polska Tauron wspiera muzykę klasyczną Ważne kontrakty Grupy Rynek energii Chile Maszerujący biegun Ziemi

Transkrypt

1 polska EnerGIA magazyn NR 4 (18) kwiecień 2010 grupy tauron ISSN Tauron wspiera muzykę klasyczną Ważne kontrakty Grupy Rynek energii Chile Maszerujący biegun Ziemi

2 wspomnienia spis treści Marcin Lauer Redaktor naczelny Pamiętny kwiecień Odeszli od nas Tak jak dla wszystkich Polaków, także dla pracowników Grupy Tauron tragiczna katastrofa lotnicza pod Smoleńskiem była głębokim wstrząsem. Przeżywaliśmy ten dramat, łącząc się w żalu z rodzinami i bliskimi wszystkich Ofiar. Wśród tych, którzy zginęli, znalazły się także osoby, z którymi naszą Grupę łączyły więzi współpracy. Pochodzący z Będzina poseł Grzegorz Dolniak uczestniczył w grudniu 2008 r. w prezentacji pierwszej strategii korporacyjnej Grupy Tauron, a w lipcu ubiegłego roku wraz z innymi członkami Parlamentarnego Zespołu ds. Energetyki gościł w Elektrowni Łagisza oraz w Jaworznie. Piotr Nurowski, prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego, w lutowym numerze Polskiej Energii wypowiadał się o współpracy PKOl i Taurona, a 27 marca podczas uroczystej gali olimpijskiej w Warszawie świętował wspólnie z przedstawicielami naszej firmy sukces polskich sportowców na Igrzyskach w Vancouver. Krystyna Bochenek, wicemarszałek Senatu i wieloletnia dziennikarka Radia Katowice, była inicjatorką wielu cennych inicjatyw i przedsięwzięć. Chyba najbardziej znanym jest Ogólnopolskie Dyktando, największa w kraju impreza promująca język polski. Tauron Polska Energia SA był partnerem ubiegłorocznej edycji Dyktanda. Będzie nam ich brakowało. Foto: east news, Krzysztof burski tauron wspiera wielką muzykę STR flesz gospodarczy Fitch nadał Tauronowi rating BBB Umowa o wspólnym przedsięwzięciu Pozytywna opinia w sprawie Enionu Budowa bloku w Elektrowni Blachownia Zysk netto Grupy Tauron wzrósł pięciokrotnie Rozpoczęto przydział uprawnień CO 2 polskim przedsiębiorstwom Prospekt emisyjny złożony 06 WYwiad z Herbertem L. Gabrysiem Rok 2009 nowe otwarcie dla elektroenergetyki 08 Rynek Tańsze sposoby finansowania inwestycji 09 Notowania Komentarz miesiąca 10 sponsoring Skarbiec muzyki narodowej 12 W Grupie Grupa Tauron na VIII konferencji Odbiorcy na rynku energii Nowy prezes opolskiego oddziału SEP Google prawdę ci powie Laboratorium energetyczne ESW uzyskało akredytację Kolejki spągowe w warunkach zalegania złoża w ZG Sobieski Egzotyczni goście w PKE Nowi odbiorcy w podwrocławskiej strefie ekonomicznej Wielkanoc w Domu Dziecka 16 HANDEL Giełdy energii elektrycznej APX Group 18 energia w UE Protokół z Kioto Polska przed Skandynawią w redukcji emisji 20 Raport Rynek energii Chile 22 dokumenty Ułatwienia w realizacji inwestycji energetycznych 24 wydarzenia W oczekiwaniu na wielką muzyczną energię 26 Prawdy i mity Energetyka nierozproszonych możliwości 28 Energia inaczej Magnetyczny ping-pong 30 WYDARZENIA Tauron Energy Ski Cup szukamy następców mistrza Wydawca: Tauron Polska Energia SA, Departament Komunikacji Rynkowej i PR, dyrektor Paweł Gniadek, pawel.gniadek@tauron-pe.pl, tel Redaktor naczelny: Marcin Lauer, marcin.lauer@tauron-pe.pl, tel Redakcja: Polska Energia, ul. Lwowska 23, Katowice, fax , redakcja@tauron-pe.pl Zespół redakcyjny: Magdalena Rusinek, magdalena.rusinek@tauron-pe.pl, tel , Jacek Sakrejda, jacek.sakrejda@tauron-pe.pl, tel , Tomasz Fornalczyk, tomasz.fornalczyk@gigawat.pl, tel Współpraca w Grupie Tauron: Południowy Koncern Węglowy SA: Zofia Mrożek, zmrozek@pkwsa.pl, tel ; Południowy Koncern Energetyczny SA: Dariusz Wójcik, dariusz.wojcik@pke.pl, tel ; Elektrownia Stalowa Wola SA: Jerzy Wieleba, j.wieleba@esw.pl, tel Enion SA: Ewa Groń, ewa.gron@enion.pl, tel ; EnergiaPro SA: Anna Wojcieszczyk, anna.wojcieszczyk@wr.energiapro.pl, tel ; Elektrociepłownia Tychy SA: Aleksandra Gajecka, aleksandra.gajecka@ec-tychy.pl, tel ; Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Katowice SA: Karolina Kmon, kkmon@pec.katowice.pl, tel ; Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Dąbrowie Górniczej SA: Marek Sztuka, msztuka@pecdg.pl, tel ; Enion Energia sp. z o.o.: Elżbieta Bukowiec, elzbieta.bukowiec@enionenergia.pl, tel ; EnergiaPro Gigawat sp. z o.o.: Marta Głuszek, marta.gluszek@gigawat.pl, tel Realizacja wydawnicza: Direct Publishing Group, ul. Genewska 37, Warszawa Biuro reklamy: Anna Mocior, a.mocior@dp-group.com.pl Wydawca nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Redakcja nie zwraca materiałów oraz zastrzega sobie prawo ich redagowania i skracania. Zdjęcie na okładce: Izabela Lechowicz, Tomasz Woźniczka Numer zamknięto 22 kwietnia 2010 r. foto: dział promocji nospr Kwiecień 2010 r. przejdzie do historii za sprawą tragicznej katastrofy lotniczej pod Smoleńskiem, o której wspominamy obok. Wydarzenie to przytłoczyło wszystkie inne, spowodowało, że przez długie dni polskie życie polityczne, gospodarcze i kulturalne zostało zdominowane przez ten niemający precedensu dramat. Dla naszej Grupy ostatnie tygodnie obfitowały jednakże w istotne wydarzenia, które odnotowujemy w tym numerze Polskiej Energii. Należy do nich podpisanie porozumienia z KGHM Polska Miedź w sprawie budowy elektrowni węglowej o mocy 910 MW na terenie Elektrowni Blachownia w Kędzierzynie-Koźlu. To jeden ze sztandarowych projektów inwestycyjnych Grupy Tauron. Ważnym wydarzeniem było także ogłoszenie wyników finansowych Grupy za rok Po raz pierwszy przygotowano je zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Odnotujmy w tym miejscu, że przychody ze sprzedaży wyniosły 13,6 mld zł, a zysk netto 898,7 mln zł i był prawie pięciokrotnie wyższy niż osiągnięty w 2008 r. Potwierdzeniem słuszności realizowanej strategii jest także przyznanie spółce Tauron Polska Energia przez agencję Fitch Ratings długoterminowych ratingów w walucie krajowej i zagranicznej na poziomie BBB z perspektywą stabilną. To pierwszy rating w historii Taurona. Wymieniając najważniejsze momenty z życia Grupy w ostatnich tygodniach, nie sposób nie wspomnieć o złożeniu 12 kwietnia w Komisji Nadzoru Finansowego prospektu emisyjnego w związku z planowaną ofertą publiczną. W numerze piszemy także jak zwykle o tym, co dzieje się w poszczególnych spółkach Grupy. Miłośnikom muzyki klasycznej polecam tekst Wiesława Pieregorólki o historii i współczesności Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia, której Tauron jest od niedawna głównym sponsorem. Z kolei fani muzyki alternatywnej i elektronicznej zapewne chętnie dowiedzą się, jakie atrakcje czekają na uczestników tegorocznej edycji festiwalu Tauron Nowa Muzyka. Zapraszam do lektury! 2 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 3

3 flesz gospodarczy FITCH NADAŁ TAURONOWI RATING BBB UMOWA O WSPÓLNYM PRZEDSIĘWZIĘCIU Na zdjęciu od lewej: prezes Dariusz Lubera i wiceprezes Stanisław Tokarski (Tauron) oraz wiceprezes Jacek Korski i prezes Mirosław Kugiel z Kompanii Węglowej kwietniu zarządy Tauron Polska Energia SA oraz Kompanii W Węglowej SA podpisały umowę o wspólnym przedsięwzięciu. Powstała ona w oparciu o list intencyjny podpisany przez strony w grudniu 2009 r. Umowa zakłada, że KW SA wniesie do Grupy Tauron kopalnię Bolesław Śmiały oraz akcje w PKW. W zamian za to Kompania obejmie akcje w podwyższonym kapitale zakładowym Taurona. Główne decyzje dotyczące transakcji będą podejmowane po IPO, a jej zakończenie przewidywane jest w pierwszej połowie 2011 r. Transakcja jest zgodna ze Strategią Korporacyjną dla Grupy Tauron na lata z perspektywą do roku 2020, która przewiduje m.in. wzrost produkcji węgla kamiennego w Grupie. Przejęcie to ma też istotne znaczenie z uwagi na powiązanie biznesowe z Elektrownią Łaziska, działającą w ramach PKE. Dzięki nabyciu kopalni nastąpi zwiększenie mocy wydobywczych Grupy Tauron, wzmocnienie obszaru biznesowego obejmującego wydobycie i pozwoli na poprawę niezależności surowcowej Grupy. Nabycie akcji PKW umożliwi też Tauronowi przejęcie pełnej kontroli nad tą spółką. (GT) Foto: marcin lauer Agencja Fitch Ratings nadała 8 kwietnia spółce Tauron Polska Energia SA długoterminowe ratingi podmiotu w walucie krajowej i zagranicznej na poziomie BBB z perspektywą stabilną. W opinii spółki nadanie długoterminowego ratingu jest kolejnym potwierdzeniem, że przyjęta przez zarząd strategia finansowania inwestycji przy wykorzystaniu instrumentów dłużnych i tym samym rezygnacja z podwyższenia kapitału w drodze emisji akcji są prawidłowe. Tauron ma obecnie niską dźwignię finansową (wskaźnik zadłużenia netto do EBITDA skorygowany przez Fitch na poziomie 0,4 na koniec 2009 r.) w porównaniu do innych europejskich firm energetycznych ocenianych przez agencję. Jednak Fitch prognozuje, że w wyniku nowego zadłużenia, które Tauron planuje zaciągnąć w celu współfinansowania wysokich nakładów inwestycyjnych w średnim okresie, wskaźnik dźwigni finansowej Grupy wzrośnie do około 2-2,5 do roku 2013, co w opinii zarządu spółki będzie optymalnym i bezpiecznym dla inwestorów wskaźnikiem. Przyznana ocena potwierdza dobre fundamenty Grupy Tauron. W kontekście realizowanej strategii i programu inwestycyjnego nasza wiarygodność kredytowa jest niezwykle istotna i pozwoli nam na efektywne wykorzystywanie szerokiego wachlarza instrumentów dłużnych mówi Dariusz Lubera, prezes zarządu Tauron Polska Energia SA. Rating wynika ze znaczącej w skali kraju pozycji Grupy Tauron w obszarze wytwarzania energii elektrycznej oraz wiodącej pozycji na krajowym rynku dystrybucji i sprzedaży energii elektrycznej. Przy ocenie wzięto również pod uwagę poziom zintegrowania Grupy. (GT) POZYTYWNA OPINIA W SPRAWIE ENIONU Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej pozytywnie ocenia działania Enion SA, związane z usuwaniem skutków katastrofy meteorologicznej, jaka nawiedziła południową Polskę w styczniu br. Zmierzona grubość przewodu z szadzią na terenie objętym zniszczeniami wynosiła do 24 cm, podczas gdy katastrofalna grubość szadzi lodowej określona w normach wynosi dla takiego przewodu od 3 do 4 cm. Ciężar oblodzenia 1 m przewodu wynosił 18 kg. Dla linii SN o przęśle 100 m było to więc 5,4 t. W związku z tym, że żadna sieć nie jest w stanie wytrzymać takiego ciężaru i nie jest projektowana na takie obciążenie, zniszczeniu uległo ok. 300 km sieci energetycznej wysokiego, średniego i niskiego napięcia. W tym kontekście PTPiREE z pełnym uznaniem odnosi się do działań Enion SA, podjętych w celu jak najszybszego przywrócenia zasilania na terenach objętych katastrofą. Jako stowarzyszenie branżowe reprezentujące przedsiębiorstwa na co dzień zajmujące się dystrybucją energii, wiemy, ile siły i determinacji wymagała odbudowa tak wielkich i rozległych zniszczeń sieci w tak krótkim czasie oraz niezwykle trudnych warunkach terenowych i pogodowych. Mamy też świadomość, że to mogło zdarzyć się wszędzie napisano w oświadczeniu. (ER) Foto: ENION budowa bloku w elektrowni blachownia Tauron Polska Energia SA oraz jego spółka zależna Południowy Koncern Energetyczny SA podpisały 23 marca porozumienie z KGHM Polska Miedź SA w sprawie powołania spółki Elektrownia Blachownia Nowa. Zbuduje ona elektrownię węglową o mocy 910 MW na terenie PKE Elektrowni Blachownia w Kędzierzynie-Koźlu. Od 2009 r. nad porozumieniem pracował wspólny zespół roboczy, którego zadaniem było przygotowanie koncepcji współdziałania i modelu realizacji przedsięwzięcia. Jeszcze w tym roku opracowane i podpisane powinny zostać umowy Rozpoczęto przydział uprawnień CO 2 polskim przedsiębiorstwom Polska rozpoczęła rozdział uprawnień do emisji CO 2 dla przedsiębiorstw na 2010 r. Komisja Europejska zadecydowała o przyjęciu polskiego Krajowego Planu Rozdziału Uprawnień do emisji CO 2 na lata Komisja Europejska przyjęła bez zastrzeżeń polską propozycję planu w wysokości 208,5 mln ton uprawnień do emisji rocznie. Dzięki zmianie w sposobie zarządzania rezerwą dla nowych instalacji, przez cały okres spółki i wspólników oraz przeprowadzone niezbędne procedury z instytucjami zewnętrznymi. Przedsięwzięcie zostanie sfinansowane ze środków własnych partnerów oraz kredytu zaciągniętego przez nową spółkę. Odbudowa mocy wytwórczych jest priorytetem dla Grupy Tauron zapisanym w strategii korporacyjnej. Dokument zakłada rozpoczęcie budowy nowych mocy na poziomie 3000 MW do 2012 r. Dywersyfikacja źródeł przychodu i wejście w branżę energetyczną to także jeden z priorytetów strategii KGHM Polska Miedź na lata (PaG) możliwe będzie wykorzystanie ok. 13 mln ton uprawnień na projekty JI, czyli wspólnych wdrożeń. Krajowy Administrator Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji (KASHUE) rozpoczął już przelewanie uprawnień do emisji wszystkim przedsiębiorstwom, które działają w tym systemie, a jest ich ok Są to np. przedsiębiorstwa energetyczne, obróbki szkła, papiernie wszystkie, które mają powyżej 20 megawatów zainstalowanej mocy. (ER) FOTO: arch. ZYSK NETTO GRUPY TAURON WZRÓSŁ PIĘCIOKROTNIE Tauron Polska Energia SA ogłosił wyniki finansowe Grupy za rok 2009 zgodne z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Zysk netto Grupy Tauron wyniósł 898,7 mln zł przy przychodach ze sprzedaży na poziomie 13,6 mld zł. Zysk wypracowany przez Grupę Tauron w 2009 r. był prawie pięciokrotnie wyższy od osiągniętego w 2008 r., kiedy wyniósł 182,3 mln zł. Skonsolidowane przychody ze sprzedaży wzrosły niemal o 10 proc. w stosunku do 2008 r., kiedy Grupa wypracowała 12,4 mld zł ze sprzedaży. Aktywa Grupy w 2009 r. przekroczyły 22 mld zł. Wskaźnik EBITDA wyniósł blisko 2,6 mld zł, co oznacza wzrost o 60 proc. w porównaniu do roku 2008, kiedy jego poziom wynosił 1,6 mld zł. Wyniki osiągnięte w 2009 r. są efektem realizacji przez spółki Grupy Tauron strategii korporacyjnej, zwłaszcza w obszarze aktywnego zarządzania kosztami i ich optymalizacji komentuje Dariusz Lubera, prezes zarządu Taurona. Wyniki zostały zaudytowane i prezentowane są zgodnie z MSSF. (RuM) PROSPEKT EMISYJNY ZŁOŻony 12 kwietnia Tauron PE SA złożył w Komisji Nadzoru Finansowego prospekt emisyjny w związku z planowaną ofertą publiczną sprzedaży akcji oraz wprowadzeniem akcji do obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. (JK) 4 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 5

