Problemy dotyczące zdrowia fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego kobiet i dziewcząt żyjących z HIV (ćwiczenia)

Transkrypt

1 (ćwiczenia) 687UK11NP010(5); June 2011 Cel: Wzmacnianie pewności siebie w kontaktach z personelem opieki zdrowotnej w zakresie kwestii związanych ze zdrowiem seksualnym i prokreacyjnym. Efekty: Po zakończeniu tej części każda z nas powinna: lepiej rozumieć konkretne problemy zdrowotne powszechnie występujące u kobiet żyjących z HIV; lepiej radzić sobie ze swoim zdrowiem fizycznym i prokreacyjnym w kontekście zakażenia HIV oraz potrafić szybciej znaleźć sposoby na jeszcze lepsze radzenie sobie w przyszłości; rozumieć, jakie kwestie są szczególnie ważne dla nastoletnich dziewcząt, a jakie dla kobiet dojrzałych, zbliżających się do wieku menopauzalnego; znać metody zapobiegania ciąży i wiedzieć, jak korzystać z przysługujących nam świadczeń; zdawać sobie sprawę ze znaczenia planowania ciąży oraz posiadać wiedzę na temat możliwych interwencji medycznych w trakcie opieki przedporodowej i w czasie porodu (zgodnie z aktualnymi rekomendacjami i wytycznymi); pewniej pracować nad powyższymi aspektami zdrowia przy udziale personelu opieki zdrowotnej. Wskazówki dla moderatora: Etapy pracy: zaprezentowanie informacji z części 1 7; przeprowadzenie ćwiczenia 1; zaprezentowanie informacji z części 8 i 9 (30 minut); przeprowadzenie ćwiczenia 2; zaprezentowanie informacji z części 10; przeprowadzenie ćwiczenia 3; zaprezentowanie informacji z części (30 minut). fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 1 PROGRAMME IS DEVELOPED AT THE DISCRETION OF THE FACULTY. FUNDED BY BRISTOL-MYERS SQUIBB

2 (ćwiczenia) Ćwiczenie 1: Możemy wpłynąć na poprawę naszego zdrowia ogólnego i prokreacyjnego, chroniąc je zarówno teraz, jak i w przyszłości. Porozmawiajmy o tym, jak możemy to osiągnąć. Cele: omówienie kwestii związanych z zapłodnieniem u kobiet żyjących z HIV; zwiększenie wiedzy o metodach bezpiecznego zapłodnienia i kształtowanie pewności siebie w tym zakresie; podzielenie się praktycznymi wskazówkami na temat przeprowadzenia inseminacji w warunkach domowych. Potrzebne materiały: tablica typu flipchart do zapisywania pomysłów Wskazówki dla moderatora: Najważniejsze punkty do omówienia: Stosowanie zdrowej i zbilansowanej diety jedzenie tłustych ryb, nabiału, białek i węglowodanów w odpowiednich ilościach razem z pięcioma porcjami owoców i warzyw pomaga utrzymać zawartość tłuszczu we krwi na odpowiednim poziomie, chroni przed chorobami serca, cukrzycą i niektórymi nowotworami I. Z uwagi na większą podatność kobiet na osteoporozę, bardzo ważne jest, abyśmy dostarczały naszym organizmom odpowiednią ilość wapnia i zdawały sobie sprawę z tego, że jego niedobór może prowadzić do utraty masy kostnej. Wapń zawarty jest w nabiale, wzbogaconych o ten pierwiastek sokach i produktach zbożowych, tłustych rybach i ciemnozielonych warzywach. Kobiety potrzebują 1000 mg wapnia dziennie, a kobiety w ciąży i po 50. roku życia 1200 mg II. W zachowaniu zdrowych kości pomocne jest regularne wykonywanie ćwiczeń fizycznych, w tym ćwiczeń z obciążeniem, np. spacerów lub joggingu (przez 30 minut, co najmniej trzy razy w tygodniu) III. Organizm produkuje witaminę D pod wpływem działania światła słonecznego, dlatego powinnyśmy wystarczająco dużo czasu spędzać na słońcu; w przypadku osób z ciemniejszą cerą zwykle wymagany jest dłuższy czas ekspozycji V. Ryzyko ubytku masy kostnej zmniejszają także: rzucenie lub ograniczenie palenia, zaprzestanie zażywania opiatów i innych tzw. twardych narkotyków oraz zminimalizowanie ilości spożywanego alkoholu. Sposoby dbania o zdrowie prokreacyjne, w tym: stosowanie podwójnej ochrony antykoncepcyjnej, zgłaszanie się na kontrolę z objawami chorobowymi oraz poddawanie się regularnym badaniom cytologicznym, a w przypadku młodych kobiet także zaszczepienie się przeciwko HPV, itp. Konieczność przeznaczenia odpowiedniej ilości czasu na odpoczynek, relaks i sen. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 2

3 (ćwiczenia) Ćwiczenie 2: Przeznaczone do zastosowania w grupie lub indywidualnie z każdą kobietą rozważającą założenie rodziny Potrzebne materiały: Dwie tablice typu flipchart i markery lub (w przypadku pracy indywidualnej) notatnik i długopis Wskazówki dla moderatora: Przed ćwiczeniem: Jeśli pracujesz z grupą, wypisz na tablicy różne powody, które skłaniają kobiety i nastoletnie dziewczęta żyjące z HIV do podjęcia decyzji o zajściu w ciążę. Przykładowe powody: pragnienie posiadania większej liczby dzieci; presja posiadania dzieci; strach przed śmiercią starszych dzieci; obawa przed niepłodnością; poczucie bezpieczeństwa w kwestii zakażenia wertykalnego; optymistyczne nastawienie do terapii ART; chęć uniknięcia podejrzeń o bycie osobą seropozytywną; lęk przed ujawnieniem faktu zakażenia HIV; brak dostatecznej wiedzy w zakresie możliwości zapobiegania niepożądanej ciąży. Na drugiej tablicy wypisz powody, dla których niektóre kobiety i nastoletnie dziewczęta żyjące z HIV chcą uniknąć ciąży. Przykładowe powody: sytuacja ekonomiczna; pożądana wielkość rodziny; idealna różnica wieku między dziećmi; obawy związane ze zdrowiem i jakością życia; lęk przed przeniesieniem zakażenia HIV; lęk przed osieroceniem dzieci; obawy przed ograniczeniem dostępu do opieki zdrowotnej wynikającym ze stygmatyzacji i dyskryminacji osób zakażonych. Na każdym z przygotowanych wcześniej zapisanych arkuszy zostaw jedno lub dwa puste miejsca, aby zanotować w nich propozycje uczestników. (Nie pokazuj przygotowanych wcześniej zapisanych arkuszy, dopóki uczestniczki, w trakcie burzy mózgów, nie podadzą swoich własnych propozycji). W pracy indywidualnej skorzystaj z zeszytu zamiast z tablicy. Wprowadzenie do ćwiczenia wspomnij, że musimy pamiętać, iż nie wszystkie kobiety mają taki wybór i wyjaśnij, z czego to może wynikać. Zalecane etapy: 1. Rozpocznij ćwiczenie poprzez zadanie pytania grupie/kobiecie o to, jakimi przesłankami kierują się niektóre kobiety i nastoletnie dziewczęta żyjące z HIV rozważając zajście w ciążę. 2. Burza mózgów (ok. 5 minut). 3. Zapisz propozycje uczestniczek na arkuszu. 4. Zadaj pytanie grupie/kobiecie, jakimi przesłankami kierują się niektóre kobiety i nastoletnie dziewczęta żyjące z HIV chcąc uniknąć zajścia w ciążę. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 3

