Podstawowe konwencje Okna. W programie SPSS for Windows funkcjonuje dziewięć typów okien(rys. 2.1):

Transkrypt

1 Podstawowe konwencje SPSS jest typowym programem pracującym pod kontrolą środowiska Windows, zatem po menu i oknach dialogowych możemy poruszać się korzystając z myszy lub klawiatury. Najczęściej, a w szczególności w początkowym okresie użytkowania programu, korzysta się z myszy i taki sposób obsługi programu będzie opisany poniżej Okna W programie SPSS for Windows funkcjonuje dziewięć typów okien(rys. 2.1): Okno edytora danych służy do pracy na zbiorze danych. Okno edytora raportów umieszczane są w nim wyniki i komunikaty programu w postaci obiektów tabelarycznych, graficznych i tekstowych; każdy z tych obiektów ma własne okno edycyjne, są to: Okno edytora wykresów interaktywnych; Okno edytora tabel przestawnych; Okno edytora tekstu; Okno edytora wykresów klasycznych. Okno raportów uproszczonych pozwala na przygotowanie raportów w formie roboczej(bardziej oszczędnej od strony graficznej), z tabelami w postaci tekstowej i wykresami w postaci rysunków. Okno edytora poleceń służy do przygotowywania i uruchamiania poleceń języka programowania SPSS(mogą w nim być umieszczane także odpowiedniki poleceń wydawanych przez użytkownika za pośrednictwem interfejsu graficznego). 13

2 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows Okno edytora skryptów pozwala na zaawansowaną edycję wyników analiz, automatyzację zadań związanych z tworzeniem raportów, dostosowywanie programu do potrzeb użytkownika, w tym także budowę własnych aplikacji na bazie pakietu SPSS. EDYTOR DANYCH EDYTOR WYKRESÓW INTERAKTYWNYCH EDYTOR RAPORTÓW EDYTOR TABEL PRZESTAWNYCH SPSS EDYTOR RAPORTÓW UPROSZCZONYCH EDYTOR TEKSTU EDYTOR POLECEŃ EDYTOR WYKRESÓW KLASYCZNYCH EDYTOR SKRYPTÓW Rysunek2.1.TypyokienwSPSSforWindows Po uruchomieniu programu na ekranie otwiera się okno edytora danych (w ustawieniach domyślnych programu możemy także wybrać otwieranie na początku sesji okna edytora poleceń). Jednocześnie możemy pracować z wieloma oknami edytorem raportów, edytorem poleceń i edytorem skryptów. Pomiędzy oknami można poruszać się za pomocą poleceń z menu Okno(lub przy użyciu paska zadań systemu Windows). W menu tym, oprócz poleceń określających układ okien na ekranie, znajduje się także lista otwartych okien. Aktywne okno jest zaznaczone na liście parafką. Możemy przejść do danego okna wybierając je z listy Rozwijane menu W każdym z okien programu dostępne jest rozwijane menu. Znajdują się w nim polecenia i opcje programu. Niektóre polecenia są dostępne tylko w oknach określonego typu i związane są ze specyfiką zadań danego okna programu. Rozwijane menu może być modyfikowane przez użytkownika po wybraniu z menu Narzędzia opcji Edytor menu. 14

3 Podstawowe konwencje Do rozwijanego menu przechodzimy klikając na nie myszą lub naciskając klawisz lewy Alt. Po menu poruszamy się, wybierając poszczególne opcje za pomocą myszy, bądź za pomocą klawiszy kursorów. Do wybranego polecenia możemy też szybko przejść, naciskając klawisz litery podkreślonej w jego nazwie Okna dialogowe Po wybraniu polecenia z menu, na ekranie zwykle pojawia się okno dialogowe. Standardowo okna dialogowe zawierają trzy podstawowe elementy(rys. 2.2): listę dostępnych zmiennych(lista źródłowa); listę zmiennych wybranych do analizy(lista docelowa); zestaw przycisków poleceń(np. OK, Wklej, Anuluj itp.). lista docelowa przycisk przenoszenia zmiennych lista źródłowa Rysunek 2.2. Przykład okna dialogowego Zmienne pomiędzy listami przenosimy zaznaczając je myszą i wciskając przycisk ze strzałką w odpowiednią stronę. Przyciski przenoszące zmienne znajdują się pomiędzy listą źródłową i listą docelową. Typowe przyciski poleceń to: OK, Zastosuj lub Dalej zaakceptowanie ustawionych w oknie dialogowym parametrów; Wklej umieszczenie w oknie edytora poleceń zestawu komend odpowiadających ustawieniom w oknie dialogowym; Resetuj powrót do ustawień początkowych; Anuluj porzucenie zmian dokonanych w oknie dialogowym(identyczny wynik daje naciśnięcie klawisza Esc); Pomoc przywołanie pomocy kontekstowej. 15

4 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows W większości okien znajdują się także przyciski wywołujące kolejne okna dialogowe, które zwykle służą do ustawiania dodatkowych opcji i parametrów, np. określenie funkcji statystycznych jakie będą wyliczane. Niektóre parametry określamy zaznaczając je przez kliknięcie myszą, inne podajemy wpisując je w odpowiadające im pole tekstowe(np. rząd kwantyla, który ma zostać wyznaczony) lub wybieramy z rozwijanych list Pasek narzędzi W górnej części poszczególnych okien programu SPSS znajdują się paski narzędzi(rys. 2.3). Paski narzędzi umożliwiają szybki dostęp do wybranych opcji programu. Opcjom tym przypisane są przyciski(ikony). Jeżeli opcja jest niedostępna, to odpowiadający jej przycisk jest wyświetlany w szarym kolorze. Rysunek 2.3. Pasek narzędzi Paski narzędzi mogą być modyfikowane przez użytkownika po wybraniu z menu Widok opcji Paski narzędzi Pasek stanu Pasek stanu znajduje się w dolnej części głównych okien programu. Umieszczane są w nim informacje: o stanie programu(np. SPSS Procesor gotowy); o zaawansowaniu obecnie wykonywanego polecenia(np. numer aktualnie przetwarzanej obserwacji); czy analiza dotyczy tylko podgrupy obserwacji(filtr Wł.); o przypisaniu wag obserwacjom(waga Wł.); o rozdzieleniu zbioru danych na podzbiory, w oparciu o wartości którejś ze zmiennych(podzbiory Wł.). 16

5 Podstawowe konwencje 2.6. Pliki Z pakietem SPSS związanych jest dziewięć typów plików: zbiorydanychwformaciespssforwindows( *.sav); plikiraportów( *.spo); plikizprogramamiwjęzykupoleceńspss( *.sps); plikizprogramamiwjęzykuskryptowym( *.sbs); zbiorydanychwformaciespssfordos( *.sys); zbiory danych w formacie wykorzystywanym do przenoszenia danych z SPSS for Windows do SPSS na innych platformach systemowych, czyli tzw. pliki transportowe( *.por); pliki z przygotowanymi wzorami wykresów w formacie SPSS for Windows ( *.sgt); pliki z szablonami tabel wykorzystywanych w oknie edytora raportów SPSS ( *.tlo); plikizszablonamidlawykresówtworzonychwgraficeinterakcyjnej( *.clo). Plikitypu *.spsi *.sbstozbiorytekstowe,zktórymimożemypracowaćtakże za pomocą edytorów tekstu. Wyniki analiz mogą też być umieszczane w Oknie raportów uproszczonych. Wyniki takiesązapisywanewpostaciplikówtekstowychtypurtf( *.rtf). 17