4 wywiad Rozmowa z Herbertem Leopoldem Gabrysiem, ekspertem ds. energetyki, byłym wiceministrem przemysłu i handlu Rok 2009 nowe otwarcie dla elektroenergetyki Jaki był rok 2009 dla polskiej elektroenergetyki? Dziwaczny! Sytuacja kryzysowa gospodarki polskiej w 2009 r. dla przedsiębiorstw elektroenergetycznych oznaczała mniejszą produkcję i konsumpcję energii elektrycznej. W Polsce, tak jak i w innych krajach Unii Europejskiej, produkcja energii elektrycznej od 2007 r. zmniejsza się. Co prawda od października 2009 r. konsumpcja energii elektrycznej w kraju, w stosunku do końca 2008 r., rośnie, ale pamiętajmy, że czwarty kwartał 2008 r. charakteryzował się wyraźnym zmniejszeniem produkcji i konsumpcji energii elektrycznej w stosunku do kwartału czwartego 2007 r. W roku 2009 konsumpcja energii elektrycznej była mniejsza niż w roku 2008 o 6,17 TWh (wg PSE Operator) i 4,5 TWh (wg ARE). Dziwaczny bo przy takich realiach z wyraźnie lepszymi wynikami finansowymi (z wyjątkiem dystrybucji). W 2009 r. sektor (wytwarzanie, obrót energią elektryczną i ciepłem dla wytwórców, dystrybucja dla OSD i sprzedaż energii elektrycznej dla przedsiębiorstw obrotu PO) na działalności energetycznej wypracował wynik łączny równy mln zł, to jest ponad 224 proc. wyniku sprzed roku. Wynik wytwórców był ponad 2,77 razy wyższy niż w roku 2008, na co istotny wpływ miały opłaty kompensacyjne KDT oraz decyzje dotyczące akcyzy. Wynik w podsektorze przesyłu wzrósł o 163,4 proc. Dla przedsiębiorstw obrotu SD (POSD prowadzą sprzedaż na rynku detalicznym) wzrost wyniku był prawie dwukrotny. Dla Operatorów Systemów Dystrybucyjnych wynik na działalności energetycznej zmniejszył się o ponad 30 proc. (67,7 proc. w porównaniu z 2008 r.). Rok 2009 był dla naszej elektroenergetyki dziwaczny, bo w sytuacji kryzysowej, przy mniejszej produkcji i konsumpcji, cały sektor wypracował łącznie mln zł, czyli 224 proc. wyniku z roku 2008! Dla przedsiębiorstw obrotu PO wynik był o 163 proc. lepszy niż w roku Przedstawione porównania kwartalne pozwalają zaobserwować bardzo dynamiczne zmiany na wyniku łącznym na działalności energetycznej w sektorze wytwarzania wskaźnik rentowności (po uwzględnieniu pozostałych i finansowych przychodów FOTO: dariusz wójcik i kosztów) w grupie wytwórców 23 proc. POSD wykazały wskaźnik rentowności na poziomie 3 proc. Wskaźnik rentowności w OSD na poziomie 4,4 proc., w podsektorze przesyłu 6 proc., a w PO 2,5 proc. Wyniki gospodarcze elektroenergetyki w Polsce za 2009 rok w sytuacji kryzysowej gospodarki wskazują na jej przeregulowanie z istotnym wpływem tego zjawiska na podstawowe relacje produkcji, konsumpcji i zysków! Przy tym należy zwrócić uwagę na wyraźne zróżnicowanie zarówno w wynikach finansowych łącznie, jak i na działalności energetycznej podsektorów na niekorzyść dystrybucji. Zjawisko to może być ważkim argumentem w toczących się rozważaniach co do roli URE (i jego odpowiedzialności), a także miejsca OSD w systemie (w grupach kapitałowych, czy wyodrębnione). Ze zmniejszenia konsumpcji energii przez odbiorców finalnych wyniknie korekta o ok. 4,5 do 5 proc., czyli o ok. 9,8 do 10,1 TWh przewidywanej konsumpcji energii elektrycznej w 2030 r. do wartości niewiele większej niż 205 TWh. Czy wraz ze spadkiem zużycia energii zmieniła się także struktura jej wytwarzania? Przy mniejszej produkcji energii o 2,2 proc. (w stosunku do roku 2008), zużyciu krajowym mniejszym o 2,9 proc. produkcja na węglu brunatnym była mniejsza o 5,3 proc., a na węglu kamiennym o 1,2 proc. przy odmiennych relacjach w pierwszym półroczu W konsekwencji, w strukturze produkcji energii elektrycznej wg rodzaju paliw w elektroenergetyce w Polsce, produkcja energii elektrycznej elektrowni na węgiel kamienny zajmuje ok. 43,1 proc., natomiast elektrownie na węgiel brunatny mają udział 33,6 proc. Trzeba zwrócić uwagę na rosnącą rolę innych źródeł wytwarzania. Elektrownie wodne oraz OZE zwiększyły produkcję o ponad 15 proc., a w elektrowniach przemysłowych nastąpił wzrost produkcji energii elektrycznej o 2,3 proc., w tym na biogaz, biomasę i wodnych o ponad 10 proc. Wzrost produkcji z OZE przy jednoczesnym spadku produkcji energii w kraju przyczynił się, wg ARE, do wzrostu jej udziału w produkcji energii w Polsce z 4,1 proc. w roku 2008 do 5,7 proc. w 2009 r. Jak rozwijała się produkcja energii z biomasy? Tu nastąpił silny wzrost. Biomasa uznawana jest za drugie co do wielkości potencjalne źródło energii odnawialnej w Polsce. W roku 2009 tak pozyskiwana energia stanowiła największy, bo przekraczający 53 proc. udział w produkcji energii z OZE. Produkcja energii w procesie współspalania z biomasą wzrosła w 2009 r. o prawie 55 proc., do wartości 4591 GWh. W elektrowniach zawodowych udział energii produkowanej w procesie współspalania z biomasą w ogólnej produkcji wzrósł z 1,9 proc. w roku 2008 do 3 proc. w roku W 2009 r. na 72 jednostki wytwórcze energetyki zawodowej w 38 produkowano energię w procesie współspalania biomasy. Udział produkcji energii z biomasy w tych jednostkach zmieniał się od 0,04 proc. do 68,4 proc. produkcji ogółem, a w 26 przekroczył 3 proc. Jak rozwijała się energetyka wiatrowa? Energetyka wiatrowa oczywiście nadal rozwija się dynamicznie. Moc zainstalowana na koniec 2009 r. dla źródeł wiatrowych wynosiła 720 MW i był to wzrost o 32,4 proc. w zestawieniu z rokiem Obecnie może być on nieco mniejszy, ponieważ nowelizacja ustawy Prawo energetyczne, wprowadzająca obowiązek wnoszenia zaliczki na poczet opłaty za przyłączenie do sieci elektrowni wiatrowych oraz udokumentowania możliwości budowy źródła energii (zaliczka w wysokości 30 tys. zł za każdy megawat planowanej mocy przyłączeniowej ma być wpłacana w terminie do 7 dni od momentu złożenia kompletnego wniosku o wydanie warunków przyłączenia), ma ograniczyć działania spekulacyjne. PSE Operator rozważa, jak dalece możliwy będzie tak dynamiczny rozwój energetyki wiatrowej wobec ograniczeń systemowych, do tej pory złożono bowiem wnioski o warunki przyłączeniowe na ponad 67 tys. MW. Z tych rozważań może, w niedalekiej przyszłości, wyniknąć pomniejszenie wspierania przez państwo tego rodzaju produkcji energii elektrycznej. Podkreśla Pan wzrost produkcji energii z odnawialnych źródeł, zwłaszcza z biomasy i farm wiatrowych. W tych podsektorach prowadzone są duże inwestycje. Nie widać ich jednak w energetyce konwencjonalnej... Inwestycje w elektroenergetyce konwencjonalnej w ostatnich latach to oddane bloki w elektrowniach w Pątnowie i w Łagiszy oraz budowany blok w PGE Elektrownia Bełchatów, którego oddanie do użytku przewidziane jest w 2011 r. Należy jednak pamiętać o wielu sygnałach płynących od inwestorów wewnętrznych i zewnętrznych o zamiarach budowy nowych mocy wytwórczych w najbliższym czasie. Nakłady inwestycyjne wytwórców energii w 2009 r. były o blisko 14 proc. niższe Ponieważ zwiększyły się wymogi dotyczące wsparcia dla energii pochodzącej z OZE i wysokosprawnej generacji, w roku 2010 oba te systemy będą miały coraz większy wpływ na cenę energii niż w roku poprzednim. Średni wskaźnik intensywności inwestowania w podsektorze wytwarzania zmniejszył się znacząco z 16,1 proc. do 11 proc. Wspominał Pan o nowelizacji prawa energetycznego. Wprowadza ona także poważne zmiany w handlu energią elektryczną, w tym m.in. obowiązek sprzedaży energii na giełdzie. Jak te zmiany wpłyną na przedsiębiorstwa energetyczne? Nowelizacja ustawy Prawo energetyczne wprowadziła obowiązek sprzedaży części wyprodukowanej energii przez giełdę towarową. Wszyscy wytwórcy od sierpnia 2010 r. będą mieli obowiązek sprzedaży nie mniej niż 15 proc. energii elektrycznej na giełdach towarowych, na rynku regulowanym. Z obowiązku takiego handlu zwolniona będzie m.in. energia dostarczana od przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się jej wytwarzaniem do odbiorcy końcowego za pomocą linii bezpośredniej oraz wytworzona w odnawialnym źródle energii lub w kogeneracji. To znacząca zmiana, ponieważ obecnie wytwórcy energii elektrycznej sprzedają ją prawie w całości na rynku hurtowym. Jest ona w znaczącej części (92 proc.) objęta kontraktami dwustronnymi z przedsiębiorstwami obrotu, a pozostała część trafia przede wszystkim na rynek bilansujący. Sprzedaż do odbiorców końcowych, w strukturze sprzedaży przedsiębiorstw wytwórczych w 2009 r. nadal nie przekraczała 2 proc. Sprzedaż w ramach własnej grupy kapitałowej stanowiła 62 proc. energii sprzedawanej do przedsiębiorstw obrotu, co oznacza, że najpierw zabezpieczane są potrzeby przedsiębiorstw własnej grupy, a na rynku konkurencyjnym sprzedawana jest nadwyżka energii. W roku 2009 dochodziło do gwałtownych wahań cen energii. Jak te ceny się kształtowały? Średnie ceny energii elektrycznej (łącznie z Regulacyjną Usługą Systemową RUS) w elektrowniach na węgiel brunatny były wyższe o prawie 24 proc. i wyniosły 184,22 zł za 1 MWh, a w elektrowniach na węgiel kamienny wyższe o prawie 21 proc. niż w roku 2008 i wyniosły 205,38 zł za 1 MWh. Największy wzrost cen wystąpił w elektrociepłowniach niezależnych, gdzie przekroczył 37 proc. i był na poziomie 244,18 zł za 1 MWh. Łącznie w elektrowniach i elektrociepłowniach cena energii elektrycznej (razem z RUS) była wyższa o 22,43 proc. i wyniosła średnio 196,92 zł za 1 MWh. Należy pamiętać, że na cenę energii elektrycznej dla odbiorcy końcowego istotny wpływ mają systemy wsparcia dla energii pochodzącej z OZE i wysokosprawnej kogeneracji. Ten wpływ w roku 2010 będzie jeszcze większy, ponieważ zwiększyły się wymogi dotyczące udziału energii z OZE i kogeneracji. Zatem droższa energia elektryczna dla wsparcia wyzwań ekologicznych. Warto o tym pisać i mówić. Rozmawiał Jacek Michalski W wywiadzie wykorzystano dane z opracowania Agencji Rynku Energii SA Sytuacja Techniczno-Ekonomiczna Sektora Elektroenergetycznego, Warszawa, marzec 2010 r. 6 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 7