4 (ćwiczenia) 5. Zapisz propozycje na osobnym arkuszu. 6. Używając taśmy, przymocuj arkusze z propozycjami uczestniczek obok przygotowanych wcześniej kartek i przejdź do ich omawiania. 7. Poproś grupę/kobietę o porównanie odpowiedzi z listą przygotowaną przed sesją. 8. Wskaż podobieństwa i różnice między nimi i moderuj dyskusję. Ćwiczenie 3 Wskazówki dla moderatora: Celem tej sesji jest omówienie praktycznej strony inseminacji w warunkach domowych oraz wiążących się z nią zagadnień. Odwołaj się do własnych doświadczeń w tym zakresie lub poproś osobę z grupy posiadającą tego typu doświadczenia o wspólne moderowanie dyskusji. Czas trwania: W zależności od wielkości grupy, sesja powinna zająć ok. godziny. Potrzebne materiały: Tablice typu flipchart i markery Zalecane etapy: 1. Dyskusja (30 minut) P Czy wiesz, jak kobieta zakażona HIV może zajść w ciążę? Jakie ryzyko niesie za sobą uprawianie seksu bez zabezpieczenia? Co się dzieje, gdy oboje partnerzy są seropozytywni? Co należy wziąć pod uwagę? (np. -- Czy wiesz, kiedy są Twoje najpłodniejsze dni cyklu?) -- Co jeszcze? fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 4

5 Możliwe odpowiedzi: inseminacja w warunkach domowych (w przypadku, gdy mężczyzna nie jest zakażony HIV); VI oczyszczanie spermy (jeżeli mężczyzna jest zakażony HIV); ryzyko zakażenia HIV, a ciąża; tzw. szwajcarskie oświadczenie o związku ryzyka zakażenia z poziomem wiremii; VII ryzyko zakażenia innymi infekcjami przenoszonymi drogą płciową; sposoby rozpoznawania owulacji (metoda pomiaru temperatury/ liczenie dni od miesiączki, obserwacja zmian wydzieliny pochwowej itp.) (patrz załącznik); 2. Wyjaśnij, że istnieje kilka sposobów inseminacji VIII. Poinformuj, że aby uzyskać więcej informacji, należy zasięgnąć porady lekarskiej. 3. Przeprowadź demonstrację z zastosowaniem akcesoriów. Nalej niewielką ilość soku pomarańczowego do prezerwatywy/plastikowego pojemnika i napełnij nim strzykawkę do inseminacji. Pokaż, w jaki sposób usunąć powietrze i podkreśl konieczność wprowadzenia strzykawki głęboko do pochwy (może to zrobić partner) itd. Jeżeli któraś z uczestniczek korzystała z tej metody, poproś ją o podzielenie się swoimi doświadczeniami. Informacje podsumowujące: Niektóre badania sugerują, że jako kobiety wykazujemy tendencję do niższego poziomu wiremii niż mężczyźni, ale choroby związane z zakażeniem HIV rozwijają się u nas w tym samym tempie IX. Mimo to, objawy pojawiające się u kobiet zakażonych HIV mogą się różnić od tych, które występują u zakażonych mężczyzn. Więcej kobiet niż mężczyzn skarży się na zmęczenie, bóle stawów, kłopoty z pamięcią i trudności z koncentracją. Inne, powszechnie występujące objawy to: niepokój, depresja, trudności z zasypianiem i niskie libido X. Kobiety zgłaszają też częściej dolegliwości w obrębie brzucha i miednicy mogą się one wydawać podobne do tych, które występują u kobiet seronegatywnych, ale mogą być również oznaką choroby związanej z HIV. XI Ponieważ te ostatnie przypadłości są typowe dla kobiet, w tej części poświęcamy im więcej uwagi. Kwestie zdrowia psychicznego zostały omówione obszerniej w części pomarańczowej, zaś część zielona koncentruje się na życiu seksualnym i związkach intymnych. Kobiety żyjące z HIV są także bardziej podatne na zakażenie innymi infekcje, w szczególności niektórymi chorobami przenoszonymi drogą płciową. Kwestiami tymi zajmiemy się szerzej w tej części poradnika. Kobiety zakażone HIV borykają się z różnymi problemami zdrowotnymi, które zmieniają się w zależności od etapu życia na jakim się znajdują. Nastoletnie dziewczęta, które dorastały z zakażeniem HIV, mogą mieć poważne obawy związane z rozpoczęciem współżycia seksualnego. Dzięki skuteczności terapii antyretrowirusowej żyjemy dłużej i zdrowiej. Dlatego też jest niezmiernie ważne, abyśmy posiadały informacje potrzebne na każdym etapie życia. Dla dojrzałych kobiet najważniejsza może być menopauza i inne, związane z nią kwestie. Wiele z nas potrzebuje informacji na temat antykoncepcji, ciąży i porodu. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 5

6 Najważniejsze wiadomości do przekazania Dzięki skuteczności terapii antyretrowirusowej coraz szerzej dostępnej w Europie więcej kobiet i nastoletnich dziewcząt zakażonych HIV utrzymuje dobre zdrowie, żyje dłużej, starzeje się i planuje przyszłość. Dla wielu z nas wiąże się to ze zmianą priorytetów w zakresie naszego zdrowia ogólnego i prokreacyjnego, koniecznością podejmowania decyzji o założeniu lub powiększeniu rodziny oraz uwzględnieniem problemów związanych ze starszym wiekiem. Zauważamy u siebie różne objawy fizyczne, które często są inne niż u mężczyzn. Wiele powszechnie występujących u kobiet dolegliwości wiąże się ze zdrowiem prokreacyjnym. Ważne jest, aby posiadać rzetelne informacje o niektórych z nich i wiedzieć, kiedy trzeba się zwrócić po poradę do specjalisty. Możemy podjąć wiele działań, które będą korzystne dla naszego zdrowia w przyszłości. Dysponowanie wiedzą o takich możliwościach pozwoli nam kształtować pewność siebie i poczucie wewnętrznej siły. Wszystkie kobiety mają prawo do dokonywania własnych wyborów w kwestii płodności i rodzenia dzieci, niezależnie od tego, czy są zakażone HIV. Powinnyśmy więc oczekiwać takiego samego wsparcia i otrzymywać je od lekarzy i pracowników ochrony zdrowia jak każda inna osoba XII. Kobiety i nastoletnie dziewczęta żyjące z HIV mogą stosować wiele różnych metod antykoncepcji. Powinnyśmy uświadomić sobie konieczność podwójnej ochrony, która z jednej strony zmniejsza ryzyko zakażenia infekcjami przenoszonymi drogą płciową lub innym szczepem HIV, a także przeniesienia zakażenia HIV na naszych partnerów, z drugiej zaś zapobiega niechcianej ciąży XIII. Wiele z nas ma możliwość założenia rodziny, a ciąża może być bezpieczna zarówno dla matki, jak i dziecka, pod warunkiem że jest zaplanowana i prowadzona zgodnie z aktualnymi wytycznymi medycznymi XIV. Punkty do prezentacji i dyskusji : Powszechne problemy zdrowotne występujące u kobiet żyjących z HIV Część 1 Infekcje przenoszone drogą płciową. Infekcje przenoszone drogą płciową wywołują różne objawy, do najczęstszych należą: mdłości, gorączka niewiadomego pochodzenia, bóle w dole brzucha, bóle w dolnym odcinku kręgosłupa, ból podczas stosunku i krwawienia międzymiesiączkowe XV. Należy jednak pamiętać, że niektóre z infekcji przenoszonych drogą płciową nie dają żadnych z wymienionych objawów XVI. Jeśli jesteśmy aktywne seksualnie, jesteśmy narażone na ryzyko zakażenia tego typu infekcjami. Wiele kobiet nie potrafi sobie jednak poradzić w sytuacji, gdy podejrzewa u siebie zakażenie. Część turkusowa omawia relacje ze specjalistami opieki zdrowotnej oraz dostęp do świadczeń zdrowotnych. Infekcje przenoszone drogą płciową, częściej występujące u kobiet zakażonych HIV to: Drożdżyca (kandydoza) Zakażenia drożdżakami mogą wywoływać uczucie pieczenia i swędzenia oraz suchości pochwy. Kolejnymi objawami są bolesne oddawanie moczu i ból podczas stosunku. Wymienione stany chorobowe wywoływane fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 6

