Podstawy rachunków narodowych. I rok AG 2014/2015

Transkrypt

1 Podstawy rachunków narodowych I rok AG 2014/2015 1

2 Rachunki akumulacji: - rachunek kapitałowy (akumulacja rzeczowa), - rachunek finansowy (akumulacja finansowa), - rachunek innych zmian wolumenu aktywów, - rachunek przeszacowań. Rachunek finansowy zawiera informacje na temat operacji dotyczących aktywów (zapisywanych po stronie rozchodów) i pasywów finansowych (zapisywanych po stronie przychodów), dokonywanych między krajowymi jednostkami instytucjonalnymi oraz między tymi jednostkami a zagranicą. 2

3 Rachunek finansowy może być: - skonsolidowany, - nieskonsolidowany. Nieskonsolidowany rachunek finansowy sektora instytucjonalnego pokazuje zmiany aktywów i pasywów finansowych wynikające ze wszystkich transakcji finansowych, w których uczestniczą zarówno jednostki zaklasyfikowane do różnych sektorów instytucjonalnych, jak i jednostki zaliczone do tego samego sektora. Na rachunku skonsolidowanym przedstawia się zmiany aktywów i pasywów finansowych wynikające tylko z transakcji pomiędzy jednostkami zaliczonymi do danego sektora a jednostkami należącymi do innych sektorów instytucjonalnych lub zagranicy (zatem bez transakcji między jednostkami należącymi do tego samego sektora instytucjonalnego). Od 1998 roku rachunki finansowe opracowywane są jako rachunki nieskonsolidowane. 3

4 Rachunek finansowy jest rachunkiem kończącym całą sekwencję rachunków i dlatego nie posiada pozycji bilansującej. Suma netto transakcji (różnica między nabyciem aktywów finansowych a zaciągnięciem zobowiązań) dla poszczególnych sektorów instytucjonalnych i gospodarki narodowej szczegółowo zapisanych na tym rachunku ma tę samą wartość, co pozycja bilansująca rachunek kapitałowy, tzw. wierzytelności (zadłużenie) netto. 4

5 Klasyfikacja aktywów finansowych Kategoria Złoto monetarne i specjalne prawa ciągnienia Gotówka i depozyty Papiery wartościowe inne niż akcje Pożyczki Akcje i inne udziały kapitałowe Rezerwy technicznoubezpieczeniowe Pozostałe kwoty do otrzymania / zapłacenia Podkategorie Złoto monetarne Specjalne prawa ciągnienia Gotówka Depozyty na żądanie Pozostałe depozyty Papiery wartościowe inne niż akcje, poza instrumentami pochodnymi Krótkoterminowe Długoterminowe Instrumenty pochodne Krótkoterminowe Długoterminowe Akcje i inne udziały kapitałowe, poza udziałami w funduszach wspólnego inwestowania Akcje notowane Akcje nie notowane Pozostałe udziały kapitałowe Udziały w funduszach wspólnego inwestowania Udziały netto gospodarstw domowych w rezerwach ubezpieczeń na życie i w rezerwach funduszy emerytalnych Udziały netto gospodarstw domowych w rezerwach ubezpieczeń na życie Udziały netto gospodarstw domowych w rezerwach funduszy emerytalnych Przedpłaty składek ubezpieczeniowych i rezerwy na nie uregulowane roszczenia Kredyty handlowe i zaliczki Pozostałe kwoty do otrzymania / zapłacenia, poza kredytami handlowymi i zaliczkami 5

6 Rachunek finansowy zmiany pasywów (w mln zł) Transakcje Wierzytelności netto (+)/Zadłużenie netto (-) Ogółem Zagranica Gospodarka narodowa 6 Przedsiębiorstw Instytucji finansowych i ubezpiecz. Sektory Instytucji rządowych i samorząd. Gospodarstw domowych Instytucji nonprofit Zaciągnięcie netto zobowiązań Złoto monetarne i SDR-y Gotówka Depozyty Papiery wartościowe inne niż akcje Pożyczki Akcje i inne udziały kapitałowe Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia Wartości dodatnie oznaczają, że wartość zaciągniętych w danym roku zobowiązań była wyższa niż wartość spłaconych zobowiązań, np.: gospodarstwa domowe w 2008 roku zaciągnęły netto zobowiązania w postaci pożyczek o wartości mln zł, depozyty zapisywane są na rachunku finansowym jako pasywa instytucji finansowych Wartości ujemne oznaczają, że wartość zaciągniętych w danym roku zobowiązań była niższa niż wartość spłaconych w tym roku zobowiązań, np.: wartość pozostałych kwot do zapłacenia (np. kredytów handlowych i zaliczek) będących zobowiązaniami zagranicy względem krajowych sektorów instytucjonalnych zmniejszyła się w 2008 roku o 2081 mln zł, wartość spłaconych kredytów handlowych o 2081 mln zł była wyższa niż wartość zaciągniętych kredytów handlowych w tym roku.