6 18

7 Automatyzacja zadań Praca w trybie interakcyjnym(polecenie wynik, polecenie wynik itd.) nie jest jedynym sposobem pracy z programem. SPSS pozwala na automatyzację powtarzalnych zadań za pomocą języka poleceń i języka skryptowego. Język poleceń jest narzędziem umożliwiającym pracę w tzw. trybie wsadowym. W oknie Edytora poleceń przygotowujemy plik wsadowy zawierający zestaw poleceń dotyczących np. pliku z danymi, który ma być pobrany, transformacji danych i procedur analitycznych. Przygotowanie takiego zestawu poleceń pozwala na zautomatyzowanie powtarzalnych analiz. Plik wsadowy możemy wykorzystać za każdym razem, gdy chcemy powtórzyć analizę. Na przykład, przy okazji analiz sprzedaży w miesiącu styczniu możemy zbudować plik z poleceniami w języku poleceń. Tak przygotowany zestaw poleceń możemy następnie wykorzystać do tworzenia raportów ze sprzedaży w lutym, marcu itd. Drugim narzędziem pozwalającym na automatyzację zadań jest język skryptowy. Za pomocą języka skryptowego możemy zautomatyzować proces przygotowywania raportów od strony edycyjnej. Zestaw poleceń umożliwi nam automatyczne formatowanie tabel, wycinanie zbędnych części wyników, uwypuklanie elementów ważnych, czy automatyczną reorganizację raportu. Bardziej zawansowanym użytkownikom język skryptowy umożliwi komunikację z innymi aplikacjami pracującymi pod kontrolą systemu Windows(np. automatyczne przenoszenie wybranych fragmentów wyników do edytorów tekstu), czy też do budowy własnych aplikacji na bazie programu SPSS. Procedury przygotowane w języku poleceń i języku skryptowym można łączyć w jedną całość. Dzięki temu możemy stworzyć plik poleceń przeprowadzający analizę danych, a następnie formatujący raport z wynikami tej analizy do oczekiwanej przez nas postaci. 19

8 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows 3.1. Język poleceń Początkujący użytkownik programu SPSS najczęściej korzysta z interfejsu graficznego po wybraniu zmiennych do analizy i określeniu opcji klika przycisk OK i czeka na wynik. Przy częstym korzystaniu z pakietu SPSS, nieocenioną jego cechą staje się możliwość przygotowania kompletnego programu analizy w oknie edytora poleceń. Menu spełnia wtedy funkcje pomocnicze, pozwalając na szybki wybór opcji i zwalniając z konieczności zapamiętywania składni poleceń po zdefiniowaniu wszystkich opcji analizy zamiast przycisku OK wystarczy kliknąć przycisk Wklej i program dopisuje do okna edytora poleceń odpowiednie polecenie wraz z wybranymi opcjami. Polecenie takie można modyfikować i powielać, uzupełniać o polecenia przekształcające dane, wreszcie zapisać na dysku w postaci pliku tekstowego, do którego można wrócić w kolejnych sesjach SPSS. Każdą komendę lub ich grupę można zaznaczyć w oknie edytora poleceń jako blok i wykonać przez kliknięcie przycisku Uruchom lub wciśnięcie kombinacji klawiszy Ctrl+R. Przygotowywanie i uruchamianie programów w oknie edytora poleceń ma istotne zalety przy profesjonalnym wykorzystaniu pakietu SPSS, gdyż: umożliwia dokumentowanie wszystkich kroków analizy, a zwłaszcza wszystkich transformacji danych; pozwala na wykorzystanie gotowych programów lub ich fragmentów w przypadku wykonywania powtarzających się analiz; umożliwia wykorzystanie niektórych zaawansowanych transformacji i opcji procedur analitycznych, które nie są dostępne w menu programu; daje możliwość przygotowywania makrodefinicji; ułatwia przeprowadzenie niektórych operacji wymagających podania wielu parametrów(np. wczytywanie zbiorów ASCII, przygotowywanie opisu zmiennych i wartości, tworzenie i transformację zmiennych za pomocą poleceń COMPUTE, IF, COUNT, RECODE); jak wynika z doświadczenia istotnie przyspiesza pracę w przypadku wykonywania dobrze znanych analiz i transformacji; ułatwia organizację pracy zespołowej, np. przy czyszczeniu bazy danych, przygotowywaniu zmiennych syntetycznych, analizie; 20

9 Automatyzacja zadań ułatwia wymianę informacji i szkolenie dzięki możliwości przekazywania gotowych programów, co jest znacznie oszczędniejszą metodą, niż opis kolejności otwierania okien menu i wyboru opcji; program przygotowany w SPSS for Windows może być wykonany w zasadzie bez zmian w SPSS pracującym w innych systemach operacyjnych, jak np. UNIX, czy Mac. Jak widać, argumentów wynikających z praktyki za przygotowywaniem programów w oknie Edytora poleceń jest wiele. Najbardziej efektywnym stylem pracy wydaje się być umiejętne łączenie korzystania z menu programu z edytowaniem poleceń w oknie edytora poleceń. Wyłącznie z menu korzysta się zazwyczaj w przypadku wstępnych analiz eksploracyjnych, przeglądania danych, sprawdzania wyników transformacji itp. Łączenie wykorzystania okna poleceń i menu(do wklejania gotowych struktur poleceń z zakresu analizy statystycznej) daje najlepsze rezultaty przy opracowaniu programu analizy. Wykorzystanie głównie okna poleceń jest zalecane w przypadku przygotowywania programów transformacji danych. W czasie pracy w trybie interakcyjnym SPSS for Windows automatycznie tworzy programową wersję wszystkich wydawanych przez nas poleceń i zapisuje ją w zbiorze plik dziennika o domyślnej nazwie spss.jnl Język skryptowy Język skryptowy jest stosunkowo nowym narzędziem w obrębie pakietu SPSS for Windows, biorąc pod uwagę blisko czterdziestoletnią tradycję omawianego powyżej języka poleceń. Przy wykorzystaniu języka skryptowego możemy zautomatyzować szereg czynności związanych z formatowaniem raportów w oknie Edytora raportów oraz dostosowaniem wyglądu interfejsu pakietu SPSS do własnych potrzeb. Język skryptowy zbliżony jest do Visual Basic, dlatego osoby znające ten język programowania nie powinny mieć żadnych problemów z budowaniem skryptów w SPSS for Windows. 21

