LORIS Wizja. Regionalny foresight technologiczny

Transkrypt

1

2 LORIS Wizja. Regionalny foresight technologiczny (umowa nr WKP_1/1.4.5/2/2006/7/10/588) Projekt okładki: Monika Piasecka Skład i łamanie tekstu: Jadwiga Poczyczyńska Redakcja językowa: Oksana Hałatyn-Burda Copyright by: Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi ISBN: Druk i oprawa: Drukarnia GREEN, Plac Komuny Paryskiej 4, Łódź, tel , faks , kom , wydawnictwo@post.pl

3 Spis treści Wprowadzenie 5 1 Międzygałęziowa analiza regionu łódzkiego model input-output Sytuacja społeczno-gospodarcza regionu łódzkiego charakterystyka ogólna Powiązania międzygałęziowe i ich wpływ na rozwój gospodarki metodologia badań Zmiany w popycie finalnym i wartości dodanej oraz ich wpływ na zmiany produkcji w całej gospodarce i w regionie łódzkim. Analiza symulacyjna w oparciu o mnożniki input-output Zakończenie Makroekonomiczny model W8-LW o zmiennych parametrach dla gospodarki narodowej Polski Wprowadzenie Równania z nieznaczną modyfikacją specyfikacji Równania o parametrach zmiennych względem zmiennych Równania o losowych parametrach oraz o parametrach zmiennych względem czasu Model W8-LW jako system symulacyjny Zakończenie Model regionu łódzkiego LORIS Wprowadzenie Struktura modelu LORIS Zakończenie Prognoza rozwoju gospodarki Polski oraz regionu łódzkiego do roku Założenia i wyniki prognozy rozwoju gospodarczego Polski do roku Prognoza rozwoju gospodarczego regionu łódzkiego do roku Zakończenie Makroekonomiczne scenariusze rozwoju gospodarki Polski oraz regionu łódzkiego do roku Wprowadzenie Próba kwantyfikacji skutków wzrostu światowych cen ropy naftowej. 107

4 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe 5.3 Ocena skutków wzrostu nakładów na badania i rozwój Próba kwantyfikacji wizji rozwoju klastra mechatronicznego oraz technologii ICT w regionie łódzkim Próba kwantyfikacji wizji rozwoju usług zdrowotnych i nanotechnologii w regionie łódzkim Zakończenie Aneks 1 Lista symboli modelu LORIS 149 Aneks 2 Wyniki estymacji parametrów równań modelu LORIS 151 Aneks 3 Model LORIS Aneks 4 Lista zmiennych modelu W8-LW 164 Aneks 5 Symulacyjny model W8-LW Aneks 6 Tablica powiązań zmiennych w symulacyjnym modelu W8-LW. 189 Bibliografia.. 199

5 Wprowadzenie Perspektywy rozwoju województwa łódzkiego są przedmiotem zainteresowania nie tylko władz województwa, ale w niemniejszym stopniu środowiska naukowego. Wyrazem tego zainteresowania jest projekt LORIS WIZJA, obejmujący regionalny foresight, głównie technologiczny. Wyniki uzyskane z badań ankietowych podejmowanych w ramach projektu wymagają uogólnienia, a może przede wszystkim wkomponowania w obraz przyszłego rozwoju gospodarki województwa. Otrzymanie takiej wizji, w której zostałyby zarysowane alternatywy rozwoju i jego cechy charakterystyczne, odpowiednio skwantyfikowane wymaga użycia symulacyjnego modelu regionu. Prace nad jego konstrukcją podjęto w roku 2007 i jego pierwsze rezultaty przedstawiono w oddawanej w ręce czytelnika monografii. Model regionu łódzkiego oznaczony kryptonimem LORIS wywodzi się z rodziny makroekonometrycznych W-modeli powstałych w Instytucie Ekonometrii i Statystyki UŁ pod kierunkiem prof. dr hab. Władysława Welfe. Starano się zachować strukturę modelu zbliżonego do powszechnie znanych modeli dla całego kraju. Realizacja tego postulatu okazała się tylko częściowo możliwa ze względu na brak informacji statystycznych o wielu składnikach rachunków narodowych, a w szczególności dotyczących konsumpcji indywidualnej i zbiorowej oraz przepływów międzyregionalnych towarów, środków finansowych i migracji. W wyniku tych prac powstał model średniej wielkości o orientacji popytowej, którego centralnym składnikiem jest produkcja (wartość dodana) zdezagregowana według sekcji. Nadto zawiera on równania generujące zatrudnienie, inwestycje, nakłady na B+R oraz łączną produktywność czynników produkcji (TFP). Jego szczególną składową są równania przejścia pozwalające po uprzedniej agregacji wyników ankiet otrzymanych metodą foresight na analizę następstw wprowadzenia oczekiwanych zmian technologii. W pracy przedstawiono poza długookresową prognozą bazową rozwoju województwa łódzkiego wyniki analiz symulacyjnych dotyczących głównych, spodziewanych zmian w technologiach i odpowiednich sekcjach gospodarki regionu. Pozwali to w następnym kroku na ewentualną rozbudowę modelu symulacyjnego o blok generujący przyszły potencjał regionu. Zostaną skonstruowane działowe funkcje produkcji z wbudowanymi efektami zmian technologicznych poprzez uzmiennienie TFP, uwzględniające wyniki badań metodą foresight. Stworzy to możliwość analizy skali potencjalnego niezrównoważenia gospodarki z przedłużeniem na analizę możliwości redukcji bezrobocia w regionie. Rozwój regionu jest w znacznej mierze uzależniony od rozwoju całego kraju, skali inwestowania, sytuacji na ogólnokrajowym rynku pracy etc. Stąd znajomość