5 rynek Zarząd Tauron Polska Energia podjął decyzję o niepodwyższaniu w 2010 r. kapitału podstawowego i niesprzedawaniu akcji nowej emisji w drodze oferty publicznej TAŃSZE SPOSOBY FINANSOWANIA INWESTYCJI Krzysztof Zawadzki, wiceprezes zarządu, dyrektor ds. ekonomiczno- -finansowych Tauron Polska Energia Mocną stroną Taurona jest niski poziom zadłużenia, dlatego mamy inne możliwości pozyskiwania kapitału niż emisja akcji. Istnieje wiele takich źródeł, są to np. kredyty konsorcjalne, obligacje i euroobligacje. Obecnie rynek finansowania dłużnego jest znacznie lepszy niż rok temu i finansowanie dłużne okazuje się znacznie bardziej efektywne niż emisja akcji. foto: Dariusz Wójcik Spółka kontynuuje proces przygotowania do debiutu giełdowego i sprzedaży części akcji należących do Skarbu Państwa. Decyzja o niepodwyższaniu w 2010 r. kapitału podstawowego jest wynikiem zmieniającej się sytuacji na rynkach finansowych. Obecnie istnieją tańsze sposoby na pozyskanie środków finansowych. O alternatywnych wobec podwyższania kapitału i emisji nowych akcji sposobach pozyskiwania finansowania mówi poniżej wiceprezes Krzysztof Zawadzki. Negocjacje w sprawie pozyskania finansowania dłużnego Tauron planuje rozpocząć po tym, jak jego akcje trafią na giełdę, co według deklaracji Ministerstwa Skarbu Państwa ma nastąpić do końca czerwca br. Jako spółka notowana na giełdzie, Tauron będzie bardziej przejrzysty, a jego wycena wiarygodna, co ułatwi pozyskanie finansowania dłużnego na atrakcyjnych warunkach. Wpływ na decyzję o niepodwyższaniu kapitału ma także fakt, iż w roku 2010 Tauron nie potrzebuje znaczących pieniędzy na inwestycje. Procesy przygotowywania wielu projektów inwestycyjnych znajdują się obecnie na różnych stopniach zaawansowania. Pierwsze poważne wydatki pojawią się w roku 2011, a największe będą w roku Spółka spodziewa się pozyskania pierwszych środków ze źródeł zewnętrznych na początku roku 2011, czyli wtedy, kiedy projekty inwestycyjne wejdą w fazę realizacji. Podejmując decyzję o niepodwyższaniu kapitału przy okazji tegorocznego debiutu giełdowego, Tauron nie wyklucza takiego kroku w kolejnych latach. Termin emisji akcji uzależniony będzie od sytuacji na rynkach finansowym i rynku energii, potrzeb inwestycyjnych oraz wysokości zadłużenia Grupy. W 2008 r. Tauron przyjął strategię korporacyjną na lata z perspektywą do 2020 r. Według strategii, nakłady na inwestycje do roku 2012 sięgną 13,5 mld zł (w tym 8,6 mld zł na wydobycie, wytwarzanie oraz odnawialne źródła energii; 4,9 mld zł na majątek sieciowy operatorów systemów dystrybucyjnych). Nakłady na inwestycje w latach mają przekroczyć 20 mld zł. Emil Różański foto: istockphoto Komentarz miesiąca Witold Lebek Biuro Analiz Rynku Tauron Polska Energia SA Cena [ /MWh] Cena [zł/mwh] /t CO Średnie ceny i wolumeny energii elektrycznej na TGE i Rynku Bilansującym w marcu 2010 r TGE CRO TGE CRO Porównanie cen spot na rynkach europejskich w marcu 2010 r /03/ /03/ /03/ /03/ /03/ /03/ /03/ NordPool EEX OTE TGE Ceny i wolumeny EUA w transakcjach spot w marcu 2010 r TOTAL EEX BlueNext NordPool Wolumen [MWh] Źródło: Biuro Analiz Rynku Tauron Polska Energia SA tys. t CO 2 notowania Marzec, podobnie jak luty, był miesiącem zimnym, szczególnie w pierwszych dwóch dekadach, kiedy średnia temperatura była niższa od średniej wieloletniej. Sytuacja meteorologiczna miała umiarkowany wpływ na zapotrzebowanie na moc w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym (KSE) oraz ceny zarówno na rynku spot, jak i na rynku bilansującym, które w pierwszych dwóch dekadach miesiąca utrzymywały się odpowiednio na poziomie 177,64 i 179,04 zł/mwh. Skokowy spadek cen nastąpił w trzeciej dekadzie miesiąca, kiedy to średnie dobowe temperatury znacznie wzrosły, a notowania spot wyniosły około 168,50 zł/mwh. Trzecia dekada na rynku bilansującym, podobnie jak na rynku spot zamknęła się na poziomie 167,20 zł/mwh. Średnie zapotrzebowanie na moc w KSE wyniosło w marcu MW i było o 4,5 proc. niższe od średniego zapotrzebowania w lutym. Licząc rok do roku średnie zapotrzebowanie na moc wzrosło o 3,1 proc. Średnia cena na Towarowej Giełdzie Energii ukształtowała się na poziomie 174,19 zł/mwh i była o około 15,5 proc. wyższa niż w marcu 2009 r. Płynność RDN była znacząco wyższa od płynności charakteryzującej rynek spot w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wolumen obrotu na RDN TGE ukształtował się na poziomie 409,5 GWh (wzrost o ponad 63 proc. w odniesieniu do marca 2009 r.). W marcu charakterystycznym zjawiskiem na rynku spot były wyższe ceny energii w weekendy niż w dni robocze. Średnia cena energii w dni wolne od pracy ukształtowała się na poziomie blisko 175,60 zł/mwh w sytuacji, gdy w dni robocze była niższa o ponad 2,40 zł/ MWh. Zjawisko to było spowodowane domykaniem przez uczestników rynku pozycji przy jednoczesnej ograniczonej podaży energii ze strony wytwórców. Średnia cena w marcu na rynku bilansującym kształtowała się natomiast na poziomie 174,85 zł/mwh, czyli o około 0,66 zł/mwh wyżej niż na TGE. Powodem tego było zwiększenie popytu po stronie kupujących przy jednoczesnym spadku rezerwy mocy dostępnej dla operatora oraz zmniejszeniu przepływów transgranicznych. W marcu kontynuowany był trend spadkowy euro, który w ciągu ostatniego miesiąca stracił do złotówki blisko 3,1 proc. W związku z tym ceny spot na polskim rynku w porównaniu do rynków sąsiednich nadal utrzymują się na bardzo wysokim poziomie, średnio za miesiąc wyniosły 44,76 /MWh, czyli o 5,57 /MWh więcej niż na rynku niemieckim (EEX) i o 6,55 /MWh więcej niż na rynku czeskim (OTE). Ceny surowców energetycznych w marcu zanotowały znaczące wzrosty. Kontrakty na ropę Brent otworzyły miesiąc na poziomie 77 $/bbl i systematycznie rosły, by pod koniec miesiąca osiągnąć poziom niespełna 83 $/bbl. Inna sytuacja występowała na rynku węgla. Kontrakty ARA na początku miesiąca były notowane na poziomie 76,50 $/t i wykazywały stałą tendencję spadkową, aby pod koniec miesiąca osiągnąć poziom 73,50 $/t. Podobnie jak na rynku węgla, tak i na rynku uprawnień do emisji CO 2 w marcu notowano spadki cen. W pierwszym tygodniu marca ceny na rynku spot oscylowały wokół poziomu 13,15 /t CO 2 i w ciągu miesiąca systematycznie spadały do poziomu około 12,66 /t CO 2. Pod koniec miesiąca Komisja Europejska poinformowała, że w 2009 r. w Unii Europejskiej emisje CO 2 były niższe o 11 proc. niż w roku Do spadków cen CO 2 przyczyniły się spadki indeksów węglowych oraz spadek produkcji energii elektrycznej, będący efektem spadku produkcji przemysłowej. Ważną informacją dla uczestników wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji było złagodzenie przez polski rząd stanowiska negocjacyjnego w sprawie zwiększonych limitów emisji na okres Polska zaproponowała Komisji Europejskiej roczny limit na poziomie 208,5 mln ton CO 2 (wcześniej walczyła o 284,6 mln ton CO 2 ). Należy dodać, że w zamian za złagodzenie stanowiska w tej sprawie Polska może liczyć na zwiększenie rezerwy praw do wykorzystania na projekty wspólnych wdrożeń. 8 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 9

6 wywiad sponsoring Początki działalności Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia przypadają na połowę lat trzydziestych XX w. W przededniu 75. rocznicy jej założenia do grona sponsorów tej ikony polskiej kultury dołączyła spółka Tauron polska energia sa Skarbiec muzyki narodowej Założona w Warszawie przez Roberta Schumanna i Gustawa Mahlera, Grzegorza Fitelberga, działała do II wojny światowej jako się Credo Krzysztofa Pendereckiego, czy tzw. Tryptyk Sakralny, na który składa Wielka Orkiestra Symfoniczna III Symfonia Henryka M. Góreckiego Polskiego Radia. Po wyzwoleniu reaktywowana została w Katowicach. W całej Jej nagrania są skarbcem muzyki narodo- i Missa pro pace Wojciecha Kilara. historii istnienia orkiestry kierowali nią zawsze wybitni dyrygenci. Jan Krenz, który dowy Bank Kultury Polskiej. Jego wartość wej. Czasem żartuję, że NOSPR to Naro- przejął kierownictwo po śmierci założyciela zespołu w 1953 roku, współpracuje z or- mam jednak wrażenie, że rządzący nie do to nasza wizytówka na świecie. Czasem kiestrą jako jej dyrygent honorowy. To końca rozumieją, że aby się czymś chwalić, trzeba o to dbać mówi Kilar. przede wszystkim wybitny zespół. Orkiestra z wielkimi tradycjami. Jej świetność, którą zapoczątkował Grzegorz Fitelberg, trwa do dziś, a orkiestra jest niezrównana zarówno w repertuarze romantycznym, jak i współczesnym mówi Jerzy Maksymiuk, były dyrektor artystyczny orkiestry. Przez kilka dekad swej działalności orkiestra nagrała blisko 200 płyt dla renomowanych wytwórni fonograficznych. Setki, a może nawet tysiące godzin muzyki zarejestrowano dla potrzeb archiwalnych i wydawniczych Polskiego Radia. Wśród nagrań dokonanych przez Narodową Orkiestrę Symfoniczną Polskiego Radia znaleźć można unikalne serie, jak choćby Dyrektorem naczelnym i programowym dzieła wszystkie Witolda Lutosławskiego, NOSPR jest Joanna Wnuk-Nazarowa, znakomita dyrygentka, była minister kultury i komplety symfonii Piotra Czajkowskiego, sztuki Foto: dział promocji nospr Właśnie z powodu braku należytej dbałości o orkiestrę przez instytucje do tych celów powołane, tak istotną rzeczą jest pozyskiwanie poważnych i odpowiedzialnych sponsorów. Nie tylko konwencjonalnie W ostatnich latach Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia zrealizowała kilka niekonwencjonalnych projektów: q Całodzienny, zorganizowany z okazji 70. rocznicy urodzin kompozytora Maraton twórczości Góreckiego, obejmował osiemnaście koncertów, podczas których wykonano wszystkie opublikowane utwory Henryka Mikołaja Góreckiego. q Cykl koncertów Pociąg do muzyki Kilara odbył się w 60. rocznicę wyjazdu kompozytora ze Lwowa. Trasa koncertowa wiodła z rodzinnego miasta Kilara przez Rzeszów, Kraków i Katowice do klasztoru na Jasnej Górze. Podczas tej niecodziennej podróży orkiestra koncertowała na dworcach kolejowych. q Na pokładzie żaglowca Dar Młodzieży odbyła się jedyna w swoim rodzaju Muzyczna Podróż Morska. Muzycy prowadzeni przez Jerzego Maksymiuka odwiedzili Łotwę, Estonię i Finlandię, by tam zaprezentować twórczość polską, obok dzieł kompozytorów z tych krajów. Tę niecodzienną eskapadę zwieńczył koncert na skwerze Kościuszki w Gdyni. q Festiwal Górecki Penderecki uświetniający jubileusze obu kompozytorów. q W ramach obchodów Roku Chopinowskiego odbyło się tournée orkiestry po krajach Zatoki Perskiej (Katar, Kuwejt, ZEA), od 15 do 22 marca 2010 r. Symfonikom towarzyszyli laureaci konkursów chopinowskich: Krzysztof Jabłoński i Philippe Giusiano. Zaprezentowano wszystkie dzieła Chopina na orkiestrę. Zasadniczą działalnością orkiestry pozostają jednak koncerty i nagrania. Za wiele z nich otrzymała nagrody światowego rynku fonograficznego, m.in. Midem Classical Award, Cannes Classical Award oraz Diapason d Or i Grand Prix du Disque de la Nouvelle Académie du Disque. Gośćmi koncertów i nagrań orkiestry była plejada znakomitych solistów. Wśród nich takie sławy, jak Martha Argerich, Artur Rubinstein, Krystian Zimerman, Maurizio Pollini, Garrick Ohlsson, Shlomo Mintz, Isaac Stern, Mścisław Rostropowicz, Misha Maisky czy Placido Domingo, a ekskluzywną listę dopełniają światowej klasy dyrygenci i kompozytorzy, jak m.in. Leonard Bernstein, Neville Marriner, Kurt Masur, Witold Lutosławski i Krzysztof Penderecki. Ten wybitny zespół, niezwykle zasłużony dla polskiej kultury muzycznej, stał się jednocześnie pożądanym ambasadorem polskiej sztuki wykonawczej na świecie. Nie wyobrażam sobie, aby ktokolwiek lub cokolwiek mogło zmarnować ten jeden z klejnotów polskiej muzyki, zbudowany przez kilka pokoleń wybitnych talentów mówi z atencją Tadeusz Strugała, który przez wiele lat kierował orkiestrą. Istotnie. Orkiestra zawsze była i nadal pozostaje Dariusz Lubera Prezes Zarządu Tauron Polska Energia Strategia naszej marki zakłada kojarzenie jej z szeroko pojętą pozytywną energią. Czujemy się także korporacją społecznie odpowiedzialną, której nie jest obojętne kształtowanie kultury narodowej, wspieranie jej rozwoju i kreowanie gustów społecznych. Bardzo dobrze w te założenia wpisują się niektóre działania z kręgu kultury wysokiej. NOSPR jest zasłużoną, narodową instytucją kultury, oddziałującą z Katowic na elity całego kraju. Atutem tego miasta jest różnorodność i renoma wydarzeń muzycznych, a wyznaczają je tak wielkie nazwiska jak Henryk Mikołaj Górecki czy Wojciech Kilar. Stąd nasze zainteresowanie wspieraniem NOSPR wydaje się oczywiste. Czujemy się zaszczyceni, że możemy wspomagać tę uznaną nie tylko w kraju orkiestrę w okresie jej jubileuszu i przygotowań do wydarzenia, jakim będzie uzyskanie własnej, nowoczesnej siedziby na światowym poziomie. artystyczną rodziną. Codziennością jest tu bowiem sytuacja, gdzie obok profesora Akademii Muzycznej zasiada jego student bądź absolwent. Pochodzący z muzykalnego Śląska absolwent tejże uczelni, znakomity kompozytor Henryk Mikołaj Górecki, prawykonania wielu ze swych dzieł powierzył NOSPR. Z nią przeżyłem swoje życie. Nie wyobrażam sobie sytuacji, w której tej orkiestry by zabrakło. Ona dostarczała mi niezmiennie wielkich emocji i wzruszeń. Jest jedną Foto: Arch. z największych orkiestr w Europie. Wielką radością napawa mnie fakt, że wkrótce będzie miała nową siedzibę. Chciałbym dożyć pierwszego koncertu w tym niezwykłym miejscu tłumaczy. W oczekiwaniu na spełnienie tych marzeń, jeszcze w obecnej siedzibie, orkiestra obchodzić będzie jubileusz 75-lecia. Wielki repertuar na jubileusz W sierpniu, przed rozpoczęciem sezonu 2010/2011, orkiestra pod batutą Tadeusza Strugały da w Warszawie oraz w Niemczech koncerty z cyklu Chopin i jego Europa. We wrześniu planowana jest Druga Podróż Morska, tym razem do Danii, Norwegii, Wielkiej Brytanii i Francji. Uroczysta inauguracja sezonu, 1 października 2010 r., da początek obchodom jubileuszu 75-lecia istnienia orkiestry. Pod dyrekcją Jacka Kaspszyka usłyszymy m.in. Preludium cis-moll op. 45 Fryderyka Chopina zinstrumentowane na orkiestrę, specjalnie dla NOSPR, przez wybitnego brytyjskiego muzykologa Charlesa Bodmana Rae. Zaledwie w tydzień po koncercie laureatów, 29 października, orkiestra przedstawi śląskiej publiczności zwycięzcę XVI Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. F. Chopina. Często słyszę, że ta orkiestra wyróżnia się wśród innych, ale ja wolę stwierdzenie, że ona swym poziomem dorównuje najlepszym w Europie. Nowa sala da większy komfort grania muzykom i odbioru muzyki publiczności. Mam nadzieję, że NOSPR będzie dzięki niej koncertować częściej niż dzisiaj mawia Jacek Kaspszyk, dyrektor muzyczny i pierwszy dyrygent NOSPR. Czekamy na to z niecierpliwością. Wiesław Pieregorólka Foto: Krystyna Okulewicz Rabij i Aleksander Rabij / PRESS PHOTO 10 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/

