Informator Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Compendium. The Social Insurance Institution. Warszawa 2013 Warsaw 2013

Transkrypt

1 Informator Zakład Ubezpieczeń Społecznych Compendium The Social Insurance Institution Warszawa 2013 Warsaw 2013

2 2 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Informator The Social Insurance Institution Compendium

3 Spis treści Table of contents 3 Słowo wstępne Foreword 4 ZUS instytucja ubezpieczenia społecznego ZUS social insurance institution 6 Krótko o historii ZUS Briefly about the history of ZUS 8 Zadania ZUS ZUS tasks 12 Struktura organizacyjna ZUS ZUS organisational structure 14 Pracownicy ZUS ZUS staff 24 Gospodarka finansowa ZUS ZUS financial economy 26 Dochody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Incomes of the Social Insurance Fund Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Expenditure of the Social Insurance Fund Koszty działalności ZUS ZUS operation cost 30 Współpraca międzynarodowa International cooperation 32

4 4 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Informator The Social Insurance Institution Compendium Słowo wstępne Najważniejszym wydarzeniem minionego roku, które wyznaczyło nowy standard obsługi klientów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, było uruchomienie Platformy Usług Elektronicznych (PUE) pierwszego kompleksowego e-urzędu w Polsce. PUE jest zestawem nowoczesnych usług, a jego sercem jest nowy portal internetowy pue.zus.pl umożliwiający klientom ZUS m.in. dostęp do ich konta oraz składanie dokumentów drogą elektroniczną. Stworzyliśmy również w ZUS Centrum Obsługi Telefonicznej. W ten sposób osiągnęliśmy jeden z najważniejszych celów strategicznych Zakładu w latach , którym było zwiększenie stopnia elektronizacji usług dla klientów ZUS. Za wdrożenie Platformy Usług Elektronicznych ZUS został wyróżniony nagrodami prestiżowego miesięcznika Computerworld, który przyznał Zakładowi tytuł Lidera Informatyki w roku 2012, oraz firmy Software AG Polska, która przyznała nagrodę za najbardziej innowacyjny europejski projekt w obszarze administracji publicznej. Realizuje też zadania nieobjęte systemem ubezpieczeniowym, np. wypłaca zasiłki i świadczenia przedemerytalne dla 107 tys. osób oraz renty socjalne dla 260 tys. osób. Powyższe wyliczenie nie wyczerpuje całego obszaru działania ZUS, ale ukazuje skalę i zróżnicowanie realizowanych zadań w dynamicznych warunkach społecznych i gospodarczych. Jak widać, zadania te wykraczają poza wąsko rozumiane ubezpieczenie społeczne. Kierownictwo i pracownicy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych czynią wszystko, aby sprostać tym licznym obowiązkom. Zabiegają o utrzymanie wizerunku ZUS jako instytucji wiarygodnej, przyjaznej płatnikom składek, ubezpieczonym i świadczeniobiorcom, która sprawnie zbiera składki na ubezpieczenia społeczne oraz terminowo, regularnie i we właściwej, przewidzianej prawem wysokości wypłaca świadczenia swoim klientom. Jednocześnie dbają o to, aby ZUS był nowoczesny i spełniał oczekiwania społeczeństwa. Publikacja, którą Państwu przekazujemy, zawiera podstawowe informacje o Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Mam nadzieję, że jej lektura przybliży zainteresowanym historię naszej instytucji, jej strukturę organizacyjną, zakres działania oraz rolę w polskim systemie zabezpieczenia społecznego. Zbigniew Derdziuk Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Zakres zadań realizowanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz rozmiary zaangażowanych funduszy publicznych czynią zeń jedną z największych instytucji publicznych w Polsce. Doświadczenie w prowadzeniu działalności ubezpieczeniowej instytucja zbiera już prawie 80 lat. Każdego miesiąca ZUS pobiera składki na ubezpieczenia społeczne za około 15,6 mln osób, wypłaca emerytury i renty dla 7,3 mln osób, pobiera składkę na II kapitałowy filar ubezpieczenia emerytalnego i przekazuje ją do otwartych funduszy emerytalnych (OFE). Ponadto ZUS zbiera składkę na ubezpieczenie zdrowotne, którą przekazuje do Narodowego Funduszu Zdrowia (za ponad 24 mln ubezpieczonych), składkę na Fundusz Pracy, z którego finansowane są świadczenia na rzecz bezrobotnych, a także składkę na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

