TORFOWISKA ŚRÓDPOLNE WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Transkrypt

1 WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2004: t. 4 z. 2b (12) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, 2004 TORFOWISKA ŚRÓDPOLNE WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO Zofia SOTEK 1), Małgorzata STASIŃSKA 1), Bożena PRAJS 1), Renata GAMRAT 2), Andrzej ŁYSKO 2) 1) Uniwersytet Szczeciński, Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody 2) Akademia Rolnicza w Szczecinie, Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska Słowa kluczowe: flora, Pomorze, torfowiska przejściowe, zbiorowiska roślinne S t r e s z c z e n i e Torfowiska śródpolne zwykle są położone w głębokich nieckach i ulegają eutrofizacji na skutek spływów powierzchniowych z pobliskich pól uprawnych. Zachodzące w siedliskach niekorzystne zmiany mogą prowadzić do ubożenia flory i zbiorowisk torfowiskowych. Celem podjętych badań było poznanie roślinności i flory niektórych torfowisk śródpolnych województwa zachodniopomorskiego. Badania prowadzono na ośmiu obiektach w latach Flora omawianych torfowisk, pod względem socjologicznym, jest wyraźnie zróżnicowana. Najliczniej występują gatunki z klas Phragmitetea R. Tx. et Prsg 1942 i Scheuchzerio-Caricetea (Nordh. 1937) R. Tx. 1937, rzadziej natomiast gatunki łąkowe, zaliczane do klasy Molinio-Arrhenatheretea R. Tx Na obrzeżach torfowisk wykształcają się zwarte zarośla łozowisk Salicetum pentandrocinereae (Almq. 1929) Pass oraz rzadziej płaty Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis Libbert Wśród stwierdzonych zbiorowisk roślinnych do najbardziej interesujących pod względem florystycznym należą m.in. Caricetum limosae Br.-Bl i Ericetum tetralicis R.Tx Fitocenozy te są coraz rzadziej spotykane na torfowiskach, a budujące je gatunki roślin naczyniowych, takie jak: Carex limosa L., Scheuchzeria palustris L., Erica tetralix L. i Andromeda polifolia L., w Polsce są zaliczane do osobliwości przyrodniczych. Wkraczanie gatunków szuwarowo-bagiennych i łąkowych na torfowiska, choć powoduje zwiększenie ich bioróżnorodności, świadczy o postępującym procesie eutrofizacji, co może skutkować ustępowaniem specyficznych gatunków roślin i degeneracją naturalnych zbiorowisk torfowiskowych. Adres do korespondencji: dr Z. Sotek, Uniwersytet Szczeciński, Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody, Szczecin, ul. Felczaka 3a; tel. +48 (91) , sotek@univ.szczecin.pl

2 212 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 4 z. 2b (12) WSTĘP Torfowiska pod względem florystycznym, fitosocjologicznym i geograficznym należą do najbardziej interesujących ekosystemów Pomorza. Stanowią siedliska wielu chronionych i coraz rzadziej spotykanych gatunków roślin w Polsce. Wywierają znaczący wpływ na mikroklimat otaczających je obszarów. Ze względu na szybkie przemiany, jakim podlegają, należą do najbardziej zagrożonych ekosystemów. Niekorzystne zmiany, będące m.in. wynikiem działalności człowieka, prowadzą do zaniku lub ubożenia flory i roślinności torfowisk [HERBICHOWA, 1999; JASNOWSKI, 1962; 1972; 1978; JASNOWSKA, JASNOWSKI, 1977; JASNOWSKI, JAS- NOWSKA, MARKOWSKI, 1968]. Proces ten najbardziej jest widoczny na torfowiskach śródpolnych, położonych najczęściej w głębokich nieckach. Są one narażone na eutrofizację w wyniku spływów powierzchniowych z pobliskich pól uprawnych [HERBICHOWA, JĄKALSKA, 1985]. Celem podjętych badań było poznanie flory i roślinności niektórych torfowisk śródpolnych województwa zachodniopomorskiego. METODY BADAŃ Badania prowadzono w latach na ośmiu torfowiskach przejściowych, położonych w zagłębieniach śródpolnych, otoczonych użytkami rolnymi. 