WSZECHNICA POLSKA. SZKOŁA WYŻSZA TWP w Warszawie WSTĘP DO JĘZYKOZNAWSTWA FILOLOGIA. 26 godzin wykładu

Transkrypt

1 WSZECHNICA POLSKA. SZKOŁA WYŻSZA TWP w Warszawie WSTĘP DO JĘZYKOZNAWSTWA FILOLOGIA Semestr zimowy, rok akad. 2013/ godzin wykładu Tryb zaliczenia: egzamin pisemny w sesji zimowej (luty 2014) Odpowiedzialna za realizację: prof. zw. dr hab., Joanna Korzeniewska- Berczyńska Cele przedmiotu: Niemal wszystkie języki świata, a na pewno języki indoeuropejskie, (do tej wielostopniowej rodziny należą prawie wszystkie języki europejskie, oczywiście też angielski, hiszpański, niemiecki i rosyjski) charakteryzują się pewnymi cechami uniwersalnymi. Podstawowa wiedza na ten temat, w tym terminologia lingwistyczna - jest niezbędna każdemu filologowi, który powinien mieć ambicję poznania istoty języka, jego funkcjonowania w tekście, a także przekonania, że poznając język, możemy lepiej rozumieć świat oraz siebie samego. Lingwistyka (językoznawstwo) nie jest abstrakcyjną dyscypliną naukową; bowiem odzwierciedla szeroko rozumiane życie oraz dynamiczne zmiany zachodzące w świecie, stanowi treść jednego z podstawowych współczesnych terminów Językowy obraz świata (JOŚ). W ramach wykładu przewiduję na początku prezentację istoty języka jako podstawowego środka komunikacji po to, ażeby uświadomić Słuchaczom przynajmniej w sposób ogólny, jak wielostronnym i ciekawym zjawiskiem jest język, definiowany często w sposób lapidarny jako kod, jako system znaków. Zajmiemy się też rozpoznaniem znakowej istoty języka. Kurs wykładów ma zapewnić absolutnie niezbędne minimum wiedzy o języku, a jednocześnie uzmysłowić najistotniejsze problemy, jakie stoją przed badaczami współcześnie. Ponadto pragnę, ażeby dotarło do świadomości Słuchaczy zrozumienie, jak niezwykle fascynującym jest zjawisko określane prostym terminem język. Należy dodać, że źródłem odniesień, ilustracji poszczególnych zagadnień, będzie z reguły język polski, najlepiej znany Słuchaczom. 1

2 Tematyka wykładów: Ferdynand de Saussure ( ) twórca postaw lingwistyki jako nauki. Podstawowe tezy zawarte w książce biblii językoznawstwa : Kurs językoznawstwa ogólnego (1916 rok). Zadania i struktura przedmiotu/ Istota języka naturalnego ( w odróżnieniu od języków sztucznych) oraz jego cechy podstawowe. Znakowy charakter języka. O znaczeniu w języku. Specyficzne cechy języka ludzkiego w odróżnieniu od sposobów komunikowania się zwierząt 4 godz. 2. Przegląd i charakterystyka wybranych dyscyplin językoznawczych, w ramach których bada się język w bardzo różnych aspektach - 4 godz. 3. Części składowe systemu języka ze szczególnym uwzględnieniem ich specyfiki ( podsystemy: fonologiczny, morfologiczny (fleksja i słowotwórstwo), składniowy, leksykalno-semantyczny 6 godz. 4. Różne okoliczności użycia elementów systemu językowego/ Akty mowy oraz ich klasyfikacja 2 godz. 5. Początki mowy a współczesne funkcje języka: a) język a społeczeństwo, b) język a komunikacja, c) język a działanie językowe. Język mówiony a język pisany 2 godz. 6. Podstawowe problemy językoznawstwa historycznego (badania diachroniczne): źródła zmian językowych, pokrewieństwo języków i problem prajęzyka jako świadectwa istnienia rodziny języków 2 godz. 7. Elementy językoznawstwa typologicznego: najważniejsze grupy języków świata. Przegląd języków europejskich/ Etapy rozwoju polszczyzny 2 godz. 8. Zarys współczesnych kierunków rozwoju lingwistyki/ Baudouin de Courtenay (uczony polski) i jego niezmiernie istotny wkład we współczesną wiedzę o języku. Strukturalizm, gramatyka generatywno-transformacyjna, kognitywizm oraz interdyscyplinarny charakter współczesnych badań nad językiem - 4 godz. 9. Powtórzenie materiału - 2 godz. 2