5 5 Foreword The most important event of the past year that made up a new level and standard of customer service in the Social Insurance Institution, was the launch of the Electronic Services Platform (Platforma Usług Elektronicznych, PUE) the first complex e-government in Poland. PUE is a set of modern services, and a new web portal, pue.zus.pl., is its heart. It i.a. provides ZUS clients with access to their accounts and enables them to submit documents by electronic means. We have also created a ZUS call centre (Centrum Obsługi Telefonicznej Telephone Service Centre). In this way, one of the most important strategic ZUS goals for was achieved, which was to increase the degree of customer contact digitization. For implementation of the Electronic Services Platform, ZUS has been honoured by the prestigious Computerworld magazine with a title of IT Leader of the Year 2012 and has been awarded by Software AG Polska a prize for the most innovative European project in the field of public administration. Due to the range of exercised tasks and amount of engaged funds, the Social Insurance Institution is one of the biggest public institutions in Poland. ZUS has been collecting its experience in conducting the social insurance business for almost 80 years. ZUS collects, on a monthly basis, social insurance contributions for about 15.6 million persons, pays pensions to 7.3 million persons, collects a contribution to the second funded pillar of retirement insurance and transfers it to open pension funds (OFE). Besides, ZUS collects the health insurance contribution, which is then transferred to the National Health Fund (for more than 24 million persons insured), the contribution to the Labour Fund, which finances benefits for unemployed persons, and the contribution to the Fund of Guaranteed Employee Benefits. ZUS also performs tasks not covered by the insurance system, e.g. it pays pre-retirement allowances and benefits to 107 thousand persons and social pensions to 260 thousand persons. The above-mentioned tasks do not cover the entire area of ZUS operations, but show the scale and diversity of tasks performed in dynamic social and economic conditions. As we can see, these tasks go beyond the narrowly construed social insurance. ZUS management and staff do their best to cope with so many responsibilities. They strive to maintain the image of ZUS as a reliable institution, friendly to contribution payers, persons insured and beneficiaries, which efficiently collects social insurance contributions and pays benefits to its clients in a timely, regular way and in amount provided for by the law. At the same time they do their best to ensure that ZUS is a modern institution and meets public expectations. The publication that we suggest you read, contains basic information about the Social Insurance Institution. I hope that its reading will introduce to all interested the history of our institution, its organisational structure, scope of activity and its role in the Polish social security system. Zbigniew Derdziuk President of the Social Insurance Institution

6 6 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Informator The Social Insurance Institution Compendium ZUS instytucja ubezpieczenia społecznego W swojej działalności ZUS obowiązany jest także stosować przepisy innych ustaw odnoszących się do instytucji sektora finansów publicznych, a w szczególności przepisy dotyczące: finansów publicznych, rachunkowości, zamówień publicznych, dostępu do informacji. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną. ZUS wykonuje zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych na podstawie: ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, statutu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nadanego rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2011 r., regulaminu organizacyjnego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Nadzór nad zgodnością działań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z obowiązującymi przepisami sprawuje Minister Pracy i Polityki Społecznej. W obecnej formie organizacyjno-prawnej Zakład Ubezpieczeń Społecznych działa od 1 stycznia 1999 r., ale jest sukcesorem instytucji, która działa pod tą samą nazwą od 1934 r. Centrala ZUS w Warszawie ZUS Headquarters in Warsaw

7 7 ZUS social insurance institution In its activities ZUS is also obliged to apply other laws governing the public finance sector, and in particular those relating to: public finance, accountancy, public procurement, access to information. The Social Insurance Institution (ZUS) is the state organisational unit holding legal personality. ZUS performs tasks in the field of social insurance by virtue of: the Act of 13 October 1998 on the social insurance system, the statute of the Social Insurance Institution, introduced by the regulation of the Prime Minister of 13 January 2011, organisational rules of the Social Insurance Institution. Supervision of compliance of ZUS activities with the legislation in force is exercised by the Minister of Labour and Social Policy. In the present organisational and legal form the Social Insurance Institution has been operating since 1 January 1999, however as a successor of an institution, which has been functioning under the same name since Oddział ZUS we Wrocławiu ZUS Branch in Wrocław

8 8 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Informator The Social Insurance Institution Compendium Krótko o historii ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych istnieje od 79 lat. Został powołany do życia rozporządzeniem prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 października 1934 r., które zmieniło ustawę z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym. Powszechnie nazywa się ją ustawą scaleniową, ponieważ dzięki niej powstał w Polsce jednolity system ubezpieczeń społecznych. Już u początków polskiej polityki społecznej dostrzegano potrzebę prowadzenia działań edukacyjnych. Na zdjęciu prezydent Ignacy Mościcki w Polskim Radiu, z prawej minister pracy i opieki społecznej Marian Zyndram Kościałkowski. Since the very beginning of Polish social insurance policy there has been perceived the need of pursuing educational activity. Picture shows Mr Ignacy Mościcki in the studio of Polish Radio, on the right Ministry of Labour and Social Policy Mr Marian Zyndram Kościałkowski. Rozporządzenie z października 1934 r. wprowadziło istotne zmiany w systemie organizacyjnym ubezpieczeń społecznych prowadzące do znaczącej centralizacji ubezpieczeń w Polsce. Na jej podstawie pięć działających wcześniej instytucji ubezpieczeniowych zostało połączonych w jedną Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Od strony czysto organizacyjnej wydzielono centralę i pięć oddziałów (w Chorzowie, Krakowie, Lwowie, Łodzi i Poznaniu). Działały też ubezpieczalnie społeczne. ZUS zarządzał wówczas pięcioma funduszami ubezpieczeniowymi połączonymi administracyjnie, ale wyodrębnionymi finansowo. Były to fundusze: ubezpieczenia emerytalnego robotników, ubezpieczenia emerytalnego pracowników umysłowych, ubezpieczenia od wypadków i chorób zawodowych, ubezpieczenia na wypadek braku pracy pracowników umysłowych, ogólny fundusz ubezpieczenia na wypadek choroby i macierzyństwa. Ostatni szef ZUS przed wojną: Tadeusz Dyboski. The last ZUS President before the war: Mr Tadeusz Dyboski. Okres II wojny światowej był okresem bardzo trudnym dla Polski, w tym dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Straty poniesione w czasie wojny były olbrzymie. Zrujnowaniu uległy finanse ubezpieczeń społecznych, zniszczonych zostało wiele nieruchomości Zakładu. Po II wojnie światowej najważniejszym zadaniem ZUS było jak najszybsze rozpoczęcie wypłaty rent. Dysponował on po wojnie do 1950 r. sześcioma oddziałami terenowymi: w Chorzowie, Krakowie, Łodzi i Poznaniu oraz w Gdańsku i we Wrocławiu. Pozostałe regiony kraju obsługiwane były bezpośrednio przez Centralę, która od września 1946 r. mieściła się w Warszawie. Istotne zamiany w organizacji ubezpieczeń społecznych nastąpiły w latach Zniesiono wówczas fundusze ubezpieczeniowe, a dochody i wydatki ZUS stały się częścią budżetu państwa. W ten sposób odebrano Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych autonomię i zaprzeczono jego przedwojennym założeniom. W wyniku reorganizacji utworzono siedem oddziałów wojewódzkich (o pełnym zakresie działania) i 54 oddziały obwodowe (o ograniczonym zakresie działania). Kolejna zmiana organizacji ubezpieczeń społecznych została przeprowadzona w 1955 r. Zlikwidowano wówczas ZUS i podzielono administracyjnie system ubezpieczeń na pion świadczeń krótkoterminowych i na pion świadczeń długoterminowych (rentowych). Te pierwsze oddano pod zarząd związkom zawodowym, drugie natomiast pozostały w gestii administracji państwowej Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Bardzo szybko okazało się, że nowy system jest niewydolny. W 1960 r. na nowo wydzielono administrację ubezpieczeń społecznych i przywrócono jej instytucjonalną jedność. Powołano Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako centralny organ administracji państwowej odpowiedzialny za realizację zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych. Lata były dla ZUS okresem stabilizacji struktur organizacyjnych. Rytm pracy wyznaczały ustawy