7 w Grupie Grupa TAURON na VIII Konferencji Odbiorcy na Rynku Energii Przegląd modeli zakupu energii elektrycznej co jest istotne z punktu widzenia klienta z takim referatem wystąpił podczas konferencji w Legnicy Rafał Soja, zastępca dyrektora departamentu sprzedaży i marketingu Taurona Konferencja Odbiorcy na Rynku Energii jest organizowana specjalnie dla największych klientów w branży energetycznej i ma na celu głównie przedstawienie najnowszych rozwiązań w zakresie obsługi klientów na rynku energii. Indywidualizacja ofert i sposobu podejścia do odbiorców powoduje zwiększenie konkurencyjności, a także coraz większą świadomość klientów w zakresie zakupu energii. Konferencja odbyła się w Legnicy od 31 marca do 1 kwietnia, a honorowym gospodarzem tegorocznej edycji była spółka KGHM Polska Miedź SA. Przedstawiciele Grupy Tauron, która była partnerem generalnym wydarzenia, wraz z menedżerami z KGHM, jako drugim partnerem merytorycznym konferencji, brali udział w panelach dyskusyjnych prowadzonych podczas wydarzenia. Głównymi tematami omawianymi na konferencji była przyszłość całego rynku energii w kontekście konkurencyjności, ekologia oraz energia odnawialna. Prelegenci dyskutowali o prognozach popytu na energię. Powszechnie, także wśród odbiorców energii, panuje opinia, że popyt będzie znacząco rósł, z czym nie zgadzają się niektórzy naukowcy. Nowy prezes Opolskiego Oddziału SEP Leszek Kosiorek Prezes EnergiiPro Gigawat sp. z o.o. został mianowany Prezesem Oddziału Opolskiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich Wybór na kadencję został dokonany 24 marca na Walnym Zgromadzeniu Delegatów. Stowarzyszenie Elektryków Polskich jest organizacją pozarządową opierającą swoją działalność na pracy społecznej członków. Stanowi dobrowolne zrzeszenie elektryków wszystkich specjalności. Siedzibą SEP jest Głównymi tematami konferencji były kwestie konkurencyjności w branży, ekologia i OZE W trakcie konferencji wiele uwagi poświęcono handlowi energią poprzez giełdę, mówiono o szansach, jakie daje on na częściowe przynajmniej pobudzenie konkurencji na rynku. Poruszano też kwestię budowania elastycznej oferty, a także spełniania oczekiwań klientów. Istotnym tematem były sposoby zarządzania energią i coraz powszechniej stosowane audyty energetyczne, które są niezbędne, jeśli chce się poważnie myśleć o oszczędzaniu energii, co z kolei jest jednym z elementów strategii 3x20 i podstawowym założeniem w polityce energetycznej Polski do roku Taurona reprezentowali doświadczeni doradcy biznesowi, którzy nawiązywali kontakty handlowe i objaśniali szczegółowo korzyści ze współpracy z Grupą. Jak zawsze uwagę wielu uczestników konferencji przyciągało pełne atrakcii stoisko Taurona. (JM) Warszawa, a terenowymi jednostkami organizacyjnymi SEP są oddziały, w skład których wchodzą koła. Stowarzyszenie ma długą historię. Pierwsze zrzeszenia elektryków pojawiły się jeszcze pod zaborami. Powstanie SEP otwiera data 9 czerwca Utworzono wówczas Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich. Proces integracji elektryków w jednym stowarzyszeniu zakończył się w W tej postaci SEP funkcjonuje do dzisiaj. MG FOTO: arch. FOTO: archiwum energia pro gigawat Google prawdę ci powie Ponad 135 tys. osób odwiedziło stronę w okresie od 10 lutego do 7 kwietnia. Najczęściej zaglądano na strony z przetargami oraz szukając kontaktu z firmą wynika z raportu Google Analytics FOTO: arch. Laboratorium Energetyczne ESW uzyskało akredytację Stalowowolskie laboratorium uzyskało akredytację nr AB 1166, wydaną przez Polskie Centrum Akredytacji w Warszawie raporcie z oceny audytorzy PCA potwierdzili, iż Wydział Laboratoriów Energetycznych spełnia wyma- W gania i posiada kompetencje określone w normie PN-EN ISO/IEC 17025:2007 dla prowadzenia wybranych metod badawczych. Zakres akredytacji obejmuje wykonywanie badań fizykochemicznych dotyczących węgla, biomasy, popiołu i żużla. PCA udzieliło akredytacji na cztery lata, z tym że corocznie odbywać się będą okresowe nadzory audyty. Laboratorium energetyczne elektrowni spełnia bardzo istotną rolę w procesie rozliczeń z dostawcami węgla i biomasy. Ponadto, dzięki badaniu próbek popiołu i żużla, na bieżąco dostarcza służbom technicznym informacji o parametrach spalanych nośników energetycznych oraz przebiegu procesu spalania. Uzyskanie akredytacji przez laboratorium pozwala spółce prowadzić właściwą politykę zakupową paliw energetycznych, a także w sposób efektywny wykorzystywać surowce w procesie produkcyjnym. Jak mówi kierowniczka wydziału, Małgorzata Fiołna, w ciągu roku w laboratorium wykonuje się badanie ponad siedmiu tysięcy próbek węgla i biomasy oraz ponad 1900 próbek popiołu i żużla. Wydział zatrudnia wysoko wykwalifikowaną za- XXI wieku portal internetowy jest wizytówką firmy. W Nie tylko ma ładnie wyglądać, powinien także zawierać informacje z obszaru działalności firmy, a nawigacja po nim musi być prosta i przyjazna. Aby sprostać stawianym wymaganiom, należy poznać potrzeby internautów. Z tego powodu od dwóch miesięcy witryna internetowa Enionu podpięta jest pod aplikację Google Analytics, usługę, która dostarcza administratorom strony wielu informacji o odwiedzających portal. Dzięki temu wiemy czego nasi klienci szukają, skąd się z nami łączą i ile czasu spędzają na stronie spółki. Z raportów wynika, że najwięcej wejść na stronę ma miejsce w poniedziałek. W tym dniu ok. 3,5 tys. osób odwiedza łogę, posiadającą odpowiednie kompetencje i długoletnie stronę i spędza na niej średnio pięć minut. Najmniej wejść zaledwie 600 odnotowujemy w sobotę. Największą popularnością cieszą się strony, na których prezentowane są przetargi. W ciągu dwóch miesięcy odwiedziło je ponad 41 tys. użytkowników. Drugą najbardziej popularną stroną były informacje o kontakcie z firmą, które wyświetlone były na 35 tys. monitorów. Sporo wejść miała także sekcja opisująca procedurę przyłączenia do sieci Enionu. Ponad 34 tys. odwiedzających portal mieszka w Krakowie, ale, co ciekawe, strona otwierana jest przez użytkowników z terenu całej Polski, a także m.in. z Australii, Chin i Brazylii. Informacje dostarczone przez Google są bardzo szczegółowe, można się z nich np. dowiedzieć, jakie przeglądarki internetowe są używane przez internautów oraz jaką szybkość mają ich łącza. Wiemy też, że aby trafić na nasz portal najczęściej wpisują słowo Enion w wyszukiwarki Google, Onet oraz Bing. Raporty generowane przez Google Analytics służą do analizy potrzeb użytkowników oraz wyznaczają doświadczenie zawodowe. (jw) kierunek modyfikacji strony. Grzegorz Kubicki Pomieszczenie laboratorium w Elektrowni Stalowa Wola FOTO: archiwum ESW 12 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/

8 w Grupie Foto: Becker-Warkop Nowi odbiorcy w podwrocławskiej strefie ekonomicznej Wielkanoc w Domu Dziecka Kolejki spągowe w warunkach zalegania złoża w ZG Sobieski O bezpieczeństwie i efektywności realizacji robót w przemyśle górniczym oraz o postępie technicznym dyskutowano podczas XIX Szkoły Eksploatacji Podziemnej Uczestnicy spotkania, które odbyło się w dniach lutego w Krakowie, wymieniali doświadczenia w realizacji nowoczesnych, często nowatorskich rozwiązań. Przedstawiciele Taurona zaprezentowali referat na temat transportu urządzeń wielkogabarytowych przy zastosowaniu kolejek spągowych w warunkach górotworu o niskich parametrach wytrzymałościowych PKW SA Zakładu Górniczego Sobieski. W oddziale G2 eksploatowany jest jeden z najnowocześniejszych w Polsce kompleksów ścianowych, którego zasadniczym składnikiem są sekcje obudowy zmechanizowanej Glinik 24/50POz o ciężarze dochodzącym do 30 ton. Duże gabaryty i ciężar wyposażenia wykluczają w praktyce ich transport w całości przy zastosowaniu kolejek podwieszonych. Na szybkie przetransportowanie sekcji pozwala zastosowanie kolejek spągowych. W ZG Sobieski utrudnieniem w ich stosowaniu jest występowanie w spągu pokładu 207 skał o niskich parametrach wytrzymałościowych. Przy współudziale przedstawicieli firm specjalizujących się w transporcie, wypracowany został jednak wzorcowy model przezbrojenia wysoko wydajnego kompleksu ścianowego, obejmujący pełny zakres czynności związanych z przygotowaniem do likwidacji ściany, jej likwidacją, transportem wyposażenia i zbrojeniem kolejnych ścian. Od miejsca rabunku sekcji do punktu zdawczo-odbiorczego, na długości około 360 m, transport elementów wyposażenia o ciężarach nieprzekraczających ich nośności realizowany jest przy zastosowaniu kolejek podwieszonych z napędem spalinowym. Stamtąd do miejsca zabudowy w zbrojonej przecince ścianowej transportuje się elementy sekcji obudowy zmechanizowanej przy zastosowaniu ciągnika z napędem elektrycznym. Z uwagi na zmienność nachylenia wyrobisk, transport kolejką spągową realizowany jest w układzie pchająco-ciągnącym. Jednoczesna zabudowa dwóch układów transportowych w wyrobiskach wewnątrz oddziału nie koliduje ze sobą i umożliwia optymalizację sposobu transportu. Takie rozwiązania zapewniają maksymalną efektywność ekonomiczną kompleksu ścianowego oraz są optymalnym rozwiązaniem w transporcie. BM W odległości 22 km od centrum Wrocławia, w obrębie miejscowości Biskupice Podgórne i Bielany Wrocławskie, powstała kilka lat temu podstrefa Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Podstawowym celem jej utworzenia była realizacja projektu inwestycyjnego związanego z budową europejskiego centrum produkcji telewizorów LCD koreańskiego koncernu LG Nowoczesne instalacje firmy Linde AG do separacji powietrza wybudowano w Kobierzycach Foto: Anna Wojcieszczyk Świąteczne spotkania Zarządu Enionu Energii z wychowankami Domu Dziecka nr 1 w Krakowie to już tradycja F irma od lat opiekuje się dziećmi, które wychowują się w tej placówce i nie tylko z okazji świąt przekazuje im upominki oraz wsparcie finansowe. W uroczystej kolacji przed świętami wielkanocnymi wziął udział Marek Ciszyński, wiceprezes zarządu. Cenię sobie te spotkania z dziećmi nie tylko dlatego, że zawsze wynoszę z nich pozytywną energię. Są one dla mnie ważne, bo nie pozwalają zapomnieć o tym, że kierując firmą, trzeba myśleć nie tylko o rzetelnym prowadzeniu interesów, ale też o działaniach na rzecz społeczności lokalnych, szczególnie tych jej członków, którzy potrzebują wsparcia podkreśla Marek Ciszyński. EB Egzotyczni goście w PKE Południowy Koncern Energetyczny już niejednokrotnie miał okazję gościć delegacje z bardzo odległych i egzotycznych zakątków świata Do tego grona dołączyli goście z Bangladeszu, którzy zawitali do PKE 8 kwietnia. Delegacja przebywała w naszym kraju z nieoficjalną wizytą na zaproszenie byłego wiceministra gospodarki Jerzego Markowskiego. W składzie grupy znalazły się takie osobistości, jak minister energetyki i zasobów naturalnych Bangladeszu Enamul Huq, doradca premiera ds. gospodarki dr Mashiur Rahman, doradca premiera ds. energii dr Towfiq-e-Elahi Chowdhury, prezes Petrobangla bengalskiej organizacji ds. ropy, gazu i zasobów naturalnych prof. Mahammad Hossain Monsor oraz prezes zarządu inwestycji w Dhace dr Samad. Pierwszym punktem wizyty było spotkanie z wiceprezesem zarządu PKE Piotrem Mateją, który zapoznał gości ze strukturą holdingu Tauron oraz Południowego Koncernu Energetycznego. Po tym teoretycznym wstępie Bengalczycy mieli okazję Goście z Bangladeszu z uwagą wysłuchują szczegółowych informacji na temat pracy elektrowni Jaworzno III zapoznać się z największą elektrownią koncernu Jaworzno III. Ich przewodnikiem był Kazimierz Szynol dyrektor elektrowni. Goście zadawali wiele pytań związanych ze szczegółami produkcyjnymi oraz wykazywali duże zainteresowanie rozwiązaniami technologicznymi. Po zwiedzeniu jaworznickiej siłowni Bengalczycy złożyli wizytę w kopalni Budryk oraz spotkali się z wojewodą śląskim Zygmuntem Łukaszczykiem. (DW) Foto: wojciech piechocki Zanim w podstrefie mogła ruszyć produkcja, konieczne było stworzenie infrastruktury energetycznej umożliwiającej działalność inwestorom. W szybkim tempie powstał GPZ Biskupice Podgórne. W rejonie rozbudowywane są sieci wysokiego i średniego napięcia. Wraz z koncernem LG na terenie strefy w latach ulokowało się sześciu koreańskich przedsiębiorców. Na przełomie lat 2006/2007 dołączył do nich kolejny producent telewizorów japońska Toshiba. Zaczęły się tu pojawiać firmy o zróżnicowanym profilu, także z Europy. Dzięki dobrej lokalizacji w pobliżu obwodnicy autostradowej Wrocławia, pełnemu uzbrojeniu oraz dobrej infrastrukturze elektroenergetycznej, do strefy napływają kolejni odbiorcy. W marcu nowoczesną stację separacji powietrza uruchomił w Kobierzycach potężny koncern z branży gazów technicznych i medycznych Linde AG. Nowy zakład produkować będzie ciekły tlen, azot i argon na potrzeby klientów w Polsce i krajach ościennych. To jeden z największych odbiorców EnergiiPro w całej strefie. Podłączenie odbiorcy przeprowadzano w końcu lutego br., energia dostarczana jest siecią 110 kv. Transformacja odbywa się już na terenie zakładu. Teraz na terenie strefy szykują się kolejne inwestycje. Ulokowała się tu już znacząca firma logistyczna Amesbury- -Wrocław South. Powstaje duża centrala telefoniczna MSC, nie licząc pomniejszych inwestycji telekomunikacyjnych. W planach jest też budowa kolejnego zakładu przemysłowego. Bez inwestycji elektroenergetycznych nie ma mowy o rozwoju regionu. W podstrefie biskupickiej wyprzedzają one zamierzenia inwestorów i mają istotny wpływ na podejmowanie przez nich decyzji lokalizacyjnych. aw Świąteczne spotkania zarządu Enionu Energii z wychowankami Domu Dziecka nr 1 w Krakowie to już tradycja Firmy powinny pamiętać o wspieraniu społeczności lokalnych podkreśla Marek Ciszyński, wiceprezes zarządu Enion Energia FOTO: archiwum ENION ENERGIA 14 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/