7 Rachunek finansowy zmiany aktywów (w mln zł) Transakcje Wierzytelności netto (+)/Zadłużenie netto (-) Nabycie netto aktywów finansowych Złoto monetarne i SDR-y Gotówka Depozyty Papiery wartościowe inne niż akcje Pożyczki Akcje i inne udziały kapitałowe Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe Ogółem Zagranica Gospodarka narodowa Przedsiębiorstw Instytucji finansowych i ubezpiecz. Sektory Instytucji rządowych i samorząd. Gospodarstw domowych Instytucji nonprofit Pozostałe kwoty do otrzymania/zapłacenia

8 Aktywa i pasywa sektorów instytucjonalnych Sektor instytucjonalny Instytucje niekomercyjne Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa niefinansowe Instytucje rządowe i samorządowe Aktywa finansowe Gotówka, depozyty, papiery wartościowe (w tym akcje i inne udziały kapitałowe) Gotówka, depozyty, papiery wartościowe (w tym akcje i inne udziały kapitałowe), pożyczki (udzielone innym jednostkom), rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, pozostałe kwoty do otrzymania Gotówka, depozyty, papiery wartościowe (w tym akcje i inne udziały kapitałowe), pożyczki (udzielone innym jednostkom), przedpłaty składek ubezpieczeniowych i rezerwy na nieuregulowane roszczenia, pozostałe kwoty do otrzymania Gotówka, depozyty, papiery wartościowe (w tym akcje i inne udziały kapitałowe), pożyczki (udzielone innym jednostkom), przedpłaty składek ubezpieczeniowych i rezerwy na nieuregulowane roszczenia, pozostałe kwoty do otrzymania Pożyczki Pasywa finansowe Pożyczki, pozostałe kwoty do zapłacenia Papiery wartościowe (wyemitowane obligacje przedsiębiorstw, akcje w obrocie), pożyczki, pozostałe kwoty do zapłacenia Papiery wartościowe inne niż akcje (wyemitowane obligacje) pożyczki, pozostałe kwoty do zapłacenia 8

9 Rachunek innych zmian wolumenu aktywów na tym rachunku rejestrowane są zmiany w stanie aktywów i pasywów spowodowane odkryciami złóż naturalnych lub ich wyczerpaniem, przyrostem lub ubytkiem zasobów połowowych, zniszczeniami wojennymi, wydarzeniami politycznymi, klęskami żywiołowymi, a także zmiany w klasyfikacji jednostek instytucjonalnych i zmiany zaklasyfikowania aktywów w ramach jednostek instytucjonalnych. Zadaniem rachunku jest rejestrowanie zmian w majątku narodowym związanych z odkryciami bogactw naturalnych lub z faktem wytworzenia lub zakupu pewnych aktywów (np. znaków towarowych) lub aktywów finansowych, którym nie towarzyszy powstanie żadnych zobowiązań. Pozycją bilansującą tego rachunku są zmiany wartości netto wynikające z innych zmian wolumenu aktywów. 9

10 Na rachunku przeszacowań rejestrowane są zyski lub straty z tytułu posiadania majątku (aktywów niefinansowych i finansowych oraz pasywów finansowych) uzyskane przez właścicieli. Zyski te prezentowane są w podziale na neutralne i realne zyski z tytułu posiadania majątku (odnoszącego się zarówno do aktywów, jak i pasywów). Nominalne zyski z tytułu posiadania określonego aktywa definiowane są jako korzyści finansowe uzyskane przez jego właściciela w wyniku zmiany ceny aktywa. Zysk z tytułu posiadania określonego pasywa jest równy zmianie ceny tego zobowiązania, ale z odwrotnym znakiem. Z neutralnymi zyskami mamy do czynienia wtedy, gdy cena danego składnika majątku zmieniła się w takim samym stopniu, co ogólny poziom cen. Realny zysk to różnica między zyskiem nominalnym a neutralnym. 10

