dróżka - bo: droga, drogowy, pióro - bo: pierze, pierzyna, skrócić - bo: skracać, skracanie.

Transkrypt

1 Pisownia wyrazów z ó Literę ó piszemy wtedy, gdy w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na o, e, a: dróżka - bo: droga, drogowy, pióro - bo: pierze, pierzyna, skrócić - bo: skracać, skracanie. Jest wiele wyrazów, w których piszemy ó, choć nie wymienia się na o, e lub a. Jest to ó niewymienne. Witold Gawdzik Zbiór wyrazów z ó niewymiennym Krótka, rózga, kłótnia, córka, zbój, powrósło, ogół, skórka, włókno, włóczka, wróżba, różna, żółw, tchórzliwy, wróbel, próżniak. Oprócz czółna, żółtko, wiórek, wójt, równina, chór przepiórek. Póty, póki, król, jaskółka, róża, Józef, szczegół, półka, źródło, mózg, wiewiórka, która, stróż, ogórek, wspólna, góra, próchno, próba, późno, włóka*. Zapamiętaj, łatwa sztuka! *włóka - dawna miara powierzchni ziemi uprawnej równa około 17 ha. Literę ó piszemy w zakończeniach wyrazów: - ówka: główka, klasówka, stołówka, - ówna: cesarzówna, Czubówna, Kossakówna; - ów: w nazwach miejscowości: Kraków, Piastów oraz w zakończeniach form liczby mnogiej większości rzeczowników rodzaju męskiego: butów, chłopców, psów. wyjątki: skuwka, wsuwka, zasuwka Litera ó nigdy nie występuje na końcu wyrazu. Tylko kilka słów zaczyna się od ó: ósemka, ósmoklasista, ósmoklasistka, ósmy, ów, ówczesny, ówcześnie, ówdzie.

2 Pisownia wyrazów z u Literę u piszemy zawsze na końcu wyrazów, np.: albumu, biletu, hałasu, piachu, rabarbaru, kotu, makaronu. oraz na początku większości wyrazów, np.: ubiór, ucieczka, uczelnia, udo, ugasić, ul, uliczka, upór, uprzejmość. Literę u piszemy też w zakończeniach form czasowników, np.: pracuję, pracujesz, pracuje, pracujemy. Literę u piszemy w zakończeniach wyrazów: -un: -unka: -unek: -uch: -uszek: -utki: -usieńki: -uś: -usia: -unia: -unio: -um: -us: opiekun, piastun, zwiastun, opiekunka, piastunka, poczęstunek, podarunek, rysunek, leniuch, łakomczuch, paluch, brzuszek, łańcuszek, staruszek, cichutki, mięciutki, równiutki, bielusieńki, króciusieńki, dziadziuś, pracuś, tatuś, córusia, mamusia, wnusia, babunia, ciotunia, lalunia, dziadunio, tatunio, gimnazjum, liceum, muzeum, dzikus, nerwus, zgrywus.

3 Pisownia wyrazów z rz Dwuznak rz piszemy wtedy, gdy w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na r. mądrzy - bo: mądry, mądrość, piłkarz - bo: piłkarski, piłkarstwo, W wielu wyrazach piszemy rz, choć nie wymienia się na r. Jest to rz niewymienne Jarzębina, wierzba, korzeń, obwarzanek, rzodkiew, orzech, rzęsisty, uderzyć, burza, porządek, rzęzić, odkurzacz. rzadko, rzęsa, rzeźba twarzy, Rzymianin, pierzchnąć, towarzysz rzesza, rzewny, rzępolenie, wierzchowiec, tarzać się, rzemień Rząd, narzędzia, pogorzelec, Rzeszów, Chorzów, Zgierz, Chorzele, jarzyna, porzeczka, korzyść, Węgorzewo, rzeka Orzyc. Rz piszemy zwykle po literach: p: pieprz, przecinek, przygoda, sprzedać, b: brzmieć, brzoza, dobrze, olbrzym, t: ostrzeżenie, potrzeba, wewnątrz, wietrzny, d: drzemka, drzwi, modrzew, nadrzędny, k: krzak, krzyżyk, pokrzywa, skrzydło, g: grzejnik, grzmot, igrzyska, pielgrzym, ch: chrząszcz, chrzciny, chrząknąć, zwichrzyć. j: dojrzały, rozejrzeć się, spojrzenie, ujrzeć, w: nawrzucać, wrzask, wrzosowisko,

4 ZAPAMIĘTAJ! W niektórych wyrazach po literach k, p, w wyjątkowo piszemy sz: kształcić, kształt, kształtny, wykształcenie, pszczoła, pszczelarstwo, pszczeli, pszczółka, pszenica, pszeniczny, pszenny, Pszczyna, pierwszy, wszędzie, wszyscy, wszystko. Sz piszemy również w formach przymiotników zakończonych na -szy, -sza, -sze, bez względu na literę poprzedzającą to zakończenie, np.: grubszy, krótszy, lepszy, większy, najgrubszy, najlepszy, najkrótszy, największy. Dwuznak rz piszemy w zakończeniach rzeczowników: - mierz: gazomierz, kątomierz, wodomierz, - mistrz: burmistrz, kapelmistrz, zegarmistrz, - arz: kucharz, malarz, piłkarz, rzeźbiarz, - erz: fałszerz, harcerz, pasterz, rycerz. Pisownię wyrazów o zakończeniach: "-arz" i "-erz" zawsze trzeba sprawdzać w słowniku, gdyż w polszczyźnie występują też wyrazy zakończone na "-aż", np.: bandaż, masaż, pejzaż, witraż oraz "-eż", np.: kradzież, młodzież, odzież, papież.