9 wywiad handel giełda Amsterdam Power Exchange (APX) powstała w 1999 r., stopniowo rozszerzając swoją działalność. Dziś, choć APX nie należy do największych, działa w Holandii, Wielkiej Brytanii i Belgii na rynku energii elektrycznej i gazu Giełdy energii elektrycznej APX Group Tomasz FORNALCZYK APX rozpoczęła swoją działalność jako jedna z pierwszych giełd energii elektrycznej w Europie. W Holandii działa od 1999 r. pod nazwą APX Power NL, natomiast w Wielkiej Brytanii APX Power UK (UKPX) od 2000 r. Mimo że obie platformy prowadzące handel energią funkcjonują w ramach jednej struktury, oferowane przez nie produkty nie są identyczne. Energia na APX Group Rynek dnia następnego to podstawowa działalność APX Power NL. Handel na platformie odbywa się na dzień przed dniem, w którym następuje fizyczna dostawa energii. Ceny kalkulowane są na podstawie zgłoszeń kupujących i sprzedających dla każdej godziny doby. Możliwy jest również handel tzw. kontraktami blokowymi, czyli obejmującymi kilka kolejnych godzin, najczęściej z tą samą ilością energii i tą samą ceną. Inna usługa, dostępna na APX, wiąże się z handlem w dniu dostawy, tzw. interday. Funkcjonowanie tego rynku daje uczestnikom giełdy możliwość dopasowania wcześniej zawartych kontraktów do swojego bieżącego profilu w dniu dosta-wy. Handel odbywa się dla interwałów 15 min, jedno- i dwugodzinowych na dwie godziny przed planowaną dostawą. Rynek strips pozwala na handel zestandaryzowanymi kontraktami blokowymi. Dostępne bloki (produkty) to base load, czyli pasmo od północy do północy, peak load pasmo od godz. 8 Najciekawsze są działania giełdy APX związane z centrum handlu gazem, tzw. hubem (ośrodkiem) Zeebrugge Właściciele i struktura Udziały w giełdzie APX podzieliły między siebie trzy firmy: właściciel holendo 20 oraz off peak load pasmo między godzinami 20 a 8 następnej doby. Brytyjska część giełdy APX również bazuje na produktach związanych z fizyczną dostawą energii elektrycznej. Dość ciekawym segmentem jest obrót energią na tzw. aukcjach. Handel odbywa się dzień przed planowaną dostawą energii elektrycznej, a oferty są składane dla każdej godziny oddzielnie. Uczestnicy aukcji składają ślepe oferty, tj. nie znają ofert innych kupujących i sprzedających. Dodatkowo każdy z uczestników możne złożyć kilka ofert z różnymi cenami dla tej samej godziny. Wszystkie zlecenia składane są anonimowo, drogą elektroniczną, a każdy z uczestników może występować zarówno jako kupujący, jak i sprzedający. Po zamknięciu rynku aukcji, na podstawie złożonych ofert, ustalane są ceny dla każdej godziny doby. Wyniki sesji na rynku aukcji są w Wielkiej Brytanii podstawą do tworzenia indeksów cenowych, uważanych za jedne z bardziej wiarygodnych. Wyznacza się trzy indeksy dla różnych przedziałów doby (base load, pick load i pick-off load) na podstawie średnich arytmetycznych cen w tych przedziałach, nie uwzględniając wolumenów energii będących przedmiotem obrotu. Rynek spot oparty jest o półgodzinne interwały czasowe. Możliwy jest również handel standardowymi blokami dwu- i czterogodzinnymi złożonymi z następujących po sobie interwałów półgodzinnych. Dla najkrótszych kontraktów zlecenia składać można nawet pół godziny przez dostawą. Prompt market (rynek terminowy) to również rynek związany z dostawą fizyczną energii elektrycznej. Oferuje szereg standardowych produktów o różnych okresach trwania: od kontraktów ośmiogodzinnych do tygodniowych. Zlecenia składa się w zależności od długości kontraktu, już cztery tygodnie przed rozpoczęciem terminu dostawy dla kontraktów dłuższych niż 48 godzin i do siedmiu dni przed rozpoczęciem dostawy dla kontraktów krótszych. Inne usługi Angielska część giełdy APX oferuje swoim klientom dodatkowo pewne usługi, które w znacznym stopniu eliminują pomyłki w zgłoszeniach poszczególnych uczestników. Third party notification services (usługa powiadamiania) polega mówiąc najogólniej na gromadzeniu danych o wszystkich zgłoszonych transakcjach. Następnie na pół godziny przed zamknięciem okresu zgłoszeń informacja o parametrach zlecenia (ilość energii, cena) zostaje przesłana do podmiotów będących stroną transakcji, w celu jego potwierdzenia. APX gwarantuje pewność transakcji, dla których zlecenia zweryfikowane były przez obie strony transakcji. Usługa dostępna jest przez 24 godziny we wszystkie dni tygodnia. View only service (usługa podglądu) przeznaczona jest dla podmiotów nieuczestniczących w handlu na giełdzie APX. W ramach usługi dostępne są notowania rynku spot i prompt w czasie rzeczywistym wraz z informacjami dotyczącymi najlepszych ofert, tzw. głębokości rynku oraz historii notowań. Głębokość rynku wskazuje na wielkość transakcji, jakich można na nim dokonać bez wywoływania dużych zmian cen. Na giełdzie APX kwitnie również handel gazem. Funkcjonuje na niej kilka rynków, łącznie z handlem dotyczącym możliwości przesyłowych oraz magazynowania gazu. Najciekawsze są jednak działania giełdy APX związane z centrum handlu gazem, tzw. hubem (ośrodkiem) Zeebrugge. Obszar Zeebrugge jest najważniejszym miejscem dostawy gazu w krajach Unii Europejskiej. W miejscu tym łączą się bardzo ważne gazociągi z pól eksploatowanych na Morzu Północnym oraz z Niemiec i Rosji. Dostępny jest także jeden z większych na świecie terminali przeładunkowych gazu płynnego. Przez Zeebrugge przepływa w przybliżeniu ok. 10 proc. dostaw gazu do krajów UE. Giełda APX umożliwia zawieranie kontraktów dotyczących gazu transportowanego przez hub Zeebrugge. BritNed Interconnector BritNed to spółka powołana do życia przez brytyjskie National Grid i holenderskie TenneT. Celem jej działalności jest powstanie pierwszego energetycznego połączenia pomiędzy Holandią a Wielką Brytanią. Pomysł jest już realizowany a z początkiem 2011 r. rozpocznie się jego komercyjna eksploatacja. Połącze- Mapa obszaru Zeebrugge wielka brytania LnG Źródło: norwegia nie realizowane jest podmorskim kablem pomiędzy miejscowością Maasvlakte w pobliżu Rotterdamu a Grain leżącego nad Tamizą tuż koło Londynu. Przepustowość połączenia to 1000 MW. Inwestycja znacząco poprawi bezpieczeństwo energetyczne w tej części Europy oraz ułatwi handel energią pomiędzy kontynentalną częścią Europy a Wielką Brytanią. Giełda APX będzie odgrywać kluczową rolę w funkcjonowaniu połączenia. BritNed oraz APX w grudniu 2009 podpisały umowę o współpracy mającej na celu wprowadzenie rozwiązań zmierzających do połączeń rynków energii. Między innymi chodzi o ułatwienie handlu energią pomiędzy różnymi obszarami oraz próbę zbudowania algorytmów umożliwiających kalkulację jednorodnych cen. BritNed to nie jedyny projekt mający na celu integrację europejskich rynków energii, w którym bierze udział giełda APX. Wspomnieć należy również o Central Western European Market Coupling (CWE MC). Jest to inicjatywa zmierzająca do zintegrowania rynków energii Holandii, Luxemburga i Niemiec. BritNed w liczbach długość kabla 260 km przepustowość kabla 1000 MW dostępność dla uczestników rynku 100 proc. udostępnienie połączenia 2011 r. koszt projektu 600 millionów euro niemcy derskiego operatora sieci wysokiego napięcia TenneT Holding BV, przedsiębiorstwo będące operatorem sieci gazowych NV Nederlandse Gasunie oraz Fluxys NV, niezależny operator sieci gazowej w Belgii i w obszarze Zeebrugge. Udziałowcy giełdy APX NV Nederlandse Gasunie 20% Fluxyx NV 4,0% TenneT 70% Źródło: opracowanie własne na podstawie Nadzór nad giełdą APX Powstanie i działalność giełdy APX możliwe były dzięki przepisom dotyczących rynku energii elektrycznej (Electricity Act) wprowadzonym w Holandii w 1998 r. oraz dotyczących rynku gazu w 2000 r. (Gas Act). Rozwiązania dotyczące nadzoru nad funkcjonowaniem giełdy APX podobne są do tych przyjętych w innych krajach. Jest on realizowany od strony instytucji finansowych oraz urzędów, które swoimi rolami odpowiadają polskiemu Urzędowi Regulacji Energetyki. W Holandii ten ostatni, zwany Energiekamer, stoi na straży równoprawnego dostępu odbiorców do sieci elektroenergetycznej i gazowej. W jego gestii leży również nadzór nad taryfami operatorów sieci energetycznych i gazowych. Podstawowym kryterium poprawności taryf są niedyskryminujące warunki dla żadnej z grup klientów. Autoriteit Financiele Markten (Urząd ds. Rynków Finansowych) oraz Nederlandsche Bank (Holenderski Bank Centralny) nadzorują prace giełdy APX pod względem poprawności przeprowadzanych operacji finansowych. Bliźniacze instytucje funkcjonują po brytyjskiej stronie działalności APX: nadzór od strony rynku energii elektrycznej sprawuje Ofgem (Office of Gas and Electricity Markets), a od strony działalności finansowej Financial Services Authority (Urząd Nadzoru Rynków Finansowych). 16 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/

10 energia w UE Wymieniając istniejące stare bloki węglowe na nowe wysokosprawne zredukujemy emisje z polskich elektrowni aż o 20 proc. Protokół z Kioto Polska przed Skandynawią w redukcji emisji Zanim jednak zaczniemy skupiać się na przyszłych działaniach, warto zerknąć wstecz i zobaczyć, ile do tej pory udało nam się osiągnąć w tej dziedzinie. Jest to tym bardziej godne uwagi, że temat ograniczenia emisji gazów cieplarnianych stale powraca w politycznych dyskusjach. Był on szczególnie żywy tuż przed grudniową konferencją w Kopenhadze. Pomimo braku akceptacji dla nowych celów w tym obszarze, wielu unijnych polityków powraca jednak do Gg CO 2 equivalent Gg CO 2 equivalent Stanisław Tokarski Jerzy Janikowski tej problematyki i próbuje prezentować nowe, długoterminowe wizje, mające doprowadzić do uzyskania znaczących redukcji emisji CO 2. Protokół z Kioto W 1997 r. w japońskim Kioto został przyjęty protokół, w którym poszczególne strony ustaliły wysokość swoich zobowiązań redukcji gazów cieplarnianych w odniesieniu do roku bazowego. Ogólnym celem było zredukowanie emisji tych gazów przynajmniej o 5 proc. poniżej poziomu z roku 1990 w okresie od roku 2008 do roku Na kraje rozwijające się protokół nie nakłada rysunek 1. Emisje gazów cieplarnianych w Polsce z uwzględnieniem odpowiedniego gospodarowania ziemią i lasami (dolny wykres) obniżającego wartość emisji i bez (górny wykres) 600, , , , , , , , , , , ,000 0 Base year 1988 Base year CO 2 Non-CO 2 Total GHG Źródło: UNFCCC jednak w tym zakresie żadnych wiążących zobowiązań. Natomiast państwa uprzemysłowione zadeklarowały wówczas następujące cele: USA 7 proc. redukcji, stara Unia Europejska 8 proc. redukcji (rozdzielone w różny sposób pomiędzy poszczególne kraje członkowskie, np. Niemcy 21 proc. redukcji, a Portugalia 27-proc. wzrost emisji), Polska i Węgry 6 proc. redukcji, Rosja i Ukraina stabilizacja emisji na tym samym poziomie. Trzeba jeszcze przypomnieć, że protokół wszedł w życie 16 lutego 2005 r., a Stany Zjednoczone nigdy go nie ratyfikowały. Realizacja zobowiązań przez Polskę Dla kilku krajów z regionu Europy Środkowej rokiem bazowym protokołu z Kioto jest inny rok niż W przypadku Słowenii jest to 1986, w przypadku Węgier średnia wartość z lat , dla Polski i Bułgarii przyjęty został rok 1988, a dla Rumunii Nasz postęp w ograniczaniu emisji mierząc go od roku bazowego jest imponujący i wyniósł w 2007 r. ponad 29 proc. Osiągnięte to zostało w dużej mierze dzięki transformacji gospodarczej i świadomie podejmowanym w czasie jej trwania wysiłkom zmierzającym do poprawy stanu środowiska naturalnego. Rysunek 1. przedstawia zmiany wielkości emisji w naszym kraju w tym właśnie okresie. Wyraźnie widzimy stałą tendencję ograniczania emisji, najpierw stosunkowo silną, później z lekką stabilizacją i po- cząwszy od 1997 r. z kolejnym, łagodniejszym tym razem spadkiem. Warto przypomnieć, że te świadomie podjęte przez Polskę działania wiązały się z niezwykle wysokimi kosztami społecznymi, a wydatki na ograniczanie emisji wyrażone w procentach PKB i przeliczone na głowę mieszkańca stawiają Polskę w czołówce krajów Unii Europejskiej. Redukcje emisji w innych krajach Niezwykle ciekawie przedstawiają się osiągnięcia innych krajów w zakresie obniżania emisji gazów cieplarnianych. Rysunek nr 2 pokazuje jednak, że w przypadku wielu państw emisje nie spadły, lecz wzrosły. Jest wśród nich kilka krajów starej Unii. Warto jeszcze dodać, że kilka krajów nieprzedstawionych na wspomnianym rysunku znacznie zwiększyło swoje emisje. Wzrost aż o ponad 180 proc. miał miejsce w Chinach. Obecnie ten kraj emituje rocznie około 6,5 mld CO 2, wyprzedzając USA, które do tej pory były największym emitentem. Śladem Chin podążają także Indie, które przy wzroście emisji o około 140 proc. znalazły się już na czwartym miejscu w świecie. Należałoby się przy okazji zastanowić, na ile wzrost emisji w Chinach i Indiach wiąże się z przenoszeniem przez międzynarodowe koncerny produkcji do tych właśnie krajów. Czy nie trzeba zmienić logiki w formułowaniu nowych celów redukcyjnych i dla rzeczywistego obniżenia ilości CO 2 w atmosferze w pierwszej kolejności wciągnąć do aktywnego współdziałania wszystkich największych emitentów? Sytuacja w Unii Europejskiej Kraje unijne, stawiane często za wzór rozwoju w ostatnim dwudziestoleciu, takie jak Irlandia, Hiszpania, Portugalia czy Finlandia, zdecydowanie zwiększyły własne emisje CO 2. Wydaje się więc, że zjawisko to wiązało się właśnie z nadrabianiem dystansu do państw lepiej rozwiniętych. Sam protokół z Kioto, rysunek 2. Zmiany emisji gazów cieplarnianych w różnych krajach bez uwzględnienia odpowiedniego gospodarowania ziemią i lasami pomiędzy rokiem 1990 a rokiem 2007 wyrażone w proc. Turcja Hiszpania Portugalia Islandia Australia Kanada Irlandia Grecja Nowa Zelandia USA Austria Norwegia Finlandia Japonia Włochy Liechtenstein Chorwacja Słowenia Luksemburg Holandia Szwajcaria Dania UE Francja Belgia Szwecja Monako Wielka Brytania Niemcy Czechy Polska Rosja Węgry Słowacja Białoruś Bułgaria Rumunia Estonia Litwa Ukraina Łotwa 21,3 21, ,9 34,8 35, ,3 44,8 47,5 49,6 52,9 54,7 1,6 2,1 2,7 3,3 4,3 5,3 8,3 9,1 9,3 17,3 38,1 31, , ,9 22,1 16,8 11,3 10,8 10,6 8,2 7,1 6,1 3,2 1, ,5 119,1 Źródło: UNFCCC Ogólnym celem protokołu z Kioto było zredukowanie do roku 2012 emisji gazów cieplarnianych przynajmniej o 5 proc. poniżej poziomu z roku Na kraje rozwijające się protokół nie nakłada jednak w tym zakresie żadnych wiążących zobowiązań wyznaczając państwom starej Unii wspólny cel, stwarzał taką możliwość, by w krajach bogatszych redukcje były większe, a w tych nadrabiających dystans można było emisje zwiększać. Takie podejście wydaje się zrozumiałe. Patrząc dalej na dane historyczne przedstawione na stronach UNFCCC (United Nations Framework Convention on Climate Change) widzimy, że pomimo znacznych redukcji emisji osiągniętych przede wszystkim w Niemczech i Wielkiej Brytanii, państwa starej Unii mają problem z obniżeniem emisji do wyznaczonego dla nich poziomu. Inaczej sytuacja wygląda wśród nowych krajów członkowskich, gdzie poza kilkoma wyjątkami (Słowenia, Cypr i Malta) uzyskano zmniejszenie emisji znacznie poniżej wyznaczonych wartości. Suma osiągniętych redukcji dla wszystkich 27 członków Unii wskazuje więc na to, że istnieje realna szansa na realizację przez całą Unię wyznaczonych dla niej celów. Warto jednak wyraźnie podkreślić, że odbędzie się to dzięki znaczącemu wkładowi nowych członków Unii, bez którego stara piętnastka miałaby tutaj problem. W tym miejscu warto postawić pytanie: czy w formułowaniu kolejnych celów polityki klimatycznej, wynikających z pakietu klimatycznego, czy też nadającym jej kierunek w znacznie dłuższym horyzoncie czasowym, nie powinno się stworzyć mechanizmów umożliwiających nowym członkom Unii zmniejszanie dystansu do jej starszej części? W przypadku protokołu z Kioto było to możliwe. Warto mieć to na uwadze, szczególnie w kontekście uzyskanych do tej pory rezultatów w obniżaniu emisji gazów cieplarnianych przez poszczególne kraje. 18 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/