6 dynamiki otoczenia, tj. całego kraju ma kluczowe znaczenie dla analiz regionalnych. Po wtóre, ograniczenie możliwości konstruowania równań w oparciu o dane regionalne (krótka próba), sprawia, iż parametry niektórych równań dla regionu musiały zostać skalibrowane na poziomie ogólnokrajowym (elastyczności lub stopy wzrostu). Wszystko to spowodowało, że dla potrzeb budowy modelu regionalnego zaszła konieczność wykorzystania modelu W-8 gospodarki narodowej Polskiej. Model ten wymagał jednak odpowiedniej adaptacji i reestymacji. W efekcie powstał nowy model W8-LW gospodarki polskiej. Cechą charakterystyczną tego modelu jest uzmiennienie wielu parametrów równań, co pozwoliło na otrzymanie dokładniejszych przybliżeń. Na podstawie tego modelu dokonano prognozy rozwoju kraju do roku 2020, a także przeprowadzono symulację między innymi możliwych efektów dalszych podwyżek cen ropy naftowej na rynku światowym. Podstawowe znaczenie tego modelu wyraża się jednak w tym, iż prognoza ogólnokrajowa otrzymana z tego modelu stanowi punkt wyjścia dla prognozy regionalnej. Podobnie szoki o znaczeniu ogólnokrajowym np. cenowe są transmitowane z modelu krajowego do regionalnego. W modelu regionalnym szoki mogą dotyczyć wyłącznie zmiennych endogenicznych. Analizy i prognozy rozwoju, uwzględniające zmiany technologiczne wymagają dość głębokiej dezagregacji działalności gospodarczej w układzie działowogałeziowym. Dla analizy powiązań międzygałęziowych, transferu technologii niezbędna jest przeto znajomość charakterystyk tych powiązań. Jest to możliwe przy zastosowaniu modeli typu input-outp. Stąd odpowiedni rozdział pracy, traktujący o własnościach wspomnianej klasy modeli. Podstawowe znaczenie ma w tym kontekście wyznaczenie charakterystyk (mnożników) tych powiązań dla województwa łódzkiego, przy wykorzystaniu ogólnokrajowej macierzy przepływów gałęziowych. Pozwoliło to na analizę implikacji efektów zmian technologicznych przy uwzględnieniu stałych relacji międzygałęziowych. Możliwości stwarzane przez ten typ analizy pozwalają na wzbogacenie obrazu przemian strukturalnych województwa. Należy podkreślić, iż prezentowana praca jest pierwszą w polskim piśmiennictwie próbą połączenia tradycyjnych makroekonomicznych modeli wraz z modelami input-output z nowymi tendencjami badawczymi, wynikającymi z zastosowania metody foresight do uzyskania nowych, bezpośrednich informacji o przewidywanych zmianach, głównie dotyczących szeroko rozumianych technologii. Przedstawione wyżej wyniki przeprowadzonych badań są referowane w monografii w odwrotnej kolejności, tak by najpierw wprowadzić Czytelnika w uwarunkowania rozwoju województwa łódzkiego a w konkluzji przedstawić wyniki analiz dotyczących województwa. Podstawową rolę w opisie modeli input-otput odegrała I. Świeszewska, modelu gospodarki polskiej i opartych na tym modelu prognozach i analizach W. Florczak, modelu LORIS oraz opartych na nim prognozach i symulacjach dotyczących województwa łódzkiego P. Karp, zaś nad całością miał pieczę W. Welfe.

7 1. Międzygałęziowa analiza regionu łódzkiego model input-output 1.1. Sytuacja społeczno-gospodarcza regionu łódzkiego charakterystyka ogólna Województwo łódzkie położone jest w centralnej części Polski. Pod względem powierzchni ( km 2 ) zajmuje ono 9 pozycję w kraju, pod względem liczby ludności (około 2,6 mln osób, co stanowi około 6,8% ludności Polski) plasuje się na 6 pozycji wśród województw. Taki stan rzeczy odzwierciedla się w dość wysokiej gęstości zaludnienia (około 143 osoby na km 2 wobec średniej dla Polski wynoszącej 122 osoby na km 2 ). Pod tym względem województwo zajmuje miejsce 5, za województwem śląskim (ponad 380 os./km 2 ), małopolskim (214 os./km 2 ), dolnośląskim (145 os./km 2 ) i mazowieckim (144 os./km 2 ). Województwo łódzkie charakteryzuje się także dość wysokim współczynnikiem urbanizacji (w 42 miastach regionu zamieszkuje około 65% ludności, co plasuje województwo na 5 miejscu wśród regionów). Centralne położenie województwa oraz sąsiedztwo z 6 regionami (województwem mazowieckim, kujawsko-pomorskim, wielkopolskim, opolskim, śląskim i świętokrzyskim) może mieć istotne znaczenie w rozwoju gospodarczym regionu. Korzystnym czynnikiem z punktu widzenia rozwoju regionalnego wydaje się również to, że województwo łódzkie jest obszarem tranzytowym i węzłowym (przebieg głównych dróg komunikacyjnych, rurociągów i linii energetycznych). Sprzyjać to może między innymi rozbudowie sieci centrów logistycznych na terenie województwa, co może być niezwykle istotne z punktu widzenia poprawy atrakcyjności inwestycyjnej regionu. Województwo łódzkie wytwarza nieco ponad 6% PKB Polski, przy czym należy podkreślić, iż udział ten jest stabilny w kolejnych latach (por. tab. 1.1). Jeśli jednak wziąć pod uwagę wielkość PKB w przeliczeniu na mieszkańca, to w przypadku województwa łódzkiego wskaźnik ten jest niższy niż podobny wyznaczony dla całej gospodarki średnio o około 2 tys. zł (w cenach bieżących, por. tab. 1.1). Na tej podstawie można sformułować wniosek, iż sytuacja woje-

8 8 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe wództwa łódzkiego w badanym okresie nie uległa poprawie w porównaniu do całości gospodarki. Wciąż wypada ono przeciętnie na tle pozostałych regionów kraju, zaś dystans w stosunku do regionów-liderów (woj. mazowieckie, śląskie, dolnośląskie, wielkopolskie i małopolskie) nie uległ w ciągu badanego okresu wyraźnemu zmniejszeniu. Tabela 1.1 PKB per capita dla województwa łódzkiego i Polski oraz udział PKB województwa w PKB Polski w latach Wyszczególnienie Udział PKB województwa łódzkiego w PKB Polski (%) 6,2 6,2 6,2 6,3 6,3 PKB na mieszkańca w zł (województwo łódzkie) PKB na mieszkańca w zł (Polska) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (rachunki regionalne, Większość powierzchni województwa stanowią tereny rolnicze (prawie 60% powierzchni województwa to użytki rolne). Odzwierciedla się to w strukturze pracujących, gdzie prawie 27% (dane za rok 2006, łącznie z rolnictwem indywidualnym) stanowią pracujący w sektorze rolniczym. Jednak największy odsetek pracujących (nieco ponad 43%) stanowią osoby pracujące w sektorze usługowym, a następnie w przemyśle i budownictwie (ponad 29%). W przypadku Polski udziały te wynoszą odpowiednio: 21% w rolnictwie, ponad 29% w przemyśle i budownictwie oraz ponad 49% w usługach. Jeśli wziąć pod uwagę strukturę liczby pracujących w poszczególnych sekcjach, to wciąż dominującym sektorem działalności w województwie jest rolnictwo (łącznie z rybactwem, którego udział w gospodarce regionu jest marginalny; na rysunku 1.1 sekcja A+B). Udział ten jest wyższy o około 7 punktów procentowych niż podobny udział wyznaczony dla całej gospodarki. Drugie miejsce w rankingu sekcji zajął przemysł przetwórczy, którego udział kształtuje się na poziomie nieco ponad 22% i jest wyższy niż podobny udział wyznaczony dla gospodarki o około 2 punkty procentowe. Wśród sektorów usługowych dominują (podobnie jak dla Polski) handel i naprawy. Ponad 5% udziału w gospodarce regionu mają także sektory usługowe związane z obsługą nieruchomości i firm (sekcja K) oraz sektor edukacji i o- chrony zdrowia (sekcje M i N), choć ich udział w regionie jest nieco niższy niż średnio w całej gospodarce. Mimo wyraźnych różnic w strukturze pracujących