10 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows Rozpoczynając pracę z językiem skryptowym warto skorzystać z tzw. skryptów startowych. Są to załączone do pakietu SPSS i dokładnie opisane skrypty, przygotowane tak, by użytkownik mógł łatwo je zmodyfikować. Na bazie tych skryptów łatwo jest również prześledzić zasady dotyczące podstawowych zagadnień automatycznego formatowania raportów. Z czasem, nabywając doświadczenia, możemy pokusić się o pisanie własnych skryptów automatyzujących określone zadania. Automatyczne formatowanie raportów może się odbywać na dwa sposoby: za pomocą skryptów; za pomocą autoskryptów. Pierwsze z nich są wykonywane w wybranym przez użytkownika momencie. Skrypty takie uruchamiamy z menu Narzędzia, wybierając opcję Uruchom skrypt i podając ścieżkę dostępu do skryptu zapisanego w postaci pliku z rozszerzeniem *.sbs.naprzykład,abywykorzystaćskryptzmieniającykolorczcionki i szerokość kolumn w wybranej tabeli, należy zaznaczyć tabelę i uruchomić odpowiedni skrypt. Drugi rodzaj skryptów to skrypty tworzone po wybraniu opcji Edytuj autoskrypt z menu Narzędzia. Tak utworzony skrypt możemy ustawić jako uruchamiany automatycznie wybierając Opcje z menu Edycja i przechodząc w oknie dialogowym do zakładki Skrypty. Wybrany autoskrypt działa zawsze, gdy wykonujemy procedurę z nim powiązaną. Na przykład, jeśli dla tabel częstości mamy przygotowany autoskrypt zmieniający kolor czcionki i szerokość kolumn, to zawsze gdy będziemy tworzyć tabelę częstości autoskrypt zostanie uruchomiony i w tabeli zostaną automatycznie zmienione kolor czcionki oraz szerokość kolumn. 22

11 Podstawowe operacje na plikach danych Standardowo w menu edytora danych znajdują się następujące polecenia: Plik operacje na plikach danych, wczytywanie i zapisywanie danych; Edycja kopiowanie, wklejanie itp.; Widok zarządzanie paskami narzędzi i stanu; Dane operacje na danych; Przekształcenia operacje na zmiennych; Analiza analizy statystyczne i raportowanie; Wykresy tworzenie wykresów; Narzędzia informacje o zmiennych, konfigurowanie rozwijanego menu; Okno przechodzenie między oknami, zmiana atrybutów okien; Pomoc uzyskiwanie pomocy. W Edytorze danych SPSS można pracować podobnie jak w arkuszach kalkulacyjnych bezpośrednio usuwać, czy też wpisywać dane do komórek bazy danych. Tenstylpracyniejestjednakgodnypoleceniawprzypadkupracynadużychzbiorachdanych,gdyżdokonywanewtensposóbzmianyniesąwżaden sposób dokumentowane. Lepszym rozwiązaniem jest korzystanie z dostępnych w SPSS poleceń pozwalających na przekształcanie danych. Pracując w ten sposób, zawsze mamy możliwość prześledzenia historii zmian dokonywanych w bazie danych(śledząc komendy w oknie języka poleceń SPSS). Jeśli jednak zdecydujemy się na pracę z danymi poprzez bezpośrednie usuwanie, wycinanie i wklejanie komórek, warto wcześniej utworzyć kopię pliku z danymi. Ostrożności nigdy nie za wiele, dlatego w trakcie pracy z plikami danych należy zwracać szczególną uwagę na komunikaty programu z ostrzeżeniami dotyczącymi konsekwencji przeprowadzanych przez nas operacji. 23

12 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows 4.1. Struktura zbiorów danych Dane analizowane za pomocą pakietu SPSS for Windows zorganizowane są w zmienne i obserwacje. Zmienne są odpowiednikiem cechy statystycznej(np. wiek, płeć itp.) i ich własności są przedmiotem analiz wykonywanych za pomocą pakietu SPSS for Windows; każda obserwacja to pojedynczy badany obiekt (respondent, faktura, wynik eksperymentu, itp.). Struktura danych jest podobna do struktury danych arkuszy kalkulacyjnych(np. MS Excel, Lotus 1-2-3). Na zawartość edytora danych składają się dwa główne elementy: dane właściwe i dane słownikowe opisujące ich znaczenie, formaty prezentacji wartości itp. Definicje danych słownikowych dla zmiennych można ustawić przechodząc do zakładki Zmienne znajdującej się w lewym dolnym rogu okna Edytora danych lub wybierając z menu Widok opcję Zmienne(rys. 4.1). W zakładce Zmienne znajduje się tabelaryczny edytor definicji zmiennych. Liczba wierszy w edytorze odpowiada liczbie zmiennych w zbiorze danych. W kolumnach znajdują się definicje poszczególnych ustawień dla zmiennych: Nazwa nazwy zmiennych; Typ typ zmiennej(np. numeryczny, tekstowy, data); Szerokość liczba znaków dla zmiennej; Dziesiętne dopuszczalna liczba miejsc po przecinku; Etykieta długi opis zmiennej(np. Kraj odbiorcy ); Wartości etykiety dla wartości(np. 1 Polska ); Braki danych wartości, poprzez które określane są braki danych; Kolumny szerokość kolumny dla wybranej zmiennej w Edytorze danych; Wyrównanie sposób wyrównania wartości wyświetlanych w Edytorze danych (do prawej, do lewej, wyśrodkuj); Poziom poziom pomiaru zmiennej. Nazwy zmiennych mogą składać się maksymalnie z 64 znaków(dopiero od wersji 12 programu SPSS), mogą zawierać wszystkie znaki oprócz znaków specjalnych(np. )imusząrozpoczynaćsięodlitery.wzbiorzeniemogąwystępować zmienne o tych samych nazwach. 24

13 Podstawowe operacje na plikach danych zakładka zmienne, zawierająca definicje informacji słownikowych Rysunek 4.1. Okno edytora definicji zmiennych Jako nazw zmiennych nie można używać zastrzeżonych słów: ALL, AND, BY, EQ,GE,GT,LE,LT,NE,NOT,OR,TO,WITH.Dużeimałeliteryniesą rozróżniane w nazwach zmiennych, tzn. nazwy zmiennych nazwa1 i nazwa1 są dla SPSS identyczne. Nazwy zmiennych nie mogą kończyć się kropką. W SPSS for Windows można definiować zmienne różnego typu: Numeryczny sątoliczby,np lub znakoddzielającyczęść dziesiętną zależy od konfiguracji systemu Windows; Przecinkowy są to liczby w formacie numerycznym, w którym przecinkami oddzielone są kolejne potęgi tysiąca, a kropka oddziela części dziesiętne, np lub 1,000,000.15; Z kropką części dziesiętne zapisywane są po przecinku, a tysiące po kropce, np. 100,86 lub ,15; Notacjanaukowa liczbywpostacixey=x 10y,np E2lub1e+6 (zamiast litery E możemy mieć D lub znak wykładnika y); 25