5 Pisownia wyrazów z ż Literę ż piszemy wtedy, gdy w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na: g: dróżka - bo: droga,, z: liżę - bo: lizać, s: mężczyzna - bo: męski, męstwo, dz: pieniążek - bo: pieniądz, h: drużyna - bo: druh, druhna, ź: grożę - bo: groźba, groźnie. W wielu wyrazach piszemy ż, choć nie wymienia się na żadną z podanych liter, np.: ciężki, pożar, różowy, żaba, żałować. Witold Gawdzik Zbiór wyrazów z ż niewymiennym - Żarłok, wyżeł, kożuch stróża, Żak, żartowniś, żółta róża, Żółw, żubr, szarża, żmija, żywa, Żyto, żąć spiżarnia, żniwa, Bagażowy, ciężkie łoże, Żyłka, życzyć, żyzny, zboże, Wąż, drapieżny, oręż jeża, Żądać, ryż, pożyczka, świeża. Sierżant, wieża, garaż, dążę, Żagiel, żegnać, żona, książę, Wróżba, żuraw, bandaż, żebra, Każdy, żal, jałmużna, żebrak, Łyżka, smażyć, drożdże, żuczek, Błędów nie znam, bo się uczę.

6 Pisownia wyrazów z h Literę h piszemy wtedy, gdy w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na: g: wahać się - bo: waga, ź: druh - bo: drużyna, drużynowy, z: błahy - bo: błazen, błazeństwo. Samo h piszemy rzadko. Dlatego należy zapamiętać wyrazy, w których ono występuje, np.: bohater, hak, huk, hałas, harcerz, herbata. Kłopotliwe samo h Dość szczególną skłonność ma; Lubi hałaśliwe słowa: Huk, harmider, hałasować, heca, hurmem, hej, hop, hura, hola, horda, hejnał, hulać, hasać, halo, hop, wataha... W tych wypadkach się nie wahaj! Pisownia wyrazów z ch Dwuznak ch piszemy, gdy w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na sz, np.: blacha - bo: blaszka, blaszany, mucha - bo: muszka, suchy - bo: suszyć, suszarka, śmiech - bo: śmieszyć, śmieszny. Ch piszemy po literze s, np.: schemat, schodzić, schrupać, wschodni. Dwuznak ch piszemy: zawsze na końcu wyrazów, wyjątek: druh w zakończeniu -ach form rzeczowników w liczbie mnogiej: domach, księgach, oknach, w zakończeniach form przymiotników i liczebników: dobrych, ładnych, mądrych, drugich.

7 Pisownia wyrazów z ą, ę Literę ą oraz ę piszemy: na końcu form wielu rzeczowników w liczbie pojedynczej, np.: imię, kocię, pisklę, prosię, źrebię; bajką, bajkę, lalką, lalkę, poetą, poetę; na końcu wielu czasowników w czasie teraźniejszym i przyszłym, np.: ćwiczą, ćwiczę, grają, wiozą, wiozę, zrobią, zrobię; w formach czasu przeszłego wielu czasowników (przed literami l, ł), np.: ciąłem, cięty, wzięli, w zakończeniach innych form czasowników, np.: biegnąć, biegnący, ciąć, cięty, odpocząć, przyjąć, przyjęty. Na końcu wielu rzeczowników w liczbie mnogiej piszemy -om, np.: dzieciom, kociętom, oknom, paniom, żołnierzom. W zakończeniach form odmiany niektórych czasowników piszemy -em, np.: powiem, rozumiem, wiem, umiem, zjem. Witold Gawdzik Kiedy i, a kiedy j? Powiedz to każdemu gapie, co z dyktanda dwóje łapie, że wyrazy: Anastazja, telewizja, fuzja, Azja, Francja, akcja i akacja, lekcja, porcja oraz racja, sesja, pensja i hortensja, misja, scysja i pretensja mają zawsze j, nie i. Kto to wie, ten z dwójek drwi. Do słów: kopia, biolog. Dania, Zofia, Maria, dioda, kiosk Wstaw i krótkie" bez wahania, A unikniesz gaf i trosk. Gdy na karku jest twa głowa, to bez trudu pojmiesz wnet: jot" piszemy w obcych słowach tylko po ce", es" i zet".