3 Uwagi o realizacji. Z reguły każdy plan ma charakter ramowy; możliwa jest zmiana kolejności realizacji tematów. Każde nasze spotkanie rozpoczyna się od zapisu treści tych zagadnień, które będą omawiane w ramach danego wykładu. (Chcę zwrócić uwagę już sformułowania uzyte w Programie zawierają w sobie wiele podstawowych wiadomości z zakresu naszego przedmiotu.. Natomiast w zasadzie wszystkie terminy, którymi będę operować znajdują się w opracowanym dla Studentów, który prześlę drogą elektroniczną. Obecnośc na wykładach leży w interesie Studentów, bowiem niezależnie od p[odanej literatury podstawowej (zob. poniżej), każdy wykład zawiera również moje własne przemyślenia, interpretacje, przybliżające słuchaczom daną problematykę, ułatwiające w moim przekonaniu, percepcję poszczególnych treści. Uważne, twórcze słuchanie oraz sporządzanie notatek (może być na nośnikach elektronicznych), w zasadzie gwarantuje pozytywny wynik egzaminu pisemnego w końcu semestru. Zresztą w trakcie wykładów proponuję też inne tytuły ściśle związane z tematyką naszych spotkań. Nawet jeżeli Słuchacz nie sięgnie po te książki, to przynajmniej będzie wiedział, że w nauce funkcjonują określone nazwiska i tytuły publikacji. Literatura podstawowa (Wszystkie wyszczególnione pozycje znajdują się w Bibliotece Uczelni). 1. R. Grzegorczykowi, Wstęp do językoznawstwa. Warszawa Cz. Lachur, Zarys językoznawstwa ogolnego. Opole E. Łuczyński, J. Maćkiewicz, Językoznawstwo ogólne. Gdańska (Dwa z podanych tytułów do wyboru. Lektura jest niezbędna, jeżeli pojawią się wątpliwości co do któregoś z zagadnień omawianych na wykładach). Literatura uzupełniająca (dla dociekliwych entuzjastów, a spotykam takich ) 1. Anna Wierzbicka, Słowa klucze. Różne języki różne kultury. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007 (wybrany rozdział); 2. R. Grzegorczykowi, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. WN PWN, wyd. III, Warszawa

4 3. ST. Dubisz (red.), Nauka o języku dla polonistów. Wyd. KiW, Warszawa Uwagi końcowe. Anna Wierzbicka należy do najwybitniejszych językoznawców współczesnych. Od kilkudziesięciu lat mieszka i pracuje w Australii, lecz nie zerwała więzów z językiem polskim i z polską szkołą lingwistyki Renata Grzegorczykowa oraz Stanisław Dubisz są wielce zasłużonymi dla lingwistyki profesorami Uniwersytetu Warszawskiego. Czesław Lachur jest uczonym z Uniwersytetu Opolskiego, a miarą jego autorytetu jest chociażby fakt, że cytuje go R. Grzegorczykowa. Powołani powyżej uczeni z Uniwersytetu Gdańskiego (poz. 3 w literaturze podstawowej) zajmują się głównie popularyzowaniem wiedzy o języku. WAŻNE! Wszelkie materiały dodatkowe będę Państwu przysyłała drogą elektroniczną, pod wskazany adres. Dzisiaj wraz z programem przesyłam Słownik terminów językoznawczych opracowany przeze mnie dla potrzeb przedmiotu. Prof. zw. dr hab. Joanna Korzeniewska-Berczyńska Warszawa, kwiecień