9 9 Briefly about the history of ZUS The Social Insurance Institution was brought to life 79 years ago, It was established by a Regulation of the President of the Republic of Poland of 24 October 1934, which amended the Act of 28 March 1933 on social insurance. The Regulation is widely referred to as the Consolidating Act because it resulted in the establishment of the unified social insurance system in Poland. The Regulation of October 1934 introduced major changes to the organisational structure of social insurance, leading to a significant centralisation of insurance in Poland. On its basis, five earlier operating insurance institutions have been merged into one the Social Insurance Institution. On a purely organisational basis, there have been separated the headquarters and five branches (in Katowice, Kraków, Lwów, Łódź and Poznań). There were also operating social insurance companies. ZUS managed five insurance funds that were administratively linked but separated financially. These were the following funds: blue-collar workers pension insurance, white-collar workers pension insurance, insurance against accidents and occupational diseases, white-collar workers insurance in the event of lack of work, general insurance fund for sickness and maternity. The Second World War was a very difficult period for Poland, and for the Social Insurance Institution. Losses incurred during the war were enormous. The social insurance finance was ruined, many ZUS properties were destroyed. After World War II it was the most important task for the Social Insurance Institution to start payment of pensions as soon as possible. After the war ZUS had until 1950 six local branches: in Chorzów, Kraków, Łódź, Poznań, Gdańsk and Wrocław. Other regions of the country were serviced directly by the Headquarters, which has been located in Warsaw since September Significant changes in social insurance organisation occurred in the years Financial autonomy of insurance funds was cancelled and ZUS revenues and expenditures have become part of the state budget. In this way, the Social Insurance Institution was deprived of its autonomy and its pre-war underlying principles were denied. As a result of the reorganisation, seven voivodeship branches (with full-range operation) and 54 district units (with a limited operation scope) were created. Another change in the social insurance organisation was introduced in ZUS was liquidated and the social insurance administration was divided into a short-term benefits division and a long-term benefits (pensions) division. The first division was put under the administration of the trade unions, while the latter remained under the competence of the public administration the Ministry of Labour and Social Welfare. It quickly became clear that the new system was inefficient. In 1960, social insurance administration was once again separated and its institutional unity was restored. The Social Insurance Institution was established as a central body of the state administration responsible for the execution of tasks in the field of social insurance. The years were for ZUS a period of stability of its organisational structures. The rhythm of work was determined by Acts of Parliament, which covered subsequent social groups by the social insurance and extended the scope of granted benefits. ZUS organisational structure coincided with administrative structure of the state. In addition to ZUS Headquarters, there operated 24 branches (17 in capital cities of voivodeships provinces plus seven in major population centres), inspectorates have been created as the lower level of ZUS administration and information points have been established. Besides, in 1974, ZUS was entrusted with payment of benefits from the Maintenance Fund. The public administration reform of 1975, when 49 voivodeships were created, contributed to the decentralisation of ZUS organisational structure. At the time, 30 new ZUS branches were created. Finally, their number increased to 55. Gradually, new organisational units were becoming more independent and transformed into fullrange branches, receiving the status of a budgetary unit. Another important event in the history of the Social Insurance Institution was adoption of the Act of 25 November 1986 on the organisation and financing of social insurance. To perform tasks in the field of social insurance, a special purpose public fund was created, named the Social Insurance Fund (FUS), and the Social Insurance Institution became an administrator of that fund. The Social Insurance Fund was used to finance social insurance benefits and costs of ZUS operation. Growing disparity between tasks imposed on the Social Insurance Institution and its potential made it necessary, already in the 80s of the twentieth century, to com-

10 10 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Informator The Social Insurance Institution Compendium rozciągające obowiązek ubezpieczeń społecznych na kolejne grupy społeczne oraz rozszerzające zakres przyznawanych świadczeń. Struktura organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pokrywała się z administracyjną strukturą państwa. Oprócz Centrali ZUS funkcjonowały 24 oddziały (17 w siedzibach województw oraz dodatkowo siedem w dużych skupiskach ludności), powstały inspektoraty jako jednostki ZUS niższego szczebla oraz punkty informacyjne. Dodatkowo w 1974 r. zlecono Zakładowi do realizacji wypłatę świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego. Reforma administracji państwa w 1975 r., kiedy powstało 49 województw, przyczyniła się do decentralizacji struktury organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Utworzono wówczas 30 nowych oddziałów ZUS. Ostatecznie ich liczba wzrosła do 55. Stopniowo nowe jednostki organizacyjne usamodzielniały się i stawały się pełnozakresowymi oddziałami, otrzymując status jednostki budżetowej. Kolejnym ważnym wydarzeniem w historii Zakładu Ubezpieczeń Społecznych było uchwalenie ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych. W celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczenia społecznego powołano państwowy fundusz celowy nazwany Funduszem Ubezpieczeń Społecznych (FUS), zaś Zakład Ubezpieczeń Społecznych został dysponentem tego funduszu. Z FUS finansowane były świadczenia z ubezpieczenia społecznego oraz koszty działalności ZUS. Narastająca dysproporcja pomiędzy zadaniami nałożonymi na Zakład Ubezpieczeń Społecznych a jego potencjałem wykonawczym spowodowała już w latach 80. XX w. konieczność komputeryzacji ZUS. Od 1986 r. większość świadczeń emerytalno-rentowych wypłacanych przez ZUS była waloryzowana automatycznie. W kolejnych latach komputery wykorzystywano także przy realizacji innych zadań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Transformacja systemu gospodarczego w Polsce na początku lat 90. XX w. była również szczególnym okresem dla ZUS. Sytuacja demograficzna, przywileje branżowe, łatwość uzyskiwania świadczeń rentowych, słabe powiązanie świadczeń emerytalnych ze stażem pracy spowodowały wzrost wydatków na świadczenia, a to z kolei wpłynęło na zagrożenie finansów państwa. W związku z tym w 1999 r. wprowadzono fundamentalną reformę systemu ubezpieczeń społecznych, w szczególności systemu emerytalnego. Dla ZUS reforma ta oznaczała konieczność poważnych zmian, uznawanych za najbardziej rewolucyjne w dotychczasowej historii tej instytucji. Wdrażanie reformy systemu ubezpieczeń społecznych trwa do dziś, choć główne zadania z nią związane (np. budowa nowego Kompleksowego Systemu Informatycznego) zostały zakończone sukcesem. Ważnym wydarzeniem, które w istotny sposób wpłynęło na działalność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, było przystąpienie Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. Dla ZUS oznaczało to nowe zadania wynikające z przepisów dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Z perspektywy kilku lat funkcjonowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w nowych warunkach można stwierdzić, iż ZUS sprawnie i skutecznie wywiązuje się z nowych zadań. Postępowały również prace nad dokończeniem realizowanej od 1999 r. gruntownej reformy systemu emerytalnego. Szczególnym wyzwaniem było przygotowanie się do rozpoczęcia wypłat emerytur według nowych zasad uwzględniających świadczenia pochodzące z otwartych funduszy emerytalnych. ZUS współpracował z wybitnymi architektami polskiego modernizmu: Józefem Szanajcą i Romanem Piotrowskim. Na zdjęciu budynek ZUS w dynamicznie rozwijającej się przed wojną Gdyni. ZUS cooperated with leading architects of Polish modernism: Mr Józef Szanajca and Mr Roman Piotrowski. Picture shows ZUS building in dynamically developing Gdynia before the Second World War.