14 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows Dataiczas zmiennezawierającedatylubczas; Dolar format zapisu waluty USD, np. $100,86; Format użytkownika formaty liczbowe zdefiniowane przez użytkownika, np. waluty; Tekstowy zmienne tekstowe. SPSS pozwala na zadeklarowanie wielu dodatkowych, rzadziej używanych formatów zmiennych z poziomu języka poleceń. Zmiennym możemy przypisywać etykiety (Etykieta zmiennej) o długości do 256 znaków. Etykietą taką może być np. treść pytania, opis zmiennej, jej pełna nazwa itp. W wynikach analiz zamiast nazw zmiennych wykorzystywane są etykiety, co w efekcie powoduje, że otrzymujemy raport gotowy do zaprezentowania innym osobom. Jeżeli jednak użytkownik woli używać w raportach nazw zmiennych, może zmienić ustawienia domyślne programu dotyczące sposobu raportowania. Także każdej wartości zmiennej(zwykle jakościowej) możemy przypisać etykietę(etykieta wartości). Etykieta wartości może składać się z 60 znaków. Etykiety przypisujemy i modyfikujemy w oknie dialogowym Etykiety wartości. Okno to wywołujemy po kliknięciu na komórkę w kolumnie Wartości dla wybranej zmiennej, wybierając widoczny w prawym rogu tej komórki kwadracik. Wpraktyceczęstozdarzasię,żejakaśinformacjaniejestdostępnalubniema zastosowania(np. jeśli firma nie działała w styczniu, to nie poda informacji o przychodach w tym miesiącu). Sytuacji takiej w zbiorze danych odpowiadają brakujące obserwacje. W zbiorze danych są one reprezentowane przez pustą wartość brakdanych.wartośćtaniejestbranapoduwagęwwiększości analiz(np. przy obliczaniu średniej). W SPSS for Windows występują dwa rodzaje braków danych: Systemowe braki danych są to wartości automatycznie przypisywane przez SPSS for Windows pustym komórkom w zbiorze danych. W edytorze danych komórki takie są oznaczane przez kropkę. Zdefiniowane braki danych są to wartości wskazane przez użytkownika jako kody brakujących wartości. Zdefiniowane braki danych umożliwiają rozróżnianie przyczyn powodujących brak informacji. Mogą one być: dyskretne,np.1 brakodpowiedzi,2 niewiem ; należeć do pewnego przedziału, np.( 1, 9999); 26

15 Podstawowe operacje na plikach danych przybierać jedną wartość i należeć do pewnego przedziału, np. brakiem danych jest obserwacja, jeżeli jej wartość należy do przedziału ( 1, 9999) lub jest równa Braki danych można definiować wybierając w kolumnie Braki danych komórkę reprezentującą wybraną zmienną. SPSS pozwala także na określenie skali pomiarowej dla każdej ze zmiennych. I tak, w kolumnie Poziom możemy zadeklarować Ilościowy, Porządkowy lub Nominalny poziom pomiarowy zmiennej. W niektórych procedurach analitycznych i wykresach ustawienia te mogą mieć wpływ na sposób traktowania zmiennej w analizach i prezentacji zmiennej na wykresach. Obok zmiennych definiowanych przez użytkownika istnieją także zmienne systemowe, np. zmienna numerująca obserwacje($casenum), czy zmienna typu data. Zmienne te możemy wykorzystywać w obrębie języka poleceń programu SPSS oraz w przekształceniach realizowanych z użyciem interfejsu graficznego. W zbiorze danych oprócz wartości zmiennych przechowywany jest również słownik zawierający definicje wszystkich zmiennych i dodatkowe informacje dotyczące danych, dlatego raz zdefiniowane etykiety, typ i kody braków danych będą pojawiać się przy każdej następnej sesji pracy z tym plikiem danych. Pełny opis zbioru danych możemy uzyskać za pomocą polecenia Pokaż opis pliku z menu Plik. Informacje o pliku wypisywane są w oknie edytora raportów. Opis poszczególnych zmiennych uzyskujemy wykorzystując opcje Zmienne z menu Narzędzia(rys. 4.2). przechodzi do wybranej zmiennej w oknie edytora danych wkleja nazwę wybranej zmiennej do okna języka poleceń Rysunek 4.2. Informacja o zmiennych 27

16 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows 4.2. Edytor danych Edytor danych pakietu SPSS for Windows umożliwia pracę z danymi w sposób analogiczny do arkusza kalkulacyjnego. Obserwacjom w edytorze danych odpowiadają wiersze, a zmiennym kolumny. W komórkach edytora danych znajdują się wartości zmiennych dla określonych obserwacji(rys. 4.3). wiersz = obserwacja, np. respondent kolumna = zmienna, np. sex Rysunek 4.3. Edytor danych Między komórkami możemy poruszać się za pomocą myszy, klikając na komórkę, do której chcemy przejść. Możemy także wykorzystywać w tym celu klawisze kursorów. Aktywna komórka jest okolona przez pogrubione linie, a jej zawartość jest wyświetlana w górnym polu okna edytora danych zwanym edytorem komórki. Po wybraniu komórki wpisujemy do niej wartość zmiennej 28

17 Podstawowe operacje na plikach danych i naciskamy Enter lub wskazujemy kursorem inną komórkę arkusza danych. Jeśli wprowadzana wartość zmiennej nie jest zgodna ze zdefiniowanym typem zmiennej, to błędna wartość nie zostanie wprowadzona. W powyższy sposób możemy zastępować istniejące wartości zmiennych. Jeśli zawartość komórki chcemy zmodyfikować(np. dopisać jedną cyfrę do wpisanej wcześniej liczby), to po wskazaniu komórki klikamy myszą na pole edytora komórki lub wciskamy klawisz F2. Edytor danych umożliwia kopiowanie, wycinanie i wstawianie fragmentów arkusza danych(bloków). Jeśli chcemy wykonać jakąś operację na bloku zaznaczamy go. Aby zaznaczyć blok, przesuwamy wskaźnik myszy po przekątnej zaznaczanego bloku, jednocześnie przyciskając lewy klawisz myszy. Fragment arkusza możemy także zaznaczać za pomocą klawiatury, naciskając Shift+klawisz kursora(lub inny klawisz nawigacyjny, np. PageUp). Pojedynczą zmienną zaznaczamy naciskając Ctrl+Spacja, a pojedynczą obserwację naciskając Shift+Spacja. Zaznaczony blok możemy kopiować do schowka naciskając Ctrl+C (Edycja/Kopiuj), wycinać Ctrl+X(Edycja/Wytnij) oraz usuwać(del). Znajdujący się w schowku blok możemy umieścić w arkuszu danych Ctrl+V(Edycja/Wklej). Przed wstawieniem bloku do arkusza zaznaczamy obszar, w który ma on być wstawiony. Jeśli typ zmiennych w tym obszarze różni się od typu zmiennych w kopiowanym bloku, zostanie dokonana automatyczna konwersja. Operacje kopiowania, wycinania, usuwania i wklejania możemy przeprowadzić także przy użyciu prawego przycisku myszy. Wprowadzenie dowolnej wartości do komórki lub wiersza poza zakresem(poniżej) istniejących obserwacji powoduje automatyczne dodanie nowej obserwacji do zbioru. Jeśli chcemy wstawić nową obserwację między istniejące obserwacje, to z menu Dane wybieramy polecenie Wstaw obserwację. Nowe zmienne wstawiamy poleceniem Wstaw zmienną z menu Dane. Powyższe operacje można także wykonać za pomocą prawego przycisku myszy, klikając na numer wiersza, przed którym chcemy wstawić obserwacje i wybierając Wstaw obserwację. Aby wstawić nową zmienną postępujemy podobnie. Klikamy na nazwę zmiennej, przed którą chcemy wstawić nową zmienną i wybieramy opcję Wstaw zmienną. Zmienne i obserwacje usuwamy po zaznaczeniu odpowiadających im kolumn lub wierszy i wydaniu polecenia Usuń z menu Edycja lub korzystając z prawego przycisku myszy. 29

