EDUKACJA PACJENTA W ZAKRESIE NEGATYWNYCH SKUTKÓW ZDROWOTNYCH SPOWODOWANYCH ZAŻYWANIEM SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH. Jolanta Terlikowska

Transkrypt

1 EDUKACJA PACJENTA W ZAKRESIE NEGATYWNYCH SKUTKÓW ZDROWOTNYCH SPOWODOWANYCH ZAŻYWANIEM SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH Jolanta Terlikowska

2 EPIDEMIOLOGIA, czyli jak często do lekarza trafić może pacjent używający substancji psychoaktywnych

3 Używanie nielegalnych substancji psychoaktywnych kiedykolwiek w życiu wg wieku i płci badanych 2012r. (%)

4 Używanie nielegalnych substancji psychoaktywnych w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem wg płci i wieku badanych 2012r. (%)

5 Palenie papierosów i innych wyrobów tytoniowych kiedykolwiek w życiu w Polsce i województwach. Nigdy nie paliłam Kiedyś paliłam, ale obecnie nie palę Tak, obecnie palę Polska 2006 Polska 2010 Dolnośląskie Łódzkie Mazowiecki Małopolskie Śląskie 36,9 37,2 38,2 50,9 28,7 47,0 31,3 22,7 29,1 30,2 22,9 34,1 26,4 30,4 40,5 33,8 31,5 26,3 37,2 26,6 38,3 Źródło: Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii KBPN, 2010r.

6 Używanie leków uspokajających lub nasennych wg płci badanych (%) W czasie 30 dni W czasie ostatnich 12 miesięcy Kiedykolwiek w życiu mężczyźni kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni kobiety Z zalecenia lekarza Bez zalecenia lekarza 1,3 3,2 3,0 5,4 5,6 10,3 1,5 3,0 2,5 3,7 3,7 6,2 Źródło: Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii KBPN, 2010r.

7 Do picia napojów alkoholowych w ciągu ostatniego roku poprzedzającego badanie przyznawało się: - piwo: 78,5 % mężczyzn i 64,6 % kobiet - wino: 68,5 % mężczyzn i 68,0% kobiet -wódka: 74,9 % mężczyzn i 56,9 % kobiet - ogółem: 87,3 % mężczyzn i 79,3 % kobiet

8 Odsetki konsumentów alkoholu oraz poszczególnych typów napojów alkoholowych w czasie ostatnich 12 miesięcy (n=3900) Źródło: Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii KBPN, 2010r.

9 Picie nadmierne wypijanie co najmniej 6 porcji standardowych przy jednej okazji Źródło: Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii KBPN, 2010r.

10 Podsumowanie: 1. Najbardziej powszechną substancją psychoaktywną są napoje alkoholowe. Ich używanie pociąga też za sobą największy obszar szkód i strat. 2. Najbardziej rozpowszechnioną substancją nielegalną są przetwory konopi. 3. Leki uspokajające i nasenne są na trzecim miejscu wśród dorosłych mieszkańców Polski, następnie jest amfetamina i ekstazy. 4. Eksperymentowanie z lekami uspakajającymi spadło na przestrzeni lat Używanie nielegalnych substancji psychoaktywnych jest niewiele mniej popularne wśród młodych dorosłych (16,0%) niż młodzieży (20%). 6. Co trzeci respondent wskazał na łatwy dostęp do leków uspokajających i nasennych, a ok. co czwarty badany ma w swoim otoczeniu osoby stosujące te środki bez zalecenia lekarzy.j