1) Powierzchnie obiektów nie przekraczają 6 ha, z wyjątkiem torfowiska Sowno, które zajmuje areał około 40 ha. Badania na nim ograniczono tylko do części objętej ochroną rezerwatową, stanowiącej około 2/3 jego ogólnej powierzchni. W trakcie badań terenowych sporządzono spisy roślin naczyniowych. W płatach zbiorowisk torfowiskowych wykonano 26 zdjęć fitosocjologicznych metodą Brauna-Blanqueta, z czego 21 zestawiono w tabeli 1. 2) Nazwy zbiorowisk podano za JASNOWSKIM, JASNOWSKĄ, MARKOWSKIM [1968], MATUSZKIEWICZEM [2002], nazwy roślin naczyniowych za MIRKIEM i in. [2002], mchów za CORLEYEM i in. [1981]. Klasyfikację gatunków, ze względu na poziom trofii siedlisk, przyjęto za ZARZYCKIM i in. [2002]. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAŃ Do badań wybrano torfowiska śródpolne, usytuowane w zachodniej części Pomorza (rys. 1): 1) Badania finansowane przez Komitet Badań Naukowych w ramach projektu badawczego nr 6 PO4C ) Autorzy dziękują za oznaczenie torfowców Pani dr Iwonie Melosik z Zakładu Genetyki UAM w Poznaniu.

3 Z. Sotek i in.: Torfowiska śródpolne województwa zachodniopomorskiego 213 Rys. 1. Lokalizacja badanych torfowisk śródpolnych w zachodniej części Pomorza w siatce kwadratów ATPOL; 1 Chomino, 2 Krężel, 3 Kol. Sowno, 4 Kołowo, 5 Lipiany, 6 Ziemomyśl B I, 7 Ziemomyśl B II, 8 Zarańsko Fig. 1. Location of the studied peat bogs in western part of Pomerania using the ATPOL grid square system; 1 Chomino, 2 Krężel, 3 Kol. Sowno, 4 Kołowo, 5 Lipiany, 6 Ziemomyśl B I, 7 Ziemomyśl B II, 8 Zarańsko Chomino powierzchnia ok. 6 ha, położone 2 km na południowy zachód od miejscowości Chomino; częściowo jest osuszone i odznacza się dość znacznym zadrzewieniem; warstwę drzew budują głównie sosna i brzoza; wykształcają się tutaj m.in. płaty zbiorowisk Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis Libbert 1933 i Salicetum pentandro-cinereae (Almq. 1929) Pass. 1961; najbardziej interesującymi pod względem florystycznym zbiorowiskami są Caricetum limosae Br.-Bl i Rhynchosporetum albae Koch 1926, które występują w południowej części obiektu, w niewielkich płatach; Krężel powierzchnia ok. 0,8 ha, położone 1 km na południowy zachód od miejscowości Krężel; zarośla wierzbowe Salicetum pentandro-cinereae otaczają mszar z Eriophorum angustifolium, w którym zaznacza się udział brzozy;

4 214 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 4 z. 2b (12) Sowno powierzchnia ponad 40 ha, z czego 26 ha jest objętych ochroną rezerwatową Wrzosowisko Sowno ; jest ono położone ok. 1,5 km na południowy wschód od miejscowości Kolonia Sowno; w przeszłości zostało częściowo osuszone; na znacznej części jego powierzchni wykształciło się zbiorowisko Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis; w centralnej części torfowiska występuje rzadki w Polsce zespół Ericetum tetralicis R. Tx oraz niewielkie powierzchniowo płaty Rhynchosporetum albae, natomiast na obrzeżach zarośla wierzbowe Salicetum pentandro-cinereae; Kołowo powierzchnia ok. 5 ha, znajduje się na terenie Szczecińskiego Parku Krajobrazowego, ok. 0,5 km na północny