11 raport Przesył, dystrybucja i wytwarzanie energii elektrycznej są w Chile w całości w prywatnych rękach. Państwo ogranicza się do nadzoru, planowania i tworzenia taryf dla części odbiorców. Głównym problemem jest brak surowców energetycznych Rynek energii chile Wojciech Kwinta publicysta Businessman.pl Chile zajmuje terytorium dwuipółkrotnie większe od Polski, które zamieszkuje prawie 17 mln osób. Całkowita moc zainstalowana w elektroenergetyce wynosiła na koniec 2008 r. prawie 14,3 GW. O specyfice chilijskiego systemu decyduje geografia: kraj rozciąga się południkowo wzdłuż wybrzeży Pacyfiku na 4300 km, wzdłuż równoleżników w najszerszym miejscu ma prawie 470 km, a w najwęższym 90 km. Na terenie Chile występuje kilka stref klimatycznych od suchej pustyni Atakama na północy, po wietrzny i wilgotny klimat na Przylądku Horn. Część północna ok. 700 km długości południkowej zdominowana jest przez przemysł wydobywczy, mieszka tu 6,1 proc. ludności kraju. Kolejne ponad 2 tys. km na południe rozciąga się główna część kraju miejsce pobytu 92,3 proc. populacji. Pozostałe 1,6 proc. przebywa w niegościnnych terenach regionów Aysén i Magallanes. tem SING miał znaczne nadwyżki mocy, ponieważ firmy GasAtacama i NorAndino zbudowały dwa konkurencyjne gazociągi i dwie elektrownie, chociaż aby sprostać zapotrzebowaniu systemu, wystarczała jedna. W dwóch obszarach południowych żyje ok. ćwierć miliona ludzi rozrzuconych na dużym obszarze. Z tego względu dostawy elektryczności zapewniają niewielkie, rozproszone instalacje i generatory zasilane olejem napędowym lub gazem ziemnym. W SEA działa 16 instalacji, w tym trzy elektrownie wodne i jedna wiatrowa. Najmniejsza jednostka (na ropę) ma 160 kw, największa (wodna) 11 MW. Elektrownie należą do trzech firm. SEM dysponuje 28 niewielkimi jednostkami (tylko ropa i gaz). Wszystkie należą do spółki Edelmag. Na obszarze SING właścicielami elektrowni jest kilka firm, największe to: Electroandina, Gasatacama, Edelnor i AES Gener. W SIC działa liczna grupa firm najważniejsze z nich to Endesa, Colbun i Gener, które skupiają ponad 60 Wytwarzanie brutto (GWh) proc. zainstalowanych mocy. Łączna długość sieci w SING wyniosła pod koniec 2008 r. prawie 6,3 tys. km, a w SIC ponad 11 tys. km. Właścicielami sieci są zarówno wytwórcy, jak i firmy zajmujące się wyłącznie przesyłem. Głównym graczem w tym segmencie jest Transelec, operujący w SIC i Transelec Norte w SING. W Chile działają sieci przesyłowe o napięciach od 33 kv do 500 kv. Operatorem całego rynku elektroenergetycznego, zajmującym się zarówno przesyłem, jak i wytwarzaniem, jest państwowa firma CDEC (Centro de Despacho Económico de Carga). Liberalizacja rynku Całość wytwarzania, przesyłu i dystrybucji należy do firm prywatnych. Taki model rynku opracowano na początku lat 80. ubiegłego wieku w 1982 r. weszło w życie prawo o usługach elektroenergetycznych, w myśl którego dokonano prywatyzacji energetyki i wydzielono trzy segmenty: wytwarzania, przesy- Moce zainstalowane w systemach przesyłowych na koniec 2008 r. (MW) SING SIC Sistema AYSEN 1999 Sistema Magellan Niezależni wytwórcy (produkcja na własne potrzeby) 3601,9 9385,7 50,4 98,7 1178, Źródło: CNE Energetyka prywatna Geograficzna specyfika wpłynęła na kształt branży elektroenergetycznej. W Chile działają cztery niezależne systemy: północny SING (Sistema Interconectado Central del Norte Grande), środkowy i zarazem największy SIC (Sistema Interconectado Central) oraz dwa niewielkie pod względem zainstalowanej mocy obszary południowe: Sistema Eléctrico de Aysén (SEA) i Sistema Eléctrico de Magallanes (SEM). Moc brutto zainstalowana w SING wynosi ponad 3600 MW, w SIC prawie 9400 MW, w SEA jedynie 50 MW, a w SEM ok. 100 MW. W przeliczeniu na mieszkańca region północny dysponuje znacznie większą mocą niż system SIC. Wynika to z dwóch powodów: silnej przewagi potrzeb przemysłu i górnictwa oraz walki konkurencyjnej. W 1999 r. sysłu oraz dystrybucji. W dwóch ostatnich ceny są regulowane (infrastruktura sieciowa jest naturalnym monopolem), przy założeniu rentowności na poziomie 10 proc. Problem dostaw energii pozostawiono prywatnym spółkom, państwo ogranicza się do nadzoru, regulacji i planowania inwestycji w wytwarzanie i przesył. Liberalizując rynek, rząd chilijski do pewnego stopnia wzorował się na koncepcjach brytyjskich, ale ten proces rozpoczął się wcześniej (Wielka Brytania uwalniała rynek energii elektrycznej pod koniec lat 80.). Choć sektor energetyczny sprywatyzowano, handel elektrycznością nie został zliberalizowany tak jak w Unii Europejskiej, gdzie prawo wyboru sprzedawcy mają wszyscy konsumenci. W Chile całkowicie uwolniony rynek przeznaczono dla odbiorców przyłączonych do mocy ponad 2 tys. kw. Konsumenci korzystający z mocy od 500 kw do 2 tys. kw mogą raz na co najmniej cztery lata zdecydować, czy chcą płacić zgodnie z regulowanymi taryfami, czy uczestniczyć w wolnym handlu. Mniejsi odbiorcy podlegają regulacji i płacą zgodnie z narzuconymi taryfami. Ministerstwo Energetyki zajmuje się opracowywaniem polityki energetycznej kraju. CNE (Comisión Nacional de Energía), powołana do życia w 1978 r., jest odpowiednikiem polskiego URE nadzoruje rynek i reguluje ceny elektryczności. Superintendencia de Electricidad Moc zainstalowana (MW) Udział źródeł wytwarzania w produkcji w 2008 r. (proc.) Wodne Gaz ziemny Węgiel Olej napędowy Pozostałe ,6 5, Combustibles (SEC) pilnuje standardów technicznych, jakości usług i aspektów prawnych. Jednym z najważniejszych efektów prywatyzacji i uwolnienia rynku energii elektrycznej jest intensywna elektryfikacja kraju. W latach 80. energia elektryczna była dostępna na ok. 60 proc. powierzchni, dziś pokrywa ponad 95 proc. Roczne zużycie elektryczności wynosi prawie 3300 kwh na mieszkańca. Sposoby na problemy Południowoamerykańskie państwo jest uzależnione od importu praktycznie wszystkich surowców energetycznych. 90 proc. ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla pochodzi z importu. Rozwój gospodarki oznacza rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną według oszacowań podwoi się ono w ciągu lat. Prawie 5 tys. MW mocy zainstalowanej jest zlokalizowanych w elektrowniach wodnych wszystkie duże, powyżej 20 MW, wchodzą w skład SIC. 36 proc. mocy dają elektrownie gazowe, ok. 16 proc. węglowe, a 7,5 proc. zasilane olejem napędowym. Inna jest struktura produkcji: największy wkład ma hydroenergetyka (42 proc.), następnie węgiel (prawie 27 proc.) i olej napędowy (24 proc.). Siłownie gazowe wnoszą niecałe 6 proc. energii elektrycznej. W przyszłości rola gazu ziemnego może się zwiększać: kiedy w 2005 r. Chile przeżyło poważne problemy niedoboru gazu ,9 24 Źródło: CNE ziemnego importowanego z Argentyny, podjęto decyzję o budowie terminalu LNG w Quinteros, który został uruchomiony w 2009 r. W tym roku skończy się pierwsza faza budowy drugiego terminalu w Mejillones. W r. będzie miał on pełną zdolność operacyjną. Najwyraźniej tego rodzaju inwestycje można zrealizować w Chile znacznie szybciej niż w Polsce, choć poziom rozwoju gospodarczego i zamożności jest w obu krajach zbliżony. Część energii elektrycznej (ok. 1,5 TWh) pochodzi z importu z elektrowni Salta w Argentynie, należącej do AES Gener. Energetyka odnawialna ma w rynku niewielki udział. Elektrownie wiatrowe, z wyjątkiem jednej, oraz wszystkie siłownie na biomasę znajdują się w systemie SIC. W 2008 r. wyprodukowały 2,7 proc. energii elektrycznej, dziś ich udział ocenia się na 4 proc. Od kilku lat trwają też dyskusje o energetyce jądrowej. Oficjalnie w polityce energetycznej nie ma dla takich jednostek miejsca, przy czym najważniejszym argumentem przeciw jest zagrożenie trzęsieniami ziemi. Jedno z najsilniejszych miało miejsce 27 lutego zginęło wówczas ponad 700 osób, ucierpiała też elektroenergetyka. W wyniku zniszczeń dostępna moc spadła o kilkanaście procent (samo AES Gener straciło 17 proc. ok. 550 MW), jednak przywracanie zasilania przeprowadzono sprawnie. Santiago, stolica kraju, odzyskała zasilanie w 90 proc. w ciągu 48 godzin. Największe problemy wystąpiły z sieciami dystrybucyjnymi. Najtrudniejsze było przywrócenie dostaw w Concepción, mieście najmocniej dotkniętym przez wstrząsy. Dwa tygodnie po trzęsieniu ziemi Chile przeżyło blackout wywołany przez uszkodzoną stację transformatorową. Elektrownie przetrwały stosunkowo dobrze ze względu na rozproszony system zasilania nie licząc elektrowni wodnych, w Chile nie ma bloków energetycznych o mocy przekraczającej 400 MW. To także efekt prywatyzacji całego sektora energetycznego. Konsumpcja energii elektrycznej według sektorów w 2008 r. (GWh) Transport 426 Przemysł i górnictwo Gospodarstwa domowe Handel i usługi publiczne Sektor energetyczny Całkowita konsumpcja polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/

12 wywiad dokumenty Ministerstwo Gospodarki opublikowało założenia do ustawy o korytarzach przesyłowych, która ma ułatwić inwestycje w sieci elektroenergetyczne oraz rurociągi do przesyłu gazu, ropy i wody Ułatwienia w realizacji inwestycji energetycznych Ministerstwo Gospodarki przypomina, że choć z technicznego punktu widzenia budowa infrastruktury przesyłowej jest dosyć prostym zadaniem, to proces inwestycyjny jest zazwyczaj niezwykle długotrwały i podzielony na kilkadziesiąt (lub więcej) postępowań administracyjnych i uzgodnień. Resort gospodarki zwraca uwagę, że przy inwestycjach liniowych ujawniają się słabe strony administracji i regulacji prawnych. Poważnym problemem sieci przesyłowych jest pozyskanie tzw. prawa drogi przez rozdrobnione grunty prywatne, lasy, drogi publiczne i inne tereny. MG przyznaje, że procedura zezwoleń jest niewydolna i nie spełnia swojej roli z punktu widzenia sprawnego realizowania inwestycji o kluczowym znaczeniu dla państwa. W założeniach do ustawy o korytarzach przesyłowych podkreślono, że rozbudowa urządzeń przesyłowych jest warunkiem koniecznym zrównoważonego rozwoju kraju. Ustawa ma wprowadzić rozwiązania umożliwiające realizację celów publicznych w postaci dostarczania energii, wody, ciepła, informacji, gazów, ropy lub rzeczy oraz odbierania ścieków lub odpadów. Cel publiczny Ustawa obejmie swym zasięgiem korytarze ustanawiane z uwagi na cel publiczny na już istniejących urządzeniach przesyłowych, jak również ustanawianych dla urządzeń przesyłowych mających powstać w przyszłości. Potrzeby rozbudowy elektroenergetycznych sieci przesyłowych wynikają również z budowy nowych źródeł wytwórczych, zwłaszcza odnawialnych i tak zwanych źródeł interwencyjnych Zdaniem resortu gospodarki niezbędne jest wprowadzenie szczególnej regulacji poświęconej urządzeniom przesyłowym opierającym się na podobnych, już sprawdzonych w praktyce, rozwiązaniach zawartych w ustawie o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych. W założeniach podkreślono, że podobnie jak w przypadku inwestycji drogowych system prawny inwestycji w urządzenia przesyłowe zostanie uproszczony i udrożniony. Jednocześnie wprowadzone zostaną instrumenty umożliwiające rozwiązania sytuacji spornych powstałych w przeszłości wskutek lokalizowania urządzeń przesyłowych bez poszanowania prawa własności. Jeżeli za niezwłocznym usunięciem sytuacji patowej przemawia cel publiczny, ustawa umożliwi jego usunięcie. Projektowane rozwiązania mają na celu zniesienie barier hamujących inwestycje w urządzenia przesyłowe. Jedną z takich barier jest oczekiwanie z budową urządzenia przesyłowego do czasu ustalenia odszkodowania z tytułu wywłaszczania nieruchomości. W projekcie ustawy przewiduje się, że budowa urządzeń przesyłowych następować będzie niezależnie od tego, czy wysokość odszkodowania została ostatecznie ustalona. W odniesieniu do już wybudowanych urządzeń przesyłowych o nieuregulowanym statusie prawnym ustawa ma stworzyć rozwiązania, które w sytuacjach zagrożenia celu publicznego muszą być objęte szczególną ochroną zapewniającą ich funkcjonowanie. Ministerstwo Gospodarki prowadzi także prace nad innymi ustawami, które mają ułatwić realizację inwestycji energetycznych, często we współpracy z Ministerstwem Infrastruktury. Opublikowany w 2009 r. Raport o wpływie uregulowań prawnych na warunki eksploatacji i rozwoju infrastruktury technicznej linii sektora paliwowo-energetycznego decydującej o bezpieczeństwie energetycznym kraju, przygotowany przez kilka branżowych organizacji z sektora naftowego, ciepłowniczego, gazowego oraz elektroenergetycznego, m.in. Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej oraz Polskie Sieci Elektroenergetyczne Operator, zwraca uwagę, że prowadzona przez Urząd Regulacji Energetyki (URE) w ostatnich latach polityka taryfowa nie gwarantowała środków finansowych nawet na poziomie wystarczającym na zahamowanie procesów dekapitalizacji istniejącej infrastruktury sieciowej. Z uwagi na wymogi ustawy Prawo energetyczne, narzucającej operatorom finansowanie zadań przyłączeniowych na poziomie 3/4 ich wartości, następowało ciągłe uszczuplanie nakładów na odtworzenie stanu istniejących sieci. Starzejąca się infrastruktura Proponowane zmiany prawne mają pomóc m.in. w rozbudowie i modernizacji przesyłowych i dystrybucyjnych sieci elektroenergetycznych, których obecny stan pozostawia wiele do życzenia. W Raporcie o wpływie uregulowań prawnych na warunki eksploatacji... podkreśla się, że większość elektroenergetycznych linii przesyłowych wybudowano w Polsce w latach 70. i 80. XX wieku. Wiek stopniowo obniża stan techniczny linii, obiektów i urządzeń. Stosowane materiały i technologie także mają ograniczony czas funkcjonowania. Część obiektów może być jeszcze eksploatowanych przez kilkanaście lat, jednak w przypadku linii 220 kv (razem 7800 km) czas ten jest wyjątkowo krótki. Wymagają one pilnej modernizacji i przebudowy na napięcie 400 kv. Z informacji Ministerstwa Gospodarki wynika, że starszych niż 30 lat jest 80 proc. linii o napięciu 220 kv, 23 proc. linii o napięciu 400 kv i 38 proc. transformatorów. W przedziale wiekowym lat znajduje się 19 proc. linii 220 kv, 56 proc. linii 400 kv i 34 proc. transformatorów. Mniej niż 20 lat ma natomiast 1 proc. linii o napięciu 200 kv, 21 proc. linii o napięciu 400 kv i 28 proc. transformatorów. Potrzeby rozbudowy sieci przesyłowych wynikają również z budowy nowych źródeł wytwórczych, zwłaszcza odnawialnych i tzw. źródeł interwencyjnych. Z raportu wynika, że w odniesieniu do istniejącej w Polsce sieci dystrybucji energii elektrycznej, największy stopień zużycia cechuje linie 110 kv. Około 50 proc. tych linii wybudowano ponad 30 lat temu i od tamtego czasu, ze względu na bariery prawne oraz brak odpowiednich środków, w większości przypadków nie były one wymieniane lub modernizowane, a przechodziły jedynie wymagane przeglądy i remonty. Podobna sytuacja dotyczy stacji transformatorowych WN/SN (ponad 40 proc. ma ponad 30 lat) wyposażonych w aparaturę napowietrzną, narażoną na bezpośrednie działanie czynników powodujących częstsze awarie oraz szybsze zużycie. Pomimo takiego stanu infrastruktury, FOTO: istockphoto w ocenie Ministerstwa Gospodarki, dla pokrycia obecnego zapotrzebowania na energię elektryczną Krajowy System Elektroenergetyczny (KSE) dysponuje wystarczającą liczbą linii przesyłowych. Według MG nie można jednak wykluczyć pewnych hipotetycznych sytuacji, mogących powodować trudności z pokryciem zapotrzebowania odbiorców na energię elektryczną (w skrajnych warunkach mogących skutkować blackoutem), związanych z jednoczesnym wystąpieniem takich zjawisk jak anomalia pogodowe (długotrwała susza, wysokie temperatury, szadź katastrofalna, wichury, wcześniejsze opady śniegu), gwałtowny wzrost zapotrzebowania na moc (w tym moc bierną), spowodowany masowym użyciem urządzeń klimatyzacyjnych, a także niskiego poziomu i wyższej temperatury wód, co może spowodować problemy z chłodzeniem elektrowni, skutkujące ograniczeniami wytwarzania i regulacji mocy tych elektrowni. Sprawa polityczna Kwestii modernizacji i rozbudowy sieci przesyłowych i dystrybucyjnych poświęcono wiele miejsca w Polityce energetycznej Polski do roku Wśród celów wskazanych w dokumencie wymieniono rozbudowę krajowego systemu przesyłowego, umożliwiającą zrównoważony wzrost gospodarczy kraju, jego poszczególnych regionów oraz zapewnienie niezawodnych dostaw energii elektrycznej (w szczególności zamknięcie pierścienia 400 kv oraz pierścieni wokół głównych miast Polski), jak również odbiór energii elektrycznej z obszarów o dużym nasyceniu planowanych i nowo budowanych jednostek wytwórczych, ze szczególnym uwzględnieniem farm wiatrowych. Planowany jest także rozwój połączeń transgranicznych skoordynowany z rozbudową krajowego systemu przesyłowego i z rozbudową systemów krajów sąsiednich, pozwalający na wymianę co najmniej 15 proc. energii elektrycznej zużywanej w kraju do roku 2015, 20 proc. do roku 2020 oraz 25 proc. do roku W dokumencie mowa jest także o modernizacji sieci przesyłowych i sieci dystrybucyjnych, pozwalającej obniżyć do 2030 r. czas awaryjnych przerw w dostawach do 50 proc. czasu trwania przerw w roku Emil Różański 22 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/

13 wywiad wydarzenia Imponujące, postindustrialne tereny KWK Katowice od 26 do 29 sierpnia 2010 r. staną się po raz kolejny prawdziwą mekką dla wszystkich miłośników niebanalnej muzyki i tanecznych rytmów w oczekiwaniu na wielką muzyczną energię Marceli Szpak Ubiegłoroczny Festiwal Tauron Nowa Muzyka uznany został przez magazyn Activist za Wydarzenie Roku. Tegoroczna, piąta edycja, nie może być gorsza, a zapowiada się wręcz lepiej. A przede wszystkim festiwal będzie trwał o dzień dłużej! Przez te lata z imprezy organizowanej przez grupę prawdziwych pasjonatów festiwal przekształcił się w jedno z najważniejszych wydarzeń na kulturalnej, wakacyjnej mapie Polski i Europy. Głosy internautów, które zapewniły mu czołowe miejsca w licznych podsumowaniach na najciekawsze wydarzenia muzyczne, wyraźnie wskazują, że istniało ogromne zapotrzebowanie na festiwal, podczas którego na równych prawach pojawiają się największe gwiazdy nowych brzmień i najciekawsi debiutanci, stojący dopiero u progu międzynarodowej kariery. W ciągu pięciu lat zaprezentowano prawdziwe legendy sceny niezależnej: japońskiego mistrza adapterów DJ Krusha, brazylijskiego króla połamanych rytmów Amona Tobina, najbardziej wyrazistego rapera w brytyjskim hip-hopie Roots Manuvę czy człowieka, który na własną rękę wprowadził soul w XXI wiek, niesamowitego Jima Lidella. Katowicki festiwal stanowił doskonałą okazję do tego, żeby zobaczyć, jak wygląda przyszłość hip-hopu, reprezentowana przez Niepokorni norwescy jazzmani z kapeli Jaga Jazzist robią furorę w całej Europie. Bez wątpienia będą jedną z największych gwiazd sierpniowego festiwalu Tauron Nowa Muzyka Scroobiusa Pipa i Speech Debelle, czy też kim są ludzie stojący za najbardziej wstrząsającymi płytami ostatnich lat, tacy jak Flying Lotus czy Bonobo. Organizatorom udało się również pokazać, że polscy artyści mogą bez żadnych kompleksów dzielić scenę z najbardziej uznanymi twórcami tego, co we współczesnej muzyce najciekawsze. W tym roku także nie zabraknie prawdziwych niespodzianek. Ponownie pojawią się w Katowicach najlepsi, najambitniejsi i najzdolniejsi twórcy z pogranicza awangardy, elektroniki, jazzu i muzyki tanecznej. Największym wydarzeniem będzie bez wątpienia występ osławionych skandynawskich jazzmanów grupy Jaga Jazzist, która w ciągu ostatniej dekady, dzięki czterem albumom i licz- nym koncertom, dorobiła się miana jednej z najciekawszych jazzowych kapel. Dla tych, którzy poszukują brzmień naładowanych nieco większą taneczną energią, przygotowano kolejną niespodziankę występ cenionej i lubianej grupy Moderat. Niesamowita przebojowość ich zeszłorocznego, debiutanckiego albumu zaskoczyła praktycznie wszystkich miłośników nowych brzmień, a kawałki w rodzaju Rusty Nails momentalnie dorobiły się miana współczesnych klasyków. W tegorocznej edycji festiwalu znalazło się również miejsce dla przedsięwzięć o nieco innym ciężarze gatunkowym. Właśnie w tym roku, starając się jeszcze bardziej zintegrować festiwal z kulturalnym życiem Katowic, po raz pierwszy Foto: arch. opuści on postindustrialne, kopalniane przestrzenie. Zaplanowano bowiem dwie niecodzienne imprezy. Pierwszą z nich będzie koncert inauguracyjny festiwalu, w czasie którego na deskach Teatru im. Wyspiańskiego w Katowicach pojawi się wspaniała wokalistka i kompozytorka, Lou Rhodes. Zaczynała ona swoją karierę w kultowej dla wielu słuchaczy formacji Lamb, stanowiącej w latach 90. jeden z filarów trip-hopu. Zamieniając laptopy i sekwencery na gitarę, skrzypce i fortepian, Rhodes momentalnie została rozpoznana jako jeden z najciekawszych i najbardziej wyrazistych głosów swojej generacji. Jej melodyjne, delikatne i przesycone osobistymi treściami piosenki odstają być może od tego, co zaprezentują pozostałe gwiazdy festiwalu, mamy jednak nadzieję, że tego rodzaju muzyka pozwoli przekonać do nowych brzmień także tych, którzy na co dzień stronią od awangardowych rytmów. Drugą niespodzianką tej edycji będzie zaplanowany na olbrzymią skalę finał. Miejsca i bohatera na razie nie ujawniamy. Goście festiwalu będą mogli posłuchać również awangardowego techno w wykonaniu Pantha du Prince, mrocznych trip-hopowych piosenek King Midas Sound, żywiołowego space disco Choć do rozpoczęcia piątej edycji festiwalu pozostało jeszcze kilka miesięcy, to już w maju startuje Before Festiwal Tauron Nowa Muzyka cykl imprez, które mają przygotować słuchaczy na sierpniowe święto muzyki w postindustrialnych ruinach KWK Katowice. Na początek 1 maja w Warszawie (klub Powiększenie), a 2 maja w Katowicach (JazzClub Hipnoza) zagra bezkonkurencyjny brytyjski duet Fuck Buttons (Andrew Hung i Benjamin John Power), prawdziwi mistrzowie muzyki elektronicznej. Foto: arch. DJ-ski mikser ustawiony w starej sztolni kopalnianej, efektownie oświetlona wieża KWK Katowice, a obok odlotowa, supernowoczesna estrada dla gwiazd światowego formatu oto istotne wyznaczniki powodzenia festiwalu Tauron Nowa Muzyka w wykonaniu debiutujących Floating Points, radykalnego instrumentalnego hip-hopu, prezentowanego przez Nosaj Thinga (który łączy swoją muzykę z niesamowitym wizualnym show) oraz potańczyć przy DJ-skich setach w wykonaniu największych mistrzów w tym fachu Kidkanevila, który potrafi ze swoich adapterów wykrzesać naprawdę porywającą mieszankę soulu, funky i hip-hopu, oraz Mary Anne Hobbs, legendarnej prezenterki brytyjskiego radia BBC, tworzącej od lat taneczne sety, na których wzorują się później dziesiątki wykonawców. Ci, którzy mieli okazję uczestniczyć w poprzednich odsłonach festiwalu Tauron Nowa Muzyka, wiedzą, że to nie tylko wspaniała muzyka w niesamowitych przestrzeniach KWK Katowice, ale również wiele imprez towarzyszących. Tak będzie również w tym roku warsztaty fotograficzne, pokazy filmowe i wypady turystyczne organizowane pod hasłem Alternatiff Turistik stały się integralną częścią festiwalu, a sądząc po ubiegłorocznych reakcjach publiczności, dla sporej grupy gości okazały się równie ważne i interesujące, jak koncerty gwiazd. Foto: arch. 24 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/

14 prawdy i mity Zwolennicy energetyki rozproszonej chętnie przekonują, że rozwiąże ona problemy energetyczne i doprowadzi kraj do rozkwitu. Nie rozwiewają jednak wątpliwości co do ekonomicznego sensu proponowanych rozwiązań Energetyka nierozproszonych wątpliwości Wojciech Kwinta publicysta Businessman.pl Energetyka rozproszona, zakładająca budowę dużej liczby lokalnych i odnawialnych źródeł energii (OZE), wpisuje się w koncepcję zrównoważonego rozwoju jako element uzupełniający system energetyczny. Wykorzystanie zielonej energii jest niezbędne ze względu na konieczność wypełnienia unijnych zobowiązań związanych z redukcją emisji gazów cieplarnianych. Zwolennicy energetyki rozproszonej idą jednak dalej, postulując całkowite przekształcenie tradycyjnej energetyki. Oznaczałoby to wykorzystanie na szeroką skalę biomasy, biopaliw, biogazu rolniczego i z odpadów, geotermii, pomp ciepła, farm wiatrowych i postawienie na wytwarzanie energii elektrycznej w kogeneracji z ciepłem. Jako korzyści wskazuje się m.in. podniesienie efektywności energetycznej (głównie przez lepsze wykorzystanie ciepła), obniżenie nakładów inwestycyjnych na linie wysokiego napięcia, rozwój obszarów wiejskich (agroenergetyka) i wzrost bezpieczeństwa energetycznego. Wszystko to miałoby zostać osiągnięte bez znaczącego wzrostu cen energii. Ostatnio szczególnie promowany jest plan budowy do 2020 r. ok. 2 tys. biogazowni rolniczych. Dodatkowo orędownicy energetyki rozproszonej z niechęcią odnoszą się do konwencjonalnej energetyki zawodowej i planów budowy elektrowni jądrowych. Dania rozproszona Jako przykład sukcesu energetyki rozproszonej podaje się Danię. W latach 80. działała tam energetyka scentralizowana, dziś ponad 50 proc. energii elektrycznej dostarczają farmy wiatrowe (ok. 28 proc.) i źródła pracujące w kogeneracji (23 proc.). Dania produkuje rocznie ok. 40 TWh, dysponuje zasobami gazu ziemnego, a bezpieczeństwo dostaw zapewnia połączenie z systemami innych krajów skandynawskich. Przy ponad 60 tys. dolarów PKB na mieszkańca, dysponowała środkami na wsparcie zmian w energetyce. Polska nie ma ani takich pieniędzy, ani takich możliwości międzynarodowego handlu energią. Poza tym osiągnięcia systemu rozproszonego, czyli podniesienie efektywności energetycznej i zeroemisyjny wzrost gospodarczy zostały okupione wzrostem cen elektryczności. We wrześniu ubiegłego roku odbiorcy przemysłowi płacili ok. 12,5 eurocenta za MWh (wraz z podatkami). We Francji, gdzie dominują elektrownie atomowe, cena wynosiła 6,6 eurocenta. Duńska energia należy do najdroższych w Europie. Dzieje się tak mimo rezygnacji z obowiązku zakupu energii produkowanej w skojarzeniu. Sama rezygnacja miała wpływ na kondycję kogeneracyjnych elektrociepłowni jedna z międzynarodowych firm energetycznych, posiadająca w Danii takie obiekty, przyznała kilka miesięcy temu, że miała problemy z ich rentownością. Zeroemisyjny rozwój gospodarki byłby sukcesem, gdyby PKB Danii rosło. Ostatnio wzrost na poziomie 3,2 proc. rocznie odnotowano w 2007 r. i było to najwyższe tempo w całej dekadzie. Ubiegły rok przyniósł spadek PKB (-1,2 proc.), a według oszacowań, w 2010 r. będzie on jeszcze większy. Tanio nie będzie Duński model nie przekonuje, rodzi się też pytanie o zasadność budowy biogazowni rolniczych. To drogie inwestycje, rzędu 4 mln euro za 1 MWe, opłacalne przy cenie elektryczności na poziomie 550 zł/mwh rentowność zapewniałyby dwa certyfikaty: zielony i żółty za wysokosprawną kogenerację. Dwa tysiące takich obiektów wymagają miliona hektarów ziemi. Głównym substratem miałaby być kukurydza. I to kolejny problem: kukurydza wymaga intensywnego nawożenia. Część tych nawozów produkuje się pośrednio z metanu. Uprawa wyjaławia glebę i co cztery-pięć lat wymaga obsiania powierzchni roślinami fitosanitarnymi dla ochrony gruntu. Przeznaczenie na takie uprawy kilku czy kilkunastu milionów ha byłoby działaniem na szkodę środowiska. Biogaz taniej byłoby wprowadzać do sieci gazowniczej, jednak tylko 17 proc. obszarów wiejskich taką sieć posiada. Rodzi się też pytanie, gdzie na prowincji sprzedawać produkowane ciepło: to na ogół tereny bez sieci ciepłowniczej i przemysłu. Inne źródła energii (np. farmy wiatrowe) również wymagają dodatkowych nakładów (elektrownie gazowe, rozbudowa sieci). Zanim zapadną decyzje o rezygnacji z węgla i budowy elektrowni atomowych, warto policzyć koszty i ocenić długofalowe skutki zmian. W przeciwnym wypadku możemy mieć takie problemy jak Czesi z fotowoltaiką, której rozwój wyhamowali właśnie z powodu rosnących kosztów. Przyszłość wygląda obiecująco energetyka zawodowa nie pokryje rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną tak szybko, jak byśmy chcieli. Dlatego do produkcji energii warto wykorzystywać odpady, ponieważ jest to najtańsze dostępne paliwo W Polsce, przy zużyciu na poziomie 150 TWh rocznie, ok TWh powinno pochodzić ze źródeł rozproszonych. Dzięki ich rozwojowi ograniczymy inwestycje w rozbudowę sieci elektroenergetycznej i straty przesyłowe. W Danii, dzięki rozpowszechnieniu energetyki rozproszonej, ograniczenie strat pozwoliło obniżyć o 20 proc. nakłady inwestycyjne na sieci przesyłowe. Wokół lokalnych źródeł energii buduje się sieci niskonapięciowe, coraz częściej w postaci kabli biegnących pod ziemią, a to z kolei ogranicza koszty remontów i zmniejsza ryzyko awarii. Wykorzystać odpady Wprowadzanie energetyki rozproszonej należy zacząć od źródeł najmniejszych, wytwarzających energię w skojarzeniu od lokalnych biogazowni zasilanych osadami ściekowymi i odpadami z produkcji rolnej. Realizacja takich inwestycji trwa znacznie krócej niż budowa nowych bloków w energetyce zawodowej. Drugim kierunkiem rozwoju są wytwarzające elektryczność i ciepło spalarnie odpadów komunalnych, a postawienie na biogazownie rolnicze i produkcję biomasy jako substratu, będzie poważnym obciążeniem finansowym. Tymczasem odpady mają ujemną cenę spalarnie i biogazownie pobierają opłatę za ich przyjęcie. W Polsce rocznie trafia na składowiska ok mln ton odpadów. Jest ich znacznie więcej, ale część jest spalana w gospodarstwach domowych lub wywożona na nielegalne składowiska. By wykorzystać odpady, należy wprowadzić system ich segregacji. To konieczność, gdyż Polska ma spełnić wymagania dyrektyw unijnych dotyczących frakcji biologicznej odpadów na składowiskach i ich kaloryczności. Dziś kaloryczność naszych odpadów przekracza 9 GJ/kg. Unijne normy nie pozwolą od 2014 r. na składowanie śmieci o kaloryczności wyższej niż 5 GJ/kg. Można zacząć mieszać odpady z biomasą, a przy odpowiednim podejściu koszty produkcji nie muszą Odnawialne źródła energii elektrycznej w Polsce (MW) Rodzaj Liczba Moc Elektrownie biogazowe ,887 Elektrownie biomasowe ,49 Elektrownie wiatrowe ,656 Elektrownie wodne ,21 Fotowoltaika 1 0,001 Źródło: URE Skład biogazu (w proc.) metan dwutlenek węgla siarkowodór 0,08-5,5 wodór 0-5,5 tlenek węgla 0-2,1 azot 0,6-7,5 tlen 0-1 Źródło: IBMER być wyższe niż wytwarzania energii elektrycznej z węgla. Najwyższy czas na inwestycje Inne źródła do wykorzystania przy wprowadzaniu energetyki rozproszonej to m.in. biomasa i energetyka wiatrowa. W przypadku pierwszego surowca należy unikać współspalania surowej mokrej biomasy z suchym węglem, gdyż obniża to kaloryczność paliwa i powoduje korozję kotłów. Nie ma takich problemów w przypadku biomasy uszlachetnionej w postaci brykietów i pelletów. Wilgotna biomasa powinna być spalana w odpowiednio przystosowanych kotłach, w których można produkować energię elektryczną w skojarzeniu i dodatkowo odzyskiwać energię cieplną ze skraplania spalin. Dzięki skraplaniu można podnieść sprawność kotłów nawet do 115 proc. (przy typowej dla produkcji w skojarzeniu sprawności ok. 85 proc.). Innym możliwym do zastosowania w energetyce rozproszonej źródłem energii elektrycznej są farmy wiatrowe, ale nasze sieci elektroenergetyczne nie są gotowe do przyjęcia tego niestabilnego źródła na dużą skalę. Gdy wejdzie w życie przymus zakupu całości pozwoleń na emisję CO 2, Polskę czeka znaczące podniesienie cen energii elektrycznej. Poleganie wyłącznie na węglu, źle traktowanym w UE, będzie niezwykle kosztowne. Inwestowanie w energetykę rozproszoną może te koszty ograniczyć. Józef Neterowicz, prezes Radscan Intervex, ekspert źródeł energii odnawialnej w Związku Powiatów Polskich Foto: arch. 26 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/

15 energia inaczej Północny biegun magnetyczny Ziemi błyskawicznie opuścił Amerykę i szybko zmierza w kierunku Syberii. W ostatnich 20 latach przebył już ponad 700 km. Czemu tak gna? Magnetyczny ping-pong Andrzej Hołdys publicysta Wiedzy i Życia W 1958 r. amerykańska sonda Explorer 1 odkryła w przestrzeni kosmicznej wokół Ziemi obszar znajdujący się pod wpływem ziemskiego pola magnetycznego. Strefę tę nazwano magnetosferą. Chroni ona planetę przed wiatrem słonecznym. Od strony Słońca magnetosfera rozciąga się na dystansie promieni ziemskich, od zawietrznej sięga około 10 razy dalej. Bez tej magnetycznej tarczy życie na Ziemi nie miałoby większych szans na przetrwanie. Rozpędzone cząstki szybko zdmuchnęłyby atmosferę. Tak się stało dawno temu na Marsie. Nasz glob omal nie powtórzył jego losu. Parę tygodni temu grupa geologów napisała w piśmie Science, że 3,5 mld lat temu, a więc w czasach młodości planety, jej pole magnetyczne w pewnym momencie raptownie osłabło. Wiatr słoneczny znacznie wówczas silniejszy niż obecnie zuchwale buszował w ziemskiej atmosferze, wywołując każdej nocy zorze polarne, sięgające aż do umiarkowanych szerokości geograficznych. Gdyby na moment przywołać te czasy, nad Polską mielibyśmy nieustanne iluminacje świetlne. Były też mniej przyjemne konsekwencje tego faktu. Potężne fale słonecznych cząstek pozbawiły atmosferę części wody. Przed owym katastrofalnym epizodem Ziemia była prawdopodobnie znacznie bardziej wilgotna niż w czasach, które nastały po nim. Zmienny jak biegun Ziemski magnetyzm ta dobra energia broniąca nas przed humorami Słońca jest wyjątkowo zmienny. To słabnie, to nabiera mocy. Bieguny magnetyczne nie potrafią długo ustać w jednym miejscu, a raz na jakiś czas średnio co 300 tys. lat zamieniają się miejscami. Czasem robią sobie dłuższy postój, aby niespodziewanie pognać przed siebie. Tak właśnie dzieje się od paru dekad z północnym biegunem magnetycznym, który wcześniej zachowywał się spokojnie. Dziś wiemy, że ma on skłonność do neurotycznych zachowań, ale jeszcze w połowie XX w. sądzono, że jest względnie stabilny i nawet jeśli zmienia pozycję, to powoli i przewidywalnie. Odkryli go w 1831 r. Brytyjczycy, którzy w tym czasie intensywnie poszukiwali Przejścia Północno-Zachodniego, czyli drogi morskiej z Europy do Azji przez kanadyjską Arktykę. Badania magnetyczne miały dla nich pierwszorzędne znaczenie żegluga w tym regionie nastręczała wiele trudności także z powodu mało wiarygodnych wskazań igły magnetycznej. Łatwo było pobłądzić w drodze do kolejnego kawałka lądu, na którym można by zawiesić flagę Zjednoczonego Królestwa. Jedną z takich ekspedycji poprowadził w 1829 r. admirał John Ross. Przejścia morskiego do Azji nie znalazł, ale podczas przymusowego trzyletniego postoju w lodach Arktyki jego bratanek James Ross, późniejszy słynny badacz Antarktyki (Morze Rossa nosi jego imię), namierzył północny biegun magnetyczny. Przez wiele dekad nikt nie powtórzył tego wyczynu. Brytyjczycy po serii porażek odpuścili sobie poszukiwania Przejścia Północno-Zachodniego. Odnalazł je dopiero na początku XX w. Roald Amundsen. On też, jako drugi w historii, zlokalizował w 1904 r. północny biegun magnetyczny. Z jego pomiarów wynikało, że przebywa on nadal tam, gdzie zostawił go James Ross. Zatem przez 70 lat krążył sobie spokojnie po okolicy, nie przejawiając większej ochoty na dłuższe wycieczki. I spodziewano się, że tak będzie nadal. Ale pół wieku później bieguna już tam nie było. Przekonali się o tym Kanadyjczycy, którzy zaraz po II wojnie światowej wysłali na jego poszukiwania samolot z siedmioma kompasami i masą innego sprzętu nawigacyjnego. Mimo to nie mogli namierzyć go z powietrza. Instrumenty informowały ich jedynie, że przeniósł się na północ. Dopiero rok później znaleźli go uczestnicy specjalnie zorganizowanej w tym celu ekspedycji. Znajdował się ok. 400 km na północny-zachód od miejsca, w którym namierzył go Amundsen. Średnio przemierzał zatem ok. 10 km rocznie. I takie tempo utrzymał do połowy lat 80. Potem przyspieszył najpierw do 15 km na rok. To jednak była dopiero rozgrzewka. W drugiej połowie lat 80. przebył 300 km. Już nie maszerował dostojnie, ale gnał z prędkością km na rok. I nadal galopuje, co potwierdziła kolejna i zapewne ostatnia już wyprawa zorganizowana w 2007 r. Ostatnia, bo biegun szybko oddala się od Ameryki Północnej i zmierza w kierunku Azji. Parę lat temu naukowcy ustalili, że w ciągu ostatnich pięciu tysiącleci północny biegun magnetyczny wielokrotnie wędrował pomiędzy Kanadą a Syberią, choć czasami skręcał w bok Niedługo opuści półkulę zachodnią. Jest już poza kanadyjską strefę ekonomiczną. Dla Kanadyjczyków jego tropienie staje się trudne technicznie i logistycznie, a poza tym coraz mniej potrzebne. Kompasy są powszechnie zastępowane przez system GPS, a tam, gdzie kartografia magnetyczna nadal się przydaje, wystarczą mapy sporządzane na podstawie modeli komputerowych odtwarzających z dużą dokładnością ziemskie pole magnetyczne. Rzeki żelaza Naukowa zagadka związana z obecną galopadą bieguna wciąż czeka na wyjaśnienie. Czyżby rzeczywiście zamierzał się przenieść na półkulę południową? Nie można tego wykluczyć. Od połowy XIX w. ziemskie pole magnetyczne straciło około 10 proc. swojej mocy. Co prawda nadal jest intensywniejsze od średniej z ostatniego miliona lat, ale jeśli obecny trend się utrzyma, to za parę wieków Ziemia może się doczekać magnetycznego fikołka. Równie dobrze może jednak nic się nie zdarzyć. Parę lat temu naukowcy ustalili, że w ciągu ostatnich pięciu tysiącleci północny biegun magnetyczny wielokrotnie wędrował pomiędzy Kanadą a Syberią, choć czasami skręcał w bok. Słowem, jego obecny marsz powtarza się cyklicznie, a jego motorem jest wewnętrzny rytm pulsujący w głębi globu. Źródłem ziemskiego magnetyzmu jest, jak wiemy, zewnętrzne jądro Ziemi, które zaczyna się na głębokości 2900 km. Jest to warstwa płynnego żelaza rozgrzanego do ok. 5 tys. st. C. Ruchy metalicznej cieczy są zawiłe i do pewnego stopnia chaotyczne. Podobnie jak cały glob, wiruje ona dookoła osi ziemskiej, równocześnie przenosząc energię cieplną z centrum globu ku jego powierzchni. W gruncie rzeczy niewiele wiemy na ten temat, bo zajrzeć tam nie sposób. Zakłada się jednak, że jedną z konsekwencji ruchów płynnego żelaza jest powstanie wielkich prądów elektrycznych. I to dzięki nim Ziemia jest podobna do wielkiego magnesu. Tyle że jest to magnes dość rozedrgany, którego zachowanie trudno wyjaśnić i przewidzieć. Niektórzy jednak próbują. Niedawno dwaj uczestnicy ostatniej kanadyjskiej wyprawy Larry Newitt z Geological Survey of Canada i Arnaud Chulliat z Institut de Physique du Globe w Paryżu zaproponowali intrygującą hipotezę, tłumaczącą obecny sprint bieguna. Przypuszczają oni, że ku Syberii ściąga go rzeka wyjątkowo silnie namagnesowanej materii, która utorowała sobie drogę do powierzchni jądra zewnętrznego planety właśnie gdzieś pod północną Azją. Co więcej, ów magnetyczny jet stream może się zjawiać regularnie, choć niespodziewanie. I to właśnie on mógłby odpowiadać za to, że biegun raz na jakiś czas opuszcza Kanadę i przesuwa się nad Syberię, by po pewnym czasie powrócić do Ameryki. FOTO: Corbis 28 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/

16 wydarzenia Katastrofa prezydenckiego samolotu w Smoleńsku 10 kwietnia spowodowała, że w atmosferze żałoby narodowej odwoływano kolejne imprezy masowe W Sieprawie przywitały młodych alpejczyków doskonałe warunki pogodowe i świetnie przygotowane trasy narciarskie. Zima nie odpuściła. Niektórzy narzekali nawet, że było zbyt zimno... Tauron Energy Ski Cup szukamy następców mistrza W związku z uroczystościami pogrzebowymi ofiar katastrofy także finałowe zawody Tauron Energy Ski Cup przeniesiono początkowo z planowanego terminu kwietnia na poniedziałek, 19 kwietnia. Jednak w piątek, 16 kwietnia, gdy Europę przykryła chmura pyłu wydobywającego się z islandzkiego wulkanu, nie wiadomo było, kiedy odbędzie się planowany na niedzielę pogrzeb pary prezydenckiej na Wawelu. Ostatecznie zadecydowano więc, że zawody finałowe odbędą się w sobotę 24 kwietnia na stoku Pod Krokwią w Zakopanem. Ich wyniki podamy w następnym numerze Polskiej Energii. W finale zmierzą się zawodniczki i zawodni- cy skwalifikowani na czołowych miejscach w rankingu ogólnym wszystkich eliminacji. Przypomnijmy ostatnie z nich. Jaworzyna Krynicka III eliminacja 13 marca na nartostradzie Ośrodka Narciarskiego Jaworzyna Krynicka odbyła się trzecia edycja zawodów narciarskich z cyklu Tauron Energy Ski Cup. Na zawody przyjechało 68 nastoletnich zawodniczek i zawodników reprezentujących szesnaście klubów narciarskich z całej Polski. Przez pierwsze 30 minut sportowcy poznawali stok, warunki śniegowe i ustawienie slalomu, a o godz ruszyły eliminacje. Było kilka upadków, wypadnięcia z trasy, ale wszyscy wzajemnie się dopingowali i gratulowali sobie lepszych lub gorszych wyników. Do finałów dopuszczono po cztery osoby z każdej grupy i one walczyły w półfinałach i finałach o pierwsze cztery miejsca. Także wśród zwycięzców tej edycji pojawiają się nazwiska niepokonanej do tej pory dwójki liderów w kategorii Junior B (roczniki 1995 i 1996) Kasi Wąsek oraz Andrzeja Dziedzica. Poza nimi kategorię Juniorów C (roczniki 1997 i 1998) wygrali Katarzyna Mirek z KN Gondola Krynica i Jędrzej Jasiczek, zawodnik SNA Ski Team Zakopane. IV eliminacja Siepraw Czwarta eliminacja cyklu Tauron Energy Ski Cup odbyła się 17 marca w położonej ok. 15 km od Krakowa Stacji Narciarskiej Siepraw Ski w Sieprawiu. Do zawodów przystąpiła 44-osobowa grupa młodzieży reprezentująca 12 klubów narciarskich z różnych krańców Polski. Kategorię Junior C wygrała tym razem Justyna Sikora z AZS Zakopane, a zwycięzcą rywalizacji chłopców w tej grupie wiekowej okazał się ponownie Jędrzej Jasiczek. Po czterech eliminacyjnych konkursach okazało się, że pierwsze lokaty w kategoriach juniorów starszych są już obsadzone, a przewaga punktowa zajmujących je zawodników jest nie do odrobienia przed zakopiańskim finałem. Niekwestionowanymi mistrzami eliminacji Tauron Energy Ski Cup okazali się Kasia Wąsek z KS Czantoria-Ustroń i Andrzej Dziedzic z WKN Warszawa, którzy w każdej z dotychczasowych edycji zdobyli maksymalną liczbę 10 punktów. Ostateczna walka o miejsca drugie i trzecie miała rozegrać się w Zakopanem. Dwójka liderów TESC: Kasia Wąsek (zdj. górne) i Andrzej Dziedzic (zdj. dolne) Godne uwagi było zaangażowanie trenerów we wszystkie z organizowanych zawodów. Zawsze służyli pomocą przy poprawianiu trasy lub innych ważnych dla jakości zjazdów czynnościach oraz uczulali młodzież na zdrową, uczciwą rywalizację. Więcej informacji na (ESz, a.o.) FOTO: ewa szlachta Pomysłodawca akcji Andrzej Bachleda-Curuś komentuje gorące chwile na mecie stoku w Jaworzynie Krynickiej. Na zdj. obok zwycięzcy kategorii Junior B (starsi): Andrzej Dziedzic (1. m), Stanisław Wasilkowski (2. m), Piotr Oramus (3. m) i Sebastian Matląg (4. m) FOTO: ewa szlachta Foto: istockphoto KIERUNEK: SOCZI 2014 Projekt Tauron Pro Ski, którego sponsorem generalnym jest Tauron Polska Energia, to akcja promocji i rozwoju polskiego narciarstwa alpejskiego opracowana przez Andrzeja Bachledę-Curusia, najlepszego w dziejach polskiego narciarstwa alpejczyka oraz Janusza Stańczyka z firmy Sudety IT w Szklarskiej Porębie. Założeniem projektu jest nie tylko promocja narciarstwa alpejskiego, wzrost konkurencyjności polskich ośrodków narciarskich, ale przede wszystkim podniesienie poziomu polskiego narciarstwa alpejskiego do rangi europejskiej. Autorski program Bachledy ma wspomóc działania szkoleniowe i wykreować grupę młodych narciarzy, w których należy inwestować. Chodzi o uprawiających narciarstwo alpejskie młodych zawodników, urodzonych w latach Celem projektu jest wyłonienie najlepszych i stworzenie im odpowiednich warunków do doskonalenia swoich umiejętności narciarskich. Zdaniem pomysłodawców projektu dzięki udziałowi w zawodach i szkoleniach powinni oni w przyszłości zdobywać laury na arenie krajowej i międzynarodowej. 30 polska EnerGIA nr 4 (18)/2010 polska EnerGIA nr 4 (18)/

17 Wspieramy GOPR