18 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows Do wybranej obserwacji przechodzimy za pomocą polecenia Przejdź do z menu Dane(rys. 4.4). Natomiast do kolumny odpowiadającej wybranej zmiennej przechodzimy wybierając opcję Zmienne z menu Narzędzia. Następnie w oknie dialogowym zaznaczamy nazwę zmiennej na liście i naciskamy przycisk Przejdź do. Rysunek 4.4. Przeszukiwanie danych Jeśli analizy wykonywane są dla podgrupy obserwacji, to numery obserwacji nieuwzględnianych w analizach są przekreślone. W edytorze danych zamiast wartości zmiennych możemy wyświetlać przypisane wartościom etykiety. Etykiety będą wyświetlane w edytorze danych jeśli z menu Widok wybierzemy Etykiety wartości. Do arkusza danych możemy wprowadzać etykiety zamiast wartości zmiennych. W tym celu po wybraniu komórki klikamy na kwadracik z prawej strony wybranej komórki, a następnie z listy wybieramy żądaną etykietę. Taki tryb wprowadzania działa wyłącznie wtedy, gdy w menu Widok wybrana została opcja Etykiety wartości Tworzenie nowego zbioru danych Nowy zbiór danych tworzymy wybierając z menu Plik opcję Nowy, a następnie Dane. Kolejnym krokiem jest zdefiniowanie zmiennych, które będą występowały w zbiorze danych. Zmienne definiujemy po przejściu do zakładki Zmienne w lewym dolnym rogu Edytora danych. W oknie edytora definicji zmiennych wpisujemy nazwę zmiennej, typ i inne parametry opisane w rozdziale Struktura danych. Dane mogą być wprowadzane do programu SPSS analogicznie jak w przypadku arkuszy kalkulacyjnych lub pobierane z pliku zewnętrznego. W przypadku wprowadzania danych bezpośrednio do okna edytora danych programu SPSS warto pamiętać, iż istnieją też inne możliwości wprowadzania danych, np. za pomocą SPSS Data Entry. 30

19 Podstawowe operacje na plikach danych Przy definiowaniu i tworzeniu wielu zmiennych wygodnie jest korzystać z kreatorów ułatwiających definiowanie właściwości i ich kopiowanie pomiędzy zmiennymi. Kreatory te dostępne są w menu Dane. Pierwszy z nich uruchamiany jest po wybraniu z menu Dane opcji Definiuj zmienne. Kreator ten jest szczególnie użyteczny w sytuacji, gdy dane do programu SPSS wczytaliśmy z zewnętrznej aplikacji, a chcemy dokonać zmian formatów, dopisać etykiety itp. Pierwsze okno kreatora definicji zmiennych pyta o listę zmiennych, dla których chcemy dokonać definicji różnych własności(rys. 4.5). lista opisywanych zmiennych zawężenie zakresu skanowanych obserwacji Rysunek 4.5. Wybór zmiennych zawężenie zakresu wyświetlanych wartości zmiennych Zmienne te zostaną następnie zeskanowane, tzn. kreator sprawdzi ich rozkład. Ponieważ w przypadku bardzo dużych zbiorów danych procedura skanowania może zająć dużo czasu, możemy ograniczyć proces skanowania do zadanej liczby rekordów(ogranicz liczbę skanowanych obserwacji do). Ograniczeniu można także poddać liczbę wyświetlanych wartości zmiennych(ogranicz liczbę wyświetlanych wartości do). Zwiększanie zadeklarowanej w tym oknie domyślnej wartości powoduje zwiększanie obciążenia komputera. Zadeklarowana domyślnie wartość 200 zwykle wystarczy, aby zorientować się co do poziomu pomiaru zmiennej. 31

20 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows Zmienne, których definicje chcemy zmienić, wybieramy przenosząc je do listy Zmienne do zeskanowania, poprzez kliknięcie na strzałkę pomiędzy listami. W kolejnym oknie kreatora(rys. 4.6) możemy zobaczyć listę wybranych zmiennych z sugerowanym poziomem pomiaru i informacją, czy wartości danej zmiennej posiadają etykiety(kwadrat bez krzyżyka obok poziomu pomiaru zmiennej). informacje otypie i dostępności etykiet definiowanie etykiet wartości, kodów, braków danych definicja poziomu pomiaru definicja etykiet zmiennych definicja typu zmiennej Rysunek 4.6. Definicja własności zmiennych W oknie tym możemy definiować etykiety zmiennych i poziom pomiaru cechy oraz obejrzeć rozkład zeskanowanych wartości. W tabeli etykiet i wartości zmiennej można zaznaczyć, które wartości mają być traktowane jako braki danych. Szczególnie użyteczne są tu opcje pozwalające na automatyczne utworzenie etykiet wartości w oparciu o wartości zmiennej(wartości bez etykiet) i kopiowanie własności pomiędzy zmiennymi(skopiuj własności). Po wybraniu właściwych opcji dla poszczególnych zmiennych klikamy OK lub Wklej, jeśli chcemy by własności zdefiniowane w tym oknie zostały wklejone do okna języka poleceń. 32

21 Podstawowe operacje na plikach danych Innym przydatnym kreatorem jest kreator kopiowania własności, uruchamiany poprzez wybranie z menu Dane opcji Kopiuj własności. Kreator ten to kompleksowe narzędzie do przejmowania informacji słownikowych, takich jak: etykiety, formaty, kodowanie braków danych itp. w obrębie jednego pliku danych lub pomiędzy plikami. Pierwsze okno(rys. 4.7) zawiera pytanie o to, czy kopiowanie własności zmiennych będzie się odbywać pomiędzy plikami danych(zewnętrzny plik danych SPSS), czy w obrębie jednego pliku danych(aktualny roboczy plik danych). Rysunek 4.7. Wskazanie źródła danych z informacjami o kopiowanych własnościach Jeśli chcemy kopiować własności z innego pliku danych, wskazujemy ścieżkę dostępu do niego po wybraniu przycisku Przeglądaj. Plik taki można nazwać plikiem słownikowym w stosunku do pliku roboczego. Kolejny krok kreatora, to zdefiniowanie sposobu przejmowania własności pomiędzy zmiennymi(rys. 4.8). Jeśli przejmowanie odbywa się pomiędzy plikami, w tym oknie kreatora aktywne będą wszystkie opcje. 33

22 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows kopiowanie informacji o pliku danych kopiowanie z wybranej zmiennej porównywanie po nazwie zmiennej Rysunek 4.8. Wskazanie zmiennych źródłowych i docelowych dla kopiowanych własności Pierwsza z nich: Zastosuj właściwości wybranych zmiennych źródłowych do pasujących w pliku roboczym, powoduje porównanie nazw zmiennych pomiędzy zbiorami i pojawienie się na liście Zmienne źródłowe tylko tych zmiennych, których nazwy w obu zbiorach się powtarzają. Opcja ta ma podopcję: Utwórz pasujące zmienne w roboczym pliku danych, jeśli jeszcze tam nie istnieją. Po jej zaznaczeniu na liście Zmienne źródłowe pojawią się wszystkie zmienne z zewnętrznego pliku danych także te, których nazwy nie są współdzielone pomiędzy plikami. Jeśli następnie na liście tej zaznaczymy wszystkie zmienne, będzie to oznaczało, iż na końcu analizowanego pliku danych zostaną dodane nowe, puste zmienne o nazwach i własnościach przejętych z pliku zewnętrznego. Druga opcja: Zastosuj własności pojedynczej zmiennej źródłowej do wybranych zmiennych tego samego typu, jest aktywna niezależnie od tego, czy własności zmiennych 34