11 Rachunek typu bilans Bilans jest zestawieniem wartości posiadanych aktywów oraz zobowiązań finansowych na dany dzień. Zestawienie bilansowe może być sporządzane dla jednostek instytucjonalnych, sektorów instytucjonalnych oraz dla całej gospodarki. Dla każdego sektora instytucjonalnego bilans jest źródłem informacji na temat jego majątku finansowego i niefinansowego. Bilans dla całej gospodarki pokazuje tzw. Bogactwo narodowe sumę aktywów niefinansowych i należności netto w stosunku do zagranicy. BILANS - AKTYWA Aktywa niefinansowe Aktywa finansowe BILANS - PASYWA Pasywa finansowe Wartość netto (aktywa pasywa fin.) Pozycją zamykającą bilans jest wartość netto sektora instytucjonalnego. 11

12 Bilans jest sporządzany na początek roku obrotowego i na jego koniec. Można zapisać następujący ciąg operacji łączących bilans otwarcia z bilansem zamknięcia: Bilans otwarcia plus zmiany w bilansie Bilans zamknięcia wartość danego aktywa wartość transakcji rejestrowanych na rachunku kapitałowym (dotyczące aktywów niefinansowych) i finansowym (wartość nabytych minus wartość sprzedanych aktywów finansowych) zmiany rejestrowane na rachunku innych zmian wolumenu aktywów zmiany rejestrowane na rachunku przeszacowań (wartość zysków i strat w tytułu posiadania danego aktywa) wartość danego aktywa 12

13 Przykład Bilans otwarcia zmiany w bilansie Bilans zamknięcia Aktywa przedsiębiorstw (2008) Papiery wartościowe inne niż akcje , ,7 z tego: rachunek finansowy zmiany aktywów inne zmiany wolumenu nominalne zyski/straty 765, ,9-326, ,9 13

14 Macierze rachunkowości społecznej Powiązania między poszczególnymi rachunkami, prezentowane w systemie rachunków narodowych, można przedstawić w formie macierzowej. Macierze rachunkowości społecznej (SAM), nazywane też macierzami rachunków narodowych przedstawiają syntetyczne ujęcie przepływów dochodów w gospodarce. Zazwyczaj zasadniczą część SAM stanowią tablice input-output 1, w tym bilans przepływów międzygałęziowych. Składa się on z trzech części (ćwiartek): w pierwszej (I) zawarte są informacje dotyczące zużycia pośredniego (według produktów lub działalności), w drugiej ćwiartce (II) znajdują się dane o popycie finalnym (według kategorii popytu finalnego lub sektorów instytucjonalnych), zaś w trzeciej części (III) znajduje się wartość dodana (według klasyfikacji przyjętej w pierwszej ćwiartce). Macierze rachunkowości społecznej odzwierciedlają zasadę podwójnego zapisu każdej transakcji w systemie rachunków narodowych, co zapewnia bilansowanie się wierszy i kolumn, przy czym elementy każdego wiersza są przychodami na danym rachunku, a elementy kolumny wydatkami. Oznacza to, że wydatki każdego sektora instytucjonalnego są równe jego przychodom osiągniętym w danym okresie i jednocześnie każdy wydatek jednego podmiotu jest przychodem innego. Podobna równość zachodzi w odniesieniu do rachunków przedmiotowych. Utworzona na powyższych zasadach macierz pokazuje zatem cyrkulację dochodów w gospodarce. 1 Dla gospodarki polskiej corocznie budowane są tablice podaży i wykorzystania wyrobów i usług. Co 5 lat publikowane są przez GUS szersze opracowania pt. Bilans przepływów międzygałęziowych w bieżących cenach bazowych. 14

15 SAM 2008 (mała) z Excela rachunek czynniki produkcji dochody rachunki bieżące rachunki kapitałowe wierzytelności S A M 2008 produktu koszty nadwyżka podatki podatki z tyt. instyt. gospod. instyt.fin. przedsię- instyt.rząd. zagranica instyt. gospod. instyt.fin. przedsię- instyt.rząd. zagranica zadłużenie SUMA pracy operacyjna od produc od prod. własności non-prof. domowe i ubezp. biorstwa i samorz. non-prof. domowe i ubezp. biorstwa i samorz. netto rachunek produktu P koszty pracy R czynniki nadw.operacyjna Z produkcji podatki od produc Y podatki od prod C doch.z tyt.własności H instyt.non-profit O rachunki gosp.dom D bieżące instyt.fin.i ubezp Y przedsiębiorstwa instyt.rząd.i sam zagranica instyt.non-profit rachunki gosp.dom kapitałowe instyt.fin.i ubezp przedsiębiorstwa instyt.rząd.i sam zagranica wierzyteln/zadł.netto S U M A

