkłada się nierównomiernie w ciągu roku. Miesiącem najbardziej obfitym w opady jest lipiec (77,0 mm) a najuboższym styczeń (29,6 mm). W poszczególnych porach roku opady różnią się zarówno intensywnością jak i okresem trwania. Zimowe i jesienne są najczęściej długotrwałe, natomiast letnie krótsze i bardziej intensywne oraz często towarzyszą im burze (średnio razy do roku). W Lublinie najczęściej (średnia z wielolecia) występują wiatry z kierunków południowo-zachodniego oraz zachodniego (40% przypadków). W ciągu roku układ wiatrów ulega znacznym zmianom, wczesną wiosną i latem przewaga wiatrów zachodnich jest mniej wyraźna, a zjawisko cisz występuje o 10-20% częściej niż zimą. Około 80% zjawisk stanowią wiatry słabe i bardzo słabe, o prędkościach mniejszych niż 5 m/s. Na obszarze większych aglomeracji obserwuje się zjawisko Miejskiej Wyspy Ciepła, której podstawową miarę stanowi różnica pomiędzy najniższą dobową temperaturą powietrza w mieście i na terenie pozamiejskim. Dla Lublina wynosi ona średnio 1,2-1,3 C, z maksimum w lipcu 1,9 C. Przyczyną opisanego zjawiska jest produkcja antropogenicznego strumienia ciepła przez miasto (spalanie paliw kopalnych i zużywanie energii elektrycznej), zwiększone gromadzenie energii słonecznej (duża pojemność cieplna materiałów budowlanych) oraz zmniejszona ewapotranspiracja (parowanie z roślinności i gruntów) w związku z małą powierzchnią terenów niezabudowanych. Możliwością ograniczenia Miejskiej Wyspy Ciepła jest odpowiednie zaplanowanie układu ulic i orientacji budynków, dobór właściwych pod względem emisyjności i pojemności cieplnej materiałów budowlanych oraz tworzenie niewielkich zbiorników wodnych. Ponadto należy zwiększać powierzchnię terenów biologicznie aktywnych (zieleń parkowa, zieleń przyuliczna, trawniki). W przypadku Lublina istotną rolę w ograniczaniu omawianego problemu odgrywa system suchych dolin połączonych z dolinami rzecznymi pełniącymi rolę kanałów wentylacyjnych. Umożliwiają one dopływ czystego powietrza z obszarów pozamiejskich do zabudowanego centrum oraz transport zanieczyszczeń Stan środowiska gruntowo-wodnego Zgodnie z fizycznogeograficzną regionalizacją Polski według J. Kondrackiego 9 Lublin zlokalizowany jest w granicach makroregionu Wyżyna Lubelska, na obszarze czterech mezoregionów: Płaskowyż Nałęczowski i Równina Bełżycka (lewobrzeżna część miasta) oraz Płaskowyż Świdnicki i Wyniosłość Giełczewska (część prawobrzeżna) charakteryzujących się odmienną budową geologiczną warunkującą ich ukształtowanie. Płaskowyż Nałęczowski stanowi falistą równinę lessową porozcinaną suchymi dolinami i wąwozami powstałymi w wyniku procesów erozyjno-denudacyjnych. Formy uchodzące do doliny Bystrzycy mają przebieg zbliżony do równoleżnikowego, a łączące się z doliną Czechówki południkowy. W tych miejscach Płaskowyż ograniczony jest krawędziami osiągającymi około 20 m wysokości, z kolei na południu łączy się słabo zaznaczonym stokiem z powierzchnią denudacyjną Równiny Bełżyckiej. Wspomniany mezoregion budują utwory piaszczyste, a brak pokrywy lessowej wpływa na mniejsze urozmaicenie rzeźby. Prawobrzeżna część Lublina charakteryzuje odmiennym, lekko falistym ukształtowaniem wynikającym z płytko zalegającego, mało odpornego podłoża 9 Kondracki J., Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa 2002 r. BSiPP EKOMETRIA 44

45 węglanowego (margle). Charakterystycznymi formami rzeźby terenu są tu równiny denudacyjne (Zemborzyce, Dziesiąta i Zadębie) oraz powierzchnie zrównań (międzyrzecze Bystrzycy i Czerniejówki) słabo czytelne w krajobrazie. Istotną rolę w morfologii miasta odgrywają doliny Bystrzycy, Czechówki i Czerniejówki. Największą z nich jest asymetryczna dolina Bystrzycy o przebiegu SW-NE stanowiąca oś geomorfologiczną Lublina. Jej lewe zbocze zbudowane z lessu jest wyższe i bardziej strome niż prawe utworzone z piasków. Dolina lewego dopływu Bystrzycy rzeki Czechówki ma przebieg równoleżnikowy. Została wykorzystana do budowy Alei Solidarności, co z przyrodniczego punktu widzenia przyczyniło się do jej degradacji. Razem z doliną Bystrzycy odgrywa ważną rolę w przewietrzaniu miasta w związku z położeniem zgodnym z głównymi kierunkami wiatru. Nieco inny charakter ma dolina prawej odnogi Bystrzycy Czerniejówka, która jest węższa i płytsza oraz przebiega z południa na