zachód od miejscowości Kołowo; największą powierzchnię zajmują płaty zespołu Eriophoro angustifolii-sphagnetum recurvii Jasnowski 1968 (pro ass.); dość duży udział w budowie torfowiska ma również zbiorowisko Eriophorum vaginatum-sphagnum fallax Hueck 1928 pro ass; w północno-zachodniej części torfowiska wykształcają się płaty Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis; Lipiany powierzchnia ponad 3 ha, zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie linii kolejowej Pyrzyce-Myślibórz, ok. 7 km na północny zachód od Lipian; o podsychaniu mszaru może świadczyć wkraczanie brzozy i wierzby oraz gatunków roślin zielnych niskotorfowiskowych, np. trzęślicy modrej (Molinia coerulea (L.) Moench) i mietlicy psiej (Agrostis canina L.); na znacznej części obszaru wykształca się zbiorowisko Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis; Ziemomyśl B I powierzchnia ok. 5 ha, znajduje się 0,5 km na północ od miejscowości Ziemomyśl B; dawniej było to torfowisko wysokie, które w wyniku zmian hydrologicznych i eutrofizacji uległo przekształceniu [JASNOWSKI, 1968]; obecnie dominuje tu zbiorowisko Eriophorum vaginatum-sphagnum fallax; na obrzeżach wykształca się Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis; od strony lustra wody, w niektórych miejscach, występuje Typhetum angustifoliae (Allorge 1922) Soó 1927; Ziemomyśl B II powierzchnia ok. 1 ha, położone w zagłębieniu śródpolnym, w bezpośrednim sąsiedztwie obiektu Ziemomyśl B I; jest otoczone zaroślami wierzbowymi Salicetum pentandro-cinereae i szuwarem, zbudowanym głównie przez pałkę szerokolistną (Typha latifolia L.); na mszarze wykształca się Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis. Zarańsko powierzchnia ok. 2 ha, sąsiaduje z miejscowością Zarańsko (ok. 0,2 km na południe); w zachodniej i północnej części torfowiska wykształca się Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis, natomiast w części wschodniej występują płaty Junco-Molinietum Prsg 1951 i zbiorowisk turzycowych, głównie Caricetum elatae Koch 1926;

5 Z. Sotek i in.: Torfowiska śródpolne województwa zachodniopomorskiego 215 WYNIKI I PODSUMOWANIE Na badanych torfowiskach stwierdzono 95 gatunków roślin naczyniowych, w tym dziesięć taksonów klasyfikowanych na Pomorzu do różnych kategorii zagrożeń, a dziewięć objętych całkowitą lub częściową ochroną. Gatunki badanych torfowisk reprezentują 38 rodzin, z czego największy udział mają przedstawiciele Cyperaceae. Wykaz gatunków roślin naczyniowych stwierdzonych na torfowiskach śródpolnych Kategorie zagrożeń: V narażone; R rzadkie, I gatunki o nieokreślonym zagrożeniu [ŻUKOWSKI, JACKOWIAK, 1995]; Ch gatunki chronione; czch gatunki częściowo chronione [Rozporządzenie..., 2001]; C Chomino, K Kołowo, Kr Krężel, L Lipiany, S Sowno, Z Zarańsko, Z-I Ziemomyśl B I, Z-II Ziemomyśl B II Bagnica torfowa (Scheuchzeria palustris L.) V; C, Z-I; Bagno zwyczajne (Ledum palustre L.) czch; K, S, Z; Bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata L.) czch; C, K, S, Z, Z-I; Borówka bagienna (Vaccinium uliginosum L.) C, S; Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.) C, K, S; Brzoza brodawkowata (Betula pendula Roth.) C, K, Kr, L, S, Z-I, Z-II; Brzoza omszona (Betula pubescens Ehrh.) C, K, Kr, L, S, Z, Z-I, Z-II; Czermień błotna (Calla palustris L.) C, K, Z, Z-I; Dąb szypułkowy(quercus robur