9 Rozwój regionalny ujęcie ekonometryczne 9 w rolnictwie między regionem łódzkim a całą gospodarką, w skali całej gospodarki struktura pracujących w regionie łódzkim jest zbliżona do struktury pracujących dla Polski (wskaźnik podobieństwa struktur oscyluje na poziomie 0,9). Rysunek 1.1 Struktura pracujących w województwie łódzkim w 2006 r. 20% 27% 23% sektor rolnic z y 30% sektor prz emys łowy us ługi rynkowe us ługi nierynkowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (bank danych regionalnych, Jak wynika z powyższej analizy, gospodarka regionu ma wciąż charakter rolniczo-przemysłowy. W ostatnich latach można zauważyć wzrost udziału sektora usługowego w gospodarce regionu, ale następuje to kosztem zmniejszenia się udziału przemysłu, a nie rolnictwa. Określenie specjalizacji regionu wymaga dalszej analizy na niższym szczeblu dezagregacji. Wyraźną przeszkodą jest jednak brak ogólnie dostępnych danych statystycznych na poziomie poszczególnych działów PKD. Z tego powodu dalsza analiza obejmuje działy przemysłu (przede wszystkim przemysłu przetwórczego). Określenie gałęzi liderów regionu zostanie przeprowadzone w oparciu o analizę struktury produkcji sprzedanej i przeciętnego zatrudnienia w działach przemysłu przetwórczego. Tabela 1.2 przedstawia strukturę produkcji sprzedanej przemysłu dla regionu łódzkiego oraz dla całej gospodarki w latach 2000 i Porównanie odpowiednich udziałów danej gałęzi w gospodarce regionu z podobnym udziałem wyznaczonym dla całej gospodarki może do pewnego stopnia określić specjalizację regionu pod względem prowadzonej działalności produkcyjnej. Największy udział w produkcji sprzedanej ma przemysł spożywczy (produkcja artykułów spożywczych oraz napojów). Udział ten w województwie łódzkim przekracza 20% i jest wyższy niż podobny udział dla Polski o około 2 punkty procentowe. Należy jednak podkreślić, iż udział ten w ostatnich la-

10 10 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe tach uległ zmniejszeniu (dla porównania w roku 2000 wynosił ponad 22% i był wyższy niż podobny udział wyznaczony dla całej gospodarki o około 4 punkty procentowe). Rysunek 1.2 Struktura pracujących według sekcji PKD w województwie łódzkim i w całej gospodarce w 2005 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS (bank danych regionalnych, Oznaczenie sekcji według PKD: A Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo; C Górnictwo; D Przetwórstwo przemysłowe; E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę; F Budownictwo; G Handel hurtowy i detaliczny, naprawy; H Hotele i restauracje; I Transport, gospodarka magazynowa i łączność; J Pośrednictwo finansowe; K Obsługa nieruchomości i firm; L Administracja publiczna i obrona narodowa; M Edukacja; N Ochrona zdrowia i pomoc społeczna; O pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna. Istotną rolę w województwie łódzkim odgrywa przemysł włókienniczy i odzieżowy, choć można zauważyć pewną tendencję do zmniejszania się tego udziału w kolejnych latach. Widoczna jest jednak wyraźna przewaga tych rodzajów działalności, sięgająca kilku punktów procentowych w porównaniu z całą gospodarką. Na uwagę zasługuje również przemysł mineralny (produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych), którego udział w produkcji sprzedanej regionu jest o około 3 punkty procentowe wyższy niż średni udział dla Polski i jest stabilny. W ostatnich latach można zaobserwować także wzrost udziału takich branż jak produkcja wyrobów gumowych i tworzyw sztucznych oraz produkcja maszyn i urządzeń. Jednak wymienione sfery działalności należą do działów klasyfikowanych jako działy niskich lub średnio-niskich technologii, co może być jednym

11 Rozwój regionalny ujęcie ekonometryczne 11 z czynników obniżających konkurencyjność regionu. Udział branż średniowysokich i wysokich technologii w gospodarce regionu jest wciąż niewielki. Tabela 1.2 Struktura produkcji sprzedanej poszczególnych działów przemysłu w woj. łódzkim i w Polsce w latach 2000 i 2005 Sekcja/ dział Wyszczególnienie Woj. łódzkie Polska C+D+E Przemysł 100% 100% 100% 100% C Górnictwo bd bd 5,5% 5,0% D Przetwórstwo przemysłowe 78,5% 80,2% 84,3% 84,5% 15 Produkcja artykułów spożywczych i napojów 22,3% 20,1% 18,2% 17,2% 16 Produkcja wyrobów tytoniowych bd bd 0,8% 0,5% 17 Włókiennictwo 11,2% 8,4% 1,8% 1,4% Produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania Produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru Działalność wydawnicza, poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji Wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych 5,3% 4,4% 1,9% 1,2% 0,8% 0,4% 0,7% 0,4% 2,3% 2,6% 3,2% 3,0% 1,4% 2,1% 2,1% 2,1% 2,2% 1,7% 3,4% 2,9% bd bd 5,3% 4,6% 24 Produkcja wyrobów chemicznych 4,4% 4,4% 5,7% 5,9% Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw 25 sztucznych 4,2% 6,4% 3,8% 4,9% Produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych 26 7,8% 7,9% 4,6% 3,9% 27 Produkcja metali 1,2% 0,8% 4,8% 4,1% Produkcja metalowych wyrobów gotowych 28 (z wyłączeniem maszyn i urządzeń) 2,9% 3,8% 4,8% 6,0% Produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej 29 niesklasyfikowana 3,3% 5,8% 4,6% 5,4%

12 12 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe Tab. 1.2 cd. 30 Produkcja maszyn biurowych i komputerów bd bd 0,3% 0,3% Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej gdzie indziej niesklasyfikowana Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych 3,4% 3,4% 2,9% 3,1% 0,6% 0,3% 1,9% 1,9% Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep 0,4% 0,6% 1,0% 0,9% 1,6% 2,8% 6,3% 8,7% 35 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego 0,2% 0,4% 2,2% 1,7% Produkcja mebli; działalność produkcyjna 36 gdzie indziej niesklasyfikowana 2,5% 2,9% 3,7% 3,9% 37 Przetwarzanie odpadów bd bd 0,3% 0,4% E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę 16,5% bd 10,1% 10,5% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Powyższa analiza stanowi podstawę do określenia specjalizacji regionu łódzkiego pod względem prowadzonej w nim działalności produkcyjnej. Porównanie udziałów danej branży w gospodarce regionu z podobnym udziałem charakterystycznym dla całej gospodarki pozwala na wskazanie tych branż działalności, które określają specjalizację regionu wynikającą z koncentracji danego rodzaju działalności w regionie. Metoda ta, znana w literaturze przedmiotu jako metoda badania skupień (tzw. high-points), do określenia specjalizacji regionu wykorzystuje współczynnik lokacyjny (zwany także ilorazem lokacyjnym, Tomaszewicz, 1994). Współczynnik ten wyznaczony jest jako relacja udziału danej branży w gospodarce regionu do udziału tej branży w całej gospodarce. Wartość współczynnika powyżej jedności wskazuje na pewną koncentrację danej branży w gospodarce regionu. Niektórzy autorzy podkreślają, że jeśli wartość ilorazu lokacyjnego przekracza 1,25, to mamy do czynienia z wysokim stopniem specjalizacji regionalnej (Bergman et al. 1999). Wcześniejsza analiza klastrowa na potrzeby niniejszego projektu (Świeczewska 2006) pozwoliła na wskazanie tych sfer działalności, które są kluczowe zarówno z punktu widzenia rozwoju regionu, jak również z punktu widzenia rozwoju polskiej gospodarki. Należą do nich takie branże jak rolnictwo (sekcja A), włókiennictwo, produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich, produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych, produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię

13 Rozwój regionalny ujęcie ekonometryczne 13 elektryczną, gaz i wodę, a wśród sektorów usługowych ochrona zdrowia i pomoc społeczna. Wskazanie wiodących branż jest istotne z punktu widzenia analiz symulacyjnych dotyczących rozwoju regionu w kontekście rozwoju gospodarki oraz rozwoju gospodarki w kontekście rozwoju regionu, choć oczywiście drugie z wymienionych efektów będą odpowiednio słabsze Powiązania międzygałęziowe i ich wpływ na rozwój gospodarki metodologia badań Modele przepływów międzygałęziowych są jednym z narzędzi analitycznych stosowanych do opisu powiązań między poszczególnymi sektorami gospodarki. Dość proste z formalnego punktu widzenia stanowią nieocenione źródło wiedzy na temat relacji między sektorami gospodarki. Powiązania owe wynikają z przepływu surowców (dóbr i usług) między poszczególnymi gałęziami gospodarki, które są przeznaczone na zaspokojenie popytu pośredniego (popytu produkcyjnego) poszczególnych gałęzi. Poza popytem pośrednim w modelach tych uwzględniony jest także popyt finalny, który jest kluczowym elementem z punktu widzenia rozwiązania modelu. Konstrukcja modeli input-output opiera się na następujących założeniach (Miller, Blair 1985, s. 6 10; Tomaszewicz 1994, s ; Lipiński 1997, s ): 1) Badany system produkcyjny podzielony jest na n sektorów (gałęzi), z których każdy wytwarza ustalony, jednorodny produkt (produktem tym może być również pewien zbiór różnych produktów o ustalonej strukturze rodzajowej); 2) Produkcja danego sektora jest przeznaczona na zaspokojenie popytu pośredniego (jest przekazywana do innych sektorów w formie surowców, półfabrykatów, narzędzi, paliw i energii, w celu dalszego ich wykorzystania w procesach produkcyjnych) bądź na zaspokojenie popytu finalnego (spożycie z dochodów osobistych ludności jak i spożycie publiczne, np. wydatki rządowe, inwestycje, zmiana stanu zapasów i eksport); 3) Popyt finalny jest wielkością egzogeniczną, tzn. nie zależy od poziomu produkcji w tych sektorach; 4) Każdy z wyróżnionych sektorów charakteryzuje się odrębnym sposobem wytwarzania (technologią produkcji), który nie ulega zmianom w określonym czasie, co oznacza, że wielkość przepływu produktów z i-tej gałęzi do j-tej zależy wyłącznie od produkcji globalnej gałęzi j-tej. Przepływy poszczególnych dóbr i usług ujmowane są w sposób syntetyczny w postaci tablicy input-output, opartej na systemie rachunków narodowych, naj-

14 14 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe częściej w ujęciu wartościowym. Wyróżnione są w niej podstawowe kategorie ekonomiczne (produkcja globalna, wartość dodana, zużycie pośrednie, popyt finalny itp.) w dezagregacji gałęziowej, zgodnie z przyjętą w danej gospodarce klasyfikacją działalności. Tablica input-output składa się z trzech podstawowych części (zwanych również ćwiartkami). W pierwszej ćwiartce przedstawione są przepływy produktów między poszczególnymi sektorami, ujęte w formie macierzy kwadratowej (tzw. macierzy transakcji lub zużycia produkcyjnego). Najczęściej przepływy te pokazane są w ujęciu produktowo-gałęziowym 1, co oznacza, że każdy produkt wytworzony w gospodarce jest określony dwojako, zarówno przez przynależność do określonej grupy (rodzaju) produktów, jak i przez gałąź, w której został wytworzony. W wierszach przedstawione jest rozdysponowanie produktów i-tego rodzaju na poszczególne gałęzie (zużycie pośrednie produktów i-tego rodzaju przez poszczególne gałęzie). Elementy w kolumnach oznaczają nakłady poniesione na zakup surowców i materiałów w j-tej gałęzi (koszty materiałowe j-tej gałęzi). W ćwiartce drugiej przedstawione jest zużycie każdego rodzaju produktów przeznaczonych na zaspokojenie popytu finalnego. Popyt finalny obejmuje spożycie z dochodów osobistych ludności (spożycie gospodarstw domowych), spożycie ogólnospołeczne (pozostałe wydatki rządowe), inwestycje, zmianę stanu zapasów oraz eksport. Trzecia ćwiartka przedstawia wartość dodaną, obrazuje więc pozostałe koszty produkcji poniesione w danej gałęzi. Na wartość dodaną składają się koszty pracy, podatki pośrednie oraz nadwyżka operacyjna brutto. Schemat tablicy input-output przedstawiony jest na rysunku 1.3. W celu dalszego uproszczenia przyjęto również założenie, że każdy rodzaj produktu jest wytwarzany tylko w jednej gałęzi (nie występuje zjawisko produkcji obcoprofilowej). Fundamentalna zależność w modelu typu input-output wyprowadzana jest z równania bilansowego produkcji, zapisanego dla każdej z n gałęzi gospodarki. 1 Nie jest to jedyny sposób ujęcia przepływów produktów w gospodarce. Tablice te mogą być skonstruowane w ujęciu produktowo-produktowym, gałęziowo-gałęziowym czy gałęziowo-produktowym. Zależy to głównie od celu prowadzonego badania, dostępności danych statystycznych, itp. Możliwe jest również przejście od jednego układu do drugiego (więcej na ten temat w Miller, Blair 1985, s ; Tomaszewicz 1994, s ).

15 Rysunek 1.3 Schemat tablicy przepływów międzygałęziowych (input-output) Wyszczególnienie Gałęzie (sektory) n Zużycie pośrednie produktów i-tego rodzaju n x ij j= 1 1 x 11 x x 1 n n j= 1 x Y i Popyt finalny na produkty i-tego rodzaju Produkt globalny X i 1 j Y 1 X 1 Produkty 2 x 21 x x 2 n Macierz zużycia pośredniego... n j= 1 x... 2 j Y 2 X n x n1 n2 n x nj j= 1 x... x nn Y n X n Razem koszty materiałowe n n x i 1 x i i= 1 i= n x in i= 1 Wartość dodana VA 1 VA 2... VA n Produkcja globalna X 1 2 X j X... X n Źródło: Opracowanie własne na podstawie Tomaszewicz 1994, s. 56. Produkt globalny wytworzony w każdym z sektorów jest przeznaczony na zaspokojenie popytu pośredniego bądź trafia do odbiorców finalnych. Można więc zapisać, że: { 1,2, K n} i, gdzie: n i = xi 1 + xi2 + K+ xin + Yi = xij j=1 X + Y i (1)