11 SZKODY ZDROWOTNE, czyli jakie objawy powinny zwrócić uwagę lekarza.

12 KONOPIE (marihuana, haszysz, olej haszyszowy) Objawy używania Euforia, gadatliwość, poczucie odprężenia, zaburzenia koordynacji ruchowej, zwiększona wrażliwość na światło i dźwięk, obniżona koncentracja, trudności w zapamiętywaniu, nagłe napady śmiechu, chichot, zwiększony apetyt, przekrwione oczy, kaszel, czasem spadek nastroju, zamknięcie się w sobie i milczenie. Szkody zdrowotne: kaszel, przewlekłe zapalenie oskrzeli, infekcje dróg oddechowych, nadciśnienie tętnicze, podrażnienie spojówek, wyniszczenie, niezborność ruchowa. Długotrwałe używanie może prowadzić do: Zaburzonej oceny sytuacji, spadku koncentracji uwagi, trudności w uczeniu się, obniżonej sprawności w prowadzeniu pojazdów, przewlekłego zapalenia oskrzeli i krtani, astmy, ogólnego zobojętnienia. U osób zażywających przetwory konopii w stanie obniżonego nastroju mogą powstać stany depresyjne, lęki, a nawet psychozy. Konopie - zespół abstynencyjny Głód psychiczny narkotyku Zaburzenia nastroju: irytacja, złość, przygnębienie Niepokój Skrócenie i spłycenie snu Bóle głowy Brak apetytu

13 STYMULANTY - Kokaina, Crack, amfetamina, matamfetamina, kofeina Objawy użycia: nadpobudliwość, gadatliwość, niepokój psychoruchowy, pociąganie nosem i/lub katar, rozszerzone źrenice, poczucie euforii, mocy, siły, osłabienia krytycyzmu. Długotrwałe używanie może prowadzić do: stanów depresyjnych i tendencji samobójczych, urojeń prześladowczych i lęku, stanów delirycznych, impotencji, zakrzepów krwi, utraty przytomności, śmierci z przedawkowania. AMFETAMINA Objawy użycia: Przypływ energii, poczucie mocy, podwyższenie nastroju, wzmożona aktywność, słowotok, zaburzenia snu (bezsenność), brak apetytu, rozszerzone źrenice, przyspieszona czynność serca i szybki oddech, zaczerwienienie skóry, wysypka, suchość w ustach, podwyższone ciśnienie krwi, silny niepokój, napięcie i drażliwość. W końcowej fazie działania narkotyku zmęczenie i senność. Długotrwałe używanie może doprowadzić do: Silnego uzależnienia psychicznego, zaburzeń zachowania, rozwoju stanów depresyjnych połączonych z myślami samobójczymi, a w skrajnych przypadkach do psychoz, śpiączki i śmierci. Somatyczne objawy intoksykacji: obkurczenie łożyska naczyniowego i wzrost ciśnienia tętniczego, wzrost częstości skurczów serca, rozkurcz oskrzeli, przyspieszenie czynności oddechowej, wzrost zużycia tlenu, wzrost ciepłoty ciała, rozszerzenia źrenic. Stymulanty - zespół abstynencyjny Nadmierna senność w pierwszych dniach, w kolejnych skrócenie czasu snu Znaczne obniżenie nastroju, uczucie smutku, niekiedy myśli samobójcze Głód psychiczny narkotyku, Lęk,Zmęczenie, Apatia Anhedonia (utrata zdolności odczuwania przyjemności), Małomówność Wzrost apetytu - w początkowym okresie zespołu odstawiennego. Zespoły abstynencyjne po odstawieniu substancji stymulujących mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa i życia pacjenta z powodu: współwystępujących objawów psychotycznych dość często realizowanych prób samobójczych Najtrudniejsze emocjonalnie dla osoby odstawiającej amfetaminę czy kokainę są pierwsze godziny po odstawieniu narkotyku oraz okres następujący po nadmiernej senności Zazwyczaj objawy zespołu abstynencyjnego ustępują stopniowo do mies.

14 HALUCYNOGENY LSD, grzyby halucynogenne Objawy intoksykacji: psychiczne: omamy wzrokowe, słuchowe i dotykowe, urojenia, napady paniki, silne wahanie nastroju, niepokój somatyczne: wzrost ciepłoty ciała, wzmożona potliwość, drżenie mięśniowe, rozszerzenie źrenic, oczopląs, wzrost ciśnienia tętniczego, wzrost częstości tętna, nudności i wymioty Szkody zdrowotne: nadciśnienie, tachykardia, nudności i wymioty; bezsenność, zaburzenia pamięci, wahania nastroju, zaburzenia lękowe, zaburzeni a psychotyczne, urazy i gwałtowne zachowania w reakcji na doznania omamowe, nawroty objawów intoksykacji w okresach abstynencji (flashback) Długotrwałe używanie: może wywołać poważne depresje, stany urojeniowe.

15 Ecstasy Objawy użycia: Wzmożona pobudliwość, wyostrzone postrzeganie bodźców zewnętrznych (kolorów, dźwięków), brak łaknienia, przyspieszony oddech, nieadekwatne do możliwości poczucie siły, zgrzytanie zębami. Nawet jednorazowe zażycie może prowadzić do: nieodwracalnych zmian w mózgu, zaburzeń w pracy nerek i wątroby, śmierci spowodowanej zablokowaniem sygnałów pozwalających mózgowi kontrolować prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Halucynogeny - zespół abstynencyjny Głód psychiczny narkotyku Zaburzenia nastroju: irytacja, złość, przygnębienie Niepokój Skrócenie i spłycenie snu Bóle głowy Brak apetytu Nasilenie objawów jest umiarkowane, przebieg zespołu wielotygodniowy, nękający. Często objawy zespołu abstynencyjnego nie są łączone z odstawieniem substancji halucynogennych Występowanie objawów psychotycznych np. nastawienia ksobne, urojenia, uczucie obcości własnego ciała lub zmiany poszczególnych jego części nie należy do rzadkości

16 OPIATY (heroina, brown sugar, morfina, kompot, opium, metadon, kodeina) Objawy intoksykacji: psychiczne: euforia, zaburzone funkcjonowanie społeczne, apatia, trudności w planowaniu, upośledzona zdolność oceny, zaburzona uwaga, upośledzenie pamięci somatyczne: wąskie źrenice, senność, zwolnienie tętna, zmniejszenie częstości oddechów, niewyraźna mowa szkody zdrowotne: niedożywienie/wyniszczenie, zaparcia, niekardiogenny obrzę płuc, niewydolność wątroby, niewydolność nerek (heroinowe zapalenie kłębuszków nerkowych), obniżenie libido, impotencja Zespół abstynencyjny Objawy obiektywne: rozszerzenie źrenic, wzrost ciśnienia krwi, tętna, temperatury ciała, piloerekcja (gęsia skórka) wysięk z nosa, łzawienie, poty, kichanie, biegunka, wymioty, zaburzenia snu Objawy subiektywne: pragnienie (głód) narkotyku, bóle stawowo-mięśniowe, dreszcze, nudności, bóle i skurcze żołądka, drażliwość, osłabienie. Zespół opioidowy zazwyczaj nie zagraża życiu pacjenta. Przy nasilonych wymiotach i biegunce mogą wystąpić objawy odwodnienia. Zazwyczaj większość objawów zespołu abstynencyjnego mija w okresie 6-10 dni

17 ROZPUSZCZALNIKI (butan, ksylen, toluen, etylobenzen, trójchloroetylen, aceton, eter) Objawy użycia: stan odurzenia, euforii, omamy, kichanie i kaszel, katar lub krwawienie z nosa, zapalenie spojówek, zamazana mowa, drażliwość, niekiedy agresja, lęk. Długotrwałe używanie może prowadzić do: zaburzeń koordynacji ruchowej, świtłowstrętu, nieostrego widzenia, bóli głowy, przyspieszenia tętna, biegunki, nudności, wymiotów, kataru, podrażnienia spojówek, łzawienia Szkody zdrowotne jest to grupa substancji o bardzo dużej szkodliwości!!! Powikłania są ciężkie i często nieodwracalne. Napady drgawkowe, uszkodzenia nerwów obwodowych, podwójne widzenie, głuchota, bóle głowy, otępienie, zamazana mowa, zaburzenia koordynacji, spadek ciśnienia tętniczego, zaburzenia rytmu serca, uszkodzenia śluzówki zatok przynosowych, krwawienie z nosa, podrażnienie dróg oddechowych, przewlekły kaszel, nudności, wymioty, bóle brzucha, uszkodzenie i marskość wątroby, niewydolność nerek, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, osłabienie napięcia i siły mięśniowej, supresja szpiku Rozpuszczalniki - zespół abstynencyjny - Zaburzenia snu - Zaburzenia nastroju: drażliwość, - Napady złości, przygnębienie - Niepokój, pobudzenie - Lęk - Drżenia i kurcze mięśniowe - Nudności i bóle brzucha - Bóle głowy - Przyspieszenie akcji serca - Najczęściej omawiane objawy są niespecyficzne i słabo wyrażone. Rzadko mogą być wikłane objawami psychotycznymi np. majaczeniem po odstawieniu toluenu. - Zaburzenia nastroju, snu mogą utrzymywać się do kilku tygodni

18 Leki (barbiturany i benzodiazepiny) Objawy użycia: Małe dawki dają poczucie odprężenia, zmniejszają lęk, zmniejszają napięcie mięśniowe; większe powodują senność i stan jak po upojeniu alkoholowym. Długotrwałe używanie: Prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego, zwiększa się tolerancja na leki, co oznacza, że trzeba przyjmować coraz większe dawki, pogarsza się ogólny stan zdrowia, obniża się poziom intelektualny, istnieje duże zagrożenie przedawkowania prowadzące do śpiączki lub śmierci. Groźne w skutkach może być też mieszanie leków z alkoholem lub innymi środkami. Somatyczne objawy intoksykacji: obniżenie napięcia mięśniowego, spadek ciśnienia tętniczego, zaburzenia koordynacji ruchowej, bełkotliwa mowa, zaburzenia oddychania. Leki - zespół abstynencyjny Złe samopoczucie Zaburzenia nastroju, lęk, niepokój, drażliwość, dysforia, apatia Wzmożona męczliwość, zaburzenia koncentracji uwagi Bezsenność, męczące sny Nadwrażliwość na hałasy, zapachy, dotyk, dzwonienie w uszach, podwójne widzenie Mrowienie skóry, drżenia i kurcze mięśniowe Bóle głowy, brzucha Poty, dreszcze (temp. do 38 C), wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie tętna Omamy wzrokowe, rzadziej słuchowe przy jasnej świadomości i zachowanym krytycyzmie do przeżywanych doznań Wymioty, biegunka Napady drgawek Zaburzenia świadomości (majaczenie) Napady drgawkowe, majaczenie występują przy niekontrolowanym odstawianiu leków, które były przyjmowane w dużych dawkach Zazwyczaj nie wszystkie powyżej wymienione objawy występują w przebiegu zespołu abstynencyjnego, nasilone objawy zespołu ustępują w ciągu kilku dni Pojedyncze objawy zespołu abstynencyjnego np. zaburzenia snu, nastroju, lęk, niepokój mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy

19 NIKOTYNA zespół abstynencyjny - Irytacja, drażliwość - Pogorszenie koncentracji uwagi, pamięci - Psychiczny głód nikotyny - Obniżenie nastroju, niepokój - Zaburzenia snu - Zaparcia - Zwiększenie łaknienia i przyrost wagi vzawroty i bóle głowy - Kurcze mięśniowe - Głód psychiczny nikotyny utrzymuje się przez wiele miesięcy, niekiedy przez lata - Aspekty psychiczne przerwania palenia są bardziej uciążliwe niż somatyczne - Tycie jest częstą przyczyną powrotu do palenia - Zaprzestanie palenia zmienia tolerancję na niektóre przyjmowane dotychczas leki np. stosowane w chorobie nadciśnieniowej, w depresji co może skutkować koniecznością korekcji dawek tych leków

20 ALKOHOL W Europie zajmuje 3 miejsce na liście czynników ryzyka utraty zdrowia oraz przedwczesnej śmierci, zaraz po paleniu papierosów i nadciśnieniu tętniczym. Jest substancją uzależniającą i może być przyczyną ok. 60 ciu schorzeń i urazów.