7 drożdżakami leczy się skutecznie za pomocą maści przeciwgrzybicznych, globulek dopochwowych i/lub odpowiednich leków XVII. Bakteryjne zakażenie pochwy U kobiet zakażonych HIV często występuje bakteryjne zakażenie pochwy. Jest to stan chorobowy, w którym następuje nadmierne namnażanie się bakterii w pochwie. Wywołuje ono objawy podobne do tych, które są charakterystyczne dla zakażeń drożdżakami, lecz w tym przypadku możemy dodatkowo zaobserwować upławy. Zakażenie to leczy się antybiotykami. Bezzwłoczne leczenie zakażeń bakteryjnych pochwy jest szczególnie ważne dla kobiet w ciąży XVIII. Zapalenie wewnętrznych narządów płciowych Zapalenie wewnętrznych narządów płciowych (jajowodów, macicy i jajników) jest szczególnie poważną chorobą występującą u kobiet zakażonych HIV. Chociaż może przebiegać bezobjawowo, z czasem prowadzi do uszkodzenia narządów wewnętrznych. Mogą ją powodować nieleczone choroby przenoszone drogą płciową, takie jak rzeżączka i chlamydia, a także inne bakterie i zakażenia, np. gruźlica. Zapalenie wewnętrznych narządów płciowych może prowadzić do niepłodności (niezdolności do zajścia w ciążę) XIX. Możliwe objawy to: bóle w dole brzucha, ból podczas stosunku, upławy lub krwawienia z dróg rodnych niezwiązane z miesiączką, gorączka niewiadomego pochodzenia i zmęczenie. W przypadku zapalenia wewnętrznych narządów płciowych stosuje się skojarzone leczenie antybiotykami. Aby zmniejszyć ryzyko długotrwałego bólu i nawrotów tej choroby, konieczne jest wczesne uzyskanie pomocy i poddanie się leczeniu XX. Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV, ang. Human Papilloma Virus) HPV (czasami nazywany wirusem brodawczaka ludzkiego) jest najczęściej występującym na świecie wirusem przenoszonym drogą płciową. Można się nim również zarazić przez kontakt z zakażoną skórą i seks oralny. Szacuje się, że połowa aktywnych seksualnie kobiet jest narażona na zakażenie HPV co najmniej raz w życiu. XXI Kobiety żyjące z HIV częściej zapadają na infekcje HPV powodowane różnymi odmianami wirusa, w tym takimi, które mogą powodować nowotwory, w szczególności raka szyjki macicy. Eliminacja HPV może zająć dużo czasu, szczególnie w przypadku malejącej liczby komórek CD4 i zwiększającego się poziomu wiremii XXII. W Polsce zaleca się, aby wszystkie kobiety żyjące z HIV poddały się badaniu cytologicznemu (badaniu przesiewowemu pod kątem raka szyjki macicy) w jak najkrótszym czasie od momentu otrzymania rozpoznania zakażenia HIV. Na kolejne powinny się udać po sześciu miesiącach, a później wykonywać je raz na pół roku. Cytologia pozwala na wykrycie nieprawidłowych komórek szyjki macicy we wczesnym stadium przedrakowym, kiedy można je łatwo usunąć, zapobiegając tym samym ich przekształceniu się w nowotwór. Leczenie wcześnie wykrytych zmian jest bardzo skuteczne. Nieprawidłowe komórki usuwa się przez nałożenie kremu, wymrażanie bądź wypalanie w znieczuleniu miejscowym XXIII, XXIV. Obecnie można się również poddać szczepieniu przeciwko HPV, które chroni przed najpowszechniej występującymi szczepami wirusa brodawczaka powodującymi raka. W Polsce szczepienie dostępne jest dla dziewcząt, które ukończyły 10. rok życia. Szczepienie to jest zwykle odpłatne lub nieodpłatne w ramach specjalnych programów. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 7

8 Z 40 państw przekazujących dane do raportu o szczepieniach przeciwko HPV w Europie, tylko 9 (Dania, Niemcy, Grecja, Włochy, Luksemburg, Holandia, Portugalia, Hiszpania i Wielka Brytania) oferuje bezpłatne szczepienia przeciwko HPV kobietom w przynajmniej jednym przedziale wiekowym. Dodatkowe 3 państwa (Belgia, Francja i Szwecja) zapewniają dopłaty do tych szczepień XXV. Część 2 Zmiany w cyklu miesiączkowym Wiele kobiet obserwuje u siebie zaburzenia cyklu miesiączkowego, ale jeśli jesteśmy zakażone HIV, mogą występować u nas częściej. Zmiany te obejmują nieregularne, obfitsze lub bardziej skąpe niż zazwyczaj miesiączki, nasilenie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego lub całkowity zanik miesiączek raz na kilka miesięcy (tj. brak miesiączki) XXVI. Niewystąpienie miesiączki lub dłuższe odstępy pomiędzy kolejnymi miesiączkami zdarzają się częściej u kobiet ze znacznie osłabionym układem odpornościowym (tj. przy liczbie komórek CD4 niższej niż 200 komórek/mm 3 ). Zaobserwowano jednak, że samo zakażenie HIV ma niewielki wpływ na miesiączkowanie u kobiet, a większe znaczenie mają inne czynniki, np. niska liczba komórek CD4, zmiany hormonalne związane z wiekiem, niewłaściwe odżywianie, nadmierny spadek wagi i stosowanie środków psychoaktywnych XXVII. Jedną z przyczyn obfitych lub przedłużających się miesiączek mogą być mięśniaki macicy. Infekcje dróg płciowych mogą wywoływać nieprawidłowe krwawienia, którym zwykle towarzyszą inne objawy, takie jak bóle, upławy lub gorączka. Krwawienia mogą być również spowodowane nowotworami narządu rodnego. Na regularność cykli miesiączkowych wpływają też niekiedy inne schorzenia, takie jak zaburzenia czynności tarczycy i niska liczba płytek krwi XXVIII. Obfite i/lub częste krwawienia miesiączkowe mogą powodować anemię, ta z kolei może doprowadzić do braku miesiączki. Typowym objawem anemii jest zmęczenie XXIX. Łagodzenie dolegliwości związanych z miesiączką W przypadku zaobserwowania jakichkolwiek zmian w cyklu miesiączkowym należy zasięgnąć porady lekarskiej w celu ustalenia ich przyczyny. Istnieje kilka sposobów na złagodzenie licznych dolegliwości towarzyszących miesiączce. Bóle brzucha przed miesiączką i w jej trakcie zwykle można uśmierzyć lekami przeciwbólowymi dostępnymi bez recepty. Niektóre z nas mogą się zdecydować na leczenie tych dolegliwości hormonalną terapią zastępczą lub kuracją ziołową czy odpowiednią dietą. W takim przypadku powinny poinformować o tym lekarza specjalistę prowadzącego leczenie zakażenia HIV oraz poprosić farmaceutę o informacje na temat interakcji leków. Dla niektórych z nas pomocne mogą się okazać także pigułki antykoncepcyjne (omówione w tej części). Korzystne jest wreszcie ograniczenie poziomu stresu, regularne wykonywanie nieforsownych ćwiczeń oraz właściwe odżywianie. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 8