16 16 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe X i wartość produkcji globalnej i-tego sektora równa jednocześnie (w świetle powyższych założeń) wartości zużycia produktów i-tego rodzaju; x ij wartość przepływu i-tego produktu do j-tego sektora; Y i wartość popytu finalnego na produkty i-tego rodzaju lub macierzowo: X = Zi + Y (1a) gdzie: T [ X 1 X 2 K X n X = ] wektor produkcji globalnej; [ x ij ] n n Z = macierz zużycia pośredniego; T [ Y1 Y2 K Y n Y = ] wektor popytu finalnego; i n 1 n wymiarowy wektor jedynkowy. Z kolei koszty produkcji poniesione w j-tym sektorze są równe sumie nakładów na surowce i materiały, jakie zostały zakupione przez ten sektor w celu ich dalszego wykorzystania w procesach produkcyjnych oraz kosztów pozostałych, sklasyfikowanych jako, wartość dodana danej gałęzi. Powyższą zależność można więc zapisać jako: gdzie: { 1,2, K n} j, n j = x1 j + x2 j + K+ xnj + VAj = i=1 X x + VA x ij koszt poniesiony w j-tej gałęzi na zakup surowców, materiałów i-tego rodzaju (pochodzących z i-tej gałęzi); VA j wartość dodana j-tej gałęzi; X j wartość produkcji globalnej j-tej gałęzi. Układ równań (2) można również zapisać w postaci macierzowej w następujący sposób: T T X = i Z + VA (2a) gdzie: X i Z jak poprzednio oraz VA wektor wartości dodanych poszczególnych gałęzi; VA = [ VA1 VA2 K VA n ]. Jednym z fundamentalnych założeń przyjmowanych w analizie input-output jest założenie dotyczące stałości technologii produkcji w określonym przedziale czasu. Oznacza to, że dla każdej gałęzi można w sposób jednoznaczny ustalić proporcje między wielkością nakładów a wynikami produkcji. Proporcje te określają współczynniki: ij j (2)

17 Rozwój regionalny ujęcie ekonometryczne 17 x ij a ij = (3) X j nazywane współczynnikami bezpośrednich nakładów lub współczynnikami kosztów (Miller, Blair 1985, s. 11; Tomaszewicz 1994, s. 58). Oznaczają one wielkość nakładów pochodzących z i-tego sektora, które są niezbędne do wyprodukowania jednostki produkcji globalnej sektora j-tego. Co więcej, zależność ta określa proporcjonalność między nakładami produktów pośrednich a wynikami produkcji. Założenie o stałości technologii produkcji oznacza, że współczynniki bezpośrednich nakładów nie ulegają zmianie w danym okresie. Z równania (3) wynika, że współczynniki nakładów bezpośrednich mogą przyjmować wartości 0 a ij <1, co więcej a ij < 1, bowiem x ij < X j. A zatem wielkość produkcji j-tej gałęzi określona jest jako: x1 j x2 j x X j = = = K = a a a 1 j 2 j nj nj Może się zdarzyć tak, że j-ta gałąź nie wykorzystuje produktów pochodzących z gałęzi i-tej, co oznacza, że a xij ij = 0. Wtedy wartość ilorazu jest nieskończenie duża. Z drugiej strony, ze względu na proporcjonalność nakładów aij i wyników produkcji, zwiększenie tylko jednego nakładu nie spowoduje zwiększenia produkcji, gdyż w dalszym ciągu ograniczać ją będzie ten czynnik, którego wielkość nie uległa zmianie. Oznacza to, że wielkość produkcji j-tej gałęzi w modelu input-output może być określona jako: X j = x a x x n i= 1 1 j 2 j nj min,, K, (5) a > j a j a ij nj Powyższa zależność opisuje funkcję produkcji w modelu input-output, często nazywaną funkcją produkcji Leontiefa 2 (Tomaszewicz 1994, s. 59; Żółtowska 1997, s ). Pominięcie w tej funkcji nakładów podstawowych czynników produkcji (mowa tu o pracy i kapitale) wynika z zależności (4), która oznacza, że jedynymi czynnikami wpływającymi na poziom produkcji poszczególnych gałęzi są nakłady produktów pochodzących z innych gałęzi. Funkcja produkcji Leontiefa charakteryzuje się stałymi efektami skali oraz brakiem substytucji między poszczególnymi rodzajami nakładów. Uwzględniając zależność (3), układ równań (1) można zapisać jako: n i=1 (4) 2 Od nazwiska twórcy analizy input-output, Wassilija Leontiefa, który w oparciu o metodologiczne podstawy teorii równowagi ogólnej sformułowane przez F. Quesnaya (1758) oraz L Walrasa (1874) zbudował pierwszą tablicę powiązań międzygałęziowych dla gospodarki radzieckiej (więcej na ten temat w Miller, Blair, 1985, s. 1-5).

18 18 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe { 1,2, K n} i, lub w postaci macierzowej: gdzie: n i = ai 1X 1 + ai2 X 2 + K+ ain X n + Yi = aij j=1 X X + Y X = AX + Y (6a) [ a ij ] n n [ X j ] n 1 A = macierz współczynników nakładów bezpośrednich; X = wektor produkcji globalnej; [ Y i ] 1 Y wektor popytu finalnego. = n Zależność (6) lub (6a) opisuje klasyczny, otwarty i statyczny model Leontiefa. Rozwiązanie tego modelu względem egzogenicznego wektora Y określającego popyt finalny w każdej gałęzi daje odpowiedź na pytanie, jaka wielkość produkcji globalnej w każdej gałęzi jest niezbędna, aby było możliwe zaspokojenie popytu finalnego na poziomie Y. Szukany poziom produkcji X jest opisany równaniem: 1 X = (I A) Y (7) gdzie I jest macierzą jednostkową stopnia n. 1 Macierz (I A) = [α ij ] n n nazywa się macierzą odwrotną Leontiewa lub macierzą pełnych nakładów. Elementy tej macierzy ( α ij ) określają o ile musi wzrosnąć produkcja globalna i-tego sektora w związku z jednostkowym wzrostem popytu finalnego na produkty j-tego sektora (Tomaszewicz 1994, s. 64; Lipiński , s. 25). Sumy elementów w kolumnach macierzy (I A), czyli elementy M j = α ij, nazywane są mnożnikami produkcji (output multipliers). Mnożnik i produkcji dla i-tego sektora określa, o ile wzrośnie produkcja globalna w całej gospodarce, jeśli popyt finalny na produkty j-tej gałęzi wzrośnie o jednostkę. Mnożnik ten zawiera efekty związane z bezpośrednim impulsem obserwowanym w gałęzi, w której następuje wzrost popytu finalnego (element α macierzy pełnych nakładów), jak również efekty pośrednie obserwowane w innych gałęziach, a wynikające z powiązań surowcowo-materiałowych. Rozwiązanie modelu (6) względem egzogenicznego popytu finalnego powoduje, iż klasyczny model input-output ma charakter popytowy. Z drugiej jednak strony, w oparciu o równanie kosztów dla j-tej gałezi (por. równanie 2), możliwe jest rozwiązanie modelu względem wektora wartości dodanej (Ghosh 1958; Miller, Blair 1985). Z tego punktu widzenia otrzymujemy zależność między wielkością produkcji globalnej a nakładami pierwotnych czynników produkcji (pracy i kapitału) dla poszczególnych gałęzi. Kluczowe w określeniu podażowego modelu input-output są współczynniki podziału definiowane jako: j i jj (6)