23 Podstawowe operacje na plikach danych są kopiowane pomiędzy plikami danych, czy w obrębie pojedynczego pliku danych. Pozwala ona na wskazanie dowolnej zmiennej na liście Zmienne źródłowe i dowolnej liczby zmiennych na liście Zmienne pasujące z pliku roboczego. Wybór jest w tym wypadku niezależny od nazwy wybranych zmiennych, tzn. własności można kopiować pomiędzy zmiennymi o dowolnych nazwach. Przykładowo, mając baterię pytań mierzonych na tej samej skali od 1 zdecydowanie się zgadzam, do 5 zdecydowanie się nie zgadzam, wystarczy nadać etykiety pierwszej z nich, a następnie w kreatorze wskazać, iż przejmowanie własności z tej zmiennej ma się odbywać na wszystkie pozostałe cechy mierzone na tej samej skali. Ostatnia opcja: Zastosuj tylko własności zbioru danych bez wybierania zmiennych, aktywna jest tylko przy kopiowaniu własności pomiędzy plikami danych. Ogranicza ona kopiowanie własności tylko do tych, które dotyczą ogólnie pliku danych, a nie poszczególnych zmiennych. Po wybraniu pomiędzy jakimi zmiennych, czy zbiorami chcemy kopiować własności, przechodzimy do kolejnego okna kreatora(rys. 4.9). Rysunek 4.9. Wybór kopiowanych pomiędzy zmiennymi własności 35

24 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows Na tym etapie decydujemy o kopiowanych pomiędzy zmiennymi własnościach. Sąto: Etykiety wartości, Kody braków danych, Etykieta zmiennej, Poziom pomiaru zmiennych, Formaty zmiennych, Wyrównanie danych w komórkach, Szerokość kolumny danych. Z opcją Etykiety wartości związane są dwie podopcje: Zamień lub Połącz. Pierwsza z nich daje priorytet etykietom ze zmiennych, z których kopiujemy własności, czyli jeśli zmienna, do której dodajemy etykiety ma już etykiety, to zostaną one zastąpione. Druga z opcji powoduje nadanie etykiet tylko tym wartościom zmiennej przejmującej własności, które takich etykiet są pozbawione. Jeśli jednak zmienna ma dla danej wartości etykiety, to nie zostaną one zastąpione pozostaną etykiety pierwotne tej zmiennej. Opcja ta jest wykorzystywana do uzupełniania brakujących etykiet. Kolejny krok kreatora dotyczy przejmowania własności pomiędzy zbiorami danych(rys. 4.10). Spośród własności zbioru danych możemy kopiować: Zestawy wielokrotnych odpowiedzi opcja ta jest związana z wykorzystaniem definicji zestawów zmiennych reprezentujących pytania z możliwością wyboru wielu odpowiedzi, budowanych w ramach modułu SPSS Tables; Zestawy zmiennych ta opcja dotyczy zestawów zmiennych zadeklarowanych poprzez wybranie z menu Narzędzia opcji Definiuj zestawy. Tak zdefiniowane zestawy są wykorzystywane do ograniczania liczby zmiennych prezentowanych w oknach dialogowych do tych, które zostały zawarte w wybranych zestawach zestawem zmiennych mogą być np. zmienne metryczkowe. Dokumenty są to komentarze odnoszące się do całego pliku danych dodane uprzednio przez użytkownika, po wybraniu z menu Narzędzia opcji Komentarze do danych. 36

25 Podstawowe operacje na plikach danych Rysunek Wybór kopiowanych własności pliku danych Każda z wymienionych własności ma podopcje Zamień i Połącz. Analogicznie jak w przypadku etykiet wartości, pierwsza z opcji nadpisuje istniejące własności w pliku roboczym, natomiast druga uzupełnia istniejące własności o te z pliku słownikowego. Dodatkowo w tym oknie można wybrać jeszcze dwie własności: Specyfikacja ważenia powoduje automatyczne wskazanie zmiennej ważącej w pliku roboczym w oparciu o jej definicję w pliku słownikowym(zmienna o tej samej nazwie powinna znajdować się w pliku roboczym). Opis pliku jest to krótka etykieta pliku danych(max. 60 znaków), definiowana za pomocą polecenia FILE LABELS. Ostatnie okno kreatora jest pytaniem o to, czy wykonać zdefiniowane za jego pomocą czynności, czy też wkleić je do okna języka poleceń. 37

26 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows 4.4. Wczytywanie i zapisywanie zbioru danych Zbiór danych wczytujemy do SPSS for Windows wybierając z menu Plik opcje Otwórz a następnie Dane. Za pomocą tego polecenia możemy wczytywać zbiory zapisane w następujących formatach: SPSSforWindows( *.sav) plikdanychspssforwindows; SPSS/PC+( *.sys) plikdanychspssfordos; SYSTAT( *.syd) plikiprogramustatystycznegosystat; SYSTAT( *.sys) plikiprogramustatystycznegosystat(starszawersja plików); SPSSPortable( *.por) plikdanychspsswformacietransportowym; Excel( *.xls) plikarkuszakalkulacyjnegomicrosoftexceldowersji4włącznie; Lotus( *.w * ) plikarkuszakalkulacyjnegolotusnotesdowersji3włącznie; SYLK( *.slk) formatplikówzawierającychłączasymboliczne,wykorzystywany przez niektóre arkusze kalkulacyjne; dbase( *.dbf) plikidanychdlabazdanychwformaciedbase; SASLongFileName( *.sas7bdat) plikprogramusasodwersji7zdługimi rozszerzeniami; SASShortFileName( *.sd7) plikprogramusasodwersji7zkrótkimi rozszerzeniami; SASv6forWindows( *.sd2) plikiprogramusasdowersji6.08dlawindowsios2; SASv6forUNIX( *.ssd01) wersja6programusasdlaunix; SASTransport( *.xpt) plikitransportoweprogramusas; Plikitekstowe( *.txt)lub( *.dat) plikitekstowewróżnychformatach. Dodatkowo szereg rzadziej wykorzystywanych opcji wczytywania różnych postaci plików danych dostępny jest z poziomu języka poleceń. Po wywołaniu opcji Otwórz na ekranie otwiera się okno dialogowe Otwórz plik danych.woknietymustalamytypinazwęzbioru. WprzypadkuplikówwformaciedanychSPSS( *.sav)przedotwarciempliku można sprawdzić jego zawartość za pomocą polecenia Plik zewnętrzny, wybierając z menu Plik opcję Pokaż opis pliku. Informacja o pliku wyświetlana jest w oknie raportu. 38

27 Podstawowe operacje na plikach danych Zbiór danych zapisujemy w formacie SPSS for Windows pod obecną nazwą poleceniem Zapisz. Jeśli chcemy zmienić nazwę zbioru lub zapisać dane w innym formacie używamy polecenia Zapisz jako. Proste zbiory tekstowe(ascii) wczytujemy do programu poleceniem Czytaj dane tekstowe z menu Plik. Wybranie tej opcji uruchamia kreator pobierania plików tekstowych. Po wskazaniu ścieżki dostępu do pliku tekstowego uruchamia się pierwsze okno kreatora z podglądem zawartości wczytywanego pliku oraz z pytaniem, czy użytkownik chce wskazać predefiniowany format takiego pliku(rys. 4.11). wybór pliku opisującego strukturę danych tekstowych Rysunek Pytanie o plik z predefiniowanym formatem danych Jeśli plik o określonej strukturze był już kiedyś pobierany za pomocą kreatora idefinicjajegostrukturyzostałazapisanadoplikuszablonu( *.tpf),tomożemy się do niej odwołać. Wykorzystanie takiego pliku zwalnia nas z konieczności przechodzenia przez kolejne kroki kreatora. Jeśli nie mamy takiego szablonu, musimy przejść do kolejnego kroku kreatora. W drugim kroku definiujemy format wczytywanego pliku(rys. 4.12). 39

