uczyć łatwiej Nowe technologie w nauczaniu Materiały dydaktyczne GIMNAZJUM Pokolenie Y Wyzwanie dla szkoły Film edukacyjny Oglądamy na lekcjach

Transkrypt

1 GIMNAZJUM uczyć łatwiej wiosna 2010 Wydawnictwo Szkolne PWN Pokolenie Y Wyzwanie dla szkoły Film edukacyjny Oglądamy na lekcjach Praca na pasach Nauczyciel-lider Nowe technologie w nauczaniu w numerze: Materiały dydaktyczne 1

2 SZKOŁA PRZE RYSOWANA GIMNAZJUM uczyć łatwiej w numerze: ART ADLER Wydawnictwo Szkolne PWN ul. Świętojerska 5/ Warszawa Tel. (22) Fax (22) wszpwn@wszpwn.com.pl Redakcja: Ewa Choromańska-Kowalczyk Martyna Dziedzic Agnieszka Kaczmarczyk Mariola Mindak Ilustracje: Tomasz Pastuszka Korekta: Iwona Sulima Projekt: Lineland Skład: Joaśka Turkawska NOWE TECHNOLOGIE W NAUCZANIU Pokolenie Y. Niecierpliwi, szybcy, zdolni. Witold Kołodziejczyk Internet w edukacji. Czy warto korzystać z nowych technologii? Witold Kołodziejczyk, Bartosz Kramek Gry komputerowe. Zagrajmy z uczniami! Dominika Urbańska-Galanciak Film edukacyjny w nauczaniu. Obrazy, które uczą i kształtują tożsamość. Anna Ślósarz Z filmem do młodej głowy. Marcin Polak PSYCHOLOG RADZI Praca na pasach, czyli nauczyciel-lider. Iwona Majewska-Opiełka MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Biblijne inspiracje i nawiązania. Scenariusz lekcji języka polskiego. Izolda Bonarek Habit i miecz. Lekcja historii z wykorzystaniem filmu. Małgorzata Bloch Konflikty społeczne, grupowe, polityczne. Maria Wesołowska-Starnawska, Witold Starnawski Teoria płyt litosfery. Lekcja geografii: Budowa wnętrza ziemi. Maria Kucharska Obrazy rodzącej się świadomości. Scenariusz lekcji plastyki w gimnazjum. Bożena Ozga-Morawska Czynności ratownika. Plan metodyczny do lekcji w gimnazjum. Anna Przybył ZE STRONY NAUCZYCIELA Zwierzę technologii informacyjnej. Jak ugryźć tablicę interaktywną... Bernadetta Czerkawska 2 3

3 Pokolenie Witold Kołodziejczyk Redaktor naczelny miesięcznika Edukacja i Dialog, wieloletni dyrektor liceum, trener kadry kierowniczej oświaty, edukator programu Nowa Szkoła. Autor książki Gra o szkołę. W poszukiwaniu zasad zarządzania w nowych czasach. Kiedy mijam więzienie lub szkołę mówi Tom Peters, amerykański ekspert ds. zarządzania to zawsze żal mi jest tych, którzy tam siedzą. Nadarza się właśnie okazja, aby w szkołach ery informacyjnej stało się inaczej, aby postrzegane były jako miejsce twórczej i fascynującej pracy. Kto powiedział, że szkoła musi być nudna? Nudną tworzą ci, którzy nie potrafią tworzyć interesującej. Co więc zrobić, aby potencjał uczniów w w posługiwaniu się technologią cyfrową wykorzystać w codziennej pracy dydaktycznej? Co możemy zrobić jako nauczyciele, aby zderzenie umiejętności uczniów z doświadczeniem nauczycieli uczyniło szkołę rzeczywistym miejscem uczenia się? W szkołach ery postindustrialnej niezwykle ważne jest przygotowanie uczniów do funkcjonowania w świecie, w którym na co dzień w życiu prywatnym i zawodowym wykorzystuje się komputer, telefon komórkowy czy Internet. Jak sprawić, aby stało się to również codziennością w szkolnej dydaktyce? Jedno jest pewne: to nie technologia uczyni nasze szkoły ciekawszym miejscem, do którego uczniowie będą chętnie przychodzić, ale nauczyciele opierający model dydaktyki na potencjale pokolenia ery informacji. To nowa dydaktyka pozwoli uczynić szkołę miejscem przeżywania intelektualnej przygody. Jeśli nie Google... Ukształtowani bez wpływu starego systemu, oczekują ciągłych pochwał i natychmiastowych efektów. Często są krnąbrni, zawsze niecierpliwi. Nie szanują starszych, lekceważą autorytety. O kim mowa? O nowym pokoleniu, pokoleniu Y. W ten sposób określa się generację, która nie poznała świata bez Internetu. Ci młodzi ludzie urodzili się w czasach, kiedy Internet już istniał i kiedy dzięki niemu nastąpiła śmierć odległości. Nie ważne jest mówią igreki miejsce, w którym żyjemy. Nie jesteśmy skazani na peryferyjność geograficzną. Jeżeli mamy dostęp do Internetu, mamy ułatwiony kontakt z innymi ludźmi, najlepszymi nauczycielami. Możemy uczyć się nie tylko u najlepszych w naszej okolicy, ale u najlepszych na świecie, którzy udostępniają swoją wiedzę w sieci. Niektórzy udzielają korepetycji online i w ten sposób pomagają uczniom. Inni zamieszczają swoje lekcje na kanałach tematycznych YouTube. Pokolenie Y zastanawia się, kto odpowiadał na miliardy pytań, kiedy nie było internetowych wyszukiwarek. Pokolenie to dziesiątki godzin tygodniowo spędza na forach dyskusyjnych, niemal non stop słucha muzyki na odtwarzaczach cyfrowych i w dodatku jest przekonane, że pomaga mu to w nauce. Pokolenie Y oczekuje natychmiastowej ewaluacji, albowiem wychowało się na programach, w których umiejętności uczestników podlegają szybkiej ocenie. Jak w świecie takiej błyskawicznej ewaluacji funkcjonuje szkoła? Ile czasu uczeń czeka na informację o sprawdzianie, klasówce czy kartkówce? Warto się nad tym głębiej zastanowić. Badania wykazały, jak silne są związki między rozpowszechnieniem komunikacji mobilnej a tworzeniem się nowej kultury młodzieżowej, transformacją języka, przemianami kulturowymi w dziedzinie organizacji czasu i przestrzeni, zarówno przez jednostki, jak i zespoły ludzkie. 2 3

4 Cyfrowi imigranci (nauczyciele) Mają problemy ze zrozumieniem wirtualnej powierzchni widocznej przez okienko ekranu przesuwane nad nią. Potrafią wyobrażać sobie i rozumieć treść długiego, linearnego tekstu czytanego z książki. Lepiej rozumieją tekst drukowany. Przedkładają tekst nad obraz i dźwięk. Preferują linearne myślenie i szeregowe przetwarzanie informacji. Preferują cierpliwość, systematyczność i oczekiwanie skumulowanych, odroczonych rezultatów. Wykorzystują podstawowe, standardowe funkcje posiadanych urządzeń mobilnych analogiczne do tradycyjnych. Traktują nowe technologie nieufnie. Cyfrowi tubylcy (uczniowie) Potrafią wyobrażać sobie i rozumieć wirtualną powierzchnię widzianą przez okienko przesuwanego nad nią ekranu. Mają problemy ze zrozumieniem długiego i skomplikowanego tekstu. Z powodzeniem czytają z małego ekranu. Przedkładają obraz i dźwięk nad tekst. Preferują akcydentalne, krótkotrwałe uczenie się, eksperymentowanie, wielozadaniowość, oczekują szybkich efektów. Preferują swobodny (hipertekstowy i hipermedialny) dostęp do informacji oraz równoległe ich przetwarzanie. Odkrywają wszystkie funkcje posiadanych urządzeń, wymyślają nowe ich zastosowania. Traktują nowe technologie kreatywnie, ufnie. Posiadane urządzenia mobilne uznają za przedmioty bardzo osobiste. Rodzice X? W szkole pojawili się też rodzice pokolenia Y. Wyniki badania przeprowadzonego na próbie dwóch tysięcy rodziców pokazały, że 95 proc. respondentów wierzy, iż innowacyjne narzędzia, takie jak na przykład tablice interaktywne, pomagają dzieciom w szkołach. 77 proc. badanych uważa, że technologia ułatwia dzieciom i młodzieży zrozumienie trudnych tematów, podczas gdy prawie dwie trzecie myśli, że korzystanie z komputerów przekłada się na lepsze wyniki egzaminów. Przed szkołą stoi więc pytanie: jak wobec nowych zachowań uczniów i oczekiwań rodziców przygotować dzieci i młodzież do przyszłości, jak ich motywować i rozwijać? Jak funkcjonować w szkole, której wyrosła ogromna konkurencja w postaci Internetu, telewizji satelitarnej, atrakcyjnych kanałów tematycznych oraz portali specjalistycznych i eksperckich blogów? To świat, z którym przyszło dziś konkurować nauczycielom. Próbując zdefiniować zachowania uczniów pokolenia Y, warto dostrzec ich dobre strony, które mogą zostać przez nauczycieli wykorzystane od zaraz. Pokolenie Y zna się na komputerach, znakomicie posługuje się nowoczesnymi technologiami, jest przygotowane do poruszania się w obszarach związanych z globalną gospodarką i różnorodnością kulturową. Jest też zorientowane na pracę zespołową. Uczniowie tej generacji wymieniają się w sieci linkami, plikami i wszelkiego rodzaju informacjami. Tworzą społeczności i dużo się ze sobą komunikują. Potrafią wykonywać wiele zadań w tym samym czasie, choć są to działania z reguły bardzo powierzchowne, niewymagające dużej koncentracji ani zaangażowania. To cechy, które można określić jako pozytywne i które warto zacząć wykorzystywać w codziennej pracy. Są jednak zachowania trudne do akceptacji. To zadanie dla nauczycieli, których rola w edukacji ulega zmianie. Stają się oni ekspertami uczenia się, pomagają rozpoznać strategie edukacji, motywują i wspierają rozwój talentów. Uczniom brak jest umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji. Zazwyczaj to rodzice planują ich życie w najmniejszych szczegółach. Mówią im, kiedy mają pójść na basen, na lekcję angielskiego czy na trening tenisa. Uczniowie oczekują więc od nauczycieli, że przejmą oni rolę rodziców. Pokoleniu Y brakuje również cierpliwości, bo w dzisiejszych czasach wszystko musi być natychmiastowe. Nawet jest już dla nich za wolny, dlatego taką popularnością cieszą się SMS-y. Piszemy i od razu możemy otrzymać odpowiedź. Ctrl+C, Ctrl+V Kolejnym negatywnym zjawiskiem, które obserwujemy u tej generacji uczniów, jest ich niższa etyka pracy. Nie szanują oni praw autorskich, z łatwością kopiują i wklejają fragmenty tekstów, nie wskazując ich źródła. Czasami młodym brakuje umiejętności interpersonalnych, nie potrafią prowadzić pogłębionych rozmów, dyskursu naukowego ani nawet prostego dialogu. Popełniają błędy gramatyczne, ale tworzą też swój język skrótów, wymuszony przez SMS-y, czyli krótkie wiadomości tekstowe. Stąd takie słowa jak nara, zara, pozdro. Uczniowie nie wiedzą, jak prowadzić konwersację. Trudniej im przez to rozwiązywać codzienne konflikty i rodzice często muszą robić to za nich. Pokolenie Y nie ma szacunku dla prywatności. Zostało wychowane w świecie programów typu reality show. Uważa więc, że prywatność to zbędna fanaberia. Media pokazały, że wszystko jest na sprzedaż, a już zwłaszcza to, co do tej pory było tabu. Tak więc mamy w szkole uczniów, którzy charakteryzują się specyficznymi postawami i zachowaniem. Grupą wiekową najaktywniej wykorzystującą tekstowe, multimedialne i internetowe funkcje urządzeń mobilnych są dzieci w wieku lat. Nastolatki korzystają z telefonów komórkowych najbardziej wszechstronnie i kreatywnie. Szybko opanowują wszystkie nowe funkcje urządzeń mobilnych. To młodzi użytkownicy pobudzają badania i innowacyjność dostawców usług telekomunikacyjnych oraz producentów telefonów w zakresie nowych funkcji i usług. Warto rozumieć bogatą ofertę możliwości edukacyjnych, jakie stwarza połączenie technologii mobilnych i e-kształcenia. Zdaniem ekspertów zajmujących się technologią cyfrową największym problemem dla dzisiejszej edukacji jest to, że nauczyciele cyfrowi imigranci, mówiący archaicznym językiem (ery przedcyfrowej) usiłują uczyć populację, która porozumiewa się zupełnie nowym językiem. Marc Prensky zestawił umiejętność tych dwóch generacji (zob. żółty margines) i wskazał trudności, jakie mogą tworzyć dystans między pokoleniem Y a generacją nauczycieli, dla której język cyfrowy jest jak język obcy. Czy skazani jesteśmy jednie na konfrontację? Czy możliwa jest współpraca między nauczycielami i uczniami? Jak zachowuje się nauczyciel pokolenia Y, który wkracza w tej chwili do szkoły w roli pedagoga? Czy tworzy nową kulturę, wnosi nową wartość do szkolnej dydaktyki? Czy jest przygotowany przez swoją uczelnię? Dlatego w dzisiejszej szkole tak ważne jest zgranie doświadczenia, wiedzy i umiejętności nauczycieli z zachowaniami uczniów wychowanych w erze cyfrowych technologii. Co zrobić, aby te dwa światy zaczęły funkcjonować w pełnej synergii? Jak stworzyć miejsce autentycznej współpracy? Dziś powinniśmy tworzyć takie rozwiązania i strategie dla nowej szkoły, które w pełni wykorzystają potencjał portali wiedzy czy edukacyjnych platform Web 2.0. Wiedza zbiorowa na portalach społecznościowych pozwala osobom, które są niezależne i samodzielnie myślące, indywidualnie podjąć decyzję i ocenić wartość informacji. Pokolenie Y umie korzystać z Internetu, jako źródła rzetelnej wiedzy. Uczniowie przyznają, że przed podjęciem pewnych decyzji zaglądają do Internetu, na fora dyskusyjne i czaty oraz na blogi eksperckie, aby poznać opinię innych. Nowe autorytety Wyniki Ośrodka Badań Młodzieży Uniwersytetu Warszawskiego wskazują, że tylko 6 proc. warszawskich uczniów uznaje nauczycieli za ważne źródło wiedzy, natomiast aż 77 proc. twierdzi, że więcej dowiaduje się od swoich kolegów i z Internetu. Przedstawiciele pokolenia Y nie utożsamiają się ze szkołą, ale z ludźmi i tymi nauczycielami, których lubią i szanują, a szanują nauczycieli, których sami uznają za autorytety. Znamienne jest to, że istotne dla funkcjonowania w erze cyfrowej umiejętności rozwijane są przez uczniów w sieci poza szkołą. Uczniowie kształtują w ten sposób innowacyjność, rozwiązywanie problemów, współpracę, Dziś powinniśmy tworzyć takie rozwiązania i strategie dla nowej szkoły, które w pełni wykorzystają potencjał portali wiedzy czy edukacyjnych platform Web 2.0. komunikację, aktywne eksperymentowanie i posługiwanie się najnowszą technologią informacyjno-komunikacyjną. Pamiętajmy jednocześnie, że nowoczesna technologia to nie wszystko. Jeśli szkoła ma pomóc uczniowi w podejmowaniu odpowiedzialności za własne życie, za własne zadania, za ludzi, z którymi się zetknie, jeśli ma poruszyć jego wyobraźnię, to warto pamiętać, że odkrywanie siebie samego jest ważniejsze niż odkrywanie świata oraz że wiedzieć gdzie, jak i dlaczego bywa ważniejsze, niż wiedzieć co. E-kształcenie W edukacji nadszedł czas nie tylko na zmianę myślenia i budowania nowej świadomości, ale przede wszystkim tworzenia nowego modelu kształcenia i doskonalenia nauczycieli. Era przemysłowa ustąpiła miejsca gospodarce, w której wiedza stanowi główne źródło bogactwa. Zmiany i tak nastąpią, kiedy do szkoły wkroczą nowi nauczyciele z pokolenia sieci. Jednak już dziś można stworzyć warunki do realizacji tych zmian. Edukacja jako najważniejszy instrument modernizacji kraju zmienia się jednak najwolniej. Autorzy opublikowanego raportu Digital Youth Research i kanadyjski badacz Internetu Don Tapscott twierdzą, że dzieci sieci nie tylko słuchają innej muzyki i oglądają inne filmy niż ich nauczyciele, ale przede wszystkim używają innych narzędzi do komunikacji. Wolą korzystać z popularnych komunikatorów internetowych niż z telefonów komórkowych. Niestety, do tej pory nie powstało żadne systemowe rozwiązanie stwarzające przestrzeń dla prawdziwych innowacji w edukacji. Stąd konieczność zupełnej zmiany sposobu uczenia zainicjowanej przez samych nauczycieli. O ile uczniowie świetnie sobie radzą z poruszaniem się po Internecie, o tyle trudniej jest im ze zdobytych tam informacji tworzyć nową wiedzę. Nauczyciele są więc osobami, które przede wszystkim organizują przestrzeń do nauki, wykorzystując do tego nowoczesne metody i narzędzia pracy. Coraz więcej dyrektorów szkół i nauczycieli rozumie, że czynnikiem sukcesu staje się umiejętność przyswajania informacji oraz wyciągania samodzielnych wniosków. W szkole, w której panuje taka świadomość, praca polega na obróbce informacji i budowaniu wiedzy. Globalizacja wymusza bowiem kreatywne wykorzystywanie wiedzy, czerpanie wzorców z różnych kultur i współdziałanie przekraczające granice krajów i kontynentów. Wielu nauczycieli rozumie już, że sukces dzisiejszej szkoły polega przede wszystkim na korzystaniu z naturalnych umiejętności pokolenia cyfrowego. Dlatego na lekcjach wykorzystywane są już blogi, webquesty, SMS-y, różne modele e-learningu. Nauczyciele sami prowadzą swoje blogi i udostępniają je w sieci, wymieniają się doświadczeniami i materiałami, szukając kolejnych propozycji. Nie udają, że wszystko wiedzą. Rozumieją, że uczniowie poszukują informacji w sieci, a nie w szkole. Mają świadomość, jakie portale najczęściej odwiedza młodzież. Przed szkołą staje nowe wyzwanie. Jak wiadomo, każda zmiana zaczyna się od pojedynczego człowieka. To nasza indywidualna decyzja może sprawić, że na lekcjach zawitają metody pracy wykorzystujące zarówno umiejętności uczniów, jak i zasoby sieci. Wystarczy uzmysłowić sobie, że dziś edukacja odbywa się nie tylko w szkole. Funkcja szkoły nie może ograniczyć się do przekazywania wiedzy. Zadaniem szkoły nie jest wyłącznie przygotowanie do kolejnego etapu kształcenia, ale przede wszystkim do życia w przyszłości, do funkcjonowania w nowoczesnym świecie. 4 5