11 11 puterise ZUS. Since 1986, the majority of pension benefits payable by ZUS were subject to automatic indexation. In subsequent years, computers were also used to perform other ZUS tasks. The economic transformation process in Poland in the early 90s of the twentieth century was also a special moment for the Social Insurance Institution. The demographic situation, trade privileges, ease of obtaining disability pensions, weak link between old-age pension and work experience have increased spending on benefits, and this in turn put public finance at risk. Therefore, in 1999, a fundamental reform of the social insurance system, in particular the old-age pension system, was carried out in Poland. For ZUS the reform was connected with the need for profound changes, which were considered to be the most revolutionary in the history of this institution. Implementation of the social insurance system reform continues to this day, although the main tasks associated therewith (such as construction of a new, comprehensive IT system) have been already successfully completed. A very important event that significantly affected ZUS operation, was Poland s accession to the European Union from 1 May For ZUS, this meant new tasks, resulting from the social security systems coordination. From the perspective of several decades of ZUS operation under the new conditions, it can be stated that ZUS is efficiently and effectively performing its new tasks. Works also progressed on completing the comprehensive old-age pension scheme reform, implemented since A particular challenge was to prepare for the commencement of pensions payment under the new rules, taking into account benefits from open pension funds.

12 12 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Informator The Social Insurance Institution Compendium Zadania ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Z zapisów tej ustawy oraz statutu i regulaminu organizacyjnego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wynikają szczegółowe zadania ZUS, które mają bardzo zróżnicowany charakter. Do najważniejszych z nich należą: ustalanie prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz wypłacanie tych świadczeń, stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczenia, wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne oraz na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych, prowadzenie rozliczeń z płatnikami składek z tytułu należnych składek i wypłacanych przez nich świadczeń podlegających finansowaniu z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub innych źródeł, kontrola wykonywania przez płatników składek i ubezpieczonych obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz innych zadań zleconych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonych i kont płatników składek, prowadzenie Centralnego Rejestru Ubezpieczonych, Centralnego Rejestru Płatników Składek oraz Centralnego Rejestru Członków Otwartych Funduszy Emerytalnych, sporządzanie rocznego planu finansowego dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Funduszu Rezerwy Demograficznej i Funduszu Emerytur Pomostowych, orzekanie o niezdolności do pracy przez lekarzy orzeczników ZUS i komisje lekarskie ZUS dla potrzeb ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, kontrola orzecznictwa o czasowej niezdolności do pracy, prewencja rentowa: rehabilitacja lecznicza osób zagrożonych całkowitą lub częściową niezdolnością do pracy oraz osób pobierających rentę okresową, badania i analizy przyczyn niezdolności do pracy, inne działania prewencyjne, prewencja wypadkowa, realizacja umów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, dysponowanie środkami finansowymi Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, opracowywanie aktuarialnych analiz i prognoz w zakresie ubezpieczeń społecznych, popularyzacja wiedzy o ubezpieczeniach społecznych. Dla realizacji tych zadań niezbędna jest codzienna, ścisła współpraca ZUS z innymi instytucjami. W najszerszym zakresie Zakład Ubezpieczeń Społecznych współpracuje: z bankami, w tym głównie z Narodowym Bankiem Polskim w kwestii przepływu środków finansowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz pozostałych funduszy, których dysponentem jest ZUS, z otwartymi funduszami emerytalnymi (OFE), na rzecz których ZUS pobiera i którym przekazuje składki na II kapitałowy filar ubezpieczenia emerytalnego a także z Komisją Nadzoru Finansowego (KNF), do której przekazuje dane o członkach OFE i składkach kierowanych do otwartych funduszy emerytalnych, z Narodowym Funduszem Zdrowia, na rzecz którego ZUS wymierza, pobiera, rozlicza i przekazuje składkę na ubezpieczenie zdrowotne, z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych, do którego ZUS przekazuje informacje o zmianach członkostwa, czyli przechodzeniu ubezpieczonych do innego OFE, z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej, na rzecz którego ZUS wymierza i pobiera składkę na Fundusz Pracy, z pocztą, za której pośrednictwem ZUS wypłaca świadczenia swoim klientom, z urzędami skarbowymi, na rzecz których ZUS w imieniu emerytów i rencistów odprowadza należny podatek dochodowy od osób fizycznych.

