Autostrada A1. raport techniczny

Transkrypt

1 Autostrada A raport techniczny 4 października 20 roku zostały oddane do użytku kolejne 62 kilometry północnego odcinka autostrady A. Podobnie jak poprzedni, również i ten etap inwestycji realizowanej przez Gdańsk Transport Company został ukończony przed deklarowanym terminem. Z chwilą otwarcia kierowcy będą mogli w zaledwie 6 minut pokonać trasę pomiędzy Toruniem a Gdańskiem. Przez pierwsze trzy miesiące przejazd nowo otwartym odcinkiem A jest bezpłatny. Budowa kujawsko-pomorskiego odcinka A to jeden z największych projektów drogowych w Europie. Zakres inwestycji obejmował budowę nowego pasa autostrady od węzła Nowe Marzy do węzła Lubicz (,72 km) i przeprawę przez Wisłę w okolicach Grudziądza, a także modernizację częściowo zrealizowanego odcinka od węzła Lubicz do Czerniewic (0,70 km) wraz z dokończeniem budowy mostów przez Drwęcę oraz Wisłę koło Torunia. Realizacja drugiego etapu autostrady A trwała 27 miesięcy. W ramach kontraktu wykonano 0 mln m 3 robót ziemnych, wyprodukowano 300 tys. m 3 betonów oraz położono,3 mln ton mieszanek bitumicznych. Przez trzy kolejne sezony budowlane w szczytowych momentach prac na budowie przebywało nawet 4, tys. osób, w tym, tys. zatrudnionych bezpośrednio przez generalnego wykonawcę konsorcjum Skanska NDI. Podczas wykonywania tej inwestycji w użyciu było 00 maszyn i 00 aut transportowych. Dzięki nowoczesnym technologiom, w tym maszynom pracującym z zastosowaniem cyfrowego modelu terenu, udało się zachować milimetrową dokładność w odniesieniu do projektu. Do budowy A wykorzystano ponad 00 różnych typów materiałów. Dostawy docierały pociągami, statkami i samochodami z różnych stron świata. W zdecydowanej większości zaopatrywano się w Polsce, ale na liście są też firmy z Czech, Chin, Hiszpanii, Niemiec, ze Szwajcarii, Szkocji, Szwecji i z USA. Zgodnie z projektem wybudowano pięć nowych węzłów autostradowych, w tym zlokalizowany na trasie etapu i oddany do ruchu w lutym tego roku węzeł Warlubie. Na nowo otwartym odcinku pomiędzy Nowymi Marzami a Czerniewicami funkcjonować będą jedynie dwa nowe węzły w Lisewie i Lubiczu. Pozostałe dwa węzeł Grudziądz i węzeł Turzno zostaną uruchomione w przyszłym roku, po wybudowaniu lokalnych połączeń do zjazdów autostradowych. Na trasie nowego odcinka A na kierowców czekają cztery pary miejsc obsługi podróżnych: Malankowo, Drzonowo, Nowy Dwór i Nowa Wieś. Na terenie MOP Malankowo zlokalizowana jest stacja paliw, której uruchomienie nastąpiło zaledwie kilka dni po otwarciu autostrady. Warto wspomnieć, że drugi etap budowy autostrady A to jedyny w Polsce projekt, w ramach którego wykonano dwa duże mosty rzeczne. Most na Wiśle pod Grudziądzem, mierzący 94 metry, jest najdłuższym mostem w kraju. Ten obiekt bije też dwa inne rekordy. Most wyróżnia najdłuższa estakada dojazdowa o długości prawie jednego kilometra, wykonana metodą nasuwu podłużnego, Summary October 4, 20, another 62 km of northern section of the A Motorway were open for use. Just like the previous one, also this stage of the investment undertaken by the Gdańsk Transport Company, was completed before the stated deadline. Upon the opening, the drivers will be able to go from Toruń to Gdańsk in just 6 minutes. For the first three months the newly opened section of the A is free of charge. oraz najdłuższe, bo 80-metrowe przęsło rozpostarte na podporach zanurzonych w nurcie rzeki. Oprócz dużych