9 Część 3 Dojrzałe kobiety żyjące z HIV Wiek może odgrywać rolę w życiu kobiet zakażonych HIV z przynajmniej dwóch powodów: Niektóre z nas otrzymują diagnozę zakażenia HIV w dojrzalszym wieku. Te z nas, które zdiagnozowano jakiś czas temu, teraz osiągają wiek dojrzalszy, choć nie spodziewały się, że będzie im to dane ze względu na zakażenie HIV. Liczba dojrzałych kobiet zakażonych HIV w Wielkiej Brytanii wzrasta. Obecnie 20% wszystkich osób powyżej 50. roku życia żyjących z HIV w Wielkiej Brytanii to kobiety. Oznacza to, że jest nas 2000 i liczba ta stale rośnie XXX. W Polsce brak jest szczegółowych danych na ten temat. Wiadomo jednak, że wzrasta liczba kobiet żyjących z HIV, w tym kobiet w wieku dojrzałym. Otrzymanie diagnozy w dojrzalszym wieku może się wiązać z ogromnym szokiem, ale pamiętaj, że nie jesteś sama. Wiele kobiet dowiaduje się o zakażeniu w późniejszym etapie swojego życia. Część z nich, zanim została skierowana na test w kierunku HIV, cierpiała na niewyjaśnione problemy zdrowotne. Istnieją dwie konkretne przyczyny tego stanu rzeczy wzrastająca liczba rozwodów oraz przekonanie kobiet o braku konieczności stosowania antykoncepcji po menopauzie i ustaniu miesiączkowania XXXI. U niektórych dojrzałych kobiet szok związany z rozpoznaniem zakażenia HIV może być spowodowany także innymi przyczynami. Jedne odkrywają, że w życiu ich wieloletnich partnerów działo się więcej, niż wcześniej sądziły. Taka sytuacja wywołuje ogromne emocje, a niekiedy szczególnie jeśli partner już nie żyje wiąże się z niemożnością uzyskania odpowiedzi na wiele istotnych dla nas pytań. Inne dojrzałe kobiety mogły się rozstać z wieloletnim partnerem po opuszczeniu domu przez dzieci, a później zadecydować, że chcą współżyć seksualnie z nowym mężczyzną. Zakładały, że skoro nie są już w wieku rozrodczym, nie muszą stosować prezerwatyw, co w konsekwencji doprowadziło do zakażenia HIV. Opisane przypadki mają miejsce bardzo często. W obydwu rozpoznanie zakażenia łączy się ze wstydem, szokiem i ogromną samotnością. Uczucia te mogą się nasilać w wyniku społecznego postrzegania kobiet dojrzałych i seksualności w ogóle. Na przykład dla wielu kobiet wystarczająco bolesne jest przyznanie się przed swoimi dziećmi, że kiedykolwiek w życiu współżyły seksualnie, a co dopiero do faktu, że są nadal aktywne seksualnie! Poinformowanie naszych dzieci o zakażeniu HIV może być bardzo kłopotliwe, szczególnie jeśli w jakikolwiek sposób wiąże się ono z ich ojcem. Niektóre dojrzałe kobiety boją się też, że jeśli powiedzą swoim dzieciom o zakażeniu HIV, otrzymają zakaz zbliżania się do swoich wnuków. Inne są zszokowane faktem uświadomienia sobie po raz pierwszy w życiu, że kobiety w ogóle mogą się zakazić HIV. Świadomość ta prowadzi do narastającego uczucia gniewu związanego z brakiem powszechnego dostępu do informacji na temat zakażeń HIV u kobiet. Oczywiście dojrzałe kobiety mogą się zakazić HIV w różnych sytuacjach, nie tylko w tych wyżej omówionych, ale ważne jest uświadomienie sobie, że istnieją inne kobiety znajdujące się w podobnej do Twojej sytuacji. Na stronie internetowej SHE znajdziesz więcej informacji o HIV, kobietach i starzeniu się oraz o możliwościach nawiązania kontaktu z innymi kobietami, które także zakaziły się HIV w dojrzałym wieku. Informacje skierowane specjalnie do kobiet żyjących z HIV i o działaniach dla kobiet znajdziesz również na stronie fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 9

10 Te z nas, u których rozpoznano zakażenie HIV w młodszym wieku i teraz wchodzą w wiek dojrzały, również powinny sobie uświadomić, że nie są same i że wstępują do klubu, który z każdym dniem jest coraz liczniejszy. Kobiety w wieku powyżej 50. roku życia, których całkowita przewidywana długość życia może być obecnie równie optymistyczna, jak u kobiet seronegatywnych, powinny sobie uświadomić, że ich szansa na posiadanie dzieci (większej liczby) już minęła. Możemy odczuwać zazdrość, patrząc na otaczające nas przyjaciółki z dorastającymi dziećmi i wnukami. Postrzegając zakażenie HIV jako barierę uniemożliwiającą pojawienie się w naszym życiu drugiej połówki, możemy mieć poczucie żalu i straty. Możemy również odczuwać smutek, jeśli nie udało nam się osiągnąć tego, na co miałyśmy nadzieję w naszym życiu zawodowym, z powodu konieczności olbrzymiego wysiłku w radzenie sobie z zakażeniem. Możemy czuć się przytłoczone, mając poczucie zmarnowanego życia, kiedy żyłyśmy z HIV jak z nieproszonym, ale stale obecnym gościem i towarzyszem łoża. Wiele czynników może się składać na nasz smutek. Uczucia te mogą szczególnie przybierać na sile podczas spotkań rodzinnych. Warto sobie uświadomić, że w takich sytuacjach nasze emocje będą najbardziej dokuczliwe i że prawdopodobnie nasz spokój powróci, gdy tylko ten czas minie. Wiedza o przypływach i odpływach naszych uczuć może nam pomóc pogodzić się z nimi i poddać się nim do momentu, gdy dokuczliwość powodowanego przez nich bólu ponownie opadnie. Dojrzalszy wiek stwarza nam obecnie szansę na bycie sobą i robienie tego, czego chcemy i kiedy chcemy, w sposób, na który w latach młodości nigdy nie mogłyśmy sobie pozwolić lub nie pozwalali nam inni. Inne kobiety opiekują się dziećmi lub wnukami albo mają bardziej wymagający grafik pracy zawodowej i mogą nie być tak dyspozycyjne jak my. Pewne dwie dojrzałe kobiety zakażone HIV poznały się przez wspólną diagnozę i nawiązały prawdziwą przyjaźń. Spędzały w swoim towarzystwie wakacje i czas wolny, wspierały się nawzajem oraz niosły pomoc innym starszym kobietom żyjącym z HIV w ich okolicy. Inne dojrzałe kobiety zostały matkami chrzestnymi i opiekunkami małych dzieci swoich przyjaciół; są teraz częścią ich życia, ale mogą wrócić do domu, gdy tylko mają na to ochotę. Jeszcze inne są świadkami dorastania swoich seronegatywnych dzieci i wnuków, czego nie wyobrażały sobie w najśmielszych snach, gdy po raz pierwszy usłyszały diagnozę. Ważne jest, abyś uświadomiła sobie, że wokół Ciebie żyją inne kobiety w sytuacji podobnej do Twojej. Na stronie internetowej SHE znajdziesz więcej informacji o HIV, kobietach i starzeniu się oraz o możliwościach nawiązania kontaktu z innymi kobietami, które także wchodzą w wiek dojrzały, żyjąc z HIV. Szukając takich informacji zajrzyj również na stronę Stowarzyszenia Wolontariuszy Wobec AIDS Bądź z Nami fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 10