13 13 ZUS tasks As mentioned before, the Social Insurance Institution performs tasks in the field of social insurance by virtue of the Act of 13 October 1998 on the social insurance system. Specific ZUS tasks, of a very diversified nature, result from the provisions of this Act, as well as from the statute and the organisational rules of the Social Insurance Institution. The most important ZUS tasks include the following: establishment of the right to social insurance benefits and payment of these benefits, recognition and determination of an insurance obligation, assessment and collection of contributions to social insurance as well as to health insurance, the Labour Fund, the Fund of Guaranteed Employee Benefits and the Bridging Pensions Fund, settlement of accounts with contribution payers in respect of due contributions and benefits, payable by them, which are financed by the Social Insurance Fund or by other funds, control of contribution payers and persons insured in discharge of their social insurance obligations as well as other tasks assigned to the Social Insurance Institution, keeping individual accounts of persons insured and accounts of contribution payers, keeping the Central Register of Persons Insured, the Central Register of Contribution Payers and the Central Register of Open Pension Funds Members, drawing up an annual financial plan for the Social Insurance Fund, the Demographic Reserve Fund and the Bridging Pensions Fund. evaluation and certification of incapacity for work by ZUS evaluating doctors and medical boards for the purposes of determination of entitlement to social insurance benefits, control of correctness of temporary incapacity for work evaluation and certification, pension prevention medical rehabilitation of persons at risk of complete or partial incapacity for work and recipients of periodic pension, studies and analyses of the causes of incapacity for work, other preventive activities, work accident prevention implementation of international conventions and agreements in the field of social insurance, administration of the Social Insurance Fund resources, developing actuarial analyses and prognoses in the field of social insurance, dissemination of knowledge about the social insurance. To exercise these tasks, ZUS is required to carry out a close current cooperation with other institutions. In the largest extent the Social Insurance Institution cooperates with: banks, in particular the National Bank of Poland as regards the financial flow of resources of the Social Insurance Fund and other funds administered by ZUS, Open Pension Funds (OFE), on behalf of which ZUS collects, and to which it transfers contributions to the second funded pillar of retirement insurance, as well as with the Financial Supervision Authority (Komisja Nadzoru Finansowego, KNF), where ZUS transfers data on members of and contributions paid to open pension funds, the National Health Fund, on behalf of which ZUS assesses, collects, accounts for and transfers health insurance contributions, the National Depository for Securities, where ZUS supplies information on changes in membership, that is on persons insured changing an OFE, the Ministry of Labour and Social Policy, on behalf of which ZUS assesses and collects contributions to the Labour Fund, postal service, through which ZUS pays benefits to its clients, tax offices, to which ZUS transfers, on behalf of pensioners, due personal income tax.