19 Rozwój regionalny ujęcie ekonometryczne 19 x ij b ij = dla i 1,2, K,n ; X i = j = 1,2, Kn (8) Wartość współczynnika b ij określa, jaka cześć produkcji globalnej sektora i-tego jest przekazywana do sektora j-tego jako produkt pośredni. Współczynniki można zapisać w postaci macierzy = [ ]. Zakładając stałość współ- bij B b ij n n czynników podziału, równanie kosztów produkcji dla j-tej gałęzi można przekształcić do postaci: { 1,2, K n} j, X = b K + j co w zapisie macierzowym daje: X T 1 j X 1 + b2 j X bnj X n VAj (9) T = X B + VA. (10) Wyznaczając z powyższego równania wektor produkcji globalnej otrzymujemy: T 1 X = VA(I B). (11) 1 Macierz (I B) =[ qij ] nazywamy macierzą współczynników pełnej produkcji (output inverse matrix). Element q ij określa, o ile zmieni się produkcja globalna w j-tej gałęzi, jeśli wartość dodana w gałęzi i-tej zmieni się o jednostkę. Jeśli przyjmiemy, że np. kiedy q ij =0,67, oznacza to, że wartość dodana w i-tym sektorze zmniejszy się o jednostkę (np. z powodu zmniejszenia kosztów pracy), to produkcja globalna w j-tej gałęzi zmniejszy się średnio o 0,67 jednostki 3. Podstawowym założeniem, jakie przyjmuje się w podażowym modelu inputoutput jest to, że zwiększenie produkcji globalnej w i-tym sektorze spowoduje, iż każda gałąź, która nabywa surowce i materiały z i-tej gałęzi zwiększy odpowiednio (proporcjonalnie) zużycie owych surowców w swojej produkcji, prowadząc tym samym do zwiększenia produkcji (założenie o stałości współczynników podziału). Założenie to dotyczy stałości struktury podziału produkcji danej gałęzi na poszczególne gałęzie. Na podstawie równania (11) można pokazać, iż produkcja globalna w j-tej gałęzi jest liniową funkcją wartości dodanych wszystkich gałęzi, ze współczynnikami równymi wartościom elementów j-tej kolumny macierzy (I B) 1 : 3 W modelach typu input-output, zmniejszenie nakładów pierwotnych czynników produkcji w i-tej gałęzi (głównie mowa o nakładach pracy) powoduje zmniejszenie produkcji globalnej tej gałęzi, a w konsekwencji, poprzez powiązania bezpośrednie i pośrednie powiązania surowcowo-materiałowe tej gałęzi z innymi gałęziami, zmniejszenie produkcji globalnej w gałęzi j-tej. W klasycznym popytowym modelu zmniejszenie produkcji globalnej i-tej gałęzi jest efektem zmniejszenia popytu finalnego na produkty j-tej gałęzi (popytowy model input-output).

20 20 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe X j = q VA + q VA + K+ q VA. (12) 1 j 1 2 j 2 nj n Weźmy pod uwagę sumy elementów w wierszach i kolumnach macierzy 1 (I B). Suma elementów w i-tym wierszy tej macierzy, czyli q ij określa, o ile zmieni się produkcja globalna w całej gospodarce (we wszystkich gałęziach łącznie), jeśli wartość dodana w i-tej gałęzi zmieni się o jednostkę (nakłady pierwotnych czynników produkcji w i-tej gałęzi zmienią się o jednostkę). Suma ta jest więc odpowiednikiem mnożnika produkcji w modelu popytowym 1 (będącym sumą elementów w j-tej kolumnie macierzy (I A) ). Wartość tej sumy określa się mianem mnożnika nakładów (input multiplires). 1 Suma elementów w j-tej kolumnie macierzy (I B), czyli, określa, o ile zmieni się produkcja globalna w j-tej gałęzi, jeśli wartość dodana we wszystkich gałęziach łącznie zmienią się o jednostkę (wartość dodana w całej gospodarce zmieni się o jednostkę). i j q ij 1.3. Zmiany w popycie finalnym i wartości dodanej oraz ich wpływ na zmiany produkcji w całej gospodarce i w regionie łódzkim. Analiza symulacyjna w oparciu o mnożniki input-output Zaprezentowane analizy symulacyjne dotyczące wpływu zmian w popycie finalnym i wartości dodanej na gospodarkę Polski, a w konsekwencji na gospodarkę regionu przeprowadzone w oparciu o tablicę przepływów międzygałęziowych z roku 2000 (ostatnia dostępna tablica). W pierwszym etapie badania przyjęto założenie, iż zmienia się popyt finalny na produkty tych gałęzi, które określają specjalizacje regionu łódzkiego (sekcje i działy, w których wartość współczynników lokacyjnych jest wyraźnie wyższa niż 1). W oparciu o wartości 1 elementów macierzy pełnych nakładów ( I A) możliwe jest określenie, jaki będzie wzrost produkcji globalnej w całej gospodarce w związku jednostkowym wzrostem popytu finalnego na produkty poszczególnych gałęzi (mnożniki produkcji) oraz w których gałęziach obserwowany będzie największy przyrost produkcji globalnej (reprezentowany przez największe wartości współczynników α ij ). Dodatkowo wyróżnione zostaną efekty wzrostu produkcji globalnej w gospodarce z pominięciem impulsu bezpośredniego ( M j 1) oraz efekty wzrostu produkcji globalnej we wszystkich pozostałych gałęziach (z pominięciem efektu, jaki zaobserwowany jest w tej gałęzi, w której nastąpił jednostkowy wzrost popytu finalnego, M α ). Wzrost produkcji globalnej w pozostałych gałęziach j jj

21 Rozwój regionalny ujęcie ekonometryczne 21 wynika z bezpośrednich i pośrednich powiązań surowcowo-materiałowych między poszczególnymi gałęziami. W tabeli 1.3 przedstawione są efekty wzrostu produkcji globalnej w całej gospodarce spowodowane wzrostem popytu finalnego na produkty tych gałęzi, w których produkcji specjalizuje się region łódzki, lub tych gałęzi, których udział w gospodarce regionu jest istotny. Dodatkowo wskazane zostały te gałęzie, w których zaobserwowano największy wzrost produkcji globalnej. W każdym przypadku jest to gałąź, w której zwiększamy popyt finalny (co wynika z samej konstrukcji mnożnika produkcji) oraz gałęzie, które są w dużym stopniu powiązane bezpośrednio i pośrednio poprzez przepływy produktów pośrednich z daną gałęzią. Tabela 1.3 Efekty wzrostu produkcji globalnej w całej gospodarce wynikające ze wzrostu popytu finalnego na produkty wyszczególnionych gałęzi Wyszczególnienie Mnożnik całkowity M j = α i i Mnożnik całkowity z pominięciem impulsu bezpośredniego M 1 j Mnożnik całkowity z pominięciem efektu zaobserwowanego w danej gałęzi M α Rolnictwo 2,173 1,173 0,778 Produkcja artykułów spożywczych i napojów Produkcja wyrobów włókienniczych 2,429 1,429 1,156 1,584 0,584 0,512 j jj Gałęzie, w których zaobserwowano największy przyrost produkcji globalnej Rolnictwo; handel hurtowy i komisowy; produkcja artykułów spożywczych i napojów; koks i produkty ropy naftowej; chemikalia i wyroby chemiczne; energia elektryczna, gaz i gorąca woda. Produkcja artykułów spożywczych i napojów; rolnictwo; handel hurtowy i komisowy; usługi transportu lądowego; pozostałe usługi dla działalności gospodarczej; energia elektryczna, gaz i gorąca woda; handel detaliczny Wyroby włókiennicze; handel hurtowy i komisowy; energia elektryczna, gaz i gorąca woda; usługi pozostałe dla działalności gospodarczej; usługi transportu lądowego