11 P Kwestie, o które możemy chcieć zapytać naszych lekarzy: Czy jestem obarczona ryzykiem choroby układu krążenia? Jakie jest moje ciśnienie krwi? Czy moje kłopoty z pamięcią mogą być spowodowane zakażeniem HIV? (jeśli dotyczy to Twojego przypadku) Czy mojemu organizmowi nie brakuje witaminy D? Czy moje kości są w dobrej kondycji? Przechodzę menopauzę, czy powinnam poddać się badaniu densytometrycznemu metodą DXA? cukrzyca, zaburzenia neuropoznawcze i lipodystrofia XXXIV. Na poniższych obrazkach przedstawiono przykładowe samobadanie piersi w sześciu krokach: kroki 1 3: badanie piersi z ramionami spuszczonymi wzdłuż tułowia, rękami za głową i na biodrach; krok 4: badanie palpacyjne piersi; krok 5: badanie palpacyjne brodawek; krok 6: badanie palpacyjne piersi w pozycji leżącej. Kwestie zdrowotne szczególnie ważne dla kobiet dojrzałych żyjących z HIV Objawy związane ze starzeniem się często występują u osób żyjących z HIV, które przekroczyły 40. rok życia, ale wydaje się, że kobiety szczególnie często zgłaszają zmiany kojarzone ze starszym wiekiem, takie jak obniżony poziom energii, zmiany skórne i problemy ze stawami XXXII. Najnowsze badania sugerują, że wiele problemów zdrowotnych, z którymi borykają się ludzie starsi, może postępować szybciej u osób zakażonych HIV. Nie zostało wyjaśnione, czy zakażenie HIV przyspiesza proces starzenia się oraz czy choroby typowe dla ludzi starszych oddziałują na siebie wzajemnie i na HIV, prowadząc do intensyfikacji objawów XXXIII. Problemy zdrowotne, które musisz wziąć pod uwagę jako kobieta żyjąca z HIV, to choroby układu krążenia, zmniejszenie gęstości tkanki kostnej, fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 11

12 Wszystkie kobiety muszą pamiętać o regularnych badaniach mammograficznych. W Wielkiej Brytanii na wykonywane co trzy lata badanie przesiewowe piersi (mammografię) zapraszane są kobiety powyżej 50. roku życia. Podobne zalecenia obowiązują w Polsce. Badanie ma na celu wykluczenie zmian chorobowych i raka piersi. Powinnaś również regularnie wykonywać samobadanie piersi. W przypadku kobiet, które jeszcze miesiączkują, w większości metod zaleca się przeprowadzanie samobadania w tej samej fazie cyklu miesiączkowego, jako że zmiany w piersiach mogą być wywołane normalnymi wahaniami hormonów. Najczęściej zalecanym czasem jest moment zaraz po miesiączce, kiedy piersi (zwykle) nie są nabrzmiałe ani tkliwe. Jeśli właśnie przechodzisz lub już przeszłaś menopauzę albo masz nieregularne cykle, powinnaś wykonywać samobadanie raz na miesiąc. Twój lekarz przekaże ci szczegółowe informacje na temat sposobu przeprowadzania takiego badania XXXV. Menopauza Menopauza (zakończenie miesiączkowania) jest naturalnym etapem w życiu każdej kobiety. Zmniejszone wydzielanie estrogenu uniemożliwia wzrost błony śluzowej, która wyścieła macicę, przygotowując ją na ciążę. Jajniki przestają produkować jajeczka, co powoduje ustanie miesiączkowania. Menopauza zwykle występuje u kobiet w wieku lat, przy czym większość przechodzi ją w wieku ok. 50 lat. Istnieje pewne prawdopodobieństwo, że kobiety zakażone HIV mogą przechodzić menopauzę wcześniej, szczególnie w przypadku, gdy liczba ich komórek CD4 jest znacznie obniżona (tj. mniejsza niż 200 komórek/mm 3 ). Jeśli nie jesteś zbyt aktywna fizycznie, także możesz przejść menopauzę wcześniej XXXVI. Kobiety żyjące z HIV zgłaszają występowanie większej liczby objawów menopauzy niż kobiety zdrowe, w tym obfitsze, nieregularne miesiączki lub brak miesiączki, uderzenia gorąca, suchość pochwy i inne zmiany zachodzące w pochwie. Może je powodować wiele czynników, takich jak anemia, mniejsze wydzielanie hormonów, choroby przewlekłe, utrata wagi, leki przeciwko HIV, zażywanie narkotyków i palenie tytoniu XXXVII. Wśród objawów kojarzonych z menopauzą, bardzo często wymienia się również depresję XXXVIII. Warto podkreślić, że coraz cieńsze ścianki pochwy oraz zmniejszający się poziom jej nawilżenia narażają nabłonek na częstsze pękanie, co sprawia, że kobiety w bardziej dojrzałym wieku podejmując kontakty seksualne bez zabezpieczenia, ryzykują zakażeniem nowymi szczepami HIV i innymi infekcjami przenoszonymi drogą płciową. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 12

13 Chociaż po menopauzie stosowanie prezerwatywy w celu zapobiegania ciąży przestaje być konieczne, rezygnacja z jej używania pozbawia nas ochrony przed tymi zakażeniami podczas współżycia seksualnego, a przez to naraża na zwiększone ryzyko. Nasilone objawy menopauzy często ustępują samoistnie wraz z wyrównaniem poziomu hormonów. Jednakże, niektóre z nas mogą podjąć ze swoim lekarzem decyzję o zastosowaniu hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) w celu dostarczenia organizmowi estrogenu utraconego w wyniku menopauzy. Z HTZ tak jak z każdym leczeniem wiążą się zarówno ryzyko, jak i korzyści. Wiele pytań o wpływ HTZ na terapię ART i możliwe interakcje między nimi nadal pozostaje otwartych. Niestety, jak dotąd nie wykonano wystarczającej liczby badań porównujących możliwe zagrożenia i korzyści XXXIX. W przypadku uderzeń gorąca alternatywą dla HTZ są niektóre antydepresanty, znane jako SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny). Niektóre kobiety zażywają produkty z soi lub leki ziołowe, m.in. olej z wiesiołka, który zawiera składniki o działaniu podobnym do estrogenów i łagodzi uderzenia gorąca, zatrzymywanie wody w organizmie i huśtawki nastrojów. Jednak wyniki prób klinicznych w zakresie skuteczności terapii ziołowych nie są jednoznaczne. Należy też pamiętać, że przed rozpoczęciem przyjmowania jakichkolwiek suplementów konieczne jest zasięgnięcie porady lekarskiej, ponieważ podobnie jak produkty ziołowe i spożywcze mogą one wchodzić w interakcje z preparatami stosowanymi w terapii antyretrowirusowej i innymi lekami XL. Możliwym rozwiązaniem problemu suchości pochwy i zmniejszającej się grubości jej ścianek jest miejscowe stosowanie maści estrogenowej w trakcie współżycia; ryzyko z nim związane jest mniejsze niż w przypadku HTZ przyjmowanej doustnie XLI. Dobra wiadomość dla tych z nas, które jeszcze nie rozpoczęły terapii antyretrowirusowej lub właśnie mają ją zacząć, jest taka, że leczenie powinno być równie skuteczne, niezależnie od etapu menopauzy XLII. Należy zauważyć, że kilka objawów powiązanych z zakażeniem HIV często przypomina typowe symptomy starzenia się (zmęczenie, utrata wagi, demencja, wysypki skórne), co oznacza, że możemy je przeoczyć, a nasi lekarze mogą je błędnie zdiagnozować. Jeśli masz jakieś pytania dotyczące objawów menopauzy lub możliwych interakcji między lekami, porozmawiaj ze swoim lekarzem. Po dodatkowe wsparcie i porady możesz się również zwrócić do poradni specjalizującej się w łagodzeniu skutków menopauzy. Osteoporoza Osteoporoza to osłabienie kości na skutek utraty ich gęstości. Występuje ona częściej u kobiet, które już przeszły menopauzę, co spowodowane jest wysokim nasileniem zmian hormonalnych zachodzących w trakcie przekwitania. Powszechnie dotyka również kobiety powyżej 50. roku życia. Prawdopodobieństwo wystąpienia złamania spowodowanego osteoporozą przynajmniej raz w życiu u kobiet przechodzących menopauzę jest wysokie i w krajach rozwiniętych wynosi co najmniej 40% XLIII. Badania wykazały, że gęstość kości u osób zakażonych HIV, niezależnie od płci, jest zwykle niższa niż przewiduje norma. Przyczyny tego stanu rzeczy nie są do końca wyjaśnione, ale najprawdopodobniej mają związek zarówno z samym HIV, jak i wpływem leczenia. Badania sugerują, że pewne leki przeciwko HIV mogą prowadzić do utraty gęstości kości XLV. Badania porównujące ryzyko osteopenii (tj. procesu zmniejszania się masy tkanki kostnej, który prowadzi do osteoporozy) u kobiet wykazały, że te z nas, które są zakażone HIV, częściej zapadają na tę chorobę. Jednakże związek z terapią ART nie został udowodniony. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 13