14 14 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Informator The Social Insurance Institution Compendium Struktura organizacyjna ZUS Centrala i jednostki terenowe Zarząd i Rada Nadzorcza Organami Zakładu Ubezpieczeń Społecznych są: Prezes Zakładu, Zarząd, którego przewodniczącym jest z urzędu Prezes Zakładu, Rada Nadzorcza Zakładu. Prezes ZUS powoływany jest przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Prezes Rady Ministrów odwołuje Prezesa Zakładu na wniosek ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Zarząd Zakładu składa się z 2 4 osób powoływanych i odwoływanych przez Radę Nadzorczą Zakładu na wniosek Prezesa ZUS. Organ ten zarządza funduszami, których dysponentem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, prowadzi na bieżąco gospodarkę finansową ZUS, opracowuje plany dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i samego Zakładu. Do kompetencji członków Zarządu należy również nadzór merytoryczny nad działalnością poszczególnych komórek organizacyjnych Centrali Zakładu oraz oddziałów ZUS. Rada Nadzorcza jest organem o charakterze opiniodawczo-decyzyjnym. Jej członkami są osoby delegowane przez partnerów dialogu społecznego działających w Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych: związki zawodowe, organizacje pracodawców oraz rząd RP. Jest powoływana przez Prezesa Rady Ministrów na 5-letnią kadencję. Liczba członków Rady Nadzorczej jest uzależniona od liczby funkcjonujących w danym okresie reprezentatywnych (ogólnokrajowych) organizacji pracodawców i pracowników. Aktualnie Rada liczy 12 członków. Centrala Zakładu Ubezpieczeń Społecznych koordynuje zadania, jakie nałożyła na ZUS ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Podzielona jest na 31 departamentów, według zakresu merytorycznego. Ich zadania to między m.in.: dysponowanie Funduszem Ubezpieczeń Społecznych, Funduszem Rezerwy Demograficznej, Funduszem Emerytur Pomostowych oraz prowadzenie rozliczeń składek na ubezpieczenia społeczne, prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonych oraz rejestrów ubezpieczonych i płatników składek, zapewnienie oddziałom ZUS niezbędnej pomocy merytorycznej, organizacyjno-technicznej i finansowej umożliwiającej sprawną realizację zadań, zapewnienie jednolitej interpretacji powszechnie obowiązujących przepisów, opracowywanie wewnętrznych aktów prawnych oraz wzorów formularzy i druków, realizacja zadań wynikających z umów międzynarodowych, zarządzanie finansami ZUS i dysponowanie jego majątkiem, opracowywanie projektów planów działalności ZUS oraz analiz i prognoz dotyczących jego działalności. Terenowymi jednostkami organizacyjnymi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych są oddziały oraz podległe im inspektoraty i biura terenowe. Sieć jednostek ZUS na terenie kraju obejmuje 325 jednostek, w tym 43 oddziały, 213 inspektoratów i 69 biur terenowych (patrz: mapa na s. 17). Terenowe jednostki organizacyjne ZUS prowadzą bezpośrednią obsługę klientów w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Należy do nich przede wszystkim: określanie obowiązku ubezpieczeń społecznych, ustalanie uprawnień do świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych oraz do innych świadczeń zleconych ZUS do realizacji, wypłata świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych oraz innych świadczeń zleconych ZUS do realizacji, dochodzenie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, dochodzenie należnych składek i opłat, orzekanie o niezdolności do pracy przez lekarzy orzeczników ZUS i komisje lekarskie Zakładu dla potrzeb ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

15 15 ZUS organisational structure Management Board and Supervisory Board The following are the bodies of the Social Insurance Institution: ZUS President, Management Board, chaired by virtue of the law by ZUS President, ZUS Supervisory Board. ZUS President is appointed by the Prime Minister on the proposal of the minister in charge of the social security issues, from among persons selected by means of an open and competitive recruitment. ZUS President is dismissed by the Prime Minister on the proposal of the minister in charge of the social security issues. ZUS Management Board is composed of 2 4 persons, appointed and dismissed by ZUS Supervisory Board, on the proposal of ZUS President. This body manages funds administered by the Social Insurance Institution, carries out current financial economy of ZUS, draws up plans for the Social Insurance Fund and ZUS itself. The powers of Board members also include substantive supervision over the operation of individual organisational units of ZUS Headquarters and branches. The Supervisory Board is a consultative and decision-making body. Its members are delegated by social dialogue partners acting in the Tripartite Commission for Socio-Economic Issues: trade unions, organisations of employers and the government. It is appointed for a 5-year term by the Prime Minister. The number of the Supervisory Board members depends on the number of representative (nation-wide) employers and employees organisations existing at a given time. Presently the Board is composed of 12 members. Headquarters and local units The Headquarters of the Social Insurance Institution coordinates tasks imposed on ZUS by the Act on the social insurance system. It is divided into 31 departments, according to their scope of competence. Their tasks include among others: administering the Social Insurance Fund, Demographic Reserve Fund, Bridging Pensions Fund and accounting for social insurance contributions, keeping individual accounts of persons insured as well as registers of persons insured and of contribution payers, providing ZUS branches with necessary substantive, organisational and technical support, to allow them for efficient tasks performance, ensuring a uniform interpretation of generally binding legislation, drafting internal regulations as well as model forms and print-outs, exercise of tasks resulting from international conventions, managing ZUS finance and administration of its assets, drafting ZUS plans of activity as well as analyses and forecasts of its operation. The territorial units of the Social Insurance Institution are branches, and subordinated to them inspectorates and local offices. The national ZUS network consists of 325 units, including 43 branches, 213 inspectorates and 69 local offices (see: a map at p. 17). ZUS territorial organisational units provide services to clients in social insurance matters. The following are their main tasks: establishing the social insurance obligation, establishing the eligibility for social insurance benefits and for other benefits whose payment was entrusted to ZUS, payment of benefits in respect of social insurance benefits and other benefits entrusted to ZUS for realisation, enforcement of unduly received benefits, enforcement of due contributions and payments, evaluating incapacity for work by ZUS evaluating doctors and medical commissions for the purposes of establishing the eligibility for social insurance benefits,

16 16 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Informator The Social Insurance Institution Compendium Ponadto wybrane jednostki ZUS wykonują dodatkowo inne zadania, m.in. takie jak: realizacja umów i porozumień międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych (wydziały realizacji umów międzynarodowych), szkolenia, doszkalanie i doskonalenie zawodowe pracowników oraz płatników składek (centra szkolenia), obsługa poligraficzna ZUS (wydziały poligrafii). Moreover, the selected ZUS units additionally exercise other tasks, including: implementation of international conventions and agreements in the field of social insurance (divisions for implementation of international conventions), training, further training and vocational development of ZUS staff and contribution payers (training centres), publishing services for ZUS (publishing divisions). Na kolejnych stronach przedstawiono: sieć oddziałów ZUS na terenie Polski, schemat struktury organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, szczegółowy wykaz oddziałów ZUS. The following pages show: the network of ZUS branches in Poland, ZUS organisational chart, a detailed list of ZUS branches.

17 17 Sieć oddziałów ZUS na terenie Polski ZUS branches network in Poland Źródło: ZUS, Gabinet Prezesa, Wydział Organizacji i Analiz. Source: ZUS, President Office, Organisation and Analyses Division.

18 18 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Informator The Social Insurance Institution Compendium Schemat struktury organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Organisational chart of the Social Insurance Institution Źródło: ZUS, Gabinet Prezesa, Wydział Organizacji i Analiz. Source: ZUS, President Office, Organisation and Analyses Division. Management Board Member Strategic Management Division Benefit and Certification Division Management Board Member Finance and Income Realisation Division Benefits Area Organisational Area Financial Area supervised by the coordinating director supervised by the coordinating director supervised by the coordinating director Allowances Department Pension President Office Funds Finance Department Legislative and Legal Department ZUS Finance Department Benefits Department Foreign Pensions Department Statistics and Actuarial Forecasts Department Income Area International Cooperation Department supervised by the coordinating director Medical Certification Area Income Realisation Department supervised by the coordinating director Medical Certification Contribution Payer Control Area Department Prevention and Rehabilitation Department Contribution Payer Control Department Supervisory Board Office Human Resources Department Controlling Department Audit Department Internal Control Department 213 inspectorates 69 local offices 43 branches Insurance and Contribution Department

19 19 ZUS Supervisory Board ZUS President Boards and Teams Management Board Member Management Board Member Systems Operation and Exploitation and Information Security Division Information Security Management Department Administration and Public Procurement Division Administrative Area supervised by the coordinating director IT Systems Management Department Operational Area supervised by the coordinating director Real Estate Management Department Administrative Department Publishing Office IT Service Development Department Customer Service Department Software Development Department Systems Exploitation Area supervised by the coordinating director Service Management Department Applications Exploitation Department IT Infrastructure Exploitation Department Public Procurement Department

20 20 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Informator The Social Insurance Institution Compendium Wykaz oddziałów ZUS List of ZUS branches Liczba płatników składek (w tys.) Liczba płatników składek (w tys.) Liczba emerytów i rencistów (w tys.)1 Liczba emerytów i rencistów (w tys.)1 Oddział ZUS ZUS Branch Number of pensioners (in thous.)1 Number of contribution payers (in thous.) Oddział ZUS ZUS Branch Number of pensioners (in thous.)1 Number of contribution payers (in thous.) 1 Białystok ul. Młynowa Białystok Jasło ul. Rynek 18b Jasło Bielsko-Biała ul. Krasińskiego Bielsko-Biała Kielce ul. Piotrkowska Kielce Biłgoraj ul. Kościuszki Biłgoraj Koszalin ul. Fałata Koszalin Bydgoszcz ul. Świętej Trójcy Bydgoszcz Kraków ul. Pędzichów Kraków Chorzów ul. Dąbrowskiego Chorzów Legnica ul. Grabskiego Legnica Chrzanów ul. Oświęcimska Chrzanów Lublin ul. Zana c Lublin Częstochowa ul. Dąbrowskiego 43/ Częstochowa Łódź I ul. Zamenhofa Łódź Elbląg ul. Teatralna Elbląg Łódź II ul. Kilińskiego 7/ Zduńska Wola Gdańsk ul. Chmielna 27/ Gdańsk Nowy Sącz ul. Sienkiewicza Nowy Sącz Gorzów Wielkopolski ul. Sikorskiego Gorzów Wlkp Olsztyn pl. Konsulatu Polskiego Olsztyn Źródło: ZUS, Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych (według Centralnego Rejestru Płatników Składek), Departament Spraw Pracowniczych. Source: ZUS, Statistics and Actuarial Forecasts Department (according to the Central Register of Contribution Payers), Human Resources Department.