L.) C, L, S; Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea (Matt.) Liebl.) L; Dereń świdwa (Cornus sanguinea L.) L, Z; Fiołek błotny (Viola palustris L.) C, Kr, S, Z. Firletka poszarpana (Lychnis flos-cuculi L.) S; Gorysz błotny (Peucedanum palustre (L.) Moench) K, L, S, Z; Gwiazdnica błotna (Stellaria palustris Retz.) S, Z-I; Jaskier płomiennik (Ranunculus flammula L.) Z, Z-I; Jeżogłówka gałęzista (Sparganium erectum L. em. Rchb. s.s.) Z-II; Karbieniec pospolity (Lycopus europaeus L.) K, Kr, S, Z, Z-I, Z-II; Kosaciec żółty (Iris pseudacorus L.) Z, Z-I, Z-II; Kruszyna pospolita (Frangula alnus Mill.) czch; C, Z-II; Krwawnica pospolita (Lythrum salicaria L.) C, S, Z, Z-II; Krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.) S; Kukułka krwista (Dactylorhiza incarnata (L.) Soó) Ch; S; Kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis (Rchb.) P.F. Hunt & Summerh) Ch; S; Mietlica psia (Agrostis canina L.) C, Kr, L, S, Z, Z-I; Mięta nadwodna (Mentha aquatica L.) S, Z; Moczarka kanadyjska (Elodea canadensis Michx.) Z-I, Z-II; Modrzewnica pospolita (Andromeda polifolia L.) V; C, K, S, Z, Z-I; Mozga trzcinowata (Phalaris arundinacea L.) Z, Z-II;

6 216 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 4 z. 2b (12) Narecznica krótkoostna (Dryopteris carthusiana (Vill) H.P. Fuchs) Z-I, Z-II; Niezapominajka błotna (Myosotis palustris (L.) L. em. Rchb.) Kr, L, S, Z; Oczeret Tabernemontana (Schoenoplectus tabernaemontani (C.C. Gmel.) Palla) S; Okrężnica bagienna (Hottonia palustris L.) K; Olsza czarna (Alnus glutinosa (L.) Gaertn.) K, L; Ostrożeń błotny (Cirsium palustre (L.) Scop.) S; Pałka szerokolistna (Typha latifolia L.) Kr, Z-I, Z-II; Pałka wąskolistna (Typha angustifolia L.) S, Z-I,Z-II; Pływacz drobny (Utricularia minor L.) V; S; Pływacz zwyczajny (Utricularia vulgaris L.) S; Podkolan biały (Platanthera bifolia (L.) Rich.) Ch, V; S; Ponikło błotne (Eleocharis palustris (L.) Roem. & Schult) S; Przygiełka biała (Rhynchospora alba (L.) Vahl.) V; C, S; Przytulia bagienna (Galium uliginosum L.) Kr, S; Przytulia błotna (Galium palustre L.) C, K, Kr, S, Z, Z-II; Przytulia czepna (Galium aparine L.) Z-II; Psianka słodkogórz (Solanum dulcamara L.) Kr; Rdest ziemnowodny (Polygonum amphibium L.) Z-II; Rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia L.) Ch, I: C, K, Kr, L, S, Z, Z-I, Z-II; Rzęsa drobna (Lemna minor L.) K, Z, Z-I, Z-II; Rzęsa trójrowkowa (Lemna trisulca L.) Z-II; Siedmiopalecznik błotny (Comarum palustre L.) C, K, Kr, L, S, Z, Z-I, Z-II; Sit rozpierzchły (Juncus effusus L.) C, K, Kr, L, S, Z, Z-I, Z-II; Sit sztywny (Juncus squarrosus L.) S; Skrzyp bagienny (Equisetum fluviatile L.) L, S, Z, Z-I, Z-II; Skrzyp błotny (Equisetum palustre L.) S, Z-II; Spirodela wielokorzeniowa (Spirodela polyrhiza (L.) Schleid.) Z-II; Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris L.) C, S, Z; Śmiałek darniowy (Deschampsia caespitosa (L.) P. Beauv.) S; Tojeść bukietowa (Lysimachia thyrsiflora L.) C, K, Kr, L, Z, Z-II; Tojeść pospolita (Lysimachia vulgaris L.) C, K, Kr, L, Z-II; Tomka wonna (Anthoxantum odoratum L.) S; Trzcina pospolita (Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Stend.) K, Kr, L, S, Z, Z-I, Z-II; Trzcinnik lancetowaty (Calamagrostis canescens (Weber) Roth) C, K, L, Z, Z-I; Trzcinnik piaskowy (Calamagrostis epigejos (L.) Roth) L, Z-I; Trzęślica modra (Molinia caerulea (L.) Moench) C, L, S, Z; Turzyce (Carex sp.): T. bagienna (C. limosa L.) V: C, Z-I; T. błotna (C. acutiformis Ehrh.) L, S, Z, Z-I, Z-II; T. dzióbkowata (C. rostrata Stokes.) C, K, Kr, L, S, Z, Z-I, Z-II;