5 NOWE TECHNOLOGIE W NAUCZANIU INTERNET w edukacji Witold Kołodziejczyk Bartosz Kramek Szkoła ma dziś w postaci Internetu poważnego konkurenta. Uczniowie coraz szybciej docierają do informacji i coraz rzadziej kierują swoje pytania do nauczycieli. Aż 58 proc. amerykańskich studentów poszukuje informacji w Internecie, 45 proc. pyta swoich przyjaciół, 38 proc. sięga do książek, a tylko 13 proc. udaje się do biblioteki. Potwierdzają to również badania przeprowadzone na Uniwersytecie Warszawskim przez prof. Barbarę Fatygę. Wynika z nich, że tylko kilka procent warszawskich uczniów zwraca się po informację do nauczycieli. Coraz powszechniejszy dostęp do cyfrowej literatury (e-booków), podręczników, poradników, a także literatury pięknej sprawia, że zmienia się rola nauczyciela we współczesnej szkole. Podczas cyklu szkoleń zorganizowanych przez Wydawnictwo Szkolne PWN utwierdziliśmy się w przekonaniu, że nauczyciele zdają sobie sprawę z wyzwania, jakie przed nimi stoi. Warsztaty Edukacja przyszłości wyzwania, modele i metody pracy były miejscem synergicznego zderzenia umiejętności posługiwania się technologią cyfrową przez uczniów z kompetencjami oraz doświadczeniem dydaktycznym nauczycieli. Przed dzisiejszym nauczycielem pojawia się bowiem pilne zadanie stworzenia w szkole takich doświadczeń dydaktycznych, które pozwolą zaangażować uczniów w proces uczenia się z wykorzystaniem nowych technologii i zasobów portali internetowych. Dzięki temu uczniowie będą mogli rozwijać swoje kompetencje w najlepszy, najbardziej naturalny dla nich sposób. Nowocześnie znaczy interaktywnie Edukacja interaktywna to organizowanie i prowadzenie procesu nauczania i uczenia się w sposób, który maksymalnie zwiększa zaangażowanie i aktywność ucznia oraz daje mu możliwość wyboru własnych dróg poznania i rozwoju. W tym ujęciu nauczanie uczenie się upodabnia się do procesu badawczego, angażuje wszystkie zmysły i emocje ucznia, a w konsekwencji znacznie poprawia skuteczność nauczania oraz zwiększa poziom motywacji i satysfakcji uczniów. Szczególną rolę w edukacji interaktywnej mają do odegrania media elektroniczne wykorzystujące technologię informacyjną. Stosowanie multimediów pozwala swobodnie realizować wielowątkowe i wielopoziomowe nauczanie z możliwością moderacji przez nauczyciela. Zdaniem nauczycieli, edukacja interaktywna sprawdza się doskonale. Jest to nowa płaszczyzna porozumienia pomiędzy nauczycielem-mentorem a uczniem i zarówno nauczyciele, jak i uczniowie z entuzjazmem mówią o nowej technologii. Poprawia się tym samym wizerunek nauczyciela w oczach uczniów. Z badań Norton Online Living Report przeprowadzonych przez firmę Symantec wynika, że w coraz większym stopniu przenosimy do Internetu swoje zachowania spoza sieci. Raport przygotowany przez firmę Harris Interactive zawiera ciekawe dane na temat sposobów posługiwania się nowymi technologiami przez dzieci i dorosłych. Badaniami objęto zachowania użytkowników Internetu dorosłych oraz dzieci żyjących w ośmiu krajach: Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Australii, Niemczech, Francji, Brazylii, Chinach i Japonii. Obejmując zasięgiem badań społeczeństwa aktywnie korzystające z nowoczesnych narzędzi komunikacyjnych, udało się zdefiniować ważne trendy w rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Odkryto różnice i podobieństwa międzykulturowe dotyczące użytkowania technologii. Na przykład dwie trzecie korzystających z Internetu dorosłych i 70 proc. dzieci w Stanach Zjednoczonych odwiedza witryny internetowe służące do udostępniania filmów wideo. Wykorzystanie do celów edukacyjnych takich kanałów jak YouTube może więc przynieść dodatkowe korzyści instytucjom oświatowym. Coraz częściej także słyszy się o tworzeniu przez uczniów własnych kanałów edukacyjnych. O licznych badaniach nad wykorzystaniem nowoczesnych technologii w edukacji przeczytać można na portalu nowoczesnej edukacji Edunews.pl. Szkoła i nauczyciel w sieci W sieci jest coraz więcej portali poświęconych edukacji interaktywnej, skierowanych do nauczycieli. Służą one twórczej wymianie doświadczeń wszystkim zainteresowanym wykorzystaniem technologii informacyjnej w nauczaniu. Poprzez wszechstronne i różnorodne działania zmierzające do promowania nowoczesnych środków nauczania i dostosowanych do nich metod oraz doskonalenie nauczycieli, autorzy chcą doprowadzić do powstania społeczności ludzi zainteresowanych stosowaniem edukacji interaktywnej w procesie dydaktycznym oraz do integracji chętnych do współpracy nauczycieli, szkół i ośrodków metodycznych. Coraz więcej map, plansz, modeli i symulacji powstaje jako osobny materiał interaktywny, który dostępny jest na portalach edukacyjnych. Doskonałym źródłem może być tutaj Internetowe Centrum Zasobów Edukacyjnych MEN Scholaris, które dysponuje ogromnymi zasobami cyfrowymi. Autorzy materiałów mają świadomość, że sama tablica interaktywna niewiele zmieni w szkole, jeżeli nadal będzie stosowana w modelu nauczyciel przy tablicy uczniowie w ławkach. Od kilku już lat zaczęto więc proponować zupełnie nowe modele zajęć opierające się na nowoczesnych materiałach multimedialnych współpracujących z tablicami. Tablica ma stać się zintegrowanym systemem zarządzania wiedzą w szkole i być stosowana w modelu edukacyjnym wykorzystującym na lekcji zasoby sieci, urządzenia mobilne, cyfrowy content edukacyjny i metodologie e-learningu, edutainment, webquesty, podcasty, blogi i wideocasty. Praktyka i nowe doświadczenia Wiemy z autopsji, że wielu nauczycieli zaczęło samodzielnie pracować nad przygotowaniem scenariuszy zajęć, wykorzystując zasoby portali edukacyjnych. W jednej z warszawskich szkół, podczas szkoleń, ich uczestnicy stworzyli własne propozycje interaktywnych ćwiczeń, które wykorzystują na zajęciach technologie informacyjno-komunikacyjne. Dzięki nim mogą zmieniać model dydaktyki szkolnej. Interaktywna tablica zdaniem ekspertów powinna stać się miejscem, w którym odbywają się interaktywne prezentacje uczniów. Natomiast zadanie nauczyciela to zdefiniowanie problemu, który uczniowie mają rozwiązać, a wyniki swoich prac zaprezentować na tablicach. Dzięki takim zadaniom uczniowie w naturalny sposób wykorzystują urządzenia mobilne, które stają się osobistymi pomocami dydaktycznymi. Tego typu wyzwanie staje się bardziej atrakcyjne dla uczniów, a szkoła zaczyna im się kojarzyć z miejscem nowoczesnej edukacji. Alternatywą dla dotychczasowego sposobu pracy na lekcjach są także gry dydaktyczne oraz e-learning. Narzędziami, które mogą być w interesujący sposób wykorzystane w szkole, i to od zaraz, są webquesty oraz serwisy Web 2.0. Media społecznościowe choć często jako propozycja spotykają się z powątpiewaniem ze strony nauczycieli, rodziców i samych uczniów przyzwyczajonych do separacji przestrzeni szkolnej od świata technologii 6 7

6 NOWE TECHNOLOGIE W NAUCZANIU także znajdują znakomite zastosowanie w edukacji. Jako prowadzący szkolenie zorganizowane przez Wydawnictwo Szkolne PWN, byliśmy zaskoczeni determinacją, z jaką dyrektorzy i nauczyciele uczyli się aktywnego wykorzystania Wikipedii. Jej formuła była dla nich świetnym sposobom na odpowiedzialne tworzenie treści: haseł związanych z lokalną społecznością, miejscową szkołą, jej historią i sukcesami. Wikipedia umożliwiła również wkład merytoryczny na poziomie eksperckim, gdzie każdy ma możliwość redagowania tematów pozostających w kręgu jego in- Wideo i transmisje online Bardzo dynamicznie rozwijającą się obecnie formą ekspresji i komunikacji w Internecie jest przekaz wideo. Portal YouTube, największe internetowe centrum plików wideo, cieszy się ogromną popularnością, pozwalając milionom użytkowników na dostęp do olbrzymiej bazy plików oraz na zamieszczanie własnych, na tworzonych przez siebie kanałach. YouTube to również portal społecznościowy, umożliwiający komentowanie i ocenę filmów danego autora, co stwarza mu szansę zaistnienia nawet na poziomie oraz ułatwiać kontakt z ekspertami, osobistościami i autorytetami, które nie mogą fizycznie pojawić się w szkole. Co ważne, stosowane formy przekazu nie mają charakteru jednostronnego, ale są nastawione na interakcję rozmowę za pomocą czatu, bądź konwersację wideokonferencyjną; wspierają również naukę poprzez integralne narzędzia pracy grupowej, takie jak wirtualne białe tablice, odtwarzanie prezentacji i współdzielenie plików. Archiwizacja transmisji pozwala natomiast na łatwe, zautomatyzowane tworzenie biblioteki multimediów. Prekursorami wykorzystania transmisji online w edukacji Źródło: G komputerowe R Y Dominika Urbańska-Galanciak Doktor nauk humanistycznych w zakresie kulturoznawstwa, członek rady programowej Polskiego Towarzystwa Badania Gier, reprezentantka Stowarzyszenia Producentów i Dystrybutorów Oprogramowania Rozrywkowego, przedstawicielka RP w Interactive Software Federation of Europe oraz komisji ds. ochrony praw autorskich. dywidualnych pasji, zainteresowań i kompetencji. Natomiast społecznościowe funkcje Wikipedii moderacja i dyskusje z innymi użytkownikami pozwalały poczuć się częścią społeczności jej autorów, uczyły również obiektywnej prezentacji faktów, teorii i poglądów oraz obrony własnego zdania. W trakcie warsztatów jedna z uczestniczek zaprezentowała pomyślne wdrożenie do swojej codziennej pracy szkolnej wewnętrznej Wikipedii, wykorzystywanej wspólnie przez uczniów i nauczycieli jako baza wiedzy i centrum zasobów edukacyjnych na potrzeby lekcji. globalnym. Własne kanały mogą tworzyć szkoły, uczniowie i nauczyciele, prawdziwą sztuką jest natomiast późniejsze nimi zarządzanie, polegające na zamieszczaniu materiałów atrakcyjnych dla grupy użytkowników, na której zależy autorom. Współczesna technologia umożliwia również przekaz wideo w czasie rzeczywistym za pomocą Internetu. Transmisje online pozwalają na wideokonferencje i relacje live z konferencji naukowych czy wydarzeń kulturalnych oraz wsparcie komunikacji w szkolnictwie, gdzie za pomocą Internetu możemy transmitować lekcje jest Społeczne Towarzystwo Oświatowe (transmisja konferencji Innowacyjne zarządzanie w polskiej oświacie 2009 ) oraz konsekwentnie wykorzystujące innowacje w swojej działalności Wydawnictwo Szkolne PWN, które prowadzi cykl transmitowanych online szkoleń poświęconych edukacji przyszłości. Jay David Bolter w pracy zatytułowanej Człowiek Turinga pisze: Komputer jest współczesnym odpowiednikiem zegarów i maszyn parowych z poprzednich sześciu wieków; jest dla nas tak ważny, jak koło garncarskie dla świata starożytnego. Jest tak nie dlatego, że nie możemy żyć bez komputerów, lecz dlatego, że żyjąc z nimi, staniemy się innymi ludźmi 1. W cytowanym tekście Bolter podkreśla także, iż nowa technologia rzadko wypiera swą poprzedniczkę, raczej podporządkowuje ją sobie, czyniąc z niej narzędzie sprawniejsze i bardziej ekonomiczne. Komputer bez wątpienia jest wynalazkiem, który przyjmuje rolę takiej właśnie nadbudowy. Nadrzędnym jego zadaniem jest usprawnianie pracy i edukacji. Już dziś możemy zaobserwować znaczące przemiany w obydwu tych dziedzinach, czego najlepszym przykładem jest coraz bardziej popularny e-learning, dający możliwość nielimitowanego zdobywania wiedzy. Komputer i związane z nim możliwości komunikacyjne sprawiły, że zarówno nauka, jak i praca pozbawione zostały ograniczeń przestrzenno-czasowych, dzięki czemu mogły zostać dopasowane do indywidualnego stylu życia związanych z nimi osób. Zaletą wprowadzenia do procesu nauczania medium interaktywnego (programów edukacyjnych oraz gier komputerowych), jest postawienie ucznia w nowej sytuacji komunikacyjnej. Komputer jest cierpliwy i dostępny w każdej chwili. Porażka nie niesie ze sobą poczucia wstydu wobec grupy rówieśniczej czy nauczyciela, zaś sukces wzmacniany jest poprzez nagrody uzyskiwane w świecie wirtualnym. Proces przyswajania wiedzy w programach edukacyjnych i grach komputerowych odbywa się mimochodem. Sprytnie zakamuflowany poprzez fabularną nadbudowę, wydaje się nie być celem głównym. Wystarczy bliżej przyjrzeć się wybranym interaktywnym programom rozrywkowym, wykorzystywanym przez dzieci i młodzież, by dostrzec, że czas zabawy nie musi być czasem straconym. Nauczyciel wśród graczy W krajach Europy Zachodniej, takich jak Austria, Francja, Dania, Włochy, Hiszpania czy Wielka Brytania, prowadzone są eksperymenty polegające na wprowadzaniu do nauczania elementów elektronicznej rozrywki. Program Games in Schools realizowany 8 9

7 NOWE TECHNOLOGIE W NAUCZANIU Źródło: Źródło: Rome: Total War wydawca: Activision Blizzard jest przez European Schoolnet zrzeszający obecnie ponad trzydzieści Ministerstw Edukacji oraz przez Interactive Software Federation of Europe. Działania w ramach programu skierowane są do uczniów oraz nauczycieli i obejmują szkolenia odnośnie implementacji nowych technologii w procesach edukacji. Uczniowie uczestniczący w tym pionierskim programie korzystają zarówno z gier stricte edukacyjnych, jak i wybranych tytułów gier komercyjnych o wysokich walorach poznawczych i wychowawczych, przeznaczonych na różne platformy 2. Równolegle z realizacją programu prowadzone są badania dotyczące efektów tej nowoczesnej formy edukacji oraz celowości zastosowania elementów elektronicznej rozrywki w procesie dydaktycznym. Wynika z nich jednoznacznie, że nauczyciele uznają gry elektroniczne za pomocne narzędzie. Zdaniem pedagogów, gry są cennym źródłem wiedzy z rozmaitych dziedzin: historii, geografii, matematyki, przyrody, fizyki. Wiele z nich doskonale wspomaga też naukę ojczystego języka, motywuje do nauki i rozwija Rome: Total War wydawca: Activision Blizzard zdolności komunikacyjne. Gry sprzyjają ponadto pracy zespołowej i rozwiązywaniu zadań wymagających kooperacji i kreatywnego myślenia. Większość pedagogów ubolewa jednak nad faktem, że w programie nauczania brakuje czasu na wprowadzanie do edukacji interaktywnych instrumentów urozmaicających naukę 3. W Polsce gry bowiem wciąż nie cieszą się dobrą sławą, a w debatach publicznych oraz pracach akademickich pomijane są ich edukacyjne aspekty. Skutkiem tego wiedza nauczycieli odnośnie zróżnicowania gier oraz ich potencjału dydaktycznego jest znikoma. Warto w tym miejscu podkreślić, że nie ma konieczności, by nauczyciel był doświadczonym graczem. Wystarczy, że zainteresuje się wybranymi gatunkami i tytułami gier, które z powodzeniem mogą być wykorzystywane w kształceniu młodzieży. Wiedzę o elektronicznej rozrywce można czerpać z różnych źródeł. Bardzo pomocnym narzędziem jest Encyklopedia Gier publikowana przez portal Civilization IV wydawca: Take 2 Interactive Źródło: jak również przygotowany przez Stowarzyszenie Producentów i Dystrybutorów Oprogramowania Rozrywkowego biuletyn dla nauczycieli i rodziców zatytułowany: Co o współczesnych grach wiedzieć powinniśmy? dostępny na stronie Opisane w nim zostały poszczególne kategorie gier oraz typologia ze względu na minimalny wiek gracza i rodzaj treści zawartych w grze. W niniejszym artykule skoncentruję się na prezentacji edukacyjnych walorów gier przeznaczonych dla młodzieży w wieku lat. Najbardziej popularnym gatunkiem gier wśród graczy w tym wieku są gry strategiczne, symulacyjne oraz akcji, które rozwijają koordynację psychoruchową i wyobraźnię przestrzenną. Uczą taktycznego myślenia i szybkiego reagowania w określonych warunkach. Przykładem są tu wszelkie gry symulacyjne od symulatorów sportowych, aż po symulacje sterowania pojazdami mechanicznymi, które uczą strategii sportowych, rozwijają wolę rywalizacji i zdolności menadżerskie, Civilization IV wydawca: Take 2 Interactive refleks oraz wiedzę o zjawiskach fizycznych. Fabuła wielu gier bazuje na wydarzeniach historycznych i doskonale je odzwierciedla. Przykładami takich gier jest seria Call of Duty, której akcja toczy się w czasie II wojny światowej i w sposób realistyczny prezentuje poszczególne fazy działań zbrojnych 4, czy seria gier strategicznych: Shogun:Total War, Medieval: Total War, Rome: Total War. Dwie pierwsze oferują rozgrywkę w XVI wiecznej Japonii i średniowiecznej Europie. W Rome: Total War gracz odbywa podróż w czasy rozkwitu i panowania Imperium Rzymskiego, by móc uczestniczyć w takich wydarzeniach jak powstanie niewolników pod wodzą Spartakusa, wojny punickie, słynny marsz Hannibala przez Alpy czy rozgromienie Galów przez Juliusza Cezara. Istotne jest, że twórcy serii Total War zadbali o pełną zgodność historyczną. Gracz może zatem zobaczyć autentyczne machiny wojenne typowe dla działań militarnych tego okresu, jak również poznać ówczesne zależności ekonomiczne, gospodarcze, handlowe czy polityczne. Społeczeństwo na ekranie Podobne walory edukacyjne znaleźć można w grze SimCity czy SimCity Societies, które polegają na budowie wirtualnego miasta i administrowaniu nim. Gracz zobowiązany jest tu do zarządzania zarówno sferą ekonomiczną Źródło: Źródło: Źródło: SimCity Społeczności wydawca: Electronic Arts Inc. (budowa dróg, fabryk, sieci handlowych, sieci energetycznych itd.), jak i społeczną (tworzenie nowych miejsc pracy, budowa ośrodków kultury i nauki, dbałość o czystość środowiska oraz bezpieczeństwo mieszkańców). Podobne możliwości daje także seria gier The Sims niezwykle popularny symulator życia. Tu jednak większy nacisk położony został na indywidualny rozwój poszczególnych jednostek sterowanych przez graczy. Gra ta jednak może pełnić ważną rolę we wspomaganiu procesów wychowawczych czy w nauce o społeczeństwie. Dostarcza ona bowiem wiedzy odnośnie kształtowania stosunków międzyludzkich, sposobów rozwiązywania konfliktów czy rozwijania kariery zawodowej. Proces edukacji jest tu podobny jak w socjodramie. Wirtualna postać kształtowana jest przez gracza na podstawie jego osobistej wiedzy i doświadczeń. Gra może stanowić doskonałe pole do nauki aksjologii, punkt wyjścia do dyskusji na temat wartości moralnych, estetycznych lub społecznych. Wirtualny świat nie istnieje bowiem w oderwaniu SimCity Społeczności wydawca: Electronic Arts Inc. od rzeczywistości. Wartości i normy obowiązujące w świecie realnym są przez gracza implementowane do gry, bez względu na jej uwarunkowania fabularne 5. Nie sposób nie wspomnieć tu o psychologicznych i socjologicznych walorach gier komputerowych i wideo. Warto bowiem pamiętać, iż ta forma rozrywki w sposób znaczący przyczynia się do poszerzania kręgu znajomych i pozytywnie wpływa na już istniejące przyjaźnie. Gry wieloosobowe doskonale też wpisują się w obecny model kultury prefiguratywnej, przyczyniając się do redukcji międzypokoleniowego dystansu. Gry w trybie multiplayer pozwalają na podjęcie konstruktywnej rywalizacji pomiędzy rodzicem i dzieckiem, czy nauczycielem i uczniem. Gry odgrywają także rolę w kształtowaniu tożsamości jednostki. Ułatwiają identyfikację własnych zainteresowań, zdolności i słabości. Rozwijają ambicję i wolę rywalizacji, ale przy okazji uczą też akceptacji porażek. Ponadto za sprawą przeniesienia Microsoft Flight Simulator X, wydawca: Microsoft Game Studios do świata elektronicznej rozrywki fabuł znanych z literatury czy wielkiego ekranu, takich jak Władca Pierścieni, Harry Potter, Wiedźmin, Ogniem i Mieczem, Gwiezdne wojny oraz wiele innych, gracze wykazują duże zainteresowanie innymi tekstami kultury oraz chętnie sięgają po literackie pierwowzory gier. Z badań prowadzonych przez instytut IQS and Quant Group wynika, iż osoby korzystające z gier komputerowych dwukrotnie częściej sięgają po książki, niż niegrający 6. Aktywnie uczestniczą też w wydarzeniach kulturalnych, chodzą do kin, teatrów, muzeów i na koncerty 7. Znamienne są zatem wyniki badań Adama Carstensa i Johna Becka 8, których zdaniem gracze są aktywni w wielu dziedzinach życia. Ukierunkowanie na współzawodnictwo sprawia, że Źródło: częściej odnoszą sukcesy w szkole i pracy, mocniej koncentrują się na rozwiązywaniu problemów, są bardziej pomysłowi i samodzielni. Microsoft Flight Simulator X, wydawca: Microsoft Game Studios Przedstawione powyżej argumenty pozwalają twierdzić, że ignorowanie możliwości, jakie otwiera wprowadzenie nowych mediów do procesu edukacji, mogłoby się okazać dużym błędem z punktu widzenia dydaktyki. Trzeba jednak pamiętać, że multimedialne programy interaktywne winny pełnić wyłącznie funkcję komplementarną wobec tradycyjnych metod nauczania. Te bowiem nie przestały być ani aktualne, ani skuteczne. 1 J.D. Bolter, Człowiek Turinga. Kultura Zachodu w wieku komputera, tłum. T. Goban Klas, PIW, Warszawa Komputery, konsole stacjonarne oraz konsole przenośne. 3 Por. Raport How are Digital games used in schools?, European Schoolnet, Raport dostępny także pod adresem: gis-synthesis_report_en.pdf. 4 Jak np. lądowanie wojsk alianckich w Normandii. 5 Na podstawie wieloletnich obserwacji mogę stwierdzić, że nawet w przypadku gier, których fabuła polega na konfrontacji zróżnicowanych wartości (np. gier powstałych na bazie innych przekazów kultury, takich jak Władca Pierścieni czy Gwiezdne Wojny), gracze nie wykazują skłonności do identyfikowania się z ciemną stroną mocy. 6 Komunikat z badań podany został na stronie: QUANT_Group_kb06_gry_komputerowe.pdf. 7 Por. D. Urbańska-Galanciak, Homo players. Strategie odbioru gier komputerowych, WAiP, Warszawa A. Carstens, J. Beck, Get ready for the gamer generation (2005, May/June), TechTrends, 49, 3. [Online journal] Publikacja dostępna pod adresem: For%20The%20Gamer%20Generation.pdf. Źródło: 10

8 NOWE TECHNOLOGIE W NAUCZANIU Film edukacyjny w nauczaniu Od początku istnienia filmu poddawano ocenie edukacyjne walory tego medium. Na początku stosowano je w funkcji ilustratywno-wyjaśniającej 1. Procesy poznawcze przebiegają bowiem z udziałem obrazów, które bezpośrednio oddziałują na zmysły, a uzupełniane są o przekaz słowny. Obrazy dzięki filmowi ruchome pamiętamy więc lepiej niż słowa, a obrazy nazwane uzyskują podwójną reprezentację pamięciową i właśnie dlatego są dobrze pamiętane 2. Wynika stąd, że nauczanie nie może dziś odbywać się bez komentarza w postaci ilustracji, stworzonych dla potrzeb uczącego się. Film edukacyjny pomaga analizować, syntetyzować, oceniać i rozumieć zjawiska. Poglądowe przedstawienie trudno dostępnych, bądź wręcz nieosiągalnych w bezpośredniej obserwacji, zjawisk ma walory kształcące: pomaga zrozumieć procesy, uchwycić zależności, zarówno w makroskali (np. kształtowanie się planet), jak i w mikroskali (np. życie mikrobów), a także w czasie (np. reakcje tropiczne roślin). Poza tym, w związku z postępującym w geometrycznym tempie przyrostem wiedzy, coraz trudniej jest nauczycielowi przeprowadzić wszystkie niebezpieczne doświadczenia, zorganizować niezbędne pokazy i zademonstrować podstawowe procesy. Fragmenty filmu daje się natomiast przewijać i wielokrotnie powtarzać, a jego projekcję przyśpieszać, zwalniać i zatrzymywać. Nauczyciel może zatem zastosować tzw. ogląd komentowany, czyli dodawać swoje uwagi w czasie wyświetlania filmu. Wtedy zaczyna się proces uczenia: w momencie, gdy odbiorca percypuje, przetwarza i zapamiętuje otrzymany komunikat. W efekcie tego powstaje kompetencja, czyli dyspozycja do określonych zachowań, czynności i postaw, aktualizująca się w konkretnych sytuacjach zadaniowych. Filmoteka w szkole Anna Ślósarz Doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Dydaktyki Literatury i Języka Polskiego Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. W szkołach funkcjonują magnetowidy i odtwarzacze DVD. Być może wkrótce zastąpią je małe, pojemne nośniki Blue-Ray, ułatwiające zapis, archiwizację i odtwarzanie oraz publikowanie filmów. Cyfrowy zapis, dokonany wiązką lasera (bezdotykowo), odczytywany jest również laserowo. Dlatego cyfrowy film można wielokrotnie odtwarzać bez straty jakości, a zapis kasować nawet milion razy, co bardzo redukuje koszty użytkowania. Możliwe jest dziś kompletowanie filmotek zarówno przez nauczyciela, jak i przez jego uczniów. Zestawianie i porządkowanie zbiorów również jest kształcące, a bogate zasoby umożliwiają precyzyjne dobieranie materiału do specyficznych potrzeb konkretnego zespołu. Wiedza ucznia staje się coraz bardziej rozległa. Aby była trwała, konieczne jest wiązanie doświadczenia medialnego z bezpośrednim poznawaniem rzeczywistości. Świat poznajemy bowiem poprzez jego cechy dostępne naszym zmysłom, czyli tak zwane qualia, a te dzielą się na rzeczywiste i medialne. W dzisiejszym świecie te drugie stanowią istotny komponent poznawczy. Wiedza, nabywana za pośrednictwem medium, nie jest jednak nigdy kompletna. Tak jak trzeba się sparzyć, aby poznać ogień, tak też wiedzę należy budować, doświadczając świata bezpośrednio i osobiście. Dlatego z dydaktycznego punktu widzenia pożądane jest uzupełnianie nauczania filmem, choć ten środek dydaktyczny nie powinien zdominować procesu edukacyjnego. Na lekcjach geografii wskazane jest stosowanie go łącznie z mapą, na języku polskim z fragmentem literackim, na lekcjach przyrody z obserwacją, na chemii z realnymi doświadczeniami itd. Zestawy multimedialne (nagrania wideo wraz z materiałami drukowanymi) wykorzystywane są też w nauczaniu języków obcych 3 : do wzbogacania słownictwa, ćwiczeń wymowy i intonacji. Minifilmy w postaci labiogramów prezentują prawidłowe wzorce artykulacji. Reklamy prowokują do mówienia. Filmy dokumentalne natomiast pozwalają zaprezentować kulturę danego kraju (malarstwo, architekturę, taniec, teatr, aktorów filmowych itp.). Niektóre symbole kulturowe mogą się okazać dla uczniów niezrozumiałe, dlatego komentarz nauczyciela i tu jest potrzebny. Dotyczy to również filmów fabularnych (lub ich fragmentów), których oglądanie powinno być poprzedzone ukierunkowaniem na konkretny cel dydaktyczny za pomocą pytań lub poleceń podanych uczniom. Konieczne jest też omówienie filmu po jego zakończeniu. Obraz i tożsamość Film prowokuje do utożsamiana się z bohaterami (np. rówieśnikami, bohaterami lektur, postaciami historycznymi) i do dyskusji. Semiotyka strojów, muzyki, przestrzeni, architektury i wielu z pozoru mało znaczących szczegółów pomaga oglądającemu interpretować przywołany kontekst sytuacyjny oraz własną sytuację w odniesieniu do niego. Bogusław Skowronek zauważa, że w każdym filmie można zobaczyć horyzont antropologiczny człowieka, jego wytwory, zachowania i utrwalone dyspozycje kulturowe 4. Film może więc pomagać widzowi w zrozumieniu jego własnej tożsamości oraz coraz bardziej złożonego kontekstu kulturowego. Szkolne filmoteki umożliwiają prezentowanie literackiego pierwowzoru wobec uwidocznionych w filmie odniesień społecznych, politycznych i wynikających stąd różnic pierwowzór adaptacja. Ich kompetentne porównywanie pozwala zrozumieć uwarunkowania, w których powstały obydwa dzieła, czyli lepiej poznawać kod kulturowy, będący minimalnym warunkiem nawiązania kontaktu komunikacyjnego i wytworzenia więzi cementu wspólnoty narodowej 5. Jest to zadanie istotne w dobie masowej fascynacji kulturą popularną i coraz bardziej powszechnej nieznajomości walorów rodzimej tradycji. W Podstawie programowej z dn r. w części odnoszącej się do języka polskiego znalazł się zapis: (uczeń) odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie 6. Lekcyjne rozmowy o filmie stanowią zatem ważny element przygotowania do życia we współczesnym otoczeniu medialnym, w którym komercyjna kultura audiowizualna kreuje i narzuca własne wartości. Film może nie tylko obiektywnie rejestrować rzeczywistość. Wyznaczanie pola widzenia ramami kadrowania, wybór filmowanych elementów, operowanie ścieżką dźwiękową i muzyką to ukierunkowanie postrzegania. Już John Grierson uważał, że film dokumentalny może stanowić coś więcej, niż tylko rekonstrukcję prawdziwych i postrzegalnych zmysłowo zdarzeń: umożliwia on ponadto dotarcie do prawdy, która została w tych faktach ukryta. Zdjęcia lotnicze, teleskopowe, podwodne, makrofotografia, zwalnianie i przyśpieszanie ruchu, symulacje, animacje, a w cyfrowym zapisie morfing umożliwiają dziś pokazanie nawet tego, czego nie można zobaczyć na własne oczy. Kreując obrazy, można przybliżać uczniowi realne, lecz historyczne zjawiska czy wydarzenia albo złożone procesy jak np. formowanie się kontynentów, powstawanie wydm czy wybuchy wulkanów, oddziałując przy tym na wyobraźnię i emocje. Możliwe dziś filmowanie w podczerwieni umożliwia obserwację zachowań zwierząt w ciemności. Nowy status cyfrowego obrazu wykorzystał Nigel Marven w stylizowanych na dokumenty filmach telewizyjnych z cyklu Wędrówki z dinozaurami: zaprezentował żywe dinozaury i siebie wśród nich! Wiedza i wrażliwość Wynika stąd druga ważna funkcja filmu: motywacyjna i weryfikacyjna. Zainteresowanie uczniów przedstawionym w filmie problemem czy faktem będzie skłaniało ich do dyskusji, rozpatrywania różnych hipotez na dany temat, formułowania przewidywań. Druga funkcja wiąże się z trzecią wychowawczą, polegającą na rozwijaniu empatii (w przypadku filmów fabularyzowanych, reportaży, dokumentów), uczuć patriotycznych (w związku z filmami o tematyce historycznej, geograficznej czy przyrodniczej), wreszcie również wrażliwości estetycznej, co jest dziś konieczne, zwłaszcza w odniesieniu do rzeczywistości wirtualnej. Ostatnią, czwartą funkcją dydaktyczną filmów jest integrowanie poznanych treści i utrwalanie nabytych kompetencji. Wynika to z faktu, że kod obrazowy (zatem również filmowy przekaz) ze względu na pojemność znaczeniową symultanicznie przekazuje informacje z różnych dziedzin i tym samym porządkuje je. Dzięki temu dobrze zorganizowana, ustrukturowana, przejrzysta informacja nie obciąża zbytnio uczniowskiej pamięci, bowiem najlepiej zapamiętujemy nie szczegóły, lecz elementy określające relacje elementów i sens całości. Dobrze przygotowany i obudowany dydaktycznie film może pomagać w ich uchwyceniu. Film istnieje w edukacji na trzy różne sposoby: jako środek przedstawiania treści dydaktycznych, np. obyczajów zwierząt, ludowych obrzędów, doświadczeń naukowych, jako fabularna opowieść na tematy zaczerpnięte z lektur bądź innych tekstów kultury oraz jako przekaz audiowizualny, analizowany i interpretowany pod kątem zastosowanych środków wyrazowych (np. dźwięku, kadrowania, długości ujęć itp.). Jego dydaktyczne zastosowanie 7 powinno być więc przemyślanym i celowym zabiegiem, służącym realizacji ściśle określonych celów nauczania, a metody nauczania powinny być zróżnicowane oraz dostosowane do różnych typów zespołów. 1 Bohdan Korzeniewski, Film w nauczaniu na przykładzie geografii [w:] Chowanna, rocznik 1979, s Maria Jagodzińska, Obraz w procesach poznania i uczenia się. Specyfika informacyjna, operacyjna i mnemiczna, WSiP, Warszawa 1991, s S. Pit Corder, Elementy wizualne w nauczaniu języków obcych, przeł. Antoni Prejbisz, PZWS, Warszawa Bogusław Skowronek, Filmowe sposoby antropologicznego poznania [w:] Annales Academiae Pedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria VIII (2008), Kraków 2008, s Kazimierz Krzysztofek, Międzypokoleniowy przekaz kultury w epoce ekspansji mediów [w:] Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1997 nr 1, s Podstawa programowa z komentarzami. Tom 2. Język polski w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum, Podstawa_programowa/men_tom_2.pdf, dostęp 25 XI 2009 r., s Film skuteczną pomocą dydaktyczną, red. Leon Leja, PZWS, Warszawa

9 NOWE TECHNOLOGIE W NAUCZANIU Marcin Polak Z FILMEM do młodej głowy Nauczyciel ma do wyboru wiele środków dydaktycznych wspomagających nauczanie, ale w dzisiejszych czasach powinien przede wszystkim korzystać z narzędzi, które prócz tego, że są skutecznym sposobem przekazywania wiedzy, cieszą się też popularnością wśród uczniów. Z pewnością należy do nich film od wielu lat wykorzystywany w szkołach który obecnie przeżywa edukacyjny renesans za sprawą popularności YouTube i innych podobnych serwisów filmowych w Internecie. Zdolność do rozumienia obrazów Dziś młodzi ludzie w inny sposób myślą i przetwarzają informacje niż pokolenie epoki przedcyfrowej. Mają też inne oczekiwania wobec szkoły. Pokoleniu cyfrowych tubylców (Marc Prensky) urządzenia cyfrowe towarzyszą od urodzenia, przez co swobodnie posługują się oni komputerami, telefonami komórkowymi, aparatami, multimedialnymi odtwarzaczami. To w nich przechowują zasoby informacji i wiedzy (coraz rzadziej są to opracowania tekstowe). Dzisiejsza młodzież jest multimedialna, nic więc dziwnego, że tradycyjne formy nauczania z wykorzystaniem wykładu i statycznych prezentacji już tak łatwo do niej nie przemawiają. Film to komunikacja przez obraz, a młodzież zdobywa dziś wiedzę w dużej mierze dzięki rozumieniu obrazów. Jak zauważają badacze mediów, umiejętność rozumienia obrazów (filmów, grafik, wszelkiego typu zdjęć) będzie podstawową sprawnością w XXI wieku. Nie wystarczy już tylko umieć pisać i czytać. Coraz rzadziej mówimy o analfabetyzmie jako braku umiejętności pisania i czytania, coraz częściej jednak o analfabetyzmie cyfrowym, czyli niezdolności do posługiwania się przekazem zapisanym w postaci obrazu lub w innej formie elektronicznej i rozumienia go. I tu kryje się wyzwanie dla nauczycieli. Uczniowie muszą nauczyć się przetwarzać zarówno słowa, jak i obrazy. Muszą mieć zdolność swobodnego i płynnego poruszania się między tekstem a obrazami, słowem pisanym a światem obrazowym. Szkoła zatem powinna być otwarta na jak najczęstsze wykorzystanie filmów w nauczaniu. Im krócej, tym lepiej byle z sensem Mówiąc o filmie, nie mam na myśli tylko pełnometrażowej produkcji. Dzisiejsza młodzież żyje szybko i, jak dowodzą badania amerykańskich naukowców, nie potrafi się skupić na jednym problemie dłużej niż 10 minut. Korzystając z bogatych zasobów filmowych w Internecie czy narzędzi oferowanych przez wydawców edukacyjnych, współczesny nauczyciel powinien wybierać kilkuminutowe materiały filmowe, ilustrujące dane zagadnienie i na takiej filmowej układance spróbować oprzeć całą lekcję lub przynajmniej jej część. Nauczyciele zapewne zaraz zadadzą pytanie: czy jest to skuteczna forma nauczania? Kilka lat temu Narodowy Bank Polski postanowił stworzyć cykl krótkich filmów edukacyjnych promujących wiedzę ekonomiczną w kontekście codziennych zachowań i decyzji, które podejmujemy jako konsumenci. Powstało 60 filmów à la YouTube, o długości od 1 do 3 minut, z których każdy niósł ze sobą jakiś przekaz, np. na temat oszczędności, inwestycji, inflacji, deficytu, bezrobocia, zadłużenia i wielu innych pojęć, z którymi spotykamy się na co dzień, przeglądając gazety lub strony internetowe. Projekt skierowany był do młodzieży. W ciągu kilku miesięcy stronę internetową projektu Co? obejrzało 4,5 miliona użytkowników Internetu. Badania przeprowadzone na grupie uczniów, wykazały przyrost wiedzy na temat danego zagadnienia (o 15 proc. więcej poprawnych odpowiedzi po obejrzeniu filmu), a ponadto wiedza ta utrwaliła się (w następnym badaniu po upływie 2 tygodni wskaźnik poprawnych odpowiedzi był o 17 proc. wyższy niż w grupie kontrolnej). Długość filmu nie ma zatem znaczenia, ale przekaz, z jakim chcemy dotrzeć do uczniów i jego forma (sic!), już tak. Młodzież wybiera filmy Filmy edukacyjne cieszą się coraz większą popularnością wśród uczniów, zaś wyniki badań wskazują, że młodzi ludzie oczekują większego wykorzystania filmów, multimediów i gier na zajęciach lekcyjnych. Entuzjazm dla wykorzystania filmów w nauczaniu jest wyraźnie widoczny. W Irlandii w szkołach podstawowych uczniowie uczą się realizować metodą projektową filmy edukacyjne, w Wielkiej Brytanii działa od dawna Telewizja Nauczycielska, czyli Teachers.tv ( która jest doskonałym (chyba najlepszym na świecie) zbiorem filmowych narzędzi edukacyjnych zasilanym przez programy autorskie nauczycieli i uczniów. Również amerykańscy nauczyciele coraz chętniej wykorzystują filmy w procesie nauczania. Kilka lat temu przyczynili się oni do stworzenia edukacyjnej wersji YouTube, czyli TeacherTube ( Również w Polsce coraz więcej nauczycieli posługuje się tym narzędziem edukacyjnym na co dzień. 82 proc. nauczycieli uczestniczących w badaniach Edunews.pl Jak nowe technologie pomagają uczyć? deklaruje, że korzysta z filmów wideo w nauczaniu, zaś 90 proc. twierdzi, że wie, co to jest YouTube. Filmy to wartościowe i innowacyjne narzędzie edukacji, które można wprowadzić na zajęcia w dowolnym etapie nauczania (w szko- le podstawowej, gimnazjum, szkołach ponadgimnazjalnych), uatrakcyjniając lekcje i zachęcając ucznia do odkrywania nowych zagadnień za pomocą metod multimedialnych zauważa Daniel Dajczak, nauczyciel dyplomowany w Zespole Szkół Technicznych im. Jana Pawła II w Zbąszynku. W epoce Internetu otaczająca nas technika musi trafiać także do szkół. Dzisiaj materiały audio i wideo są chętniej akceptowane przez dzieci i młodzież niż materiały pisane czy wykład dodaje. Nie należy jednak poprzestawać na oglądaniu filmów. Dziś młodzież umie również je tworzyć. Tworząc filmy, uczą się jeszcze więcej Zdecydowanie nową jakość wśród zasobów edukacyjnych stanowi Edunews.pl. Serwis ten propaguje nowatorstwo pedagogiczne, podsuwa ciekawe pomysły i informuje o skutecznych rozwiązaniach stosowanych na świecie. Można znaleźć tam materiały poświęcone edukacyjnym rozwiązaniom, które mogą radykalnie usprawnić kształtowanie kompetencji kluczowych. dr hab. Zbigniew Osiński (Polskie serwisy edukacyjne - czy służą edukacji?, w: e-mentor nr 2/2009) Edunews.pl portal o nowoczesnej edukacji, pojawił się w Internecie w lutym 2008 r. Dotychczas z jego zasobów skorzystało ponad 170 tysięcy użytkowników, w większości pedagogów, nauczycieli, edukatorów, dyrektorów szkół, studentów i uczniów. Na łamach serwisu prezentowane są informacje na temat najnowszych rozwiązań, badań, technologii i dobrych praktyk edukacyjnych w Polsce i na świecie. Portal zachęca do wprowadzania innowacji w kształceniu, a zwłaszcza do korzystania z nowoczesnych urządzeń multimedialnych i oprogramowania edukacyjnego, w ramach wszystkich przedmiotów szkolnych, zaś w odniesieniu do uczelni wyższych do wykorzystania technologii do prezentacji i popularyzacji wszystkich dziedzin nauki. Edunews.pl stara się inspirować polskich edukatorów do działania, pokazując skuteczność nowoczesnych metod nauczania oraz doświadczenia praktyków i szkół z zagranicy. Redakcja portalu zaprasza do publikowania własnych opinii i analiz, a tym samym powiększania zasobów portalu z myślą o wspieraniu przemian w polskiej edukacji. Zapraszamy dokorzystania z bezpłatnego biuletynu EDUNEWS.PL z najświeższymi wiadomościami ze świata nowoczesnej edukacji - wyślij wiadomość: TAK BIULETYN na adres news@edunews.pl Zdaniem naukowców mamy do czynienia z trendem nowej energii w edukacji, dzięki której nauczyciele dostrzegają korzyści z wykorzystania cyfrowego obrazu w nauczaniu znacznie wyraźniej, niż kiedykolwiek wcześniej. Skoro żyjemy w epoce intensywnej informacji i komunikacji, to może warto zacząć szerzej wykorzystywać różnorodne narzędzia, aby lepiej docierać do uczniów z przekazem wiedzy. Dla dzisiejszej młodzieży, która chętnie korzysta z materiałów audiowizualnych i samodzielnie powiększa zasoby filmowe w sieci, dokładając swoje dzieła do YouTube lub innych serwisów, przygotowanie prostego filmu nie stanowi już problemu. Jest przy tym zajęciem bardzo angażującym i dającym ogromną satysfakcję. Nawet w warunkach szkolnych, mając ograniczone możliwości, można przygotować kilka rodzajów filmów: popularnonaukowe: o okolicznych zabytkach (z wplecionymi komentarzami ekspertów); o doświadczeniach prowadzonych na przykład na lekcji chemii, fizyki czy na coraz popularniejszych w Polsce festiwalach nauki; dokumentalne: zawierające wypowiedzi ludzi pamiętających dawne czasy, ale także ukazujące życie szkoły, jej uczniów i nauczycieli; fabularne, których akcja wydarzeń oparta jest na wydarzeniach związanych z danym miejscem czy wybranymi ludźmi. Nauczyciele, którzy korzystali już z filmów na zajęciach, dostrzegają zalety nowych narzędzi. Lekcje, wykłady przygotowane w formie podkastów wideo, w łatwy sposób mogą być pobierane przez uczniów na urządzenia mobilne czy stacjonarne i odsłuchiwane wielokrotnie w dowolnym miejscu i czasie. Wprowadzenie takich rozwiązań ułatwia też uczniom nieobecnym na zajęciach nadrobienie zaległości w krótkim czasie, zaś uczniom, mającym problemy z przyswajaniem wiedzy, stwarza szansę powtórzenia wiadomości mówi Daniel Dajczak. Ważne jest, aby w tej formie nauczyciele nie tylko przygotowywali materiały dla uczniów, ale przede wszystkim uczyli swoich podopiecznych tworzenia podkastów za pomocą metody projektu. Uczniowie wykonując podkasty świetnie się bawią, ale i efektywnie przyswajają nową wiedzę. Wykorzystanie filmów w nauczaniu przekłada się nie tylko na wzrost wiedzy uczniów. Jeżeli uczniowie z widzów przedzierzgną się w twórców filmów rozwiną się również ich umiejętności. Korzyści płynące z tej przemiany można ująć w formie tabeli: Filmy telewizja, wideo: oglądamy, aby się nauczyć. WIEDZA Filmy Internet: oglądamy, uczymy się, linkujemy, sieciujemy. KOMUNIKACJA Filmy kamera cyfrowa: uczymy się nie tylko oglądając, ale i nagrywając. KOMPETENCJE TECHNICZNE Filmy oprogramowanie: montujemy, remiksujemy, tniemy, nadajemy sens. KREATYWNOŚĆ Aby w pełni wykorzystać potencjał edukacyjny kryjący się w filmach, nauczyciele muszą jednak zaangażować się nie tylko w nauczanie z wykorzystaniem wideo, ale i w tworzenie własnych zasobów edukacyjnych. Dopiero wtedy zrozumieją punkt widzenia swoich uczniów i osiągną z nimi pełną interakcję podczas zajęć. Marcin Polak jest założycielem i redaktorem naczelnym portalu o nowoczesnej edukacji Edunews.pl. Przez ponad 5 lat kierował Programem Edukacji Ekonomicznej NBP. Był autorem Strategii działalności edukacyjnej NBP na lata Jest członkiem Grupy Doradców Komisji Europejskiej ds. Edukacji Finansowej, jednym z pomysłodawców kampanii Polska Przedsiębiorcza promującej przedsiębiorczość młodych ludzi i członkiem Rady Polski Przedsiębiorczej

10 PSYCHOLOG RADZI PRACA NA PASACH czyli nauczyciel-lider Iwona Majewska-Opiełka Trener liderów, mówca motywacyjny, psycholog-doradca rozwoju osobowości, autorka książek z dziedziny samodoskonalenia. Terencjusz żyjący ok p.n.e. stwierdził, że nic nie zostało powiedziane, co nie zostało powiedziane już wcześniej. Od tego czasu minęło ponad 2000 lat i sformułowano niezliczoną ilość wypowiedzi. Wszelkie wypowiadanie jest zatem niezwykle ryzykowne. Z drugiej jednak strony, w każdej wypowiedzi możemy odnaleźć nowe treści. Na to właśnie liczę, podejmując się nader eksploatowanego tematu o potrzebie lidera-nauczyciela w świecie, gdzie technologia coraz częściej wygrywa z człowiekiem. Różnie podchodzimy do technologii jednych ona fascynuje, innych napawa lękiem, a są i tacy, których ambiwalentny stosunek odzwierciedla oba te stany. Mówię tu o ludziach dojrzałych, urodzonych przed 1983 rokiem, których to badacz mediów Marc- Prensky 1 nazwał cyfrowymi przybyszami. Ci młodzi, bowiem, zwani przez Prensky ego cyfrowymi tubylcami, czują się w świecie nowych technologii znakomicie, fascynuje ich wszystko, co nowe i co dostarcza silnych doznań. Wydaje się zresztą, że to właśnie te silne doznania są podstawowym elementem młodzieżowej kultury. Maria Rogaczewska z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego sądzi, że kultura rówieśnicza jest dziś wyizolowana oraz oparta na mediach i konsumpcji, skoncentrowana nie na dorastaniu do przyszłych norm i ról, ale na intensywności wrażeń i doświadczeń, które umożliwia nowa technologia, przekraczająca przestrzeń i czas 2. Sądzę, że to raczej przekraczanie czasu i przestrzeni oraz sam poziom natężenia w wymiarze czysto zmysłowym niektórych doznań jest istotną różnicą pomiędzy światem kultury młodzieżowej dziś i niegdyś. Poza tym świat jest taki sam młodzi fascynują się czymś innym niż dorośli. A przygotowanie ich do ról przyszłości i wprowadzanie do norm świata dorosłego, winno być odpowiedzialnością naszego pokolenia. To my musimy wyjść do nich, wejść do ich kultury i znaleźć płaszczyznę porozumienia. Szybko, coraz szybciej Z badań wynika, że najpoważniejsze zagrożenia powodowane wpływami technologii i wynikających z niej sposobów porozumiewania się i działania to zmiany w mózgu. Konsekwencją tego jest możliwość obniżenia poziomu myślenia wielopłaszczyznowego i pogłębionego na rzecz luźnych asocjacji i szybkiego przyswajania wiadomości, a także spłycenie i uproszczenie języka komunikacji, co również zaowocować może zmianami w sposobie myślenia. Drugi problem to przeniesienie działań młodych ludzi z wymiaru realnego do medialnego. Kazimierz Krzysztofek podaje dwa możliwe scenariusze rozwoju społeczeństwa sieci: optymistyczny i pesymistyczny. Nadzwyczajne szanse i możliwości oszczędzania czasu i energii, jakie daje technologia, wykorzystane we właściwy sposób mogą ukształtować społeczeństwo refleksyjne, myślące i działające skutecznie. Scenariusz pesymistyczny wywodzi się z założenia, że z racji tego, iż coraz więcej inteligencji będzie się materializować w narzędziach, skazani jesteśmy na coraz większą algorytmizację myślenia. Grozi nam zatem społeczeństwo bezrefleksyjne, automatyczne 3. Doświadczam czasem pesymistycznego powiewu nowego społeczeństwa na zajęciach z młodymi informatykami. Przy pierwszym spotkaniu proszą, by tempo wykładu było szybsze, żebym przekazywała więcej informacji i koncentrowała się na faktach. Przeżyłam prawdziwy szok, kiedy przeczytałam po raz pierwszy takie sugestie, zwykle bowiem ludzie woleli wolniej, więcej, dogłębniej. Byli to jednak przedstawiciele grup mniej zalgorytmizowanych. Jednakże już następne zajęcia z tubylcami odbierane są inaczej. Młodzi ludzie zaczynają wdrażać się w proponowany przeze mnie sposób myślenia. Nie są już tak niecierpliwi, zaczynają dyskutować, a na ich twarzach wyraźnie widać refleksję. U niektórych następuje przesunięcie paradygmatu postrzeganej rzeczywistości zaczynają widzieć inaczej człowieka, technologię i ich wzajemną zależność. Zatem można to zrobić, trzeba jedynie znaleźć wspólną płaszczyznę porozumienia. Należy być dla tych ludzi rodzajem autorytetu czy też liderem prowadzącym ich w nieco inne rejony rzeczywistości. Postmodernizm i autorytety Podobno słowo lider używane było najpierw w odniesieniu do przewodników przeprowadzających ludzi przez bagna. Wydaje się to być niezwykle trafne w odniesieniu do współczesnego świata. Dużo Nadzwyczajne szanse i możliwości oszczędzania czasu i energii, jakie daje technologia, wykorzystane we właściwy sposób mogą ukształtować społeczeństwo refleksyjne, myślące i działające skutecznie. się mówi o zmianie wartości. Zastanawiamy się nad polską tożsamością, nad zestawem wartości, jakie powinny towarzyszyć ludziom tak w rozumieniu praktycznym, jak i transcendentnym, uniwersalnym. Obiektywny niegdyś charakter wartości ustępuje w wielu miejscach podejściu opcjonalnemu, dopuszczającemu swobodny wybór. Socjologowie beznamiętnie opisują to zjawisko. Niektórzy, jak Tomasz Szlendak, wieszczą, że Polak za lat 20 będzie miał charakter konika polnego skaczącego po wartościach i posługującego się raczej sprytem i doraźnym zadowoleniem niż wartościami czy zasadami. Inni załamują bezradnie ręce. Wszak dzięki technologii i mediom istnieje mnogość i dostępność wyborów, które w większości są według postmodernistycznego podejścia jednakowo dobre. Każdy ma prawo do własnych wyborów i osądów. Tak, to prawda, jednakże to od nas, od nauczycieli i liderów zależy, jak będzie wybierać młodzież. Jesteśmy odpowiedzialni za to, by uczyć mądrego korzystania z wolności, ze świadomego wyboru, pokazywać i dawać przeżyć konsekwencje określonych wyborów. Zewnętrzne autorytety są osłabione, ale to nie znaczy, że nie istnieją, nie mogą zostać wzmocnione czy nie powstaną. Rzecz w tym, by młodzież uczyli i wychowywali ludzie, którzy mają w sobie gotowość i potencjał bycia takimi autorytetami, liderami czy mentorami, by nie tylko uczyli, ale wspierali również rozwój psychologiczny uczniów. Z jednej strony należy rozwijać myślenie refleksyjne, głębokie i krytyczne, a z drugiej ćwiczyć kompetencje ułatwiające wybory, wzmacniające tolerancję i odpowiedzialność. Trzecim elementem powinno być uczenie młodych ludzi zasad skutecznego działania, poprzez uczestniczenie w specjalnie skonstruowanych programach praktycznych. Każda z tych aktywności wymaga nieco innego podejścia do edukacji, niż to, z którym mamy w Polsce najczęściej do czynienia, ale w każdym wypadku my dorośli musimy wejść w świat młodzieży, 16 17

11 współdziałać z nią, pozwolić się czasem prowadzić, kiedy trzeba przeprowadzać ich przez bagna. Czasem posługuję się metaforą liderowania zapożyczoną od Coveya 4 mowa w niej o budowaniu drogi w lesie i roli liderów. Lider to ten, który wchodzi na drzewo i sprawdza, czy ekipa budowlana na pewno jest we właściwym lesie, czy prace idą w dobrym kierunku. Krzyczy, gdy trzeba: To nie ten las!. Jednak w tym samym czasie część ludzi wycina drzewa, inni kładą asfalt, a niektórzy już malują pasy na szosie. Zajęci są tak bardzo, że nawet nie chcą słuchać. Przecież robią postęp, posuwają się, są zajęci, wydajni Moja starsza córka, urodzona przed 1983 rokiem, w rozmowie na temat edukacji uświadomiła mi, że nie wystarczy krzyczeć, trzeba zejść na dół, na te pasy i do innych roboczych grup. Wszak tylko tam spotkamy tych, którzy nie widzą całości. Trzeba do nich dotrzeć i umieć pociągnąć za sobą. W konsekwencji zatem, najważniejszy jest nauczyciel-lider, ten, który dotrze do młodzieży. W podobnym tonie, z właściwą Jej elegancją i mądrością, Profesor Zofia Agnieszka Kłakówna mówiła mi, że uczyć myślenia krytycznego należy niekoniecznie na obiektach kultury wysokiej, ale na tej popularnej, młodzieżowej. Od tego należy wychodzić, w tych obszarach poruszać się także po to, by uczyć dokonywania wyborów. Te dwie osoby wpłynęły na złagodzenie moich sądów na temat technologii, kultury młodzieżowej i popularnej. Wspólny język PSYCHOLOG RADZI Nie możemy przemawiać do młodych ludzi z wyżyn naszej wiedzy czy doświadczenia i niekoniecznie musimy podpierać się filozofią czy filologiami klasycznymi, by uczyć ich myślenia i życia. Wystarczy, że będziemy z nimi tam, gdzie oni są i tam będziemy stymulować ich intelektualny i moralny rozwój. Będziemy ich uczyć prawdziwie skutecznego działania. I tutaj raczej nie ma względności. Mam wrażenie, że często myli się wartości z zasadami czy pryncypiami, jakie winny przyświecać ludziom w działaniu. O ile mogę się zgodzić z subiektywnym podejściem do wartości, o tyle subiektywny dobór pryncypiów regulujących życie wydaje się złudny i przeczy idei skutecznego działania. Tak jak w fizyce czy biologii, w życiu społecznym istnieją niezmienne prawa, które regulują także prawdziwie skuteczne działanie czy odczuwanie szczęścia. Nauczyciele muszą to zrozumieć sami, by móc potem prowadzić w tym kierunku uczniów. Nauczyciel-lider, sam odpowiednio wyuczony i przeszkolony, może wpływać na uczniów: poprzez rozmowy na wybrane tematy, dyskutowanie tekstów i zdarzeń życiowych, przez doświadczenie, prowadzenie różnych zajęć pozalekcyjnych, poprzez własny przykład. Istnieją dowody na to, że wykłady są najsłabszą formą uczenia się mają zaledwie 5 proc. skuteczności. Tak, jednak dotyczy to prawdopodobnie Lider to ten, który wchodzi na drzewo i sprawdza, czy ekipa budowlana na pewno jest we właściwym lesie, czy prace idą w dobrym kierunku. Krzyczy, gdy trzeba: To nie ten las!. beznamiętnego przekazu wiedzy. Poprzez pełen entuzjazmu i wiary w przekazywane treści wykład, nauczyciel może zachęcić uczniów do innych aktywności, może wskazać im drogę do spełnienia inną niż płytkie zanurzenie w technologii. Może wreszcie dzięki dodatkowym zajęciom, specjalnie konstruowanym programom rozwijać młodzież poprzez akcję, wprowadzać ją w struktury społeczne. Psychologowie pozytywni udowodnili empirycznie, że programy z udziałem dorosłych liderów rozwijają u młodzieży zdolność do podejmowania inicjatyw, motywację do działania, dobre relacje z dorosłymi, umiejętność korzystania z ich zasobów i wsparcia, a także kompetencje wielokulturowe. W takim współdziałaniu odbywa się rozciąganie i popychanie młodzieży, tworzenie struktur pośrednich, ułatwiających im pracę, bezpieczne eksperymentowanie. Dorośli spierają się między sobą, czy i kiedy pozwolić młodym na porażkę, co powoduje, że też się uczą równowagi pomiędzy sprawstwem a oddawaniem odpowiedzialności, uczą się zaufania do młodych, poznają się z nimi, lubią i przyjaźnie monitorują. 5 Pozwalają na to, by w niektórych dziedzinach oni byli lepsi. I niech będzie to choćby technologia, byle było wiadomo, że dorośli też ją rozumieją i cenią. Człowiek i technologia Programy szkolne koncentrują się na zestawie indywidualnych umiejętności poznawczych, które można mierzyć za pomocą egzaminów. To, co jest istotne w późniejszym życiu, to umiejętności związane raczej z charakterem i działaniem, które trudno poddają się mierzeniu. Nowa podstawa programowa wychodzi nieco naprzeciw tym potrzebom, ale to i tak zależy od ludzi. Podstawą są zawsze ludzie. Aby móc wspierać tworzenie nowych postaw i pociągać za sobą młodzież, nauczyciele muszą posiadać kompetencje charakterystyczne dla liderów oraz wystarczający poziom znajomości nowoczesnych technologii. To wymaga innego systemu ich kształcenia. Proroctwa Tomasza Szlendaka i pogląd, że możemy jedynie żyć w cieniu zagrożeń technologii, nie mogąc im zaradzić albo że możemy uciec, bo dezercja ze świata zmanipulowanych emocji polega na nieoglądaniu, nieuczestniczeniu, na kreowaniu emocjonalnego kontrświata 6, nie przekonują mnie. Można tworzyć nie tylko emocjonalny, ale także realny inny świat taki, w którym technologia wciąż będzie narzędziem w rękach człowieka. Potrzebni są jednak ludzie nauczyciele i inni liderzy młodzieżowi którzy poprowadzą tam cyfrowych tubylców. Moja młodsza córka, urodzona po 1983 roku, znakomicie radzi sobie w świecie moich wartości, współdziała z dorosłymi, jest odpowiedzialna i myśli nie tylko refleksyjnie i głęboko, ale też krytycznie i twórczo. A ze świata wartości wybiera to, co jest dla niej ważne, nie przyjemne. Ośmielam się twierdzić, że to za sprawą obecności dorosłych liderów w jej życiu. Jestem przekonana, że takich młodych ludzi jest bardzo dużo i nic nie stoi na przeszkodzie, by za lat 20 stanowili większość społeczeństwa. 1 J. Morbitzer, Komputer w Edukacji, Kraków września 2009 r., Uniwersytet pedagogiczny im. KEN, s , Interakcja człowiek Internet refleksje pedagogiczne. 2 M. Rogaczewska, Zmiany w procesach kształtowania wartości, w: W poszukiwaniu kompasu dla Polski. Po II Kongresie Obywatelskim, Gdańsk 2007, s J. Morbitzer, Komputer w Edukacji, Kraków września 2009 r., Uniwersytet pedagogiczny im. KEN, s , Interakcja człowiek Internet refleksje pedagogiczne. 4 S.R. Covey, 7 nawyków skutecznego działania, Poznań Zorganizowane działania młodzieży jako kontekst pozytywnego rozwoju, w: Psychologia pozytywna w praktyce, P. A. Linley, S. Joseph, Warszawa 2007, s Tomasz Szlendak, Katalog przyszłych wartości, w: W poszukiwaniu kompasu dla Polski. Po II Kongresie Obywatelskim, Gdańsk 2007 s. 61. Anna Machacz Od fantastycznego wynalazku Braci Lumière, jakim był kinematograf, minęło już sporo czasu. Krok po kroku ulepszano kamery, technologie, efekty techniczne i jak w kalejdoskopie zmieniało się wszystko poza jednym kino wciąż pozostaje magią, wehikułem przenoszącym nas w światy, o których nawet nie marzyliśmy. To potęga wyobraźni, która potrafi nas zaczarować a gdy już raz poddamy się temu czarowi, to pozostanie on w nas do końca życia. Wielkim wydarzeniem w historii kinomatografii było powstanie kina trójwymiarowego, które oczarowało miliony widzów na całym świecie. Pierwsze fascynacje wiązały się z najnowocześniejszą technologią, wielkością ekranu, doskonałym dźwiękiem i możliwością wejścia w świat na co dzień niedostępny. Podróże w czasie i przestrzeni przenosiły i przenoszą do dziś widzów w głębiny oceanów, na szczyty niedostępnych gór, na odległe planety czy też do tajemniczych egipskich piramid. Od kilku lat kina Orange IMAX w całej Polsce są miejscem, w którym widz w każdym wieku znajdzie coś dla siebie. Dla jednych będą to efekty specjalne, dla innych tematyka filmów. Dla pedagogów filmy IMAX czy największe hollywoodzkie produkcje, które goszczą na naszych ekranach, np. Alicja w Krainie Czarów 3D Tima Burtona, będą świetnym materiałem na nietypową lekcję w kinie, a dla uczniów atrakcyjnym sposobem na przyswajanie szkolnych wiadomości. To właśnie z myślą o nich powstał niezwykły projekt czyli Program Edukacyjny. Klucz do tajemnic starożytnego Egiptu, Najpiękniejsze miejsca nurkowe na świecie opowieści z wypraw w nieznane, Eko Lekcja, Zabawy z grawitacją, Filmowanie na ekranie to tylko nieliczne tytuły warsztatów, które składają się na program skierowany do uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Program można dowolnie modelować, wybierając warsztaty, które są uzupełnieniem tematyki trójwymiarowych filmów. Na przykład Kosmiczna lekcja doskonale koresponduje z filmem Stacja kosmiczna 3D (Katowice), zaś Era prehistorycznych gadów z filmem Dinozaury 3D. Giganty Patagonii (Kraków). Inną opcją są warsztaty wiedzy o filmie, podczas których można się dowiedzieć, jak powstały największe hity filmowe, jak rozwijała się technika animacji oraz dlaczego boimy się na filmach grozy. Orange IMAX w Katowicach zaprasza m.in. na Historię Disneya bajki wczoraj i dziś, Film od kuchni szare eminencje kina, Strach ujarzmiony postaci grozy w filmie. Warsztaty prowadzą specjaliści w danych dziedzinach wiedzy, m.in. filmoznawcy, trójwymiarowa PODRÓŻ geolodzy, płetwonurkowie, przyrodnicy, co daje gwarancję najlepszej jakości zajęć. Nie zapominając o najmłodszych widzach, Orange IMAX przygotowało w ramach projektu Kino dla Malucha niezwykłą wycieczkę po kinie, mającą na celu zgłębienie jego tajemnic, nauczenie dzieci, jak samodzielnie się po nim poruszać oraz wykształcenie nawyków właściwego zachowania w miejscu publicznym. Podczas podróży dzieci dowiadują się, jak wybrać właściwy dla siebie film, jak kupić bilet, odnaleźć swoją salę i swoje miejsce. Rady na odpady, czyli o segregacji śmieci, Ptasi raj, o ptakach i ich środowisku życia (Poznań), Dotyk Afryki warsztaty bębniarskie (Warszawa), to tylko niektóre tematy warsztatów specjalnie przygotowanych w ramach tego projektu, które uczą dzieci nie tylko samodzielności, ale również pracy w grupie, a jednocześnie są świetną zabawą. Przybliżając uczniom tematy wiedzy o filmie, ekologii, geologii, speleologii oraz przyrodzie, Orange IMAX pomaga zrozumieć otaczający je świat, zaś same filmy trójwymiarowe przełamują barierę wyobraźni, która w sposób zasadniczy utrudnia przyswajanie wiedzy przez uczniów zwłaszcza w zakresie nauk przyrodniczych i ścisłych. Seanse w sposób wielopłaszczyznowy stymulują umysł młodego człowieka, sprawiając, że suche fakty naukowe zostają uplastycznione. Gdy dołączymy do tego magię, towarzyszącą nam zawsze podczas podróży w czasie i przestrzeni, to zbliżymy się do tajemnic, które skrywa w sobie kino. Nauka przez zabawę jest znakiem rozpoznawczym Kin Orange IMAX, które mieszczą się w Katowicach, Krakowie, Łodzi, Poznaniu i Warszawie. Każda lokalizacja to inny region Polski i specyfika z nim związana, ale łączy je jedno: to tam mieści się nowoczesna szkoła. Orange IMAX to latarnia czarnoksięska, o której nie śnili Auguste i Louis Lumière. Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej: oraz do naszych kin: Orange IMAX Katowice, ul. Gliwicka 44, Katowice ( ) Kraków, Al. Pokoju 44, Kraków ( /92) Łódź, ul. Drewnowska 58, Łódź ( ) Poznań, ul. Drużbickiego 2, Poznań ( /27) Warszawa, ul. Powsińska 31, Warszawa ( /25) Wszelkie pytania prosimy kierować pod adres: info@kinoimax.pl 18 19

12 uczyć łatwiej, wiedzieć więcej MULTIMEDIALNE POMOCE METODYCZNE I DYDAKTYCZNE W WYDAWNICTWIE SZKOLNYM PWN Materiały metodyczne dla nauczycieli: Programy nauczania Rozkłady i plany dydaktyczne Scenariusze zajęć Sprawdziany i testy Odpowiedzi do zadań i ćwiczeń Foliogramy Mapy interaktywne Animacje Galerie obrazów i lekcje sztuki Nagrania dźwiękowe Filmy edukacyjne Prosta obsługa i bogactwo materiałów na płytach CD i DVD ułatwią planowanie zajęć i sprawne przeprowadzenie lekcji.

13 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE język polski BIBLIJNE inspiracje i nawiązania Izolda Bonarek Nauczyciel - doradca metodyczny języka polskiego, egzaminator OKE w Jaworznie Temat lekcji: Biblijne inspiracje, biblijne nawiązania. Czas trwania zajęć: jedna lub dwie jednostki lekcyjne. Cel ogólny: wykorzystanie kontekstów biblijnych do interpretacji różnych tekstów kultury. Cele operacyjne: Uczeń: rozumie i posługuje się pojęciami: motyw, inspiracja; wyszukuje i porządkuje potrzebne informacje; opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło; przedstawia i uzasadnia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury; tworzy spójną wypowiedź ustną. Metody i formy pracy: podająca (elementy wykładu); poszukująca (elementy heurezy); praktyczna (praca z różnymi tekstami kultury). Materiały dydaktyczne: podręcznik Po polsku, klasa I rozdział Biblijny świat; film edukacyjny Źródła kultury europejskiej. Biblia; karty pracy Materiały do wykorzystania przez nauczyciela podstawowe informacje o tekstach kultury pojawiających się w filmie (zgodnie z kolejnością ujęć): Dziesięć przykazań reż. Robert Dornhelm film fabularny produkcji USA z 2006 roku. Stworzenie Adama Michał Anioł informacja na str. 103 podręcznika. Nawrócenie świętego Pawła Caravaggio kontrowersyjny w swojej epoce obraz jednego z najwybitniejszych malarzy włoskich okresu wczesnego baroku; artysta eksponuje przeżycie metafizyczne świętego Pawła, operując przede wszystkim światłem. Pasja reż. Mel Gibson film fabularny, którego światowa premiera miała miejsce w środę popielcową, 25 lutego 2004 roku. Upadek Aniołów, Stworzenie Ewy, Grzech pierworodny, Wypędzenie z raju Hieronim Bosch fragment tryptyku zatytułowanego Wóz z sianem, autorstwa jednego z najpopularniejszych twórców niderlandzkich przełomu XV i XVI wieku. Twórczość Boscha cechuje symboliczne ujmowanie zjawisk. Stań się Stanisław Wyspiański witraż z przełomu XIX i XX wieku zaprojektowany przez artystę dla kościoła OO. Franciszkanów w Krakowie. Potop Edward Hicks obraz amerykańskiego malarza ( ), reprezentanta sztuki naiwnej; częstym motywem jego prac były sceny biblijne. Arrasy wawelskie jedna z najcenniejszych ozdób komnat królewskich na Wawelu. Zamówione przez króla Zygmunta Augusta w najlepszych brukselskich warsztatach, zaprojektowane przez znakomitych flamandzkich malarzy Michała Coxcie i Willema Tonsa. Zbiór, liczący ponad 350 arrasów, monarcha zapisał w testamencie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Potop Michał Anioł informacja na str. 103 podręcznika. Hydrowpiekłowstąpienie Lao Che utwór polskiego zespołu muzycznego, założonego w 1999 roku, łączącego w swojej twórczości różne style i gatunki muzyczne. Opowieści z Narnii film powstały na podstawie popularnej serii książek dla dzieci autorstwa C.S. Lewisa. Wszyscy jesteśmy Chrystusami reż. Marek Koterski polski film fabularny z 2006 roku. Głównym motywem filmu są wspomnienia narkomana Sylwka (syna) o piciu jego ojca (Adama) przeplatające się z refleksjami Adama. Praca uczniów z innymi tekstami kultury wg karty pracy dla grup (Załącznik 2). Powinna poprzedzić ją powtórna prezentacja ostatnich fragmentów filmu, od słów Już pierwsza księga Biblii, Genesis, jest źródłem niezliczonych inspiracji. Prezentacje uczniowskie dotyczące wybranych tekstów kultury. Ogniwo końcowe lekcji: Wariant pierwszy (dla jednej godziny lekcyjnej, zamykający całość działań) Powtórne odtworzenie ostatnich sekwencji filmu, sugestia dla uczniów dotycząca odczytania znaczeń prezentowanych obrazów, z wykorzystaniem zeszytu ćwiczeń (ćwiczenie 12, str. 32). Należy poprosić uczniów o próbę odczytania znaczenia podanych frazeologizmów biblijnych i powrócić do tego samego ćwiczenia po zakończeniu cyklu lekcji poświęconych Biblii. Przebieg lekcji Faza wstępna lekcji 1. Przegląd treści rozdziału Biblijny świat; uczniowie proszeni są o przyjrzenie się ilustracjom umieszczonym w tym rozdziale (Architekt Wszechświata str. 104, Upadek Aniołów str. 2, Stworzenie Adama str. 103, Adam i Ewa str. 109, Dzieje rajskie str. 5, Powrót syna marnotrawnego str. 7) i określenie ich tematyki. Efektem kierowanej przez nauczyciela rozmowy powinien być wniosek dotyczący popularności motywów biblijnych. Zadanie domowe: Spróbujcie wykonać ćwiczenie 12, str. 32 z zeszytu ćwiczeń. 6. Wariant drugi (dla dwóch godzin lekcyjnych, wprowadzający w pracę grupową metodą projektu) Zainicjowanie przez nauczyciela dyskusji na temat tego, jak powstawał film, ile osób było zaangażowanych przy jego produkcji, jakie materiały musieli zgromadzić jego twórcy, określenie wartości pracy w zespole poprzez odwołanie się do doświadczeń uczniów z redagowania dwóch typów notatek z pracy indywidualnej i grupowej. Wprowadzenie do pracy metodą projektu (patrz: Załącznik 4). 2. Ogniwo centralne lekcji Odtworzenie filmu edukacyjnego, notatka wg indywidualnych kart pracy (Załącznik 1). Notatka powinna być uzupełniana przez uczniów w trakcie projekcji. Należy zwrócić uwagę uczniów na to, że zawiera ona najistotniejsze informacje, które będą się pojawiać sukcesywnie w czasie trwania filmu. 7. Rozdanie kart do projektu pt. Biblijne inspiracje, biblijne nawiązania (Załącznik 3). W jaki sposób wybrane przez Was teksty kultury współczesnej inspirowane są motywami biblijnymi? Wyjaśnijcie na wybranych przykładach. Zadanie domowe: Przygotujcie prezentację na podany temat (praca w grupach). Wykorzystajcie karty projektu. Uwaga: na omówienie zadania domowego trzeba przeznaczyć odpowiednio dużo czasu na lekcji

14 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE język polski ZAŁĄCZNIK 1 Karta pracy indywidualnej Otrzymujecie krótkie teksty dotyczące Biblii jako tekstu kultury; niektóre słowa i frazy są wykropkowane. Waszym zadaniem będzie ich uzupełnienie. Wszystkie potrzebne informacje będą pojawiać się sukcesywnie w trakcie projekcji filmu. Słuchajcie i patrzcie uważnie. Kilkanaście wieków przed naszą erą do Egiptu przybyło plemię... Przez lata ich obecność była akceptowana, ale gdy okazało się, że naród przybyszów rośnie w siłę, Egipcjanie uznali to za potencjalne zagrożenie i postanowili uczynić z nich niewolników. Około... Izraelici wydostali się z domu niewoli, jak nazywali Egipt. Wyruszyli pod wodzą...w poszukiwaniu własnego kraju... Czekała ich jednak długa droga przez pustynię. W tym okresie Żydzi zaczęli spisywać historię swojego narodu w świetle jego relacji z Bogiem. Bóg według Izraelitów był jeden, a cały świat został... I właśnie od... rozpoczyna się pierwsza księga..., najczęściej tłumaczonej i wydawanej książki w dziejach ludzkości. Księgi powstałe w ciągu wieków przed narodzeniem Chrystusa chrześcijanie nazywają Na początku naszej ery powstał..... Są to Ewangelie w czterech przekazach, opowiadające o życiu, czynach i nauce...., Syna Bożego, którego działalność dała początek religii...; relacje o misyjnej działalności uczniów Jezusa, listy apostolskie oraz.... prorocza wizja końca świata. Początkowo Biblia była pisana w języku.... (z fragmentami aramejskimi), potem w języku... Tymi językami posługiwały się narody, na których ziemiach rozegrały się biblijne wydarzenia. Na przełomie IV i V wieku przełożono Biblię na łacinę. Przekład ten znany jest jako.... W 1455 lub na początku 1456 roku..... wydrukował pierwszą książkę za pomocą prasy drukarskiej i składanych czcionek. Była to właśnie łacińska Biblia. Zaczęło powstawać coraz więcej tłumaczeń na języki Europy, dzięki czemu coraz więcej ludzi mogło poznać i zrozumieć Pismo Święte. Przekładu na język polski dokonał w XVI wieku Od dawna Biblia była inspiracją dla artystów. Już pierwsza księga Biblii,....., jest źródłem niezliczonych inspiracji. Oprócz historii stworzenia świata i dziejów pierwszych ludzi, w sztuce często pojawia się też motyw Kaina i Abla czy potopu. Także sztuka współczesna chętnie odwołuje się do biblijnych symboli. ZAŁĄCZNIK 3 Instrukcja do projektu Biblijne inspiracje, biblijne nawiązania. W jaki sposób wybrane przez Was teksty kultury współczesnej inspirowane są motywami biblijnymi? Wyjaśnijcie na wybranych przykładach. Zadania przygotowanie w dowolnej formie prezentacji i pomocy do niej prezentacja nieprzekraczająca 5 minut; przedstawienie prezentacji. Źródła biblioteka szkolna, biblioteka miejska i jej dział audiowizualny; zasoby Internetu; wypożyczalnie filmów wideo. Terminy konsultacje w sprawie realizacji projektu... (po około dwóch tygodniach samodzielnej, pozalekcyjnej pracy uczniów); termin prezentacji... Realizatorzy projektu i przydział zadań Osoba Zadanie Termin Pomoce i źródła Ocenie podlegają: oryginalność pomysłu i jego realizacji; elegancja i staranność prezentacji; wartość merytoryczna (brak błędów rzeczowych); poprawność językowa prezentacji (wygłaszanej ustnie, nie czytanej). ZAŁĄCZNIK 4 Materiały dla nauczyciela ZAŁĄCZNIK 2 Karta pracy dla grup W oglądanym przez Was filmie przywołano między innymi trzy teksty kultury współczesnej. Są to: Hydrowpiekłowstąpienie Lao Che utwór polskiego zespołu muzycznego, założonego w 1999 roku, łączącego w swojej twórczości różne style i gatunki muzyczne. Opowieści z Narnii film powstały na podstawie popularnej serii książek dla dzieci autorstwa C.S. Lewisa, być może znanych Wam z własnej lektury. Wszyscy jesteśmy Chrystusami film, którego głównym motywem są wspomnienia uzależnionego od narkotyków Sylwka o piciu jego ojca, Adama, przeplatające się z refleksjami Adama, alkoholika próbującego zerwać z nałogiem. Odpowiedzcie na pytania: W jaki sposób w tekstach tych wykorzystane zostały znane motywy biblijne (potop, droga krzyżowa i zmartwychwstanie Jezusa)? Która z tych interpretacji wydaje się Wam najciekawsza i dlaczego? Uzgodnijcie w grupie stanowisko i przygotujcie na ten temat krótką, kilkuzdaniową wypowiedź ustną. O projekcie jako metodzie aktywizującej samodzielne działania ucznia. Projekt to metoda, której istota polega na tym, iż uczniowie realizują określone zadania znacznie obszerniejsze niż tradycyjne zadania wykonywane w klasie czy w domu i na ogół w dłuższym czasie. Projekt wymaga, aby uczniowie znali cele, metody i formy pracy, a także terminy realizacji poszczególnych etapów. Należy również ustalić zasady prezentacji dokonań i formułę ich oceny. Najprościej jest przygotować dla klasy instrukcję regulującą zasady pracy. Typowy projekt badawczy porządkuje informacje na temat określonego zagadnienia, jego rezultatem zaś są konkretne osiągnięcia uczniów typu: prezentacje, wystawy, wydawnictwa, inscenizacje. Polega on na zbieraniu przez uczniów, a następnie systematyzowaniu i opracowaniu informacji dotyczących określonego zjawiska czy zagadnienia. Warto także zwrócić uwagę na jeszcze jeden pozytywny aspekt projektu. Bardzo bogaty jest zestaw umiejętności, które uczeń ma okazję ćwiczyć. Przy założeniu, że działania prowadzone są w grupach, uczniowie zdobywają umiejętności: podejmowania decyzji grupowych, rozwiązywania konfliktów, współpracy i uzgadniania decyzji, dzielenia się rolami z innymi, układania harmonogramów działań, a także docierania do dodatkowych informacji i instytucji mogących wspierać realizację projektu. Materiały dotyczące projektu za: Edyta Brudnik, Anna Moszyńska, Beata Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie, Zakład wydawniczy SFS, Kielce Bożena Potocka, Lesław Nowak, Projekty edukacyjne, Zakład wydawniczy SFS, Kielce Jacek Królikowski, Projekt edukacyjny. Materiały dla zespołów międzyprzedmiotowych, Wydawnictwo CODN, Warszawa