5 , Kurs językoznawstwa ogólnego (1916 rok) Zadania i ` struktura przedmiotu. Istota języka naturalnego (w odróżnieniu od języków sztucznych) oraz jego cechy podstawowe, znakowy charakter języka. O znaczeniu w języku. Specyficzne cechy języka ludzkiego w odróżnieniu od sposobu komunikowania się zwierząt - 4 godz. 2. Przegląd i charakterystyka licznych dyscyplin językoznawczych, w ramach których bada się język w bardzo różnych aspektach 4 godz. 3. Części składowe systemu języka ze szczególnym uwzględnieniem ich specyfiki (podsystemy: fonologiczny, morfologiczny (słowotwórstwo i fleksja), leksykalno-semantyczny, składniowy)- 4 godz. 5.Różne okoliczności użycia systemu językowego. Klasyfikacja aktów mowy.. 2 godz. 6. Początki mowy a współczesne funkcje języka. a) język a społeczeństwo, b) język a komunikacja, c) język a działanie językowe. Język mówiony a pisany. - 2 godz. 7. Podstawowe problemy językoznawstwa historycznego: źródła zmian językowych, pojęcie pokrewieństwa języków i problem prajęzyka jako świadectwa istnienia rodziny języków 2 godz. 8. Elementy językoznawstwa typologicznego: najważniejsze grupy języków świata. Przegląd języków indoeuropejskich. Etapy rozwoju polszczyzny 2 godz. 9. Zarys współczesnych kierunków rozwoju językoznawstwa (lingwistyki). Baudouin de Courtenay (uczony polski) i jego niezmiernie istotny wkład we współczesną wiedzę o języku. Strukturalizm, kognitywizm, gramatyka generatywno-transformacyjna (N. Chomsky). Czyli: Kierunki i perspektywy badawcze lingwistyki XXI wieku 4 godz. 1o. Powtórzenie materiału Uwagi o realizacji: Z reguły plan ma charakter ramowy; formalnie nie uwzględniam tutaj godzin potrzebnych na omówienie zagadnień egzaminacyjnych, ale biorę pod uwagę taką opcję. Każde nasze spotkanie rozpoczyna się od zapisu treści tych zagadnień, które będą omawiane w ramach danego wykładu. (Chcę zwrócić uwagę, że już sformułowania niniejszego Programu zawierają wiele podstawowych wiadomości z dziedziny językoznawstwa ogólnego). Ponadto wraz z zagadnieniami, podaję słowa klucze, a są to najczęściej terminy. Prawie 5

6 wszystkie znajdują się zresztą w Słowniku, który opracowałam dla potrzeb Słuchaczy i przesyłam drogą elektroniczną pod wskazany przez Słuchaczy adres. Obecność na wykładach leży w interesie Studentów, bowiem niezależnie od podanych lektur podstawowych (zob., poniżej), każdy wykład zawiera także moje własne przemyślenia i opinie, w tym również interpretacje przybliżające Słuchaczom daną problematykę, ułatwiające percepcję. Uważne, twórcze słuchanie oraz sporządzanie notatek (może być na nośnikach elektronicznych) w zasadzie gwarantuje pozytywny wynik egzaminu, który ma charakter pisemny. W trakcie wykładów proponuję również inne lektury ściśle związane ze szczegółową tematyką danego spotkania. Wydaje się, że nawet jeżeli Student nie sięgnie po te książki, to przynajmniej będzie wiedział, że w nauce funkcjonują owe nazwiska oraz określone tytuły. Literatura podstawowa (wszystkie podane pozycje znajdują się w Bibliotece naszej uczelni): 1.. R. Grzegorczykowa, Wstęp do językoznawstwa. Warszawa Cz. Lachur, Zarys językoznawstwa ogólnego. Opole E. Łuczyński, J. Maćkiewicz, Językoznawstwo ogólne. Wybrane zagadnienia. Gdańsk (Dwa z podanych tytułów do wyboru. Lektura niezbędna, jeżeli pojawią się wątpliwości co do któregoś z zagadnień omawianych w wykładach). Literatura uzupełniająca (dla dociekliwych entuzjastów) Anna Wierzbicka, Słowa klucze. Różne języki różne kultury. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego,Warszawa 2007 (wybrany rozdział) R. Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Wydawnictwo Naukowe PWN, wyd. III, Warszawa, St. Dubisz (red)., Nauka o języku dla polonistów. Wyd. KiW, Warszawa Uwagi końcowe: Anna Wierzbicka należy do najwybitniejszych językoznawców współczesnych. Od kilkudziesięciu lat mieszka i pracuje w Australii, lecz nie zerwała więzów z językiem polskim i z polską szkołą lingwistyki. Renata Grzegorczykowa oraz Stanisław Dubisz są wielce zasłużonymi dla językoznawstwa profesorami Uniwersytetu Warszawskiego. 6

7 Czesław Lachur jest uczonym z Uniwersytetu Opolskiego. Miarą tego autorytetu jest fakt, że Jego koncepcje cytuje R. Grzegorczykowa. Powołani powyżej uczeni z Uniwersytetu Gdańskiego (pozycja 3) zajmują się głównie popularyzowaniem wiedzy o języku. WAŻNE! Wszelkie materiały dodatkowe będę Państwu przesyłała pod wskazane adresy elektroniczne. Aktualnie, wraz z niniejszym Programem, przesyłam opracowany dla potrzeb realizowanego przedmiotu tytuł WSTĘP DO JĘZYKOZNAWSTWA (TERMINY). Prof. zw. dr hab. Joanna Korzeniewska-Berczyńska Warszawa, kwiecień 2013 rok 7