7 Z. Sotek i in.: Torfowiska śródpolne województwa zachodniopomorskiego 217 T. gwiazdkowata (C. echinata Murray) K, S; T. łuszczkowata (C. lepidocarpa Tausch) V: S; T. nibyciborowata (C. pseudocyperus L.) Kr, Z-I, Z-II; T. nitkowata (C. lasiocarpa Ehrh.) K, L, S, Z-I, Z-II; T. obła (C. diandra Schrank) V; Kr, S; T. pęcherzykowata (C. vesicaria L.) K, L, S, Z, Z-II; T. pospolita (C. nigra Reichard) C, S, Z, Z-I, Z-II; T. prosowa (C. paniculata L.) L, S, Z-II; T. prosowata (C. panicea L.) S; T. rzadkokłosa (C. remota L.) S; T. siwa (C. canescens L.) C, K, S, Z, Z-I; T. sztywna (C. elata L.) S, Z, Z-II; T. zaostrzona (C. gracilis Curtis) Z, Z-II; T. żółta (C. flava L.) S, Z; Wąkrota zwyczajna (Hydrocotyle vulgaris L.) C; Wełnianka pochwowata (Eriophorum vaginatum L.) C, K, L, S, Z, Z-I, Z-II; Wełnianka wąskolistna (Eriophorum angustifolium Honck.) C, K, Kr, L, S, Z, Z-I, Z-II; Wierzba pięciopręcikowa (Salix pentandra L.) C, Kr, S, Z, Z-II; Wierzba szara (Salix cinerea L.) C, Kr, L, S, Z, Z-I, Z-II; Wierzba uszata (Salix aurita L.) C, S, Z, Z-I, Z-II; Wierzbownica błotna (Epilobium palustre L.) C, Kr, L; Wrzos pospolity (Calluna vulgaris (L.) Hull) C, K, S, Z-II; Wrzosiec bagienny (Erica tetralix L.) Ch, V; S; Zachylnik błotny (Thelypteris palustris Schott) Kr, L, S; Żabieniec babka wodna (Alisma plantago-aquatica L.) Z-I, Z-II; Żurawina błotna (Oxycoccus palustris Pers.) C, K, Kr, L, S, Z, Z-I. Liczba taksonów stwierdzonych na badanych ośmiu torfowiskach zachodniej części Pomorza, w porównaniu ze 117 gatunkami znalezionymi na 92 torfowiskach śródpolnych na Pojezierzu Kaszubskim [HERBICHOWA, JĄKALSKA, 1985], świadczy o ich znacznym bogactwie gatunkowym. Ponadto, liczba odnotowanych taksonów stanowi około 1/5 z 465 gatunków roślin naczyniowych, występujących w naturalnych i zastępczych zbiorowiskach torfowiskowych północnej Polski [JA- SNOWSKI, 1972]. Z badanych obiektów najbogatsze florystycznie jest torfowisko Sowno, na którym występuje prawie 2/3 stwierdzonych gatunków. Na analizowanych torfowiskach dominującą grupę roślin stanowią gatunki związane z siedliskami mezotroficznymi. Ponadto, odnotowano liczny udział taksonów siedlisk mezo-eutroficznych i eutro-mezotroficznych, co może wskazywać na zwiększanie się trofii siedlisk, na skutek spływów powierzchniowych z otaczających pól uprawnych. Flora omawianych torfowisk, pod względem socjologicznym, jest wyraźnie zróżnicowana, o czym świadczy obecność przedstawicieli 14 klas (rys. 2). Najlicz-

8 218 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 4 z. 2b (12) Liczba gatunków No. of species Ph S-C M-A A O-S V-P P L N-C Q-F R-P G-U U E b.p. Klasa Class Ph Phragmitetea, S-C Scheuchzerio-Caricetea, M-A Molinio-Arrhenatheretea, A Alnetea glutinosae, O-S Oxycocco-Sphagnetea, V-P Vaccinio-Piceetea, P Potametea, L Lemnetea minoris, N-C Nardo-Callunetea, Q-F Qerco-Fagetea, R-P Rhamno-Prunetea, G-U Galio-Urticenea, U Urticularietea intermedio-minoris, E Epilobietea angustifolii, b.p. bez przynależności syntaksonomicznej without syntaxonomical attachment Rys. 2. Zróżnicowanie socjologiczne flory torfowisk śródpolnych Fig. 2. Sociological differentiation of flora of the peat bogs in the agricultural landscape niej reprezentowane są klasy Phragmitetea R. Tx. et Prsg i Scheuchzerio- -Caricetea (Nordh. 1937) R. Tx Rzadziej natomiast występują gatunki łąkowe, zaliczane do klasy Molinio-Arrhenatheretea R. Tx Na badanych torfowiskach nie wszystkie zbiorowiska można było jednoznacznie sklasyfikować. Najczęściej spotykaną fitocenozą, występującą w postaci dużych płatów, jest Eriophoro angustifolii-sphagnetum recurvii. Do najbardziej interesujących, pod względem florystycznym i ze względu na występowanie rzadkich gatunków, należą zespoły Caricetum limosae i Ericetum tetralicis (tab. 1). Zbiorowisko turzycy bagiennej (Caricetum limosae) wykształciło się na dwóch z badanych obiektów, w miejscach trwale podtopionych, w postaci nielicznych i niewielkich powierzchniowo płatów. Gatunki charakterystyczne zespołu turzyca bagienna (Carex limosa L.) i bagnica torfowa (Scheuchzeria palustris L.), często razem tu występują, z wyraźnie zaznaczoną dominacją jednego z nich. Występowanie płatów Ericetum tetralicis odnotowano tylko na jednym torfowisku, w miejscach podsuszonych. Zespół ten charakterystyczny jest dla torfowisk wrzosowiskowych typu atlantyckiego. Na terenie Polski osiąga wschodnią granicę zwartego zasięgu [JASNOWSKA, JASNOWSKI, 1979]. Wymienione fitocenozy są coraz rzadziej spotykane na torfowiskach [JASNOWSKI, 1972; JASNOWSKI, JASNOWSKA, MARKOWSKI, 1968; KUCHARSKI, GRZYL, 1993], a budujące je gatunki roślin naczyniowych, takie jak: turzyca bagienna (Carex limosa L.), bagnica torfowa (Scheuchzeria palustris L.), wrzosiec bagienny (Erica tetralix L.) i modrze-

9 Z. Sotek i in.: Torfowiska śródpolne województwa zachodniopomorskiego 219 wnica pospolita (Andromeda polifolia L.), w Polsce są zaliczane do osobliwości przyrodniczych. Zespół Rhynchosporetum albae występuje tylko na torfowiskach Sowno i Chomino, w postaci kilku małych i wyraźnie zmniejszających swoje areały płatów. Na obrzeżach torfowisk tworzą się zwarte zarośla łozowisk Salicetum pentandro-cinereae oraz dosyć często płaty Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis. Brzezina bagienna na niektórych torfowiskach, np. Lipiany wykształca się na znacznych powierzchniach. Wkraczanie gatunków szuwarowo-bagiennych i łąkowych na torfowiska, choć powoduje zwiększenie ich bioróżnorodności, świadczy o postępującym procesie eutrofizacji, co może skutkować ustępowaniem specyficznych gatunków roślin i degeneracją naturalnych zbiorowisk torfowiskowych. LITERATURA CORLEY M.F.V., CRUNDWELL A.C., DÜLL R., HILL M.O., SMITH A.J.E., Mosses of Europe and the Azores: an annotated list of species, with synonyms from the recent literature. J. Bryol. 11 s HERBICHOWA M., Plany ochrony torfowisk wysokich właściwych (typu bałtyckiego) w świetle wiedzy o ich rozwoju i współczesnej szacie roślinnej. Prz. Przyr. 10 (1 2) s HERBICHOWA M., JĄKALSKA M., Szata roślinna torfowisk w krajobrazie rolniczym okolic Miechucina na Pojezierzu Kaszubskim. Zesz. Nauk. Wydz. BGiO UG. Biol. 6 s JASNOWSKA J., JASNOWSKI M., Zagrożone gatunki flory torfowisk. Chrońmy Przyr. Ojcz. 33 (4) s JASNOWSKA J., JASNOWSKI M., Erica tetralix L. na Pomorzu Erica tetralix L. in Pomorze (Pommern). Fragm. Flor. Geobot. 25 (2) s JASNOWSKI M., Budowa i roślinność torfowisk Pomorza Szczecińskiego. STN Wydz. Nauk Przyr.