16 Analizy mnożnikowe typu input-output prowadzone są w celu zmierzenia efektów w postaci wzrostu przychodów na rachunkach endogenicznych wynikających ze wzrostu wydatków na innych rachunkach rachunkach egzogenicznych (Miller, Blair 2009, s. 244). Klasyczne mnożniki input-output w modelu input-output określają o ile wzrośnie produkcja globalna w gospodarce, jeśli popyt finalny na określone produkty wzrośnie o jednostkę (Tomaszewicz 2001, s. 11). Można zapisać następujące równanie macierzowe: gdzie: egzogeniczny wektor popytu finalnego, endogeniczny wektor produkcji globalnej, macierz współczynników input-output (nakładów bezpośrednich). Macierz w klasycznej analizie input-output nazywana jest macierzą pełnych nakładów, ale także określa się ją jako macierz mnożników. Element tej macierzy pokazuje jak wzrośnie produkcja globalna gałęzi i (przychód na rachunku tej gałęzi) w związku ze wzrostem o jednostkę popytu finalnego na produkty gałęzi j. Globalny mnożnik produkcji jest sumą w kolumnie elementów :, gdzie: elementy kolumny j macierzy, wektor sumujący (wierszowy) składający się z jedności. 16

17 Podobnie jak w przypadku klasycznych mnożników input-output, zastosowanie tej metodologii dla analiz w oparciu o SAM wymaga wyróżnienia rachunków endogenicznych i egzogenicznych, przy czym podział na rachunki egzo i endogeniczne (przedstawiony schematycznie w tablicy 2) zależy od celu prowadzonych analiz mnożnikowych. Tablica 2. SAM w podziale na rachunki endogeniczne i egzogeniczne Przychody Razem Rachunki endogeniczne Wydatki Rachunki egzogeniczne Rachunki endogeniczne Rachunki egzogeniczne Razem 17

18 Macierz o wymiarach n n, pokazuje transakcje między rachunkami endogenicznymi. Stanowi ona iloczyn macierzy udziałów poszczególnych wydatków na rachunkach endogenicznych w całkowitych wydatkach (przychodach) i wydatków (przychodów) na tych rachunkach przedstawionych w macierzy diagonalnej. A zatem:. Macierz jest iloczynem macierzy udziałów pozostałych wydatków (egzogenicznych) w wydatkach (przychodach) na rachunkach endogenicznych i wektora przychodów na rachunkach endogenicznych, zatem:. Macierz pokazuje wydatki zapisane na rachunkach egzogenicznych. Zmiana wartości elementów macierzy jest traktowana jako impuls powodujący zmiany na rachunkach endogenicznych. Z kolei, macierz o wymiarach s s, przedstawia zależności między rachunkami egzogenicznymi. Przyjmując za wektor wielkości egzogenicznych, gdzie jest wektorem jedynkowym o wymiarach n 1, można przedstawić relację:. Pod warunkiem istnienia macierzy odwrotnej do po wykonaniu odpowiednich przekształceń można zapisać: 18

19 . Przyjmując oznaczenie macierzy za :. Elementy macierzy mają interpretację klasycznych mnożników, to znaczy dają informację o tym, jak zmienią się przychody na rachunku i pod wpływem jednostkowego wzrostu wydatków na rachunku j, czyli jak zmieni się wartość zmiennej endogenicznej x i, jeśli zwiększy się wartość zmiennej egzogenicznej y j o jednostkę. Wykonanie odpowiednich działań macierzowych umożliwia dekompozycję macierzy formie addytywnej jest następujący:, której zapis w. Poszczególne składniki powyższej sumy interpretuje się w następujący sposób (Pyatt, Round 1985, Stone 1985): początkowy impuls (injection), mnożniki wewnątrzgrupowe (intragroup multipliers), mnożniki międzygrupowe (intergroup multipliers), mnożniki uwzględniające efekt dodatkowy (extragroup multipliers). 19