14 Badania pokazują również, że kobiety utrzymujące stałą wagę zachowują mocne kości częściej niż te, które straciły na wadze w wyniku nieleczonego zakażenia HIV (tj. w przypadku niezażywania skutecznych leków antyretrowirusowych) XLVI. Pomiar gęstości mineralnej kości jest bezbolesny i wykonuje się go za pomocą badania DXA (badanie densytometryczne metodą DXA). Możliwe, że badanie to zostało ci zaproponowane w ramach badań kontrolnych zalecanych przy zakażeniu HIV. Większość przychodni zaleca, aby wszystkie kobiety żyjące z HIV, które osiągnęły wiek menopauzalny, przechodziły badanie densytometryczne metodą DXA co dwa do pięciu lat XLVII. Dostęp do tego badania może być jednak ograniczony środkami przeznaczonymi na ten cel w Twoim kraju. Jeżeli jesteś w wieku menopauzalnym, poproś opiekującego się Tobą lekarza o informacje na temat tego badania. W przypadku wykrycia ubytków kości lekarz może doszukiwać się jego przyczyn w czynnikach innych niż zakażenie HIV i jego leczenie, takich jak palenie, picie alkoholu i kawy lub zmiany hormonalne. Niezależnie od tego, czy wiesz już, że gęstość Twoich kości uległa zmianie, możesz w różny sposób zapobiec wystąpieniu problemów w przyszłości. Mogą Ci w tym pomóc takie działania, jak stosowanie diety bogatej w wapń i witaminę D, zażywanie suplementów witaminowych, wystarczająca ekspozycja na światło słoneczne oraz wykonywanie ćwiczeń z obciążeniem XLVIII. Strategie te omawiamy szerzej w ćwiczeniu A. Część 4 Młode kobiety i HIV Istnieją różne definicje młodości. Określenie to odnosi się zwykle do kobiet między 16. a 24. rokiem życia, ale może również obejmować kobiety do 30. roku życia XLVII. Niektóre z nas mogły zostać zakażone HIV na drodze wertykalnej, inne zakaziły się poprzez kontakty seksulane bez zabezpieczenia lub używając wspólnych strzykawek np. podczas zażywnania narkotyków. Dostęp do świadczeń zdrowotnych Te z nas, które urodziły się zakażone HIV i dorastały, korzystając z tych samych świadczeń zdrowotnych co nasi rodzice, mogą mieć opory przed leczeniem się u lekarzy i pielęgniarek, którzy opiekują się innymi członkami naszej rodziny. Rozmowa o życiu seksualnym, związkach intymnych i antykoncepcji z tym samym lekarzem, do którego chodziłyśmy w dzieciństwie, może wywołać zażenowanie. Do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej mogą nas również zniechęcać poważne obawy związane z naruszeniem poufności, szczególnie w odniesieniu do członków naszej rodziny, mogą również zniechęcać nas do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej. L Przejście z opieki zdrowotnej dla dzieci do świadczeń zdrowotnych skierowanych do dorosłych może stanowić nie lada wyzwanie. Przychodnie dziecięce są zwykle kameralne i przyjazne. W porównaniu z nimi, poradnie dla dorosłych mogą sprawiać przytłaczające wrażenie ze względu na obecność materiałów o jednoznacznie seksualnym charakterze i panującej tam oficjalnej atmosfery LI. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 14

15 Kwestie zdrowotne szczególnie ważne dla młodych kobiet żyjących z HIV Postęp w leczeniu zakażenia HIV i wynikające z niego wydłużenie przewidywanej długości życia zmieniły perspektywy wszystkich młodych ludzi żyjących z HIV obecnie mogą oni z niecierpliwością oczekiwać rozpoczęcia współżycia seksualnego i snuć plany związane z założeniem rodziny. W wielu krajach europejskich w ostatnim dziesięcioleciu zaobserwowano spadek liczby ciąż u nastolatek, lecz współczynnik ten nadal pozostaje wysoki. W 2008 r. w Wielkiej Brytanii wskaźnik ciąż u nastolatek wynosił 40,6 na 1000 dziewcząt w wieku lat, a niemal połowa z nich kończyła się aborcją LII. Był to najwyższy wskaźnik w Europie. Audyt przeprowadzony przez HYPNET wykazał również wysoki współczynnik nieplanowanych ciąż u brytyjskich i irlandzkich nastolatek, które dorastały z zakażeniem HIV. Także inne badanie, o zasięgu europejskim, określiło znaczną liczbę nieplanowanych ciąż u dziewcząt do 20. roku życia żyjących z HIV LIII, LIV. W Wielkiej Brytanii połowa wszystkich zakażeń infekcjami przenoszonymi drogą płciową wystąpiła u młodych kobiet w wieku lat, a w ciągu ostatnich 10 lat dwa razy częściej diagnozowano pierwsze zakażenie chlamydią u dziewczyn w wieku lat LV. W Polsce w 2004r na tysiąc dziewcząt w wieku lat odnotowano 13,8 urodzeń Raport: Zdrowie kobiet w wieku prokreacyjnym lat. Autor: Tomasz Niemiec. Co możesz zrobić dla swojego zdrowia prokreacyjnego jako nastolatka/ młoda kobieta? Jeśli jesteś nastolatką, która uległa zakażeniu HIV drogą wertykalną, w momencie urodzenia, pamiętaj, że rozpoczynając współżycie seksualne możesz zakazić HIV partnera, zajść w ciążę lub zakazić się którąś z infekcji przenoszoną drogą płciową. Bardzo ważne jest, abyś uzyskała odpowiednie informacje oraz miała możliwość porozmawiania na temat zdrowia seksualnego i związków intymnych zanim rozpoczniesz aktywność seksualną. Niektóre infekcje przenoszone drogą płciową, np. zakażenia chlamydią i HPV, mogą przebiegać bezobjawowo. Niezdiagnozowane i nieleczone mogą jednak prowadzić do poważnych chorób i mieć wpływ na płodność w przyszłości. Aktywne seksualnie kobiety powinny raz w roku zgłaszać się na badanie cytologiczne. Kobietom, które nie przekroczyły 26. roku życia, zaleca się czterowartościową szczepionkę przeciwko HPV. Podawana w formie iniekcji szczepionka chroni przed zakażeniem tymi typami wirusa fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 15

16 brodawczaka ludzkiego (HPV), które są kojarzone z większością nowotworów szyjki macicy i brodawkami płciowymi. Jeżeli liczba Twoich komórek CD4 jest mniejsza niż 200 komórek/mm 3 lub byłaś wcześniej narażona na zakażenie HPV przez kontakty seksualne (co wykrywa badanie krwi), na tym etapie szczepienie nie będzie dla Ciebie korzystne. O więcej bardziej szczegółowych informacji poproś opiekujący się Tobą personel medyczny LVI. Możliwe, że napotykasz trudności lub odczuwasz wstyd, chcąc uzyskać dostęp do prezerwatyw lub innych środków antykoncepcyjnych. Wiele młodych osób niechętnie udaje się do lokalnych ośrodków opieki zdrowotnej i/lub ujawnia swoją aktywność seksualną, ponieważ ma obawy co do zachowania tych informacji w poufności. Może to być spowodowane szeregiem różnych czynników, np. brakiem pewności siebie lub niedostatecznej wiedzy na temat tego, gdzie i jak można skorzystać ze świadczeń. Nastolatki zwykle odkładają moment zwrócenia się po poradę lekarską tak długo, jak tylko się da. Wiąże się to z poważnymi konsekwencjami w zakresie zapobiegania niepożądanej ciąży i ochrony zdrowia w ogóle, dlatego postaraj się znaleźć godnego zaufania przyjaciela lub dorosłego, z którym będziesz mogła porozmawiać, a może nawet wspólnie udać się po poradę lekarską. Seks i związki Jako młode kobiety żyjące z HIV mamy takie samo prawo do szczęśliwych, satysfakcjonujących i bezpiecznych kontaktów seksualnych jak inne młode kobiety. Mamy prawo samodzielnie decydować o tym, kiedy chcemy rozpocząć aktywność seksualną, i nikt nie powinien nas do niego zmuszać, jeśli nie jesteśmy gotowe. Możemy okazywać sobie bliskość na wiele sposobów, nie odbywając stosunków z penetracją. Przytulanie i wzajemny masaż też mogą nam zapewnić poczucie bliskości. Jeżeli będziemy gotowe na podjęcie pełnej aktywności seksualnej, mamy prawo do uzyskania czynnego wsparcia od instytucji oferujących świadczenia związane ze zdrowiem seksualnym i prokreacyjnym skierowane do młodzieży, które zapewnią nam pełną ochronę przed niepożądaną ciążą i infekcjami przenoszonymi drogą płciową. Ochronę tego typu nazywamy podwójną ochroną. Dostęp do wsparcia Młode kobiety i dziewczęta żyjące z HIV mogą odnieść istotne korzyści, jeśli uzyskają wsparcie od rówieśników. Często trudno jest nam zadecydować, jak i kiedy ujawnić fakt zakażenia HIV naszym przyjaciołom i potencjalnym partnerom seksualnym. Jeżeli zażywamy leki przeciwko HIV, możemy mieć obawy związane z regularnym ich przyjmowaniem oraz koniecznością wyjaśniania naszym przyjaciołom, dlaczego jest to takie ważne. Możemy mieć opory przed nocowaniem u przyjaciół, obawiając się, czy uda nam się zabrać ze sobą lekarstwa i zażyć je we właściwym czasie tak, aby nasi znajomi nie pytali, dlaczego je przyjmujemy. Możemy odczuwać smutek z powodu swojego zakażenia HIV, jeśli nasze rodzeństwo lub przyjaciele nie są zakażeni. Może nas również przygnębiać fakt, że program edukacji seksualnej w naszych szkołach zakłada, że żaden młody człowiek nie jest zakażony HIV, a także nie informuje we właściwy sposób, że każdy jest narażony na zakażenie HIV i że HIV nie ma żadnego związku z moralnością. Jeżeli doświadczyłaś podobnych sytuacji, pamiętaj, że nie jesteś sama. Wokół Ciebie jest wiele młodych kobiet dorastających z HIV, a rozmawianie o tych problemach może się okazać o wiele łatwiejsze przy wsparciu ze strony rówieśników, pomaga także opracować strategie radzenia sobie z nimi w naszym życiu. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 16

17 Część 5 Kwestie zdrowotne szczególnie ważne dla kobiet mających kontakty seksualne z innymi kobietami. Czasami kobietom, które mają kontakty seksualne tylko z kobietami, mówi się, że nie muszą wykonywać badań w kierunku infekcji przenoszonych drogą płciową. One same są z kolei przekonane, że nie ryzykują przeniesieniem zakażenia HIV na partnerkę lub zakażeniem się od niej innym szczepem wirusa. Nie jest to prawdą. Opryszczka, wirus brodawczaka ludzkiego i chlamydia mogą być przenoszone poprzez wymianę płynów ustrojowych. Wszelkie kontakty między partnerkami, takie jak seks oralny lub dotykanie tą samą ręką siebie, a następnie partnerki, mogą powodować przenoszenie tych infekcji. W przypadku, gdy obydwie kobiety mają miesiączkę, ryzyko zakażenia zarówno infekcjami przenoszonymi drogą płciową, jak i HIV wzrasta LVII. Ryzyko przeniesienia HIV przez zakażone nim kobiety podczas seksu oralnego z inną kobietą jest niskie, ale wzrasta, jeżeli przynajmniej jedna partnerka ma skaleczenia lub rany w jamie ustnej lub na narządach płciowych albo jest w trakcie miesiączki. Seks oralny jest bezpieczniejszy, jeśli używa się specjalnych chusteczek ochronnych (kwadratowy kawałek lateksu lub innego cienkiego tworzywa), które zapobiegają przedostawaniu się wydzieliny pochwowej lub krwi miesiączkowej do ust. Do tego celu można również używać przeciętych, płasko rozłożonych prezerwatyw LVIII. Wspólne używanie akcesoriów erotycznych (np. wibratorów) może być ryzykowne, jeśli są one zanieczyszczone wydzieliną pochwową, krwią lub kałem. Należy zawsze dokładnie je czyścić, a każda partnerka powinna korzystać ze swoich własnych akcesoriów. Ryzyko zakażenia wzrasta także przy wszelkich formach aktywności seksualnej, które mogą prowadzić do krwawienia lub skaleczeń nabłonka pochwy lub odbytu. Źródło Czas na ciążę: Poradnik dla lesbijek chcących zajść w ciążę: Część 6 Dieta i odżywianie Zakażenie HIV nie oznacza, że musisz specjalnie się odżywiać, ale zdrowa, zbilansowana dieta pomoże Ci chronić i poprawić stan zdrowia, a także zapewni więcej energii. Stan zdrowia wynikający z zakażenia HIV oraz nawyki żywieniowe są ze sobą ściśle powiązane. Ważne jest, aby postarać się osiągnąć, a następnie utrzymać wskaźnik masy ciała (BMI) na zdrowym, prawidłowym poziomie (można go wyliczyć na stronie Powszechnie wiadomo, że dla osób zakażonych HIV niepotrzebna utrata wagi wiąże się z dużym prawdopodobieństwem chorób. Jednak ostatnio głośno było na temat doniesień, że nawet tak niewielki spadek na wadze jak 3% 5% masy ciała przy uprzednim wskaźniku mieszczącym się w prawidłowym zakresie, znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych, nawet u pacjentów przyjmujących leki antyretrowirusowe LX. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 17