-Rol. 10 ss JASNOWSKI M., Dokumentacja geobotaniczna torfowisk rejonu Sądów. Szczecin: AR maszyn. ss. 28. JASNOWSKI M., Rozmiary i kierunki przekształceń szaty roślinnej torfowisk. Phytocoenosis 1 (3) s JASNOWSKI M., Znaczenie torfowisk w Polsce i ich ochrona. W: Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Pr. zbior. Red. W. Michajłow, K. Zarzycki. Kraków: PWN s JASNOWSKI M., JASNOWSKA J., MARKOWSKI S., Ginące torfowiska wysokie i przejściowe w pasie nadbałtyckim Polski. Ochr. Przyr. 33 s KUCHARSKI L., GRZYL A., Rozmieszczenie Carex limosa L. i Scheuchzeria palustris L. w Polsce. Acta Univ. Lodz. Fol. Bot. 10 s MATUSZKIEWICZ W., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: PWN ss MIREK Z., PIĘKOŚ-MIRKOWA H., ZAJĄC A., ZAJĄC M., Flowering plants and Pteridophytes of Poland a checklist. W: Biodiversity of Poland. Vol. 1. Pr. zbior. Red. Z. Mirek. Kraków: Inst. Bot. im. W. Szafera. PAN ss Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów. Dz. U. nr 106 (poz. 1167).

10 220 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 4 z. 2b (12) ZARZYCKI K., TRZCIŃSKA-TACIK H., RÓŻAŃSKI W., SZELĄG Z., WOŁEK J., KORZENIAK U., Ecological indicator values of vascular plants of Poland. W: Biodiversity of Poland. Vol. 2. Pr. zbior. Red. Z. Mirek. Kraków: Inst. Bot. im. W. Szafera. PAN ss ŻUKOWSKI W., JACKOWIAK B., Lista roślin naczyniowych ginących i zagrożonych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. Pr. zbior. Red. W. Żukowski, B. Jackowiak. Poznań: Pr. Zakł. Taks. Rośl. UAM 3 s Zofia SOTEK, Małgorzata STASIŃSKA, Bożena PRAJS, Renata GAMRAT, Andrzej ŁYSKO MIDFIELD PEAT BOGS IN WESTERN POMERANIAN PROVINCE Key words: communities, flora, Pomerania, transitional bogs S u m m a r y Peat bogs in the agricultural landscape are usually situated in deep synclines and subjected to eutrophication due to the surface washout from adjacent ploughed lands. Unfavourable changes taking place there may lead to the impoverishment of flora and peat bog communities. The aim of this work was to study the vegetation and flora of some peatlands in Western Pomeranian Province. The study was carried out in 8 selected objects in The flora of the peatlands under discussion was clearly differentiated in respect to their sociology. Most frequently represented were the classes Phragmitetea R. Tx. et Prsg and Scheuchzerio-Caricetea (Nordh. 1937) R. Tx On the other hand, meadow species from the class Molinio- Arrhenatheretea R. Tx occurred less frequently. Dense ozier thickets of Salicetum pentandrocinereae (Almq. 1929) Pass and seldom Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis Libbert 1933 patches developed in peatland margins. Among recorded plant communities the most interesting in the floristic sense were, i.a.: Caricetum limosae Br.-Bl and Ericetum tetralicis R.Tx These phytocoenoses are rarely found in peatlands, and the vascular plant species composing them, e.g. Carex limosa, Scheuchzeria palustris, Erica tetralix and Andromeda polifolia, are considered natural peculiarities in Poland. Substantial contribution of rush-swampy and meadow species on peatlands increase their biodiversity. This phenomenon, however, is not favourable for peat bog ecosystems as it proves the advancement of eutrophication processes. This may result in disappearance of particular plant species and in degeneration of natural peat bog communities. Recenzenci: prof. dr hab. Maciej Rogalski dr Wiktor Kotowski Praca wpłynęła do Redakcji r.