21 Szkody związane ze spożyciem alkoholu choroby, wypadki, przestępstwa, straty w gospodarce kosztują państwa europejskie ok. 125 miliadrów Euro rocznie. Koszt leczenia chorób spowodowanych przez alkohol wyceniono w 2003r. na 17 mld euro. Dodatkowo 5 mld euro wydaje się w Unii Europejskiej na leczenie i zapobieganie szkodliwemu używaniu alkoholu i uzależnieniu.

22 Alkohol zwiększa ryzyko szkód najczęściej w sposób zależy od dawki. Jest przyczyną urazów ciała, zaburzeń psychicznych i zachowania, zaburzeń żołądkowo-jelitowych, raka, chorób układu sercowo-naczyniowego, zaburzeń immunologicznych, chorób kręgosłupa, układu rozrodczego, szkód prenatalnych.

23 Wzory spożywania alkoholu - picie o niskim ryzyku szkód - picie ryzykowne - picie szkodliwe - okazjonalne upijanie się - uzależnienie od alkoholu

24 Informacja o ilości i częstości spożywania alkoholu może istotnie uzupełnić diagnozę aktualnego stanu pacjenta i ew. podjęcia interwencji. Osoby które nie są uzależnione, a piją w sposób ryzykowny lub szkodliwy, znacznie łatwiej niż uzależnieni, mogą zmniejszyć ilość lub zaprzestać całkowicie spożywaniu alkoholu.

25 Krok dalej..

26 Zalety edukacji zdrowotnej: Pacjent, będący w ocenie lekarza osobą uzależnioną lub używającą substancji psychoaktywnych w sposób szkodliwy wymaga pomocy. Otwarta postawa lekarza na podjęcie tematu, to: - unikalna szansa, by wychwycić problemy związane z używaniem substancji i połączyć ze sobą różne fakty; - możliwość pokazania związków między używaniem substancji a problemami zdrowotnymi; - okazja wskazania na inne zagrożenia z tym związane - możliwość skierowania pacjenta do konsultacji lub leczenia w ośrodku specjalistycznym zajmującym się leczeniem uzależnień

27 Kiedy rozpoznawać u pacjentów ryzykowne zachowania i podejmować edukację zdrowotną? Gdy rejestrujemy nowego pacjenta Gdy pacjent przybywa z rutynową wizytą Przy przepisywaniu leku, który wchodzi w interakcję np.: z alkoholem Ustosunkowując się do występującego problemu zdrowotnego, który może wiązać się z używaniem substancji psychoaktywnych

28 Podstawowe zalecenia przy stosowaniu metod rozpoznawania używania substancji psychoaktywnych: - pytania dotyczące używek można włączyć do kwestionariusza zbierającego informacje na temat stylu życia lub ogólnej kondycjoi zdrowotnej pacjenta (pytania o aktywność ruchową, odżywianie, stosowanie leków, palenie, itp.) - pacjentów podejrzanych o stosowanie narkotyków, pytamy jednocześnie o alkohol i narkotyki - zachowanie lekarza przepytującego pacjenta powinno być empatyczne, a nie oceniające - zapisując wyniki rozpoznania, lekarz powinien powiadomić pacjenta, że pozytywny wynik rozpoznania nie jest jednoznaczny z diagnozą medyczną - w przypadku uzyskania wyniku pozytywnego, pacjent powinien być poinformowany o zakresie i granicach poufności badania.

29 Lekarz podejmujący się rozpoznania i edukacji: - jest empatyczny i nieosądzający - jest autorytatywny - poradzi sobie z oporem pacjenta - ułatwi podjęcie celu - przedstawi zalecenia - zapewni monitorowanie zmiany zachowania

30 Bibliografia: 1. Rozpoznawanie problemów alkoholowych i krótkie interwencje, Wydawnictwo Edukacyjne PARPAMEDIA, 2009r. 2. S.A.Maisto, M.Galizio, G.J.Connors, Uzależnienia, Zażywanie i Nadużywanie, Fundacja KARAN 3. Uzależnienia geneza, terapia, powrót do zdrowia ; B.Woronowicz, Media Rodzina 4. Centrum Informacji o Narkotykach KBPN,

31 mail: tel: Dziękuję za uwagę!