22 22 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe Produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich Produkcja skór i wyrobów ze skóry Produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych Produkcja maszyn i urządzeń Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej Energia elektryczna, gaz i gorąca woda 1,593 0,593 0,579 1,570 0,570 0,559 1,942 0,942 0,850 1,869 0,869 0,836 1,815 0,815 0,772 1,907 0,907 0,829 Tab. 1.3 cd. Produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich; usługi pozostałe dla działalności gospodarczej; handel hurtowy i komisowy; wyroby włókiennicze; handel detaliczny; energia elektryczna, gaz i gorąca woda; usługi transportu lądowego Skóry i wyroby ze skóry; handel hurtowy i komisowy; usługi pozostałe dla działalności gospodarczej; chemikalia i wyroby chemiczne; usługi transportu lądowego; energia elektryczna, gaz i gorąca woda Wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych; usługi transportu lądowego; handel hurtowy i komisowy; energia elektryczna, gaz i gorąca woda; usługi pozostałe dla działalności gospodarczej Maszyny i urządzenia; metale; usługi pozostałe dla działalności gospodarczej; wyroby metalowe gotowe; handel hurtowy i komisowy; energia elektryczna, gaz i gorąca woda Maszyny i urządzenia elektryczne; metale; handel hurtowy i komisowy; usługi pozostałe dla działalności gospodarczej; wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych; energia elektryczna, gaz i gorąca woda Energia elektryczna, gaz i gorąca woda; węgiel i torf; roboty budowlane; usługi pozostałe dla działalności gospodarczej; usługi transportu lądowego i rurociągowego; handel hurtowy i komisowy; ropa naftowa i gaz ziemny Źródło: Opracowanie własne.

23 Rozwój regionalny ujęcie ekonometryczne 23 Z przedstawionych w tablicy rezultatów wynikają następujące wnioski: wzrost popytu finalnego na produkty wyszczególnionych gałęzi powoduje największy przyrost produkcji globalnej w tej gałęzi; największy przyrost produkcji globalnej w całej gospodarce otrzymaliśmy w przypadku wzrostu popytu finalnego na produkty przemysłu spożywczego (produkcja artykułów spożywczych i napojów), rolnictwa, przemysłu mineralnego (produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych) oraz sektora energetycznego (energia elektryczna, gaz i gorąca woda); w przypadku przemysłu spożywczego zaobserwowano najsilniejszy efekt wzrostu produkcji globalnej w pozostałych gałęziach, wśród których wymienić należy rolnictwo, handel (zarówno hurtowy, jak i detaliczny) oraz sektor energetyczny; wśród gałęzi, które określają specjalizację regionu łódzkiego i które wywołują najsilniejsze efekty wzrostu produkcji globalnej w pozostałych gałęziach, wymienić należy: produkcję wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych, produkcję maszyn i urządzeń, produkcję maszyn i aparatury elektrycznej oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę; gałęzie, które od lat określają specyfikę przemysłu w regionie łódzkim (mowa tu o przemyśle włókienniczym i odzieżowym), mają niewielki wpływ na wzrost produkcji innych gałęzi. Efekty wzrostu popytu finalnego na produkty włókiennicze i odzieżowe obserwowane są przede wszystkim w gałęziach usługowych (handel hurtowy i komisowy, usługi transportowe) oraz w sektorze energetycznym. Na rysunku 1.4 został przedstawiony wzrost produkcji globalnej w regionie łódzkim wynikający ze wzrostu o jednostkę popytu finalnego na produkty wybranych gałęzi (1 24). Wśród wyszczególnionych gałęzi dominują gałęzie przemysłu (głównie przetwórczego), zarówno te, które definiują profil produkcyjny regionu, jak i takie, których udział w gospodarce regionu jest znikomy. Wśród gałęzi, które mają największy wpływ na zmiany produkcji globalnej w województwie łódzkim, jest przemysł spożywczy i rolnictwo. Sektory te mają największy udział w gospodarce województwa. Istotne znaczenie odgrywa także przemysł mineralny (produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych) oraz sektor energetyczny. Wyraźnie mniejsze znaczenie we wzroście produkcji globalnej województwa ma wzrost popytu finalnego na produkty przemysłu odzieżowego i włókienniczego, czyli branże, które w dalszym ciągu stanowią o charakterze przemysłowym regionu.

24 24 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe Rysunek 1.4 Wzrost produkcji globalnej w województwie łódzkim na skutek wzrostu popytu finalnego na produkty wyszczególnionych gałęzi 0,16 0,14 0,12 0,1 0,08 0,06 0,04 0, Źródło: Opracowanie własne. Wyszczególnione gałęzie: 1 produkty spożywcze i napoje; 2 produkty rolnictwa i łowiectwa; 3 metale; 4 roboty budowlane; 5 wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych; 6 energia elektryczna, gaz i gorąca woda; 7 meble i produkty pozostałe; 8 usługi hoteli i restauracji; 9 wyroby metalowe gotowe; 10 maszyny i urządzenia; 11 instrumenty medyczne i precyzyjne; 12 maszyny i urządzenia elektryczne; 13 chemikalia i wyroby chemiczne; 14 ropa naftowa i gaz ziemny; rudy metali, produkty kopalniane pozostałe; 15 usługi transportu lądowego i rurociągowego; 16 wyroby z gumy i tworzyw sztucznych; 17 wyroby tytoniowe; 18 węgiel i torf; 19 odzież i wyroby futrzarskie; 20 handel detaliczny; 21 Wyroby włókiennicze; 22 usługi naukowo-badawcze; 23 skóry i wyroby ze skór; 24 handel hurtowy i komisowy. Podobną analizę przeprowadzono w oparciu o model podażowy. Mnożniki nakładów wyznaczone w oparciu o tablicę input-output określają zmiany produkcji globalnej w gospodarce w efekcie zmian w wartości dodanej danej gałęzi. Zmiany w wartości dodanej gałęzi mogą wynikać chociażby ze wzrostu płac w danej gałęzi na skutek wzrostu wydajności pracy (w konsekwencji zmian technologicznych w tej gałęzi).