północ. Cechuje się asymetrią zboczy, prawe zbudowane z utworów kredy i paleocenu jest wyższe od lewego i porozcinane wylotami suchych dolinek denudacyjnych. Omawiany obszar charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem hipsometrycznym, deniwelacje terenu przekraczają 70 m. Najwyżej położony punkt w granicach Lublina znajduje się na Węglinie w rejonie ul. Raszyńskiej (233,7 m n.p.m.), z kolei najniższy zlokalizowany jest w dnie doliny Bystrzycy na Ponikwodzie (162, 5 m n.p.m.). Gleby w granicach Lublina charakteryzują się dużą wartością przyrodniczą i użytkową oraz występowaniem w dużych zwartych kompleksach. W lewobrzeżnej części miasta, na Płaskowyżu Nałęczowskim, dominują wytworzone na lessach gleby brunatnoziemne. Z kolei gleby płowe w kompleksie z brunatnymi występują na utworach lessowatych w południowo-zachodnim oraz wschodnim fragmencie Lublina. Zgodnie z bonitacyjną klasyfikacją gleb ornych, opartą na ocenie ich jakości pod względem cech morfologicznych i właściwości, w zachodniej części miasta przeważają gleby klasy II (bardzo dobre). Są one zbliżone do gleb klasy I, ale występują w nieco gorszych, choć jeszcze dobrych warunkach rzeźby terenu. Na pozostałym obszarze występują gleby klasy III (dobre i średnio dobre) oraz V (słabe). Ze względu na przydatność rolniczą gleb, gleby omawianego terenu zostały zakwalifikowane do kompleksu drugiego, czyli pszennego dobrego (gleby klasy II) oraz kompleksu trzeciego i czwartego a więc pszennego wadliwego i żytniego bardzo dobrego (gleby klasy III i V). Gleby wykształcone na lessach są bardzo podatne na erozję, której intensywność zależy od nachylenia i długości stoków. Szczególnie groźna jest erozja wodna prowadząca do zmywów powierzchniowych i rozcięć erozyjnych na dużą skalę. Obszarami szczególnie narażonymi na jej działanie jest skarpa doliny Bystrzycy, skarpy i stoki doliny Czechówki oraz stoki suchych dolin. Na terenach ścisłego zainwestowania miejskiego występują tzw. urbanoziemy i industroziemy gleby wytworzone i przekształcone w rezultacie gospodarczej działalności człowieka. Gleby występujące w sąsiedztwie dróg i ulic o dużym natężeniu ruchu komunikacyjnego (m.in.: ul. Piłsudskiego, al. Warszawska, al. Kraśnicka i al. Spółdzielczości Pracy) są zagrożone skażeniem metalami ciężkimi. BSiPP EKOMETRIA 45

46 Rysunek 5 Ukształtowanie powierzchni i wody w strefie aglomeracja lubelska Lublin ma dobrze rozwiniętą sieć hydrologiczną. Przez Lublin przepływa jedna z najważniejszy rzek na Wyżynie Lubelskiej czyli Bystrzyca, która swój początek zaczyna w Sulowie, zaś w Spiczynie uchodzi do rzeki Wieprz. Jej całkowita długość to 70,3 km. Rzekę Bystrzycę zasila pięć dopływów: Kasarzewka, Krężniczanka (inaczej: Bzieniec, Bzanka), Czerniejówka, Czechówka, Ciemięga. Przez miasto Lublin rzeka Bystrzyca płynie z południa na północny wschód, tym samym dzieląc miasto na dwie części: wschodnią i zachodnią. Innymi rzekami miasta Lublin są trzy dopływy zasilające rzekę Bystrzycę: Czechówka, Czerniejówka i Krężniczanka. W południowej części miasta znajduje się powstały na rzece Bystrzycy zbiornik zaporowy Zalew Zemborzycki o pow. 278 ha i średniej głębokości 2,3 m, który oprócz swoich właściwości retencyjnych posiada duże walory rekreacyjne. Ustawa Prawo wodne (Dz.U. z 2015 r., poz. 469 ze zm.) wprowadza podział wód powierzchniowych na jednolite części. Zgodnie z ustawą (art. 9 ust. 1 pkt 4c) przez jednolitą część wód powierzchniowych (JCWP) rozumie się oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak: jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, sztuczny zbiornik wodny, struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części, morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne. Na terenie województwa lubelskiego znajdują się w całości lub częściowo 374 jcwp. Na potrzeby opracowania planów gospodarowania wodami w dorzeczach, zatwierdzonych ostatecznie decyzją Rady Ministrów 22 lutego 2011 r., jednolite części wód powierzchniowych zostały połączone w tzw. scalone części wód powierzchniowych (SCWP). Teren województwa lubelskiego obejmuje (w całości lub częściowo) około 140 scalonych części wód powierzchniowych z tego około 125 w należących do regionu wodnego Środkowej Wisły i 16 należących do regionu wodnego Górnej Wisły. BSiPP EKOMETRIA 46