15 Temat: Zakon krzyżacki na ziemiach polskich lekcja powtórzeniowa z wykorzystaniem filmu. Czas trwania lekcji: 45 min MATERIAŁY DYDAKTYCZNE historia HABIT i miecz Małgorzata Bloch Kilka praktycznych wskazówek Lekcję rozpoczyna 10-minutowa projekcja filmu Państwo krzyżackie od powstania zakonu do sekularyzacji. W trakcie pracy uczniowie powinni mieć możliwość ponownego odtworzenia fragmentów filmu. Uczniowie wcielają się w rolę kronikarzy, sporządzając pisemną wypowiedź. Kronika, którą przygotowują, powinna być stylizowana na manuskrypt z epoki średniowiecza. Opracowane przez poszczególne grupy kroniki są fragmentami całości. Istnieje możliwość ich scalenia i zaprezentowania w pracowni historycznej lub opracowania w formie gazetki. Cele ogólne lekcji: Utrwalenie, powtórzenie i uzupełnienie wiadomości związanych z: dziejami zakonu krzyżackiego jego historią; dziejami konfliktu polsko-krzyżackiego; miejscem, jakie zajmował konflikt polsko-krzyżacki w polityce polskiej; zapleczem zakonu. Cele operacyjne: Po przeprowadzonej lekcji uczeń: zna fakty historyczne związane z dziejami zakonu: 91 rok powstanie zakonu, 1226 rok sprowadzenie zakonu na ziemie polskie, 1309 rok przeniesienie stolicy zakonu z Wenecji do Malborka, 1331 rok bitwa pod Płowcami, 1343 rok pokój wieczysty w Kaliszu, 15 lipca 1410 rok bitwa pod Grunwaldem, 14 rok pierwszy pokój w Toruniu, 1454 rok wybuch wojny trzynastoletniej, 1466 rok drugi pokój w Toruniu, 1525 rok hołd pruski; poprawnie posługuje się pojęciami: krucjata, chrystianizacja, komturia, luteranizm, sekularyzacja, lenno; zna postacie historyczne: książę Konrad Mazowiecki, król Władysław Łokietek, król Kazimierz Wielki, król Władysław Jagiełło, Książę Witold, wielki mistrz Ulrich von Jungingen, król Kazimierz Jagiellończyk, książę Albrecht, król Zygmunt I Stary; przedstawia miejsce, czas i cel powstania zakonu; wskazuje państwa, w których Krzyżacy założyli swoje siedziby; ukazuje, jak przebiegała chrystianizacja w Prusach; wyjaśnia, dlaczego Krzyżacy przenieśli swą siedzibę do Malborka, przedstawia okoliczności opanowania Pomorza Gdańskiego; wymienia postanowienia pokoju wieczystego w Kaliszu w 1343 roku, I i II pokoju toruńskiego; ukazuje konflikt polsko-krzyżacki za panowania Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka. Ponadto w trakcie realizacji lekcji uczeń będzie doskonalił: planowanie i organizację pracy w zespole; umiejętność korzystania z materiału filmowego jako źródła informacji; umiejętność przygotowania prezentacji w formie średniowiecznej kroniki. Metody i formy pracy: praca w grupach zadaniowych; metoda dramowa-pisarska: kronika; praca z materiałem filmowym, źródłami ikonograficznymi, tekstem podręcznika. Środki dydaktyczne: film edukacyjny Państwo krzyżackie od powstania zakonu do sekularyzacji; Historia. Starożytność i średniowiecze. Podręcznik dla gimnazjum kl. I; Historia. Starożytność i średniowiecze. Zeszyt ćwiczeń dla gimnazjum klasa I; Załączniki: Instrukcje i karty pracy dla grup. Przebieg lekcji Wprowadzenie: Nauczyciel przedstawia cel zajęć. Pokrótce nawiązuje do lekcji, podczas których uczniowie spotkali się z tematyką zakonu krzyżackiego. Uczniowie dobierają się w 5-osobowe zespoły. Każdy zespół otrzymuje instrukcję (z określeniem zasad i zadań do wykonania) oraz kartę pracy. Czas trwania: 10 min Lekcja właściwa Nauczyciel prosi uczniów, by wykonali zadanie, rozpoczynając od przeczytania instrukcji i obejrzenia filmu Państwo krzyżackie od powstania zakonu do sekularyzacji. Nauczyciel kontroluje prace zespołów. W razie problemów służy pomocą. Po upływie wyznaczonego czasu następuje prezentacja grup. Czas trwania: 25 min (15 min praca w grupie, 10 min prezentacja) Zakończenie podsumowanie Czas trwania: 10 min Nauczyciel, odwołując się do ostatnich kadrów filmu, krótko omawia znaczenie hołdu pruskiego w zakończeniu konfliktu polsko krzyżackiego. Podsumowanie pracy grup ocena aktywności. Grupa I Uczniowie, wykorzystując film, piszą kronikę, w której przedstawiają miejsce, czas i cel powstania zakonu, zajęcia zakonników oraz wymagania co do zasad postępowania. Materiały dla grupy: Instrukcja i karta pracy INSTRUKCJA DLA GRUPY I Wybierzcie lidera, sekretarza i sprawozdawcę. Lider kieruje pracą grupy, sekretarz notuje pomysły, sprawozdawca prezentuje całej klasie efekty pracy grupy. Obejrzyjcie w skupieniu film Państwo krzyżackie od powstania zakonu do sekularyzacji. Przyjrzyjcie się uważnie pierwszym ujęciom filmowym, które dotyczą powstania zakonu. Zwróćcie uwagę na miejsce powstania zakonu, zajęcia zakonników oraz wymagania co do zasad postępowania. Na podstawie filmu wykonajcie polecenia zawarte w karcie pracy. Czas pracy: 15 min KARTA PRACY NR 1 Wyobraźcie sobie, że jesteście XII-wiecznymi kronikarzami-podróżnikami. Jest rok 91. Przybyliście do Akki. Utrudzeni podróżą nocujecie w murach zakonu szpitalników. Napiszcie krótki fragment kroniki poświęconej pobytowi u zakonników. W swej kronice uwzględnijcie: miejsce i rok powstania zakonu szpitalników; cel powstania zakonu; wymagania stawiane braciom zakonnym. Ponadto: waszą wypowiedź sporządźcie w formie średniowiecznej kroniki; nadajcie waszej kronice (relacji) tytuł. Powodzenia! Grupa II Uczniowie w oparciu o film piszą kronikę, w której wymieniają państwa europejskie, w których Krzyżacy zakładali swoje siedziby, wyjaśniają, w jakich okolicznościach doszło do sprowadzenia Krzyżaków na ziemie polskie, przedstawiają, jakie były początki państwa krzyżackiego w Prusach. Materiały dla grupy: Instrukcja i karta pracy Grupa III Uczniowie w oparciu o film piszą kronikę, w której wyjaśniają, dlaczego Krzyżacy przenieśli stolicę państwa krzyżackiego do Malborka, w jaki sposób opanowali Pomorze Gdańskie oraz wymieniają postanowienia pokoju wieczystego w Kaliszu. Materiały dla grupy: Instrukcja i karta pracy Grupa IV Uczniowie w oparciu o film piszą kronikę, w której przedstawiają: przyczyny konfliktu polsko-krzyżackiego za panowania Władysława Jagiełły, omawiają znaczenie zwycięstwa pod Grunwaldem i postanowienia I pokoju toruńskiego. Materiały dla grupy: Instrukcja i karta pracy Grupa V Uczniowie w oparciu o film piszą kronikę, w której wymieniają przyczyny wybuchu wojny trzynastoletniej i postanowienia II pokoju toruńskiego. Materiały dla grupy: Instrukcja i karta pracy 26 27

16 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE historia INSTRUKCJA DLA GRUPY II Wybierzcie lidera, sekretarza i sprawozdawcę. Lider kieruje pracą grupy, sekretarz notuje pomysły, sprawozdawca prezentuje całej klasie efekty pracy grupy. Obejrzyjcie w skupieniu film Państwo krzyżackie od powstania zakonu do sekularyzacji. Przyjrzyjcie się uważnie ujęciom filmowym, które dotyczą rozprzestrzeniania się zakonu w Europie. Zwróćcie uwagę na sceny dotyczące sprowadzenia Krzyżaków do Polski i podboju Prus. Na podstawie filmu wykonajcie polecenia zawarte w karcie pracy. Czas pracy: 15 min KARTA PRACY NR 2 Wyobraźcie sobie, że jesteście XIII-wiecznymi kronikarzami-podróżnikami. Jest rok Przebywacie na terenie Prus i przyglądacie się walkom zakonu krzyżackiego z poganami. Napiszcie krótki fragment kroniki poświęconej wydarzeniom w Prusach. W swej kronice uwzględnijcie: państwa europejskie, w których Krzyżacy założyli swoje siedziby; okoliczności sprowadzenia zakonu na ziemie polskie; przebieg chrystianizacji w Prusach. Ponadto: waszą wypowiedź sporządźcie w formie średniowiecznej kroniki; nadajcie waszej kronice (relacji) tytuł. Powodzenia! INSTRUKCJA DLA GRUPY III Wybierzcie lidera, sekretarza i sprawozdawcę. Lider kieruje pracą grupy, sekretarz notuje pomysły, sprawozdawca prezentuje całej klasie efekty pracy grupy. Obejrzyjcie w skupieniu film Państwo krzyżackie od powstania zakonu do sekularyzacji. Przyjrzyjcie się uważnie ujęciom filmowym, które dotyczą twierdzy krzyżackiej w Malborku, opanowania Pomorza Gdańskiego i pokoju wieczystego zawartego w Kaliszu w 1343 roku. Na podstawie filmu wykonajcie polecenia zawarte w karcie pracy. Czas pracy: 15 min KARTA PRACY NR 3 Wyobraźcie sobie, że jesteście XIV-wiecznymi kronikarzami, mieszkańcami Pomorza Gdańskiego. Przyglądacie się działaniom Krzyżaków. Napiszcie krótki fragment kroniki poświęconej wydarzeniom rozgrywającym się na terenie Pomorza Gdańskiego. W swej kronice uwzględnijcie: przeniesienie siedziby zakonu do Malborka; opanowania przez zakon Pomorza Gdańskiego; postanowienia pokoju wieczystego w Kaliszu w 1343 roku. Ponadto: waszą wypowiedź sporządźcie w formie średniowiecznej kroniki; nadajcie waszej kronice (relacji) tytuł. INSTRUKCJA DLA GRUPY IV Wybierzcie lidera, sekretarza i sprawozdawcę. Lider kieruje pracą grupy, sekretarz notuje pomysły, sprawozdawca prezentuje całej klasie efekty pracy grupy. Obejrzyjcie w skupieniu film Państwo krzyżackie od powstania zakonu do sekularyzacji. Przyjrzyjcie się uważnie ujęciom filmowym, które dotyczą konfliktu polsko-krzyżackiego za życia Władysława Jagiełły, bitwy pod Grunwaldem i postanowieniom I pokoju toruńskiego z 14 roku. Na podstawie filmu wykonajcie polecenia zawarte w karcie pracy. Czas pracy: 15 min KARTA PRACY NR IV Wyobraźcie sobie, że jesteście XV-wiecznymi kronikarzami. Przyglądacie się przygotowaniom do wojny z Krzyżakami. Jesteście również świadkami wielkiej średniowiecznej bitwy. Napiszcie krótki fragment kroniki poświęconej tym wydarzeniom. W swej kronice uwzględnijcie: przyczyny konfliktu polsko-krzyżackiego za panowania Władysława Jagiełły; znaczenie zwycięstwa grunwaldzkiego; postanowienia I pokoju toruńskiego z 14 roku. Ponadto: waszą wypowiedź sporządźcie w formie średniowiecznej kroniki; nadajcie waszej kronice (relacji) tytuł. Powodzenia! INSTRUKCJA DLA GRUPY V Wybierzcie lidera, sekretarza i sprawozdawcę. Lider kieruje pracą grupy, sekretarz notuje pomysły, sprawozdawca prezentuje całej klasie efekty pracy grupy. Obejrzyjcie w skupieniu film Państwo krzyżackie od powstania zakonu do sekularyzacji. Przyjrzyjcie się uważnie ujęciom filmowym, które dotyczą wybuchu wojny trzynastoletniej i postanowień II pokoju toruńskiego z 1466 roku. Na podstawie filmu wykonajcie polecenia zawarte w karcie pracy. Czas pracy: 15 min KARTA PRACY NR 5 Wyobraźcie sobie, że jesteście XV-wiecznymi kronikarzami. Przebywacie w Toruniu i jesteście świadkami podpisania pokoju z Krzyżakami. Napiszcie krótki fragment kroniki poświęconej tym wydarzeniom. W swej kronice uwzględnijcie: przyczyny wybuchu wojny trzynastoletniej w 1454 roku; postanowienia II pokoju toruńskiego 1466 roku. Ponadto: waszą wypowiedź sporządźcie w formie średniowiecznej kroniki; nadajcie waszej kronice (relacji) tytuł. Powodzenia! Powodzenia! 28 29

17 Konflikty społeczne Maria Wesołowska-Starnawska Witold Starnawski LEKCJA A Temat jednostki lekcyjnej: Konflikty społeczne. Źródła: Jest to temat przekrojowy; podręcznik Bliżej świata (Wydawnictwo Szkolne PWN), 3. Współpraca i konflikty w grupie (str ), 14. Systemy autorytarne i totalitarne wczoraj i dziś (str ), 24. Prawa i obowiązki obywatelskie (str. 7 9), Partie, stowarzyszenia i związki zawodowe (str ). Cele edukacyjne Po zakończonej lekcji uczeń powinien: wyjaśnić, co to jest konflikt społeczny; przedstawić podstawowe metody rozwiązywania takich konfliktów; wskazać uwarunkowania i przeszkody w rozwiązywaniu konfliktów w systemie autorytarnym i totalitarnym. Ważne pojęcia i problemy: metody rozwiązywania konfliktów społecznych: negocjacje, mediacje, arbitraż, proces sądowy, głosowanie; system autorytarny i totalitarny, prawa człowieka. Metody i formy pracy: gra symulacyjna; drama. Środki dydaktyczne: film dotyczący powstania Solidarności ze strony IPN ( Przebieg lekcji czas 45 min. 1. Przedstawienie metod rozwiązywania konfliktów społecznych: negocjacje, mediacje, arbitraż, proces sądowy, głosowanie. 2. Gra symulacyjna PROTEST a. Opis gry MATERIAŁY DYDAKTYCZNE wos Autorzy podręcznika do wiedzy o społeczeństwie Bliżej świata GRA SYMULACYJNA (z elementami dramy) uczestnicy (uczniowie) nie wiedzą, że chodzi o symulację rzeczywistej sytuacji. Dopiero na końcu dowiadują się, JAK NAPRAWDĘ zakończyło się wydarzenie, w którym brali udział (dlatego opis sytuacji konfliktowej musi być nieco zmieniony w stosunku do prawdziwego rozwoju wypadków). Chodzi o symulację strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 roku, który doprowadził do powstania Solidarności. Nauczyciel nie powinien żadnymi sugestiami zdradzić, że wie o związku gry z rzeczywistym wydarzeniem. Taka kolejność ma również walor dydaktyczny. Sprawi ona, że uczestnictwo w zajęciach będzie ciekawsze (będą one miały drugie dno ). Gdyby zbyt wcześnie doszło do rozszyfrowania trzeba zmienić strategię i zasady gry. Jeśli uczniowie rozpoznają, że chodzi o strajk Solidarności w Gdańsku, należy im wyjaśnić, że chodzi o pokazanie sytuacji alternatywnych, a więc przedstawienie (techniką dramy), CO BY SIĘ STAŁO, GDYBY np. ÖÖ doszło do rozwiązania siłowego (ze strony władzy lub obcego mocarstwa); ÖÖ strajk załamałby się, bo dyrekcja i władze przekupiłyby przywódców (lub większość strajkujących podwyżkami, przywilejami, obietnicą niekarania itp.). b. Opis sytuacji konfliktowej (Nauczyciel mówi na początku, nie zdradzając szczegółów, że opis ma drugie dno ). Kraj, w którym sprawowane są rządy autorytarne lub totalitarne, np. w Ameryce Południowej, w Azji LUB GDZIE INDZIEJ, duże miasto. W zakładzie państwowym produkującym sprzęt na potrzeby przemysłu zbrojeniowego wybucha konflikt między pracownikami a dyrekcją z powodu zmniejszenia pensji, rzekomo ze względu na (światowy) kryzys ekonomiczny. Załoga wie, że to pretekst i że w rzeczywistości chodzi o uległość dyrekcji wobec skorumpowanej władzy pieniądze są potrzebne na pokrycie długów decydentów. Część pracowników chce strajku, ale inni boją się konfrontacji i chcą ustąpić. Spośród załogi wyłonieni zostają przywódcy, którzy przyjmują nieugiętą postawę. Dyrekcja ani władza nie zamierzają ustąpić i zaostrzają swoje stanowisko. Jeden z liderów protestów zostaje wyrzucony z pracy. Otwarty konflikt może wybuchnąć w każdej chwili. W zakładzie nie ma związków zawodowych, strajki są nielegalne. Protestujący, a zwłaszcza liderzy, wiedzą, że zostaną surowo ukarani za próbę zorganizowania strajku. Sytuację komplikuje fakt, że zakład (produkcja okołozbrojeniowa) znajduje się pod czujnym okiem obcego mocarstwa, które ma potężne wpływy w państwie, zaś baza wojskowa tego mocarstwa znajduje się w pobliżu. Do zakładu docierają wysłannicy innych przedsiębiorstw, gdzie sytuacja jest podobna, władza boi się rozszerzenia protestu na cały kraj. Protestujący zostają odcięci od świata, władze stawiają wojsko i policję w stan gotowości. Wokół zakładu zbierają się dziennikarze (zagraniczni w kraju nie ma wolności słowa). c. Strony/aktorzy konfliktu załoga: osoby nastawione bojowo, ulegle oraz niezdecydowane; liderzy protestujących; dyrekcja; przedstawiciele: policji, wojska, władzy centralnej, obcego mocarstwa; dziennikarze. d. Przebieg gry Etap I Przydzielenie zadań uczniom: utworzone zostają dwa zespoły są to liderzy protestujących (mogą wśród nich być również wtyczki dyrekcji, szpiedzy czy prowokatorzy). Ich zadaniem jest rozwiązać konflikt i przedstawić scenariusz w formie dramy (trzeba się liczyć z tym, że nie zawsze wiadomo, jak potoczą się wydarzenia, jak zareagują strony konfliktu). ÖÖ Grupa A przygotowuje rozwiązanie metodą siłową, zaostrzenia konfliktu (z obydwu stron) kto zwycięży: protestujący czy władza? ÖÖ Grupa B próbuje rozwiązać konflikt metodami niesiłowymi należy zastanowić się, jakie metody można tu zastosować (rozmowy, kompromis, arbitraż), nie mogą to być zbyt proste i naiwne rozwiązania, które są sprzeczne z opisanymi okolicznościami, w stylu wszyscy się pogodzili, każdy trochę ustąpił itp. obserwatorzy (inni uczniowie i nauczyciel) mają za zadanie utrudniać wcielenie w życie tych zbyt łatwych rozwiązań, przypominając o randze okoliczności. Etap II grupa A i B przedstawiają grę sytuacyjną dramę. Reszta klasy ocenia, które rozwiązania są bardziej realistyczne i dopasowane do okoliczności. Etap III Cała klasa ocenia, jakie są skutki, plusy i minusy rozwiązania A oraz rozwiązania B. Etap IV Nauczyciel ujawnia, że okoliczności gry były symulacją strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 roku wolne wnioski, refleksje. Etap V Uczniowie oglądają krótki film dotyczący powstania Solidarności, np. zamieszczony na stronie IPN ( 3. Opracowanie zasad rozwiązywania konfliktów co należy zmienić, aby nie dochodziło do narastania konfliktów społecznych, jakie podjąć sposoby działania, przeciwdziałania, i rozwiązywania nadchodzących konfliktów. Zadanie domowe 1. Jak mogłyby potoczyć się wydarzenia, gdyby nastąpiło rozwiązanie siłowe i nie doszłoby do powstania Solidarności napisać scenariusz wydarzeń. 2. Proszę podać ze współczesnego życia społecznego przykłady konfliktów rozwiązywanych metodą: negocjacji, mediacji, arbitrażu, procesu sądowego, głosowania