18 Utrata wagi może być spowodowana następującymi czynnikami: przyjmowanie zbyt małej ilości pożywienia w wyniku niezamierzonego odchudzania spowodowanego brakiem dostępu do jedzenia, stanami zdenerwowania lub niepokoju, depresją, nudnościami i zaburzeniami wchłaniania; picie alkoholu i zażywanie narkotyków; niedobory żywieniowe; zwiększony wydatek energetyczny będący wynikiem ćwiczeń fizycznych i/ lub stresu psychologicznego; pogorszenie stanu zdrowia z powodu zakażenia HIV lub wystąpienia innych chorób, takich jak infekcje przewodu pokarmowego i/lub gruźlica. Dla wielu z nas, szczególnie w młodszym wieku, kształt własnego ciała jest zwykle ważniejszy niż zdrowa dieta, dlatego też staramy się, aby nasz wygląd odpowiadał przyjętemu kanonowi idealnej sylwetki. Oznacza to, że aby osiągnąć ten efekt, możemy rozważać przejście na dietę. Porozmawiaj ze swoim lekarzem pierwszego kontaktu, aby ustalić, czy masz nadwagę, a w przypadku otrzymania takiej diagnozy poproś o skierowanie do dietetyka, który udzieli Ci porad w tym zakresie. Porozmawiaj na ten temat z innymi kobietami, a zapewne odkryjesz, że wiele z nich ma podobne poglądy i doświadczenia i może służyć Ci radą. Zbilansowana dieta powinna zawierać omówione poniżej składniki: LXI Produkty bogate w skrobię, takie jak: płatki zbożowe, ziemniaki, makaron i ryż, powinny stanowić podstawowy składnik Twojej diety. Dostarczają one węglowodany konieczne do wytwarzania energii, a także witaminy, minerały i błonnik. Produkty bogate w skrobię powinny wchodzić w skład każdego posiłku. Owoce i warzywa dostarczają witamin, minerałów, błonnika i energii. Zaleca się spożywanie pięciu porcji dziennie. Jedna porcja to jeden cały owoc lub czubata, duża łyżka warzyw. Białko znajdziemy w mięsie, drobiu, rybach, jajkach, warzywach strączkowych i orzechach. Zaleca się spożywanie dwóch porcji dziennie. Jedna porcja to dwa średniej wielkości jajka, 100 g mięsa, 150 g ryby lub mała puszka fasoli. Nabiał, np. mleko, sery i jogurty, dostarcza witamin, minerałów i wapnia. Dziennie powinno się spożywać trzy porcje. Jedna porcja to ok. 200 ml mleka, mały kubek jogurtu lub kawałek sera wielkości pudełka od zapałek. Tłuszcze, takie jak oleje do gotowania i smażenia, masło, margaryna oraz tłuszcze zawarte w mięsie i innych produktach białkowych, dostarczają energii, niezbędnych kwasów tłuszczowych i witamin A, D, E i K rozpuszczalnych w tłuszczach. Są także źródłem wapnia i fosforu. Na dzienne spożycie kalorii powinno się składać nie więcej niż jedna trzecia tłuszczów. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 18

19 Ilustracja ta pokazuje dzienne proporcje produktów z wybranej grupy spożywczej. Na talerz zdrowego żywienia składa się The eatwell plate is based on 5 food groups 5 grup produktów spożywczych LXII. Owoce i warzywa Fruit and vegetables Meat, fish, eggs, beans and Mięso, other ryby, non-dairy jajka, sources warzywa of strączkowe protein i inne źródła białka (z wyjątkiem produktów mlecznych) Jedzenie i napoje Food and o drinks dużej high zawartości in fat and/or tłuszczu sugar i/lub cukru Pieczywo, ryż, ziemniaki, makaron i inne produkty Bread, rice, spożywcze potatoes, bogate pasta w and skrobię other starchy foods Mleko Milk i produkty and dairy mleczne foods Jeżeli wskaźnik naszej wagi mieści się w prawidłowym, zdrowym zakresie i cieszymy się dobrym zdrowiem, to pomimo, że jesteśmy kobietami zakażonymi HIV, nie musimy przestrzegać innych zasad żywienia niż osoby zdrowe, tj. powinnyśmy stosować zdrową, zbilansowaną dietę, zgodnie z przedstawioną ilustracją. Warto również podkreślić, że: Jeśli nie przyjmujemy leków antyretrowirusowych i/lub mamy wykrywalny poziom wiremii, zwykle spalamy więcej energii i w tym przypadku liczba dostarczanych kalorii powinna być o ok. 10% wyższa od zalecanych ilości, a w czasie rekonwalescencji po chorobie wyższa o 30%. W obu sytuacjach nie powinnyśmy jednak przekraczać zalecanej ilości tłuszczów, białka i węglowodanów LXIII. Korzystny wpływ zażywania suplementów, takich jak witamina B i kwas foliowy jest powszechnie znany. Potencjalnie korzystne działanie suplementów zawierających selen lub N-acetylocysteinę, a także pre- i probiotyków musi jeszcze zostać szerzej zbadane. Suplementy witaminy A, żelaza i cynku kojarzone są natomiast z niekorzystnym działaniem LXIV i nie powinny być zażywane bez konsultacji z lekarzem prowadzącym leczenie zakażenia HIV lub farmaceutą. Jeżeli masz obfite krwawienia miesiączkowe, lekarz zaleci Ci badanie wykluczające anemię i poinformuje Cię, czy konieczne będzie zażywanie suplementów żelaza. Jeśli jesteś w ciąży, powinnaś tak jak inne kobiety zapewnić sobie wszystkie konieczne składniki odżywcze, stosując zbilansowaną dietę. Nie istnieją konkretne zalecenia dotyczące ilości pożywienia rekomendowanego kobietom seropozytywnym w ciąży. Specjalne zestawy witamin przeznaczone do zażywania w okresie ciąży mogą mieć fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 19

20 korzystne działanie, ale najpierw należy omówić możliwość ich stosowania z lekarzem lub farmaceutą. W przypadku zalecenia lekarza, suplementację witaminową należy rozpocząć w możliwie najwcześniejszym okresie ciąży i kontynuować przyjmowanie witamin przez trzy miesiące po porodzie LXV. Te z nas, które cierpią na zaburzenia miesiączkowania, mogą rozważyć wprowadzenie zmian do swojej diety. Jeżeli masz obfite krwawienia i niski poziom żelaza, spożywaj produkty bogate zarówno w żelazo, jak i witaminę C, aby zwiększyć wchłanianie tego pierwiastka z pokarmów. Jeżeli cierpisz na zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS), być może pocieszy Cię wiadomość, że w dniach poprzedzających miesiączkę bardzo często zjadamy o kalorii więcej niż w innych dniach cyklu. Aby jednak nie przybrać za dużo na wadze, trzeba odżywiać się rozsądnie i wrócić do normalnego spożycia kalorii po zakończeniu okresu LXVI, LXVII. U wszystkich kobiet przechodzących menopauzę spada zawartość wapnia w kościach. Z wiekiem zwykle więcej jemy i mniej się ruszamy. Konieczne jest zachowanie zbilansowanej diety, a każdy posiłek powinien zawierać białko i wapń. Kobiety posiadające rodziny często uświadamiają sobie, że chociaż dbają o potrzeby żywieniowe swoich bliskich, to często lekceważą własny stan zdrowia w tym zakresie. Pamiętajmy, że zaspokajając swoje podstawowe potrzeby żywieniowe, wspomagamy odbudowę naszego układu odpornościowego, jesteśmy dobrym przykładem dla naszych dzieci i zapewniamy sobie poziom energii odpowiedni do prowadzenia aktywnego i satysfakcjonującego życia. Część 7 Ćwiczenia Większość z nas wie, że ćwiczenia fizyczne wzmacniają organizm, zwiększają jego wytrzymałość i mają korzystny wpływ na wydolność serca. Ćwiczenia są korzystne dla zdrowia pod wieloma względami, szczególnie, jeśli jesteśmy osobami żyjącymi z HIV. Regularne wykonywanie ćwiczeń fizycznych pomaga: zwiększyć masę mięśniową; zmniejszyć ilość tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha; obniżyć poziom cholesterolu całkowitego i LDL ( złego cholesterolu); podnieść poziom HDL ( dobrego cholesterolu); obniżyć poziom trójglicerydów (innych złych tłuszczów zawartych we krwi); utrzymać odpowiedni poziom cukru we krwi; wzmocnić kości; zmniejszyć stres; podnieść poziom energii. Zacznij wykonywać ćwiczenia aerobowe, czyli takie, podczas których dochodzi do zwiększonego przepływu tlenu do mięśni. Obejmują one ćwiczenia o umiarkowanej intensywności, takie jak jogging lub pływanie, wykonywane przez co najmniej 30 minut. Ich przeciwieństwem są ćwiczenia anaerobowe, które mają na celu zwiększenie wytrzymałości mięśni, np. podnoszenie ciężarów lub bieganie na krótkich dystansach (sprint). Wykazano, że pierwszy rodzaj ćwiczeń ma korzystny wpływ na jakość życia kobiet żyjących z HIV LXVIII i łagodzi objawy depresji LXIX. fizycznego, seksualnego i prokreacyjnego - 20