mostów na Wiśle pod Grudziądzem i Toruniem wybudowano także około 60 innych obiektów mostowych i wiaduktów, 8 z nich pełni funkcję przejść dla zwierząt. Ponadto funkcję przejścia dla małych zwierząt spełnia ponad 70 przepustów pod pasem drogi. Autostrada została wyposażona w urządzenia i sprzęt do poboru opłat w systemie zamkniętym. Kierowca, wjeżdżając na autostradę, pobiera bilet wjazdowy. Opłata uiszczana jest na końcu podróży i zależy od kategorii pojazdu oraz liczby przejechanych kilometrów. Przez pierwsze 90 dni przejazd autostradą w obrębie nowo otwartych sekcji będzie bezpłatny. Stawki opłat obowiązujące na pierwszym odcinku autostrady Rusocin Nowe Marzy pozostaną bez zmian. O ile minister infrastruktury nie podejmie innej decyzji, po okresie promocyjnym przejazd 2-kilometrowym odcinkiem z Gdańska do Torunia będzie kosztował 29,90 złotych (pojazdy osobowe). Projekt A został zrealizowany w systemie Partnerstwa Publiczno-Prywatnego. Partnerami w tym przedsięwzięciu są Gdańsk Transport Company i Ministerstwo Infrastruktury. Dobra współpraca sektora publicznego i prywatnego okazała się gwarantem ekonomicznego i przedterminowego wykonania inwestycji. Cena budowy drugiego etapu inwestycji wyniosła 730 mln euro, w tym 8 mln euro/droga i 49 mln euro/mosty. Po wybudowaniu autostrady koncesjonariusz będzie zarządzać całym 2-kilometrowym odcinkiem autostrady, aż do roku Po wygaśnięciu koncesji autostrada zostanie przekazana nieodpłatnie i w określonym standardzie stronie publicznej. 30 Magazyn Autostrady 2/20

2 Węzeł Nowe Marzy Koncesjonariusz Gdańsk Transport Company SA (GTC) jest spółką specjalnego przeznaczenia, utworzoną wyłącznie na potrzeby realizacji 2 km odcinka autostrady A pomiędzy Gdańskiem a Toruniem. Firma posiada koncesję na finansowanie, projektowanie, budowę oraz eksploatację tego fragmentu autostrady. Jak wcześniej wspomniano, przedsięwzięcie jest realizowane w modelu Partnerstwa Publiczno-Prywatnego. Realizacja projektu jest finansowana ze środków własnych akcjonariuszy oraz z kredytów zaciągniętych przez spółkę w Europejskim Banku Inwestycyjnym, Nordyckim Banku Inwestycyjnym i Szwedzkiej Korporacji Kredytów Eksportowych. Akcjonariuszami Gdańsk Transport Company SA są: Skanska A Invest AB, John Laing Infrastructure Ltd., NDI Autostrada Sp. z o.o. oraz Intertoll Infrastructure Developments BV. Szczegółowy zakres prac etapu 2 Zakres prac etapu 2 obejmował budowę,72 kilometra nowej, dwupasmowej autostrady pomiędzy miejscowościami Nowe Marzy i Lubicz w województwie kujawsko-pomorskim, w tym wykonanie mostu na Wiśle koło Grudziądza oraz budowę 0,70 kilometra zachodniej nitki jezdni i wykonanie konstrukcji nośnych pod zachodnie jezdnie dwóch mostów pomiędzy Lubiczem a Czerniewicami. Projekt obejmował również budowę pięciu dwupoziomowych węzłów drogowych (wliczając węzeł Warlubie na trasie etapu ), budowę dwupoziomowych, bezkolizyjnych skrzyżowań z drogami przecinającymi autostradę, budowę nowych obiektów w ciągu autostrady (mosty, wiadukty autostradowe, przejazdy gospodarcze, Nazwa projektu Amber One Autostrada A Koncesjonariusz Gdańsk Transport Company SA Ważność koncesji do 2039 r. Akcjonariusze Data otwarcia Koszt budowy Wartość inwestycji Finansowanie Rozliczenia Natężenie ruchu (dane na r.) Skanska A Invest AB 30% John Laing Infrastructure Ltd. 29,69% NDI Autostrada Sp. z o.o. 2,3% Intertoll Infrastructure Developments BV % Etap (2 km) 22 grudnia 