18 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE wos LEKCJA B Temat jednostki lekcyjnej: Konflikty grupowe i sposoby ich rozwiązywania. Źródła: Podręcznik Bliżej świata (Wydawnictwo Szkolne PWN), 3. Współpraca i konflikty w grupie (str ) Cele edukacyjne Po zakończonej lekcji uczeń powinien: podać definicję konfliktu; odróżnić jego typy; przedstawić czynniki wzmacniające konflikt; przedstawić czynniki sprzyjające rozwiązywaniu konfliktów interpersonalnych i grupowych. Ważne pojęcia i problemy: definicja słowa konflikt ; typy konfliktów ze względu na: ÖÖ uczestniczące strony: interpersonalne (międzyosobowe), grupowe (wewnątrzgrupowe, międzygrupowe), rodzinne, etniczne, narodowe, międzynarodowe; ÖÖ charakter: pokoleniowe, społeczne, ekonomiczne, polityczne, militarne (zbrojne), kulturowe, dotyczące wartości (religijne); ÖÖ wpływ, jaki wywierają na uczestników: destrukcyjne (niszczące), konstruktywne (budujące więź); przyczyny konfliktów; narastanie konfliktu; czynniki wzmacniające konflikt, czynniki osłabiające konflikt, nieuchronność konfliktów; konflikty twórcze. Metody i formy pracy: wykład, dyskusja, prezentacja i analiza filmu, drama. Środki dydaktyczne: film Konflikty. Przebieg lekcji czas 45 min. 1. Wprowadzenie do tematu. Uczniowie mówią, jak rozumieją słowo konflikt, wymieniają przykłady i typy konfliktów. Nauczyciel podaje definicję konfliktu. (5 min) 2. Projekcja filmu Konflikty 8 min. 3. Analiza filmu STOP-KLATKA Uczniowie po raz drugi oglądają film i analizują jego treść pod kątem rozwiązywania konfliktów. W trakcie oglądania mówią STOP w momentach kluczowych dla powstawania konfliktu, np. kiedy pojawia się coś negatywnego, co należałoby zmienić ( poprawić film, aby dojść do rozwiązania problemu lub ustrzec się przed jego zaostrzeniem) 10 min. (Nie trzeba oglądać całego filmu, wystarczą wybrane fragmenty). 4. SCENKA DRAMA Klasa wybiera jeden z konfliktów przedstawionych w filmie (Piotrek ojciec Piotrka, Magda jej matka, grupa rówieśników). Podział na trzy grupy. Po wstępnej analizie (przyczyny i fazy) każda z grup pokazuje możliwy przebieg konfliktu w zależności od nastawienia uczestników (uczniowie wskazują, jak konflikt może się rozwijać w różnych kierunkach zaostrzenia, wygaszenia, rozwiązania itp.): I grupa niechęć do przeciwnika, zaostrzenie konfliktu 3 min; II grupa obojętność wobec przeciwnika, wygaszenie konfliktu (omijanie, unikanie za wszelką cenę, przesunięcie w czasie ) 3 min; III grupa tolerancja, chęć porozumienia się rozwiązanie konfliktu (tu mogą być również pułapki polegające np. na zbytniej uległości, nadmiernej kompromisowości lub powierzchownej, grzecznościowej życzliwości) 3 min. 5. Podsumowanie, wnioski Wskazanie ogólnych zasad zaostrzania konfliktów (niechęć, podejrzliwość, nieustępliwość, nieprzyjmowanie cudzych argumentów, rozszerzanie obszarów konfliktu, stosowanie niedomówień, obraźliwych zwrotów itp.) oraz rozwiązywania ich (umiejętność słuchania, opanowanie uczuć, wyzbycie się negatywnych emocji, przedstawienie propozycji rozwiązania konfliktu). 6. KONFLIKTY SZKOLNE wstęp do zadania domowego Uczniowie określają (wypisują na kartkach, potem na tablicy) najbardziej konfliktogenne obszary dotyczące życia szkolnego lub pozaszkolnego (wśród rówieśników) oraz życia rodzinnego. Zadanie domowe Wykorzystać spis konfliktogennych obszarów (patrz wyżej punkt 6. przebiegu lekcji), wybrać jeden konflikt, opisać jego przyczyny, skutki, sposoby rozwiązania (w kategoriach ogólnych, bez nazwisk itp.) lub zadanie 5. ze str. 24 w podręczniku. LEKCJA C Temat jednostki lekcyjnej: Konflikty polityczne i zbrojne we współczesnym świecie. Źródła: Podręcznik Bliżej świata (Wydawnictwo Szkolne PWN), 38. Konflikty i zagrożenia we współczesnym świecie (str ), opowiadanie A. Pilipiuka Trzysta milionów Murzynów z maczetami (str. 190) oraz ćwiczenia i zadania (str. 191). Cele edukacyjne Po zakończonej lekcji uczeń powinien: wskazać najważniejsze konflikty zbrojne i polityczne we współczesnym świecie; ogólnie zaprezentować strony i przedmiot tych konfliktów; wskazać na mapie państwa uwikłane we współczesne konflikty zbrojne; określić główne przyczyny powstawania konfliktów politycznych i zbrojnych; przedstawić skutki konfliktów (społeczne, ekonomiczne, indywidualne, międzynarodowe); ocenić skuteczność rozwiązania danego konfliktu na konkretnym przykładzie omawianym na lekcji. Ważne pojęcia i problemy: konflikty występujące we współczesnym świecie: Bliski Wschód, Europa, Daleki Wschód, Kaukaz, Afryka; źródła konfliktów: czynniki etniczne, polityczne, religijne, niepodległościowe; skutki konfliktów. Metody i formy pracy: quiz; praca w grupach. Środki dydaktyczne: materiały prasowe (fotografie, publikacje na temat konfliktów); fragmenty filmów (np. z wiadomości telewizyjnych); źródła internetowe; podręcznik; mapa polityczna świata; encyklopedia multimedialna. Przebieg lekcji czas 45 min A. Przygotowanie do lekcji 1. Na lekcji poprzedzającej realizację tematu klasę należy podzielić na 5 grup. Członkowie każdej z grup są ekspertami od konfliktów z danego regionu: a. Bliski Wschód, b. Europa, c. Azja, d. Kaukaz, e. Afryka. 2. Uczniowie w domu zapoznają się z najważniejszymi konfliktami zbrojnymi i politycznymi na świecie. Mogą skorzystać z podręcznika, str. 186 (mapa) i 187 (opis konfliktów), ale wskazane jest poszerzenie wiedzy na ten temat, np. wyszukanie stosownych informacji w Internecie. (Przygotowanie to powinno być zadaniem domowym podanym na lekcji poprzedzającej realizację tematu). 3. Każda z grup ma za zadanie przygotować po 5 pytań na temat konfliktów w danym rejonie. W pytaniach mogą być wykorzystane fragmenty filmu bądź wiadomości z prasy lub Internetu. Pytania powinny mieć podobny stopień trudności we wszystkich grupach. Przed lekcją weryfikuje to nauczyciel. B. Właściwy przebieg lekcji w klasie 4. Nauczyciel wprowadza w temat. Krótko charakteryzuje źródła współczesnych konfliktów zbrojnych i politycznych oraz ich rodzaje. 5. Przedstawiciel każdej z grup zadaje pytania, uczestnicy/członkowie pozostałych czterech grup odpowiadają. Po zadaniu pytania grupa naradza się i zapisuje odpowiedź na kartce (pytania powinny mieć proste odpowiedzi, np. nazwa kraju, uczestnicy konfliktu, określona data; można również pytać, czy wypowiedziane zdanie to prawda czy fałsz ). Zwycięża ta grupa, która otrzyma największą liczbę punktów. Zadanie domowe Na przykładzie konfliktu zbrojnego toczącego się we współczesnej Afryce podaj propozycje różnych działań, które mogłyby doprowadzić do jego rozwiązania. Która z propozycji wydaje ci się najlepsza? Uzasadnij swoje stanowisko. (Warto zwrócić uwagę na konsekwencje wyboru drogi siłowej i niesiłowej)

19 GEOGRAFIA Temat: Teoria płyt litosfery Maria Kucharska Cele lekcji Uczeń: wyjaśnia, dlaczego informacje o budowie wnętrza Ziemi można obecnie zdobywać tylko metodami pośrednimi; wymienia sfery wydzielone we wnętrzu Ziemi; opisuje ruchy magmy zachodzące we wnętrzu Ziemi; wymienia nazwy sześciu głównych płyt litosfery; wyjaśnia przyczyny ruchu płyt litosfery; opisuje procesy zachodzące na granicach płyt litosfery. Metody i formy pracy: obserwacja pośrednia; pogadanka; ćwiczenia. Środki dydaktyczne: film Tektonika płyt litosfery; Atlas geograficzny gimnazjum, wydawnictwo Demart/Wydawnictwo Szkolne PWN; podręcznik Świat bez tajemnic, Wydawnictwo Szkolne PWN. Przebieg lekcji Część organizacyjna: 1. Podanie tematu lekcji i omówienie organizacji zajęć. Oglądanie filmu jest podzielone na cztery części odpowiadające kolejnym numerom (1 4) podanym w toku lekcji. Przed wyświetleniem każdej części filmu podajemy uczniom szczegółowe polecenie dotyczące obserwacji. Po projekcji każdej z części filmu uczniowie uzupełniają odpowiednią część karty pracy. 2. Rozdanie kart pracy. Wprowadzenie nowych treści: FILMY Rzeźba terenu na mapach Teoria płyt litosfery Trzęsienia Ziemi Rzeźbotwórcza działalność rzek Rzeźbotwórcza dzialalność morza Rzeźbotwórcza działalność wiatru Rodzaje skał występujących w przyrodzie 1. Budowa wnętrza Ziemi. Polecenie dla uczniów: Zwróć uwagę na metody badań wnętrza Ziemi i nazwy warstw, z których składa się kula ziemska. Projekcja pierwszej części filmu. Wypełnienie części karty pracy oznaczonej nr Płyty litosfery. Polecenie dla uczniów: Zwróć uwagę na przyczynę przemieszczania się magmy w płaszczu Ziemi, podział litosfery na płyty, ciągłą wędrówkę kontynentów. Projekcja drugiej części filmu. Wypełnienie części karty pracy oznaczonej nr Procesy zachodzące na granicach płyt litosfery. Polecenie dla uczniów: Zaobserwuj warunki, które muszą zaistnieć w płaszczu Ziemi, aby płyty litosfery oddalały się od siebie oraz warunki niezbędne do zbliżania się do siebie płyt litosfery. Projekcja trzeciej części filmu. Wypełnienie części karty pracy oznaczonej nr Ruchy górotwórcze. Polecenie dla uczniów: Zwróć uwagę na obszary, na których mogą zachodzić ruchy górotwórcze. Projekcja czwartej części filmu. Wypełnienie części karty pracy oznaczonej nr 4. Synteza lekcji: 1. Sprawdzenie zrozumienia przyczyn ruchu płyt litosfery i procesów zachodzących na granicach płyt litosfery. Wypełnienie części karty pracy oznaczonej nr 5. Poprawne odpowiedzi: A c,a,d,b; B b,d,a,c; C d,a,c,b. Analiza błędów popełnionych przez uczniów. 2. Ocena pracy uczniów

20 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE geografia KARTA PRACY UCZNIA 4. Ruchy górotwórcze Uzupełnij luki występujące w tekście zadań zamieszczonych w punktach a. b. c. d. 2. Budowa wnętrza Ziemi Badanie wnętrza Ziemi nie może odbywać się za pomocą głębokich wierceń ze względu na bardzo... temperaturę panującą w głębi Ziemi. Informacje o budowie wnętrza kuli ziemskiej uzyskujemy, badając prędkość rozchodzenia się fal... powstających podczas... lub wybuchów wulkanów. Wnętrze Ziemi nie jest jednorodne, o czym świadczy... prędkość rozchodzenia się fal sejsmicznych. Kula ziemska składa się z trzech koncentrycznie ułożonych warstw nazywanych... Najbardziej zewnętrzną sferą jest... Pod nią zalega... otaczający najgłębiej położone... Ziemi. W obrębie skorupy ziemskiej wyróżnia się grubą skorupę... i cieńszą od niej skorupę... Skorupę ziemską, wraz z górną częścią płaszcza Ziemi nazywamy... ponieważ jest sztywna, czyli lita. Wymienione niżej pojęcia uporządkuj w kolejności od najbardziej szczegółowego do najbardziej ogólnego: skorupa ziemska, litosfera, skorupa kontynentalna Płyty litosfery a. W płaszczu i... Ziemi, na skutek bardzo wysokiej temperatury, skały mają postać płynnego stopu nazywanego... (podręcznik Świat bez tajemnic, str. 141). b. Ciepło wnętrza Ziemi powoduje przemieszczanie się magmy, czyli prądy..., które doprowadziły do... litosfery na kilkanaście płyt. c. W miejscu, gdzie prąd konwekcyjny pionowo przesuwa... w górę, dociera ona do podstawy sztywnej litosfery i rozpływa poziomo na boki. Podgrzana przez magmę... jest rozciągana na boki, w dwóch przeciwnych kierunkach, co powoduje jej pęknięcie i podział na płyty. d. Wpisz poniżej nazwy sześciu wielkich płyt litosfery, wydzielanych na Ziemi (podręcznik Świat bez tajemnic, ryc.2, str.141): e. f. Prądy... powodują stałe... płyt litosfery, które odsuwają się od siebie lub nasuwają jedna na drugą, co jest przyczyną ciągłej... kontynentów. Na podstawie map zamieszczonych w atlasie (str. 21) wpisz poniżej nazwę: jednego wielkiego kontynentu, który istniał ok. 300 mln lat temu:... kontynentu, na którym był położony obszar współczesnej Europy ok. 200 mln lat temu:... a. W strefach wsuwania się ciężkich płyt obejmujących dno... pod lżejsze płyty zalegające pod kontynentami dochodzi do sfałdowania i wypiętrzenia warstw skalnych, co nazywamy ruchami... b. Procesy górotwórcze zachodzą także w strefach zbliżania się do siebie dwóch płyt o podobnym ciężarze, zalegających pod kontynentami. Dochodzi wtedy do ich kolizji oraz... i... warstw skalnych znajdujących się między tymi płytami. c. Przykładem łańcucha górskiego, który powstał w wyniku wsuwania się płyty Nazca pod płytę... są Andy, a przykładem łańcucha, który powstał w wyniku kolizji płyty... z płytą euroazjatycką są Zamieszczone niżej kolejne etapy procesów przedstawione w p. A, B i C uporządkuj w kolejności od najstarszego do najmłodszego, wpisując literę w odpowiednie miejsce schematu. A. W strefie odsuwania się od siebie płyt litosfery a. stopniowe rozrywanie litosfery i powstanie szczeliny b. zastyganie (krzepnięcie) materii skalnej na krawędziach szczeliny i powstanie grzbietu śródoceanicznego c. prąd konwekcyjny skierowany z wnętrza Ziemi w kierunku litosfery d. wypełnianie szczeliny materią wnętrza Ziemi B. W strefie nasuwania się płyty zalegającej pod kontynentem na płytę obejmującą dno oceaniczne a. wciąganie płyty obejmującej dno oceaniczne pod blok kontynentalny b. ochłodzenie magmy przemieszczającej się poziomo u podstawy litosfery c. powstanie rowu oceanicznego d. powstanie prądu konwekcyjnego skierowanego w głąb Ziemi 3. a. b. c. d. e. Procesy zachodzące na granicach płyt litosfery Płyty litosfery położone pod... są lżejsze niż płyty obejmujące dno oceaniczne. W miejscu, gdzie wstępujący prąd... rozrywa litosferę płyty... od siebie i powstaje szczelina, którą materia wnętrza Ziemi wydostaje się na powierzchnię. W dnie oceanu tworzą się wtedy rozległe, wydłużone wzniesienia nazywane... Na mapie fizycznej świata (atlas str ) odszukaj grzbiety śródoceaniczne i poniżej wpisz nazwy czterech z nich: W miejscu, gdzie prąd... przemieszcza się pionowo w głąb Ziemi, płyty litosfery... jedna na drugą. Gdy ciężka płyta obejmująca dno oceaniczne wsuwa się pod lżejszą płytę zajętą przez kontynent, w dnie oceanu powstaje podłużne zagłębienie nazywane... Na mapie świata (atlas str ), odszukaj rowy oceaniczne i poniżej wpisz nazwy czterech z nich: C. W strefie kolizji dwóch płyt litosfery położonych pod kontynentami a. powolne zbliżanie się do siebie dwóch płyt litosfery o podobnym ciężarze b. wypiętrzenie sfałdowanych warstw skalnych c. sfałdowanie warstw skalnych znajdujących się między zbliżającymi się do siebie płytami litosfery d. poziomy prąd konwekcyjny przebiegający w płaszczu Ziemi, wzdłuż podstawy litosfery 36 37