28 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows deklaracja rodzaju pliku tekstowego deklaracja wiersza z nazwami zmiennych Rysunek Wybór typu pliku tekstowego pomijanie wierszy na początku pliku deklaracja liczby obserwacji w wierszu pobieranie próby bądź wszystkich danych Rysunek Definicja sposobu i zakresu pobieranych danych 40

29 Podstawowe operacje na plikach danych Zbiory tekstowe mogą mieć format: Separowane wartości zmiennych są zapisywane w tej samej kolejności i oddzielone separatorem(np. przecinek, spacja itp.); O stałej szerokości wartości zmiennych zapisywane są w kolumnach danych o stałej szerokości. Na tym etapie deklarujemy także, czy w pierwszym wierszu pliku tekstowego znajdują się nazwy zmiennych. Trzeci krok kreatora(rys. 4.13) umożliwia bardziej szczegółową definicję sposobu czytania tego pliku. Możemy w nim określić, od którego wiersza ma się rozpocząć czytanie danych w opcji Pierwsza obserwacja danych rozpoczyna się w wierszu podajemy numer wiersza. Możemy zadeklarować też, czy jeden wiersz zajmuje jedną obserwacje, czy też np. w jednym wierszu zostało zapisane w pliku tekstowym kilka obserwacji w drugim przypadku w opcji Obserwacje reprezentuje określona liczba zmiennych podajemy liczbę zmiennych dla jednej obserwacji. Jeśli zamiast pliku separowanego w poprzednim oknie wybraliśmy format kolumnowy, to zamiast tej opcji pojawi się opcja Liczba wierszy reprezentujących jedną obserwację. Opcja ta pozwala kilka wierszy pliku tekstowego traktować jako jedną obserwację. W tym kroku możemy też zdecydować czy chcemy wczytać wszystkie obserwacje(ile obserwacji zamierzasz zaimportować?), czy też np. pierwszych N obserwacji, lub wylosować w przybliżeniu jakiś ich procent. Czwarty krok kreatora jest inny dla plików separowanych(rys. 4.14) i inny dla plików w formacie kolumnowym. Dla plików w formacie separowanym jest to pytanie o rodzaj separatora zmiennych(jakie separtory pojawiają się pomiędzy zmiennymi?), np. przecinek, średnik, tabulacja oraz o to, w obrębie jakiej pary znaków podane są wartości zmiennych tekstowych(jaki jest kwalifikator tekstu? apostrofów, cudzysłowów, czy innych zadeklarowanych przez użytkownika znaków). Dla plików w formacie kolumnowym musimy za pomocą myszy wskazać, w której kolumnie kończą się wartości dla jednej zmiennej i zaczynają dla drugiej. 41

30 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows deklaracja sposobu separowania ciągu znaków wartości tekstowej rodzaje separatora wartości Rysunek Definicja operatora zmiennych w pliku separowanym W kroku piątym możemy zmienić nazwy i format zmiennych na etapie ich wczytywania do Edytora danych SPSS(rys. 4.15). deklaracja formatu Rysunek Definicja nazw i formatów zmiennych 42

31 Podstawowe operacje na plikach danych Ostatni, szósty krok, pozwala na zapisanie definicji utworzonych w poprzednich krokachdopostaciplikuszablonu( *.tpf)napotrzebypóźniejszegowykorzystania(rys. 4.16). Możemy też podjąć decyzję o wykonaniu pobierania pliku (Naciśnij przycisk Zakończ, aby zakończyć działanie kreatora) lub zapisu do okna języka poleceń(czy wkleić składnię polecenia do okna Edytora poleceń?), w celu dokumentacji lub późniejszego wykonania zestawu instrukcji. zapis pliku opisującego strukturę danych tekstowych wykonanie lub wklejenie do okna języka poleceń zaczytanie danych do pamięci Rysunek Tworzenie pliku szablonu definicji oraz buforowanie danych W kroku tym możemy też wybrać opcję Buforuj dane lokalnie. Jej włączenie spowoduje utworzenie kopii pliku danych w pamięci wirtualnej, co poprawi szybkość dalszych analiz prowadzonych na tym pliku. Pozostawienie tej opcji wyłączonej skutkuje czymś w rodzaju otwarcia powiązania z tym plikiem, ale bez jego pełnego wczytania. W efekcie każda analiza będzie pobierała od początku dane z pliku tekstowego. Przykładowo, jeśli między dwoma analizami(np. dwukrotne liczenie średniej dla tej samej zmiennej) przybędzie obserwacji w pliku tekstowym, to nowsza analiza będzie prowadzona na powiększonym pliku danych. 43

32 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows Jak widać, wczytywanie danych w formacie tekstowym jest bardziej złożone niż w przypadku otwierania plików danych z innych formatów i wymaga dokładnej znajomości struktury pliku danych. Niemniej umiejętność wczytywania plików z formatu tekstowego może być niezbędna w sytuacji, gdy mamy do czynienia z systemami baz danych stworzonymi wiele lat temu, czy też niekiedy w przypadku korzystania z systemów baz danych osadzonych na innych platformach systemowych. Do dziś w wielu instytucjach korzysta się z plików tekstowych jako standardu archiwizacji danych. Wykorzystując język poleceń programu SPSS można wczytywać pliki tekstowe nawet o dużo bardziej złożonej strukturze Współpraca z relacyjnymi bazami danych i arkuszami kalkulacyjnymi z wykorzystaniem ODBC Pakiet SPSS for Windows może korzystać z danych zawartych w relacyjnych bazach danych i arkuszach kalkulacyjnych. Dotyczy to zdecydowanej większości współcześnie tworzonych aplikacji bazodanowych. SPSS umożliwia jednoczesny dostęp do wielu tabel takich aplikacji jak: Access, Paradox, Oracle, MS SQL, DB2, Sybase, Progress, Informix itp. Warunkiem koniecznym bezpośredniego pobrania danych do SPSS jest posiadanie sterowników ODBC do danego typu bazy danych. Wraz z programem SPSS dostarczany jest pakiet sterowników do wszystkich wymienionych powyżej baz danych. Można też skorzystać z narzędzi dostępowych oferowanych przez producenta danej bazy danych. Mechanizm ODBC może zostać także wykorzystany do pobierania danych z arkuszy kalkulacyjnych. Aby wczytać bazę danych przechodzimy do menu Plik i wybieramy opcję Przejmij bazę danych. Wybranie opcji Nowa kwerenda spowoduje uruchomienie Kreatora przejmowania baz danych. W pierwszym kroku pojawia się pytanie o źródło danych (rys. 4.17). Należy wówczas z listy dostępnych źródeł danych wybrać właściwe, np. Sprzedaż. Jeżeli na liście nie ma właściwej pozycji, należy ją dodać, wciskając przycisk Dodaj źródło danych. 44