11 Tabela 1. Wybrane zbiorowiska roślinne torfowisk śródpolnych województwa zachodniopomorskiego Table 1. Selected peat bog communities in the agricultural landscape of Zachodniopomorskie Province Nr kolejny zdjęcia No. of successive relevé Zespoły torfowiskowe Peat-bog community Lokalizacja torfowiska Peat-bog location C. lim. E. a.-sph. E v.-sph. Rh. alb. E. tet. C. gr. V.u.-B.p. C Z-I Z-I K K Kr Z-I K Z-I K C S S S S S Z Z-II L C K Data Date r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r. Powierzchnia zdjęcia Area of the record m Pokrycie warstwy a, % Cover in a, % Pokrycie warstwy b, % Cover in b, % Pokrycie warstwy c, % Cover in c, % Pokrycie warstwy d, % Cover in d, % Liczba gatunków w zdjęciu No. of species in the record Gatunki charakterystyczne dla Characteristic species for Scheuchzerio-Caricetea nigrae: Carex limosa Scheuchzeria palustris

12 cd. tab Sphagnum fallax Eriophorum angustifolium Rhynchospora alba Sphagnum cuspidatum Calliergon stramineum Comarum palustre Carex canescens Carex lasiocarpa Gatunki sporadyczne Sporadic species: Drepanocladus fluitans 2 (+); Menyanthes trifoliata 11 (+); Agrostis canina 20 (1.1) Gatunki charakterystyczne dla Characteristic species for Oxycocco-Sphagnetea: Erica tetralix Oxycoccus palustris Eriophorum vaginatum Drosera rotundifolia Polytrichum strictum Ledum palustre Sphagnum magellanicum Aulacomnium palustre Andromeda polifolia

13 cd. tab Gatunki charakterystyczne dla Characteristic species for Phragmitetea: Carex gracilis Phragmites australis Equisetum fluviatile Gatunki sporadyczne: Sporadic species: Carex acutiformis 17 (1.1), Carex elata +, Galium palustre + Gatunki charakterystyczne dla Characteristic species for Vaccinio-Piceetea: Betula pubescens Vaccinum uliginosum Pinus sylvestris Vaccinum myrtillus Frangula alnus Gatunki sporadyczne: Sporadic species: Sphagnum palustre 4 (2.2); Gatunki charakterystyczne dla Characteristics species for Alnetea glutinosae: Salix cinerea Salix aurita Lycopus europaeus Alnus glutinosa Calamagrostis canescens

14 cd. tab Gatunki sporadyczne: Sporadic species: Thelypteris palustris 6 (+); Lysimachia thyrsiflora 19 (+); Salix pentandra 20 (+) Gatunki towarzyszące: Accompanying species: Carex rostrata Betula pendula Calluna vulgaris Sphagnum nemorum Juncus effusus Sphagnum squarrosum Gatunki sporadyczne Sporadic species: Molinia caerulea 15 (+); Myosotis palustris 17 (+), Lythrum salicaria (+), Calliergon giganteum (+); Dryopteris carthusiana 18 (+) Objaśnienia: Explanations: C. gr. Caricetum gracilis, C. lim. Caricetum limosae, E. tet. Ericetum tetralicis, E. a.-sph. Eriophoro angustifolii-sphagnetum recurvi, E. v.-sph. zbiorowisko community Eriophorum vaginatum-sphagnum fallax, V.u.-B.p. Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis; Rh.alb. Rhynchosporetum albae, C Chomino, K Kołowo, L Lipiany, S Sowno, Z Zarańsko, Z-I Ziemomyśl B I, Z-II Ziemomyśl B II