25 Rozwój regionalny ujęcie ekonometryczne 25 Tabela 1.4 przedstawia zmiany w produkcji globalnej całej gospodarki w efekcie zmian w wartości dodanej danej gałęzi. Podobnie jak w poprzedniej analizie, uwzględniono zarówno efekt globalny, jak również efekt globalny pomniejszony o impuls bezpośredni, a także efekt obserwowany w pozostałych gałęziach, z wykluczeniem tej, w której zaobserwowano wzrost wartości dodanej. Tabela 1.4 Efekty zmian w produkcji globalnej w całej gospodarce wynikające ze zmian w wartości dodanej w wyszczególnionych gałęziach Wyszczególnienie Mnożnik nakładu j q ij Mnożnik nakładu pomniejszony o impuls bezpośredni j q ij 1 Mnożnik nakładu dla pozostałych gałęzi Rolnictwo 2,303 1,303 0,908 Produkcja artykułów spożywczych i napojów Produkcja wyrobów włókienniczych Produkcja odzieży oraz futrzarstwo j q ij α 1,607 0,607 0,336 1,440 0,440 0,370 1,140 0,140 0,126 ii Gałęzie, w których zaobserwowano największy przyrost produkcji globalnej Rolnictwo; produkcja artykułów spożywczych i napojów; handel detaliczny; usługi hoteli i restauracji; handel hurtowy i komisowy; Produkcja artykułów spożywczych i napojów; rolnictwo; handel detaliczny; usługi hoteli i restauracji; handel hurtowy i komisowy Wyroby włókiennicze; odzież i wyroby futrzarskie; pojazdy mechaniczne; wyroby z gumy i tworzyw sztucznych; roboty budowlane; handel hurtowy i komisowy Odzież i wyroby futrzarskie; usługi administracji publicznej; roboty budowlane; produkcja artykułów spożywczych i napojów; usługi pośrednictwa finansowego; handel detaliczny

26 26 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe Produkcja skór i wyrobów ze skóry Produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych Produkcja maszyn i urządzeń Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej Energia elektryczna, gaz i gorąca woda 1,03 0,103 0,093 2,255 1,255 1,163 1,756 0,756 0,723 1,979 0,979 0,936 2,399 1,399 1,321 Tab. 1.4 cd. Skóry i wyroby ze skór; odzież i wyroby futrzarskie; meble i produkty pozostałe; roboty budowlane; produkcja artykułów spożywczych i napojów; handel detaliczny Produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych; roboty budowlane; usługi związane z nieruchomościami; usługi pozostałe dla działalności gospodarczej; handel detaliczny; Produkcja maszyn i urządzeń; roboty budowlane; rolnictwo; produkcja artykułów spożywczych i napojów; metale; wyroby metalowe gotowe; Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej; roboty budowlane; metale; maszyny i urządzenia; energia elektryczna, gaz i gorąca woda; usługi pozostałe dla działalności gospodarczej; Energia elektryczna, gaz i gorąca woda; usługi związane z nieruchomościami; roboty budowlane; metale; produkcja artykułów spożywczych i napojów; Źródło: Opracowanie własne. Na podstawie powyższych wyników można sformułować następujące wnioski: efekty zmian wartości dodanej w mniejszym stopniu wpływają na zmiany w produkcji globalnej gospodarki, z wyjątkiem takich gałęzi, jak rolnictwo, przemysł mineralny oraz sektor energetyczny; w przypadku rolnictwa tak wysoki współczynnik wynika z silnej współzależności tego sektora z samym sobą i z przemysłem spożywczym, przy czym

27 Rozwój regionalny ujęcie ekonometryczne 27 obydwa wymienione sektory stanowią znaczny udział w produkcji całej gospodarki. W przypadku przemysłu mineralnego tak silna zależność wynika głównie z siły powiązań tej gałęzi z budownictwem. W przypadku sektora energetycznego obserwowana silna zależność wynika z powiązań tego sektora z każdym z sektorów gospodarki (sektor energetyczny jest dostawcą swoich produktów do wszystkich sektorów); mniejsze wartości obliczonych mnożników w porównaniu z wyznaczonymi wcześniej mnożnikami produkcji mogą wynikać także z faktu, iż rozpatrywane gałęzie produkują przede wszystkim wyroby skierowane do odbiorców finalnych (dobra konsumpcyjne i inwestycyjne), zaś w dużo mniejszym stopniu są dostarczycielami surowców i materiałów dla innych sektorów. A zatem wyznaczone wcześniej efekty popytowe są wyższe niż efekty podażowe. Rysunek 5. Wzrost produkcji globalnej w regionie łódzkim jako efekt wzrostu wartości dodanej w wybranych gałęziach (1 28) 0,2 0,18 0,16 0,14 0,12 0,1 0,08 0,06 0,04 0, Źródło: Opracowanie własne. Oznaczenia gałęzi: 1 ropa naftowa i gaz ziemny, rudy metali produkty kopalniane pozostałe; 2 węgiel i torf; 3 woda zimna i jej rozprowadzanie; 4 energia elektryczna, gaz i gorąca woda; 5 koks i produkty ropy naftowej; 6 rolnictwo i łowiectwo; 7 wyroby z gumy i tworzyw sztucznych; 8 wyroby z pozostałych surowców niemetalicznych; 9 papier i wyroby z papieru; 10 metale; 11 wyroby z metali; 12 druki i nośniki informacji; 13 drewno i wyroby drewniane; 14 maszyny i aparatura elektryczna; 15 chemikalia wyroby chemiczne; 16 maszyny i urządzenia; 17 artykuły spożywcze i napoje; 18 roboty budowlane; 19 meble i produkty pozostałe; 20 wyroby włókiennicze; 21 sprzęt transportowy pozostały; 22 instrumenty medyczne i precyzyjne; 23 maszyny biurowe i komputery; 24 sprzęt rtv i telekomunikacyjny; 25 pojazdy mechaniczne; 26- wyroby tytoniowe; 27 Odzież i wyroby futrzarskie; 28 skóry i wyroby ze skóry.

28 28 W. Florczak, P. Karp, I. Świeczewska, W. Welfe Na podstawie modelu podażowego możliwe jest również określenie, jaki będzie wzrost produkcji globalnej w regionie łódzkim wynikający z jednostkowego wzrostu wartości dodanej (w całej gospodarce) w poszczególnych sektorach. W analizie wzięto pod uwagę głównie działy związane z rolnictwem i przemysłem oraz budownictwo, gdyż te właśnie sektory są głównymi dostarczycielami surowców i materiałów do pozostałych gałęzi Zakończenie Otrzymane wyniki (co w znacznym stopniu ma związek z samą metodologią badania) wskazują, że największy wpływ na wzrost produkcji globalnej regionu łódzkiego ma wzrost efektywności gałęzi surowcowych (górnictwo, produkcja koksu i wyrobów ropy naftowej, sektor energetyczny). Wzrost wartości dodanej w gałęziach produkujących przede wszystkim dobra finalne w najmniejszym stopniu przyczynia się do wzrostu produkcji globalnej regionu.