2007 r. Etap (6 km) 7 października 2008 r. Etap 2 (62 km) 4 października 20 r. Etap 20 mln euro Etap mln euro (8 mln euro/droga i 49 mln euro/mosty) Razem 20 mln euro lub 8,3 mln euro/km 0 mln euro Wkład własny (%) udziałowcy, kredyt (9%) Europejski Bank Inwestycyjny, Nordycki Bank Inwestycyjny, Szwedzka Korporacja Kredytów Eksportowych Opłata za dostępność (9%) pokrywa koszty stałe, podatki i obsługę zadłużenia, shadow toll (%) pokrywa koszty zmienne zależne od ruchu. System rozliczeń przewiduje obniżki wynagrodzenia za niedostępność autostrady i nieadekwatny standard obsługi Od dnia otwarcia autostradą przejechało pojazdów; średnie dzienne natężenie ruchu to 8 43 pojazdów; średnie miesięczne natężenie ruchu to pojazdów 8/997 r. Przyznanie koncesji GTC, rozpoczęcie negocjacji 8/2004 r. Podpisanie Umowy Koncesyjnej Etap 0/200 r. Zamknięcie finansowe i rozpoczęcie prac budowlanych 2/2007 r. Otwarcie pierwszych sekcji ( miesięcy przed terminem) 2/2008 r. Wznowienie negocjacji w sprawie Etapu 2 Historia projektu 9/2008 r. Podpisanie ujednoliconej Umowy Koncesyjnej Etap 2 0/2008 r. Oddanie do ruchu pozostałych sekcji Etapu (6 tygodni przed terminem) 7/2009 r. Zamknięcie finansowe i rozpoczęcie prac budowlanych 0/20 r. Oddanie do ruchu Etapu 2 (rok przed terminem kontraktowym i 2 miesiące przed deklarowanym) poprawa ekonomiczności jazdy w aspekcie oszczędności czasu i redukcji kosztów przejazdu, znacząca redukcja natężenia ruchu na drogach alternatywnych oraz poprawa płynności ruchu kołowego, zmniejszająca emisję i spalin, i hałasu w korytarzu drogowym, przyspieszenie rozwoju obszarów sąsiadujących z korytarzem autostradowym, Korzyści generowanie nowych miejsc pracy i atrakcyjnych możliwości inwestycyjnych oraz handlowych dla polskich i zagranicznych przedsiębiorców, stymulacja rozwoju rynku nieruchomości oraz różnorodnych form turystyki, udrożnienia istotnego dla Polski i Europy połączenia ze Skandynawią Ogólne dane o projekcie przejścia dla zwierząt) oraz ponad autostradą (wiadukty drogowe), a także modernizację czternastu istniejących obiektów inżynierskich, budowę czterech par, czyli ośmiu indywidualnych Miejsc Obsługi Podróżnych, budowę jednego Placu Poboru Opłat na jezdni i pięciu Stacji Poboru Opłat na drogach prowadzących do węzłów, budowę jednego Obwodu Utrzymania Autostrady, wykonanie i montaż 3

3 Plac Poboru Opłat Nowa Wieś urządzeń ochrony środowiska (m.in. wały ziemne, ekrany akustyczne, zieleń ochronna, separatory oleju), wykonanie oświetlenia węzłów drogowych, instalacji urządzeń bezpieczeństwa ruchu (m.in. bariery energochłonne, poręcze, ogrodzenie oraz oznakowanie drogowe) oraz budowę dróg serwisowych i dojazdowych. Węzły drogowe W ramach budowy autostrady A powstały: węzeł Warlubie (km 74+93), skrzyżowanie autostrady z drogą krajową nr 24 Warlubie Kościerzyna; węzeł zlokalizowany jest na trasie etapu ; węzeł Grudziądz (km ), skrzyżowanie wynikające z ogólnego planu zagospodarowania dla miasta-gminy Grudziądz; bezpośrednie połączenie pomiędzy Grudziądzem a autostradą wymaga wybudowania około 2-kilometrowego odcinka nowej drogi; do tego czasu węzeł będzie nieczynny; węzeł Lisewo (km 3+00), skrzyżowanie autostrady z drogą wojewódzką nr 48 Stolno Wąbrzeźno; węzeł Turzno (km 3+69), skrzyżowanie wynikające z planu zagospodarowania dla gminy Chełmża, również wymaga wybudowania odcinka nowej drogi; do tego czasu węzeł będzie nieczynny; węzeł Lubicz (km ), skrzyżowanie autostrady z nową trasą drogi krajowej nr 0, przebudowanej na drogę ekspresową Warszawa Toruń Bydgoszcz Szczecin. Węzeł Czerniewice na skrzyżowaniu autostrady (km +900) z drogą krajową nr 9 i przyszłą drogą ekspresową S0 został wykonany w ramach kontraktu na budowę drogi ekspresowej Lubicz Czerniewice i nie wchodzi w zakres prac etapu 2. Miejsca Obsługi Podróżnych (MOP) W ramach budowy autostrady A powstały: MOP Malankowo (km 06+0 i km ) zlokalizowany na terenie gminy Płużnica; MOP Drzonowo (km 6+00 i km 6+60) zlokalizowany na terenie gminy Chełmża; MOP Nowy Dwór (km i km ) zlokalizowany na terenie gminy Łysomice; MOP Nowa Wieś (km 44+0 i km ) zlokalizowany na terenie gminy Lubicz. MOP-y zostały wybudowane jako MOP-y typu I (parkingi, toalety, miejsca rekreacji), z wyjątkiem MOP-u Malankowo, który został wybudowany jako miejsce obsługi podróżnych o podwyższonym standardzie (stacja benzynowa). Ile waży autostrada? Chociaż to pytanie wydaje się dość abstrakcyjne, bo przecież nikt nie będzie próbował autostrady podnosić, to jednak można obliczyć przybliżony ciężar drogi. Wystarczy dodać masy materiałów wykorzystanych do jej budowy. Ile więc waży zbudowany odcinek autostrady z Nowych Marzy do Czerniewic? Policzmy: ton mas ziemnych, ton kruszywa na podbudowę, ton betonów i ton mieszanek bitumicznych, czyli razem ton. Najgłębsza wymiana gruntów w historii A W okolicy Dźwierzna (km 22+00) prowadzona była największa wymiana gruntów, jaka w ogóle miała miejsce na budowie A. W sumie zostało wymienionych około m 3 gruntu do głębokości 22 metrów. Torfowe podłoże zastąpione zostało piaskami z pobliskich kopalni. Na budowie pracowały 0-2 wozideł, 3 spycharki i 3 koparki. Dwie z nich to tzw. longi. Konstrukcja tych szczególnych maszyn umożliwiała wykonywanie wykopów na głębokość 8 metrów. Warunki pracy były utrudnione ze względu na niski poziom wód gruntowych. Aby powstrzymać napływ wody oraz osuwanie się torfu, wykonane zostały dwie grodzie z gliny i piasku. 32 Magazyn Autostrady 2/20

4 Prędkość projektowa 20 km/h Liczba jezdni 2 Liczba pasów ruchu 4 Szerokość pasa ruchu 3,7 m Szerokość pasa dzielącego 4 m Szerokość pasa awaryjnego 3 m Szerokość korony drogi 28,0 m Skrajnia pionowa 4,70 m Obciążenie nawierzchni kn/oś Rodzaj nawierzchni bitumiczna Parametry techniczne etapu 2 Nowe obiekty w ciągu autostrady Liczba MA Mosty 4 WA Wiadukty autostradowe nad drogami krajowymi, wojewódzkimi, gminnymi, drogami łącznikowymi na węzłach, nad liniami kolejowymi. Estakady przecinające równocześnie większe doliny rzeczne, tory oraz drogi w miejscach występowania wysokich nasypów PG Przejazdy gospodarcze i drogi o mniejszym znaczeniu PZ Przejścia dla zwierząt 8 Nowe obiekty ponad autostradą (przejazdy) WD Wiadukty nad autostradą w ciągu dróg krajowych wojewódzkich i gminnych 2 oraz wiadukt w ramach węzła Warlubie Istniejące wiadukty do remontu 4 Konstrukcje inżynierskie etapu 2 6 Opis Etap Etap 2 Zakres projektu Długość odcinka 89, km 62,4 km Kilometraż 0/000 89/40 89/40 /900 Trasa Rusocin Nowe Marzy Nowe Marzy Czerniewice Czas realizacji listopad 200 r. październik 2008 r. sierpień 2008 r. październik 20 r. Sekcje budowlane 6 4 Liczba obiektów inżynierskich Węzły Miejsca obsługi podróżnych Obwody utrzymania autostrady Place poboru opłat Stacje poboru opłat 86 (27 wiaduktów autostradowych, 6 przejść gospodarczych, 7 przejść dla zwierząt, 36 wiaduktów drogowych) 6 (Rusocin, Stanisławie, Swarożyn, Pelplin, Kopytkowo, Nowe Marzy) 3 (MOP Kleszczewo, MOP Olsze, MOP Gajewo) 2 (OUA Pelplin, OUA Nowe Marzy) (PPO Rusocin) (SPO Stanisławie, SPO Swarożyn, SPO Pelplin, SPO Kopytkowo, SPO Nowe Marzy) 66 (4 mosty autostradowe, 6 wiaduktów autostradowych, przejście gospodarcze, 6 przejść dla zwierząt, 24 wiadukty drogowe, 4 wiaduktów do remontu wiadukt do rozbiórki) (Warlubie, Grudziądz, Lisewo, Turzno, Lubicz) 4 (MOP Malankowo, MOP Drzonowo, MOP Nowy Dwór, MOP Nowa Wieś) (OUA Grabowiec) (PPO Nowa Wieś) (SPO Warlubie, SPO Grudziądz, SPO Lisewo, SPO Turzno, SPO Lubicz) Ilościowy zakres prac Roboty ziemne m m 3 Podbudowa z kruszywa t t łamanego Masy bitumiczne t t Betony m m 3 Zestawienie danych obu etapów inwestycji Betonowe kolosy Wiele elementów nowej autostrady jest niepowtarzalnych i wyjątkowych. Wśród nich, w pierwszej kolejności, na uwagę zasługuje most MA9, którym można przeprawić się przez Wisłę pod Grudziądzem. Jest to najdłuższy tego typu most w Polsce. Jego całkowita długość wynosi ponad 90 metrów. Nie jest to jedyny rekord, który można przypisać tej konstrukcji. Przęsło nurtowe nad Wisłą o długości 80 metrów jest najdłuższym żelbetowym przęsłem w kraju. Również rekordowa jest długość dla estakady wykonywanej z jednego stanowiska w technologii nasuwania podłużnego. Wspomniana estakada ma długość 99 metrów. Warto wspomnieć, że do wybudowania tego mostu wykorzystano beton B60, charakteryzujący się najwyższymi normami dla obiektów mostowych. Dźwig pracujący przy budowie mostu głównego (część nurtowa budowana metodą nawisową) to jeden z największych, jakie w ogóle produkuje się seryjnie. Wysokość do haka wynosi ok. 30 m, a długość wysięgnika to 7 m. Nośność żurawia na maksymalnym wysięgu wynosi 2800 kg. Dolinę rzeki Młynówki przecina wiadukt WA02, biegnący nad linią kolejową nr 207 relacji Toruń Malbork. Mierzy on zaledwie 2 metrów, ale również można przypisać mu kilka rekordów. To tu stanęły najgłębiej posadowione pale wielkośrednicowe (28 metrów) i ustawiona została najwyższa podpora, mierząca 24 metry. Niemałym wyzwaniem dla projektantów i budowniczych 2 etapu A był wiadukt autostradowy WA22, biegnący nad zelektryfikowaną linią kolejową. To właśnie konieczność dostosowania się jednocześnie do trudnych warunków terenowych i potrzeb kolei uczyniła z budowy tego obiektu wielkie wyzwanie. Istniejące tu warunki wymusiły sięgnięcie po nietypowe rozwiązania konstrukcyjne. Niełatwo było też z budową wiaduktu WA98, biegnącego nad drogą krajową nr Grudziądz Stolno. To trudny teren, na którym istniejąca wcześniej droga przypominała górskie serpentyny, gdy tymczasem autostrada miała łagodnie opadać w stronę doliny Wisły. Dodatkowo, aby zgodnie z projektem umiejscowić korytarz drogi w wykopie, trzeba było usunąć ogromne ilości ziemi z Góry Klęczkowskiej. Podczas prac przewieziono materiał wybrany z wykopu wzniesienia na południową stronę drogi krajowej nr i wbudowano masy ziemi w nasyp, który w najwyższym miejscu osiąga wysokość 2 metrów. Z miejsca, które jest pozostałością dawnej Góry Klęczkowskiej, roztacza się wspaniały widok na dolinę Wisły i most na Wiśle pod Grudziądzem. Most pod Toruniem, jak również obwodnica tego miasta są świadectwem olbrzymiego postępu technicznego, który dokonał się w ostatnich latach. By most i obwodnica mogły stać się autostradą, niezbędne były rozbudowa i remont istniejącej infrastruktury. Obwodnica zyskała zachodnią jezdnię i zachodnie nitki 33

5 MOP Malankowo mostów przez Wisłę i Drwęcę. Podczas gdy wybudowanie starej nitki mostu oraz wszystkich podpór drugiej nitki zajęło w latach 90. ubiegłego wieku aż 6 lat, to obecnie nowe elementy infrastruktury drogowej zostały wykonane trzykrotnie szybciej. Po czym będziemy jeździć? W przekroju nawierzchnia autostrady wygląda jak kawałek tortu. Tworzy ją sześć warstw. Pierwsze trzy górne o grubości 27 centymetrów to nawierzchnia. Poniżej znajduje się 20-centymetrowa warstwa podbudowy z kruszywa łamanego. Jest ona ułożona na 0-centymetrowej warstwie mrozoochronnej, której wierzch stabilizowany jest cementem. Potocznie mówi się, że nawierzchnia zbudowana jest z asfaltu, tymczasem tak naprawdę wykonywana jest z mieszanki mineralnobitumicznej, a asfalt stanowi jej komponent. Do produkcji mln 300 tys. ton masy mineralno-bitumicznej, z której ułożono nawierzchnię 62-kilometrowego odcinka autostrady, zużyto mln 20 tys. ton kruszywa, 97 tys. ton wypełniacza i 70 tys. ton asfaltu. Poligon doświadczalny Projekt realizowany z takim rozmachem w naturalny sposób stał się poligonem doświadczalnym dla wielu technologicznych rozwiązań. To na A po raz pierwszy w Polsce na tak dużą skalę zastosowano geodezyjny system naprowadzania 3D oparty na technice GPS. Pozwala on na prowadzenie prac z dokładnością do kilku milimetrów. Na placu budowy drugiego odcinka w system naprowadzania wyposażono ponad 60 maszyn. Z urządzeń korzystali operatorzy koparek, równiarek i rozściełaczy. Ludzki wymiar autostrady Przez trzy kolejne sezony budowlane w szczytowych momentach prac na budowie pracowało nawet 4, tys. osób, w tym, tys. zatrudnionych bezpośrednio przez generalnego wykonawcę. Jak podawało konsorcjum Skanska NDI w biuletynie wydawanym dla pracowników projektu w czasie trwania prac, 3% z pracowników A stanowiły kobiety, 87% mężczyźni, 6% pracownicy fi zyczni i 44% umysłowi; średnia wieku wynosiła 37 lat. Najczęściej spotykanym imieniem męskim wśród pracowników był Piotr, a żeńskim Anna. Najwięcej mężczyzn wśród pracowników fi zycznych zatrudnionych było na stanowisku operatora sprzętu drogowo-budowlanego, a wśród pracowników umysłowych na stanowisku majstra. Jeżeli chodzi o kobiety, to najwięcej z nich było zatrudnionych na stanowisku specjalisty. Z ekologią pod rękę Budowa 2 etapu A, tak jak i wcześniejszego jej odcinka, miała też aspekty środowiskowe. Pas autostrady przecina obszary Natura 2000 i liczne trasy migracyjne licznych gatunków fauny. W Wiśle i Drwęcy, nad którymi budowano przeprawy, występują cenne gatunki ryb, w pobliżu swe siedliska i miejsca żerowania mają zwierzęta objęte ochroną. Na plac budowy zaglądały więc żyjące po sąsiedzku ropuchy szare i zaskrońce, lisy i łosie. Przy jednym z mostów na Wiśle zamieszkał bóbr. Z myślą o zwierzętach wybudowano liczne przejścia i przepusty pod nitkami autostrady, a pod przęsłami mostów przygotowano ułatwienia, specjalne kosze dla jaskółek, które tam właśnie zechcą zbudować swoje gniazda. Dbałość o środowisko przyświecała też budowniczym, gdy w 200 roku wykonali by-pass na Strudze Toruńskiej, zwanej także Bachą. Stare koryto w pobliżu budowy mostu MA7 trzeba było wzmocnić. Dla bezpieczeństwa wędrujących jej biegiem zwierząt wzmocniony brzeg przykryto ziemią i obsadzono wodolubną roślinnością. Dziękujemy fi rmie Gdańsk Transport Company SA za udostępnienie materiałów do artykułu. 34 Magazyn Autostrady 2/20