33 Podstawowe operacje na plikach danych lista zdefiniowanych źródeł danych Rysunek Kreator przejmowania baz danych źródła danych Jako źródło danych możemy zdefiniować nie tylko typ bazy, ale także konkretny plik danego typu. Jeśli nie zrobimy przypisania do konkretnej bazy danych jako źródła, pojawi się wtedy okno dialogowe pozwalające na wskazanie ścieżki dostępu do konkretnego pliku. Jeśli na bazę danych zostały nałożone przez administratora ograniczenia dostępu, to w następnej kolejności pojawi się okno dialogowe z pytaniem o: nazwę użytkownika Login; hasło Password; nazwę serwera Server. W drugim kroku wybieramy całe tabele lub wybrane zmienne, które chcemy wczytać do SPSS(rys. 4.18). Okno dialogowe podzielone jest na dwie części po lewej znajduje się lista dostępnych tabel i zmiennych, po prawej lista zmiennych, które zostaną pobrane do SPSS. 45

34 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows tabele wźródłowej bazie danych zmienne wźródłowej bazie danych Rysunek Kreator przejmowania baz danych pobieranie zmiennych Aby przenieść tabelę wystarczy ją zaznaczyć i przeciągnąć do pola po prawej stronie okna, przy wciśniętym lewym przycisku myszy. Podobnie można przenieść tylko wybrane zmienne. Aby uzyskać dostęp do zmiennych, należy w polu po lewej stronie nacisnąć na znak plus obok nazwy tabeli, w której znajduje się dana zmienna. Po wskazaniu zmiennych, które chcemy wczytać do SPSS, należy nacisnąć przycisk Dalej. W kroku trzecim definiujemy relacje między tabelami(rys. 4.19). Wybranie opcji Automatyczne sprzęganie tabel spowoduje automatyczne połączenie tabel na bazie odpowiadających sobie zmiennych w różnych tabelach. Można także zdefiniować powiązanie między tabelami samodzielnie, przeciągając(przy wciśniętym lewym przycisku myszy) zmienną z jednej tabeli na odpowiadającą jej zmienną w drugiej tabeli. 46

35 Podstawowe operacje na plikach danych przyciski definiowania relacji Rysunek Kreator przejmowania baz danych ustalanie relacji między tabelami Korzystając ze znajdujących się w oknie po prawej stronie przycisków można ustalić typ relacji jako: Sprzężenie wewnętrzne wybiera tylko odpowiadające sobie rekordy z tabel; Lewe lub Prawe sprzężenie zewnętrzne wybiera wszystkie rekordy z tabeli, od której wychodzi strzałka i odpowiadające rekordy z tabeli, do której dochodzi strzałka. Różnica pomiędzy Lewym sprzężeniem zewnętrznym i Prawym sprzężeniem zewnętrznym sprowadza się do wskazania, z której z dwóch połączonych tabel mają być wczytane wszystkie obserwacje. Kolejny krok umożliwia definiowanie warunków wczytywania obserwacji (rys. 4.20). 47

36 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows włączenie opcji losowania próby lista funkcji, z których można skorzystać przy nakładaniu warunków pobierania danych tworzenie okna dialogowego z zapytaniem o wartość parametru Rysunek Kreator przejmowania baz danych nakładanie warunków pobierania danych Można więc wczytywać obserwacje spełniające określony warunek, np. kwota sprzedaży wyższa od 1000,- PLN, data sprzedaży zawiera się w przedziale pomiędzy styczniem a grudniem 1998 itp. Jeśli więc chcemy wczytać dane pod warunkiem, że kwota sprzedaży jest większa niż 1000,- PLN, to w polu Wyrażenie 1 wpisujemy nazwę zmiennej kwota(lub wybieramy z listy rozwijanej), wpolurelacjawybieramylubwpisujemyoperator>,awpoluwyrażenie2 wartość Na tym etapie można też zdefiniować pytania o wartości, które będą wyświetlane przy uruchomieniu kwerendy. Na przykład, jeśli tworzymy kwerendę do bazy danych sprzedaży, z której będziemy korzystać wielokrotnie, ale chcemy mieć możliwość za każdym razem wybrania innego miesiąca, dla którego zostaną wczytane dane, to skorzystanie z opcji Pytanie o wartość pozwoli nam zdefiniować okno dialogowe z pytaniem, dla jakiego miesiąca dane mają być pobrane. 48

37 Podstawowe operacje na plikach danych W ramach tego okna można także dokonać losowania próby. Po wybraniu opcji Zastosuj losowanie próby aktywują się dwie opcje kluczowe: SPSS wylosuje próbę oraz Losowanie próby w bazie danych. Druga z opcji jest aktywna tylko wtedy, gdy źródłowa baza danych obsługuje losowanie prób. Jeśli opcja ta jest aktywna, to zazwyczaj szybsze jest losowanie z jej wykorzystaniem, gdyż w przypadku pierwszej opcji konieczne jest pobranie całości danych do programu SPSS, a następnie dokonanie losowania z użyciem jego algorytmów. W przypadku losowania próby w bazie danych, SPSS wydaje tylko polecenie SQL bazie danych. Dodatkowo pozwala to wykorzystać do tego zadania moc obliczeniową serwera bazy danych, jeśli jest on zainstalowany na lepszym komputerze niż SPSS. Po wybraniu programu, który ma dokonać losowania możemy zdecydować, czy chcemy wylosować określony procent obserwacji(w przybliżeniu), czy dokładnie określoną liczbę obserwacji, np. pierwszych 100 tys. obserwacji. W kroku piątym możemy zmienić nazwy pobieranych zmiennych(rys. 4.21). włączenie opcji automatycznego rekodowania nazwa zmiennej; wspss możliwa jest jej edycja wtym polu Rysunek Kreator przejmowania baz danych zmiana nazw kolumn 49

38 Wprowadzenie do pracy z programem SPSS for Windows W oknie dialogowym po lewej stronie znajdują się nazwy tabel i zmiennych w źródłowej bazie danych. W prawej części okna znajdują się nazwy, jakie zostaną nadane zmiennym po wczytaniu ich do programu SPSS(Nazwa zmiennej). W oknie tym można też zdecydować o konwersji zmiennej przyjmującej w bazie danych wartości tekstowe na wartości numeryczne. Konwersji dokonuje się poprzez zaznaczenie kwadratu dla danej zmiennej w kolumnie Etykiety. W wyniku konwersji zmiennej kraj przyjmującej wartości Albania, Bułgaria itp.otrzymamyzmiennąkraj,przyjmującąwartość1dlaalbaniii2dlabułgarii, natomiast wartości tekstowe posłużą do automatycznego stworzenia etykiet dla tych zmiennych, czyli wartość 1 będzie miała etykietę Albania, a wartość 2 Bułgaria. Dokonanie takiej transformacji zapewni później szybsze operacje na danych w obrębie programu SPSS, niż w sytuacji, gdy pozostawimy taką zmienną jako zmienną tekstową. Ostatni, szósty krok, pozwala na zapisanie kwerendy w postaci komend w oknie języka poleceń SPSS jako zapytania SQL, lub jako pliku(rys. 4.22). kod SQL wykonanie lub wklejenie do okna języka poleceń Rysunek Kreator przejmowania baz danych kwerenda w postaci SQL 50