8 Pisownia cząstki nie Cząstkę nie piszemy razem: z rzeczownikami: porządek - nieporządek, szczęście nieszczęście, czytelnie - nieczytelnie, z przymiotnikami: dobry - niedobry, mądry - niemądry, z takimi wyrazami, jak: dobrze - niedobrze, mądrze - niemądrze, z takimi formami czasowników, jak: niepalący, niewierzący, nieumyty. Cząstkę nie piszemy osobno: z czasownikami: nie krzycz, nie lubię, nie przyszliśmy wyjątki: o niedowidzieć (słabo widzieć), niedosłyszeć (słabo słyszeć), o oraz czasowniki występujące tylko z cząstką nie: niecierpliwić się, nienawidzić, niepokoić; z formami przymiotników zakończonymi na szy, -sza, -sze: lepszy - nie lepszy, najlepszy - nie najlepszy, z takimi wyrazami, jak: lepiej - nie lepiej, najlepiej - nie najlepiej, mądrzej - nie mądrzej, najmądrzej - nie najmądrzej, z liczebnikami: nie pięć, nie piętnastu, nie pierwszy, wyjątek: niejeden (w znaczeniu wielu).

9 Pisownia wielką literą Wielką literą piszemy nazwy własne, czyli: imiona i nazwiska ludzi: Wanda Chotomska, Jan Matejko, Ola Loska, pseudonimy i przydomki: Bolesław Chrobry, Ryszard Lwie Serce, imiona zwierząt i roślin: Azor, Mruczek, Reksio, dąb Bartek. W nazwach ludzi wielką literą stosujemy także przy zapisie: nazw mieszkańców planet: Ziemianin, Ziemianka, Marsjanin, Marsjanka, nazw mieszkańców kontynentów: Afrykanin, Azjatka, Europejka, nazw mieszkańców państw, regionów, krain: Chińczyk, Francuz, Holenderka, Hindus, Ślązak, Kaszubka. Wielką literą piszemy nazwy geograficzne i miejscowe: nazwy kontynentów: Afryka, Ameryka Północna, Azja, Europa, nazwy państw: Rzeczpospolita Polska, Republika Czeska, Francja, Nowa Zelandia, Kajmany, Barbados, nazwy regionów i krain geograficznych: Kujawy, Mazury, Nizina Mazowiecka, Pojezierze Pomorskie, Śląsk, nazwy oceanów, mórz, rzek, jezior: Ocean Atlantycki, Morze Śródziemne, Wista, Mamry, Nil, Amazonka nazwy gór, wysp, półwyspów: Bieszczady, Góry Świętokrzyskie, Sycylia, Hel, Kreta, nazwy miast i wsi: Kraków, Tomaszów Mazowiecki, Sokółka, nazwy ulic, placów, parków: ulica Długa, aleja Krakowska, plac Teatralny, plac Trzech Krzyży, Łazienki, nazwy budowli, zabytków i pomników: Brama Floriańska, Zamek Królewski, Wawel, Grób Nieznanego Żołnierza. Z reguły w nazwach ulic, placów, pomników, parków, kościołów wyrazy ulica, plac, pomnik, park, kościół zapisujemy małą literą np.: ulica Świętokrzyska, pomnik Bohaterów Getta, kościół Mariacki. Wielką literą piszemy wyraz aleje, wchodzący w skład nazwy własnej: Aleje Jerozolimskie, natomiast małą - wyraz aleja: aleja Róż.

10 Wielką literą piszemy również: nazwy planet i gwiazd: Mars, Neptun, Ziemia, Gwiazda Polarna, Słońce, nazwy świąt: Boże Narodzenie, Dzień Matki, Nowy Rok, Święto Niepodległości, Wielkanoc; nazwy urzędów, szkół, organizacji: Ministerstwo Gospodarki, Uniwersytet Jagielloński, I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Prusa, Związek Harcerstwa Polskiego. Wielką literą piszemy: pierwsze wyrazy w tytułach książek i ich rozdziałów, utworów literackich, muzycznych, plastycznych, filmowych, teatralnych: Wesoła szkoła, Kajtkowe przygody, Lot trzmiela. Psy i koty. Wieczór wigilijny; pierwsze wyrazy w nieodmiennych tytułach czasopism: Dookoła świata. Mówią wieki. Po prostu. Żyjmy dłużej; wszystkie wyrazy (z wyjątkiem: i, na, o, w, z) w tytułach czasopism podlegających odmianie gramatycznej: Mój Pies, Elementarz z Bugsem, Świat Komiksu. Wielkiej litery używamy w listach ze względów uczuciowych lub grzecznościowych, np.: Kochana Mamusiu! Bardzo tęsknię za Tobą. Serdecznie pozdrawiam Babcię oraz Ciocię. Małą literą zapisujemy: Pisownia małą literą nazwy mieszkańców miast i wsi: gdańszczanin, paryżanka, wiedeńczyk, zalesianin, nazwy stanowisk: dyrektor, minister, prezydent, generał, nazwy miesięcy i dni tygodnia: wtorek, niedziela, luty, maj, nazwy województw: województwo mazowieckie, województwo małopolskie, województwo podlaskie, przymiotniki utworzone od nazw geograficznych i miejscowych: Afryka - afrykański, Japonia - japoński, Kaszuby - kaszubski, Śląsk - śląski nazwy obrzędów i zwyczajów: andrzejki, mikołajki, śmigus-dyngus, walentynki. Źródło: