Agresja i brak akceptacji w grupie rówieśników. Jak rozpoznawać i przeciwdziałać sytuacjom konfliktowym wśród uczniów > TWARZĄ W TWARZ. uczniowskiemu?

Transkrypt

1 nr 04/2008 grudzień 2008 Wydarzenie oświatowe roku 2009 str. 48 Moje dziecko nie jest idealne str. 33 Patryk kontra nauczyciele Szkolne prowokacje str. 19 Jak rozpoznawać i przeciwdziałać sytuacjom konfliktowym wśród uczniów Agresja i brak akceptacji w grupie rówieśników > Pracownia pedagogiczna > Jak przeciwdziałać mobbingowi uczniowskiemu? > Jak być skutecznym i zadowolonym nauczycielem? > TWARZĄ W TWARZ > Wywiad z sędzią Anną Marią Wesołowską na temat działań podejmowanych w ramach profilaktyki przemocy i agresji wśród nieletnich

2

3 OD redakcji Pedagogiczne Święta Boże Narodzenie to święta bardzo pedagogiczne, śmiało można powiedzieć, że skierowane do ludzi zajmujących się wychowaniem. W czasie świąt wszyscy idziemy do żłóbka betlejemskiego, w którym narodził się Jezus. Potem udajemy się do domu nazaretańskiego, w którym Jezus się wychowywał. Pozostajemy tam z Nim do momentu gdy jako dorosły, trzydziestoletni mężczyzna rozpoczyna swoją publiczną działalność. Widzimy, jak w zwykłej rodzinie Jezus Bóg człowiek wzrasta w mądrości i łasce u Boga i u ludzi. Atmosfera świąt Bożego Narodzenia to atmosfera miłości i pokoju. Życzę szkołom a więc nauczycielom, wychowawcom i uczniom wielkiego spokoju; spokoju, który pomoże uczyć, wychowywać oraz tę naukę i wychowanie pobierać, aby można było realizować programy fot. M. Ambroziewicz dydaktyczne, wychowawcze, osiągać zamierzone cele. Życzę spokoju i rozwagi w tym wszystkim, co się nazywa odpowiedzialnością za oświatę w Polsce, oświatę, która ze swej natury nie znosi nagłych zmian, zrywów, szarpnięć i niepewności, ponieważ to wszystko źle odbija się na wychowaniu młodego pokolenia. Życzę, aby wszystko to, co jest do poprawienia i dokończenia w reformie oświaty, szczególnie w początkowym etapie edukacji, jak również na poziomie ponadgimnazjalnym, odbyło się spokojnie, z wielkim namysłem i przede wszystkim bez straszenia zmianami nauczycieli i uczniów.przy tej okazji dziękuję wszystkim tym, którzy szkołę tworzą: dyrektorom szkół, nauczycielom, wychowawcom, pracownikom nadzoru pedagogicznego, pracownikom administracyjnym, a także rodzicom dzieci i młodzieży za to, że potrafią i chcą wygrywać tę wielką konkurencję, jaką w procesie wychowania i kształtowania młodego pokolenia toczą z falą nowoczesnych mediów, nierzadko będących dziś antywychowawcami. Wiem, że mamy dzisiaj wyjątkowo dobrą młodzież. Większość, bo aż 90%, chce zdawać maturę, a połowa idzie na studia. Takiej młodzieży nie mieliśmy nigdy!niech Jezus Chrystus, który rodząc się w Betlejem, będąc dzieckiem, młodzieńcem, prawdziwie stał się człowiekiem, błogosławi wszystkim! Niech Maryja Matka Jezusa i św. Józef Jego opiekun wspierają nasze rodziny i szkoły. Niech uczą nas, jak dbać o rozwój i wychowanie, aby nasze dzieci i młodzież wzrastały w mądrości i łasce u Boga i u ludzi! Na prawdziwe spotkanie z rodzącym się Jezusem z serca błogosławię szczęść Boże! Metropolita Warszawski Arcybiskup Kazimierz Nycz Drodzy Czytelnicy! Agresja w szkole to główny temat bieżącego numer Głosu Pedagogicznego. Problem nie całkowicie nowy Raport NIK już w roku 2000 potwierdzał bowiem stosunkowo dużą skalę tego zjawiska. Agresja była wśród dzieci obecna zawsze, lecz to, co stanowi nowy wymiar tego zjawiska, to rozpowszechnienie i natężenie takich zachowań oraz nasza dorosłych bezsilność. Dlaczego tak się dzieje? Jedni boją się uczniowskiej reakcji, nieraz przecież słyszeli o agresji stosowanej wobec ich koleżanek i kolegów po fachu. Drudzy mniej czy bardziej świadomie sami zachowują się agresywnie, widząc w tym jedyną metodę dyscyplinowania uczniów. Szkoła w sposób naturalny, ze względu na swoją instytucjonalność, jest środowiskiem sprzyjającym agresji poprzez: często pozorowaną podmiotowość ucznia, nie zawsze właściwy sposób oceniania jego zachowania i wiedzy, nauczanie skoncentrowane na realizacji materiału programowego, nieprawidłowe relacje między nauczycielami i uczniami oraz samymi uczniami. Na ten temat uczniowie wypowiadają się niechętnie, a jeśli już, to tylko w sondażach anonimowych. Podobnie jest z nauczycielami, którzy boją się, iż ujawniona w ich placówce agresja będzie dla nich antyreklamą. Wszyscy jednak narzekają na trudną i agresywną młodzież, oczekując, że ktoś lub coś po prostu ją zmieni. Jestem pewna, że wśród nauczycieli są i tacy, którym problem agresji w szkole nie jest obojętny. Nie chcą walczyć z agresją, tylko jej przeciwdziałać, umiejętnie rozpoznawać przyczyny tego typu zachowań oraz wspierać uczniów w uwalnianiu się od nich. Wiedzą, że muszą przyjrzeć się także własnej postawie, każdej relacji z uczniem i reakcjom na jego zachowanie. Taki wgląd w siebie jest podstawą pracy wychowawczej. Trzymam kciuki za Państwa sukces. Redaktor Prowadzący Małgorzata Łoskot głos pedagogiczny

4 SPIS TREŚCI SPIS treści GRUDZIEŃ 2008 TEMAT MIESIĄCA 3 Agresja i brak akceptacji w grupie rówieśników TWARZĄ W TWARZ 7 Uczeń na ławie oskarżonych Wywiad z sędzią Anną Marią Wesołowską 45 Akt agresji... Postawa nauczyciela na tle klasy, relacje agresor ofiara PRACA Z TRUDNYM UCZNIEM 19 Patryk kontra nauczyciele PRACOWNIA PEDAGOGICZNA str. 10 PRACOWNIA PEDAGOGICZNA 10 Mobbing w sieci O nowoczesnych narzędziach i źródłach agresji 13 Bezpieczeństwo w szkołach w świetle raportu NIK 15 Jak przeciwdziałać mobbingowi uczniowskiemu? Program wychowawczo-interwencyjny Nie winić 29 Eurosieroctwo Przyczyna zaburzonego zachowania dzieci i młodzieży 33 Moje dziecko nie jest idealne Budujemy wspólny front szkoła rodzice 36 Jak być skutecznym i zadowolonym nauczycielem? O technikach poznawczych i behawioralnych, które mogą być przydatne do pracy z agresywnym uczniem* NARZĘDZIOWNIA 21 Scenariusz lekcji wychowawczej 23 Ankieta dla ucznia 25 Lista kontrolna pedagoga 27 Notatka służbowa FELIETON 32 Wypędzanie diabła CHARAKTERY 42 Prędzej bym małpy nauczył! Część II Z WIZYTĄ W Gimnazjum w Ostrówku IDZIE NOWE 48 Wydarzenie oświatowe roku 2009 WYDARZENIE OŚWIATOWE ROKU 2009 str. 48 Z wizytą w... str. 44 Wydawca Wydawnictwo FORUM Sp. z o.o. ul. Polska 13, Poznań Redakcja Wydawnictwo FORUM Sp. z o.o. ul. Polska 13, Poznań redakcja@glospedagogiczny.pl DYREKTOR WYDAWNICZY Magdalena Balanicka Redaktor Prowadzący Małgorzata Łoskot Redaktor Naczelny Natalia Wojciechowska natalia.wojciechowska@e-forum.com.pl Sekretarz Redakcji Katarzyna Grunt katarzyna.grunt@e-forum.com.pl Redaktor Techniczny Aleksandra Jaworska aleksandra.jaworska@e-forum.com.pl Koordynator Wydawniczy Dagmara Radomirska dagmara.radomirska@e-forum.com.pl Reklama Anna Baranowska, tel: (061) anna.baranowska@e-forum.com.pl Obsługa klienta i prenumerata Infolinia: , (061) prenumerata@glospedagogiczny.pl korekta Studio redakcji i korekty LIGATURA Projekt, DTP OPEN ZONE art & design Druk Drukarnia Interak Sp. z o.o. NAKŁAD 4000 egzemplarzy Serwis zdjęciowy Dreamstime głos pedagogiczny grudzień 2008

5 TEMAT MIESIĄCA Agresja i brak akceptacji w grupie rówieśników Jak rozpoznawać i przeciwdziałać sytuacjom konfliktowym wśród uczniów Brak akceptacji w domu rodzinnym, szkole czy pracy to poważny problem wywołujący frustracje i konflikty, zaburzający relacje międzyludzkie, szczególnie gdy dotyczy dzieci i młodzieży szkolnej. Nie znam człowieka, któremu nie zależy na byciu akceptowanym. Taką potrzebę ma każde dziecko, każdy uczeń, rodzic i nauczyciel. Akceptacja otoczenia potrzebna jest człowiekowi jak powietrze stanowi bazę prawidłowego rozwoju jednostki, jej społecznego funkcjonowania. Dzieci, które przekraczają bramę szkoły, są ufne, wrażliwe, pełne dobrych chęci i możliwości. Od tego, jak ułożą się ich wzajemne relacje z rówieśnikami i nauczycielami, zależy całe ich życie. Dzieci potrzebują i nawiązują nowe znajomości, przede wszystkim na terenie szkoły. To tu powstają przyjaźnie, pierwsze związki miłosne, formują się grupy towarzyskie. Tutaj też coraz większą głos pedagogiczny

6 TEMAT MIESIĄCA wartość ma dla nich opinia kolegi lub koleżanki, a nie rodzica czy nauczyciela. Grupa rówieśnicza staje się stopniowo substytutem rodziny spełnia jej funkcje, dając dziecku poczucie przynależności i bezpieczeństwa. Jednak nie zawsze jest tak wspaniale. W grupach rówieśniczych dochodzi niestety do ostrych antagonizmów, przybierających formę zachowań aroganckich, ignoranckich, agresywnych. W każdej szkole są dzieci odrzucane przez rówieśników, nieakceptowane z przeróżnych powodów: bo są grube lub chude jak patyk, bo zamyka się błędne koło, narastają konflikty i trudności. Nauczyciel jako wzór zachowań Ogromną rolę w procesie kształtowania stosunków interpersonalnych wśród uczniów ma do spełnienia nauczyciel. Jest on osobą znaczącą, stąd też staje się często wzorem, czyli modelem postaw, wywołując świadome lub nieświadome skutki. To przecież nauczyciel w szkole reaguje na określone zachowania uczniów, stosuje kary lub nagrody jako system fazie na dalszym utrzymywaniu poczucia bezpieczeństwa i stwarzaniu okazji do budowania więzi między uczniami. Ważne jest, aby nauczyciel sam nie przypisywał uczniom określonych ról. 3. Ustalenie wartości i norm. W tej fazie uczniowie ustalają, co w ich klasie będzie ważne, jakie działania, zachowania będą uchodziły za dobre, a jakie za złe. Ta faza jest niezwykle ważna dla atmosfery w klasie. Nauczyciel ma znaczący wpływ na formowanie się tych zasad i ich precyzyjne określenie. Nauczyciel jest osobą znaczącą, stąd też staje się często wzorem, czyli modelem postaw, wywołując świadome lub nieświadome skutki. mają same piątki lub źle się uczą, bo nadopiekuńcza mama przynosi im do szkoły drugie śniadanie, bo nie mają modnych ciuchów i komputera, są niegrzeczne, wulgarne, agresywne albo ciapowate, nieśmiałe i zagubione. Co ich zatem łączy? Na pewno zaburzone, nieadekwatne, często automatyczne, sztywne zachowania, najczęściej w relacjach: ja i rówieśnicy, ja i dorośli, ja i szkoła, ja w stosunku do samego siebie niepozwalające budować satysfakcjonujących dla obu stron relacji z otoczeniem. Ci uczniowie nie wyciągają wniosków z nieudanych relacji koleżeńskich, nie zdobywają umiejętności budujących więzi i ciągle narażają się na negatywne reakcje środowiska. Przez to przeżywają stres, czują się źle, mają poczucie winy i świadomość bycia nieakceptowanym. To z kolei wyzwala w nich agresję, powodującą kolejną falę krytyki i negatywne konsekwencje społeczne. Tak wzmocnień negatywnych bądź pozytywnych, boryka się z klasowymi konfliktami, interweniuje, a kiedy trzeba udziela wsparcia. Psychologowie holenderscy z Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Amsterdamie są zdania, że nauczyciel ma także ogromny wpływ na zjawisko agresji i przemocy w klasie szkolnej. Zajmując się badaniem rozwoju grupy, jaką jest klasa, oraz roli, jaką może spełnić nauczyciel w zapobieganiu konfliktom i agresywnym zachowaniom dzieci, wyróżnili następujące etapy: 1. Rozpoznanie: kim jesteśmy, czego możemy od siebie oczekiwać, jak będziemy się do siebie odnosić. Rola nauczyciela polega tu na stworzeniu atmosfery, w której uczniowie będą mogli się poznawać i przedstawić swoje oczekiwania. 2. Regulowanie wpływów każdego ucznia, czyli tworzenie ról i relacji. Rola nauczyciela polega w tej Obserwacja uczniów Czy to wystarczy? Na początek tak, ale pamiętajmy, że klasa szkolna to żywy organizm, który podlega ciągłym zmianom. Dlatego należy wnikliwie obserwować uczniów razem i każdego z osobna, wciąż poznawać powiązania poszczególnych dzieci z resztą grupy, określać ich status. Warto przy tym korzystać z badań socjometrycznych, pamiętając, że wyniki nie dają jednoznacznego, kompleksowego obrazu struktury klasy. Odpowiednie ich wykorzystanie może jednak złagodzić przyszłe konflikty, np. łącząc w grupy uczniów, którzy się nawzajem wybierają, natomiast osoby izolowane dołączając np. do grupy uczniów bardziej aktywnych. D. Ekiert-Grabowska wyróżniła kilka kategorii dzieci funkcjonujących w klasie. Dzieci akceptowane cieszą się uznaniem. W stosunku do nich występują silne postawy pozytywne. Dzieci akceptowane mają największe możliwości zaspokajania potrzeb psychicznych w grupie, mają największą szansę prawidłowego rozwoju społecznego. Dzieci te są atrakcyjnymi partnerami w różnorodnych interakcjach na terenie szkoły, znajdują się w centrum życia klasy, nie powodują konfliktów, a zdarza się, że łagodzą spory głos pedagogiczny grudzień 2008

7 TEMAT MIESIĄCA reklama Ważne jest, by nauczyciel pomógł uczniom w przezwyciężaniu i rozwiązywaniu konfliktów, stwarzał okazje do nabywania umiejętności prawidłowego reagowania w sytuacjach trudnych i spornych bez agresji, za to z poszanowaniem praw własnych i cudzych. między pozostałymi uczniami. Z kolei dzieci przeciętnie akceptowane to dzieci raczej lubiane, ale nie zajmują ważnych miejsc w strukturze grupy. Przebywanie w grupie nie dostarcza im zbyt wielu bodźców pozytywnych, ale też nie jest źródłem silnych bodźców negatywnych. Dzieci o statusie niezrównoważonym to osoby, do których część uczniów ma stosunek pozytywny, lubi je i akceptuje, a część przeciwnie. Tacy uczniowie są jakby jednocześnie akceptowani i odrzucani. Dzieci izolowane funkcjonują na marginesie życia klasy. Nie podejmują działań na rzecz grupy, często są określane jako bierne społecznie. Nie są pożądanymi partnerami interakcji, nie są specjalnie lubiane ani nielubiane po prostu nie liczą się w grupie. Dzieci odrzucane są natomiast przedmiotem jawnie deklarowanej niechęci grupy. Nie znajdują w ramach klasy szkolnej warunków do zaspokojenia ważnych potrzeb. Klasa ich nie lubi i nie uznaje. Mają bardzo niewielki wpływ na to, co się w klasie dzieje. Dzieci o statusie niezrównoważonym oraz dzieci izolowane i jawnie odrzucane stanowią potencjalne źródło konfliktów w grupie. Specjaliści twierdzą, że mogą one stać się zarówno ofiarami, jak i sprawcami agresji w szkole. Dlatego właśnie im należy poświęcić sporo nauczycielskiej uwagi. Konfliktów występujących w grupach dziecięco-młodzieżowych nie da się uniknąć. Ważne jest, by nauczyciel pomógł uczniom w ich przezwyciężaniu i rozwiązywaniu, stwarzał okazje do nabywania umiejętności prawidłowego reagowania w sytuacjach trudnych i spornych bez agresji, za to z poszanowaniem praw własnych i cudzych. Warto sprawić, by dzieci od najmłodszych lat uczyły się mechanizmów, które tymi zjawiskami rządzą. Polecam nauczycielom program Gdańskiego Wydawnictwa Psychologicznego Bezpieczne dziecko autorstwa Elżbiety Zubrzyckiej, którego naczelną zasadą jest NAJPIERW NAUCZYĆ, POTEM WYMAGAĆ. Seria książeczek adresowanych do uczniów szkół podstawowych pomoże przeprowadzić ciekawe zajęcia, m.in. z podstaw komunikacji, rozpoznawania swoich emocji, radzenia sobie ze złością. Co robić, gdy konflikt między uczniami zaistniał? Należy dokładnie rozpoznać sprawę. Gdy nauczyciel nie wie, co się dzieje w klasie, a tylko ma poczucie, że dzieje się coś złego, nie powinien przystępować do zażegnania konfliktu. Fałszywa diagnoza, nieskuteczne działanie mogą dodatkowo przysporzyć uczniom wielu szkód natury psychologicznej i moralnej. Jeśli głos pedagogiczny

8 TEMAT MIESIĄCA by przeciwdziałać konfliktom, A należy wspólnie z uczniami przestrzegać następujących zasad: mów otwarcie o tym, co czujesz i czego chcesz; bierz odpowiedzialność za powstały konflikt, czyli zastanów się, jaki jest w nim twój udział, czy zależy ci na jego rozwiązaniu i co chcesz w tym celu zrobić; zaczynając rozmowę na temat zaistniałego konfliktu, nie mów o kimś: Uważam, że ty, ale skoncentruj się na własnych uczuciach: Ja czuję się..., kiedy ty... ; nie zadawaj retorycznych pytań w rodzaju: Jak mogłeś to zrobić?, zastąp je stwierdzeniem: Jest tak i tak, musimy to rozwiązać czyli myśl konstruktywnie, zamiast wyładowywać własną złość; wspólnie poszukać dróg rozwiązania konfliktu, aż do całkowitego wyeliminowania go. Nauczyciel powinien sam prezentować twórcze nastawienia do zaistniałej sytuacji. Polega ono na wykorzystaniu konfliktu do wspólnej analizy zachowań i postaw, dzięki której uczniowie mogą lepiej poznać i zrozumieć samych siebie i innych ludzi, a także rozwinąć swe umiejętności psychologiczne. Takie działania powinny w efekcie przyczynić się do rozwoju u uczniów postaw społecznych. Małgorzata Łoskot słuchaj uważnie drugiej strony; niczego nie ukrywaj, mów o wszystkim, co ci przeszkadza; bądź przygotowany, że inni nie zgodzą się z twoim stanowiskiem, co nie znaczy, że są ludźmi, z którymi nie można dojść do porozumienia; staraj się zachować spokój jeżeli czujesz, że wybuchniesz złością, oddychaj głęboko przeponą; bądź przygotowany do negocjacji: Jeśli ty zrobisz to, ja ze swojej strony postaram się o tamto mogę zgodzić się na kompromis w tej sprawie, ale w tamtej nie. Jak rozumiem, nie chcesz mi pomóc w sposób, który uważam za najlepszy, czy wobec tego proponujesz mi inne rozwiązanie tego konfliktu? (H. Hamer) Bibliografia: 1. D. Ekiert-Grabowska, Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej, WSiP, Warszawa 1982.H. Hamer, Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczycieli, Wydawnictwo Veda, Warszawa G. Tibo-Zaü, Dziewczynka, która przestała się uśmiechać, GWP, Gdańsk E. Zubrzycka, seria Myślenie i komunikacja jak rozwiązywać konflikty (m.in. Jak pomyślę, tak zrobię; Po co się złościć?; Powiedz, jak!), Gdańsk. wcześniej były prowadzone rozmowy orientacyjne, trzeba zacząć od zgromadzenia informacji i opinii od wszystkich uczniów w klasie. Nauczyciel musi również zadbać o stworzenie atmosfery bezpieczeństwa, zaufania i otwartego komunikowania się, w której każdy uczeń ma prawo mówić o konflikcie oraz wszyscy mają prawo ustosunkować się do zaistniałej sytuacji. Tą drogą wszyscy zainteresowani określają z czasem, na czym tak naprawdę polega dany konflikt, jaki mają wspólny interes w jego rozwiązaniu oraz jakie konsekwencje przyniesie rozwiązanie konfliktu, a jakie brak rozwiązania. Jeżeli konflikt ma charakter osobisty, należy stworzyć warunki do otwartej, pełnej i bezpośredniej wymiany informacji i odczuć między stronami. Uczniom źle do siebie nastawionym i pełnym furii trudno jest, nie obrażając się i nie ubliżając sobie, porozumiewać się konstruktywnie. Wobec tego najpierw należy stworzyć okazję do rozładowania złości, a następnie W styczniowym wydaniu: Założenia reformy oświatowej co czeka dyrektora szkoły i nauczycieli w zakresie pracy wychowawczej od stycznia 2009 roku. głos pedagogiczny grudzień 2008

9 twarzą w twarz >> Uczeń na ławie oskarżonych Wywiad z sędzią Anną Marią Wesołowską na temat działań podejmowanych w ramach profilaktyki przemocy i agresji wśród nieletnich Głos Pedagogiczny: Coraz więcej młodych osób zasiada na ławach oskarżonych. Czy przyczyną tego jest złe wychowanie, brak zrozumienia ze strony rodziców i szkoły, wpływ mediów? Anna Maria Wesołowska: Z mojego doświadczenia wynika, że każdy z tych czynników ma znaczenie. W początkowym okresie życia najważniejsza jest rodzina, wartości przez nią przekazane. Jeżeli zabrakło tego fundamentu, potem trudno to nadrobić. Szkoła oprócz funkcji edukacyjnej może i powinna pełnić również funkcję wspomagającą rodziców w wychowaniu ich dzieci. To oczywiście nie jest łatwe, ale konieczne. Tymczasem sama szkoła często reaguje w nieodpowiedni sposób na agresywne zachowania młodych, tylko ich karząc. A im właśnie szczególnie potrzeba zainteresowania, troski, zrozumienia; często są to ludzie z trudnych rodzin. Trzeba starać się do nich dotrzeć i im pomóc. Inaczej ostatecznie obrócą się oni przeciwko światu. Jeśli chodzi o trzeci czynnik media, to tak jak wiele narzędzi, mogą one być wykorzystywane zarówno w dobrym, jak i złym celu. Często, niestety, promuje się w nich przemoc i agresję. Zbyt duża z tym styczność, bez żadnego dozoru, objaśnienia, może wyrządzić wiele szkody, pozbawia młodych ludzi wrażliwości na cierpienie innych. Anna Maria Wesołowska Sędzia Sądu Okręgowego w Łodzi w IV Wydziale Karnym. Występuje w serialu fabularno-dokumentalnym Sędzia Anna Maria Wesołowska, emitowanym przez telewizję TVN. Pani najnowsza książka Bezpieczeństwo młodzieży to zbiór felietonów z opisem autentycznych spraw toczących się przed sądem. Jaki cel przyświecał tej formie publikacji? Książka ma na celu edukację prawną młodzieży i dorosłych. Stanowi kolejny, istotny element mojej pracy edukacyjnej. Poprzez felietonistyczny opis autentycznych rozpraw sądowych chciałam w prosty sposób przekazać odbiorcom, jakie kary grożą za konkretne, nawet wydawałoby się drobne przestępstwa. Książka, mam nadzieję, spełni przede wszystkim swoją funkcję profilaktyczną, zmusi do refleksji, zastanowienia. Zależy mi na tym, żeby młodzież zasiadała w ławie szkolnej, a nie na ławie oskarżonych. W swojej książce zachęca Pani nauczycieli i rodziców do podejmowania różnych aktywności przeciwdziałających m.in. zjawisku narkomanii, agresji, kradzieży wśród dzieci i młodzieży. Które z nich przynoszą najlepsze rezultaty? głos pedagogiczny

10 twarzą w twarz Te, które młodzież akceptuje. Chodzi o to, aby nie narzucać młodym swojej wizji świata, ale przede wszystkim zachęcić ich do rozmowy. Należy słuchać młodzieży, bo ona jeśli zdobędziemy jej zaufanie informuje nas o tym, co niedobrego się dzieje wokół niej i jakie są tego przyczyny. Nasze pokolenie z wieloma rzeczami nie miało styczności, dlatego należy dać młodym możliwość wypowiedzenia się. Dopiero kiedy zrozumiemy, w jakim świecie funkcjonują, możemy starać się im pomóc. W jaki sposób ciekawie i efektywnie rozmawiać z uczniami o zagrożeniach i przestępczości? Czy nie wymaga to od wychowawców odpowiedniego przygotowania, np. z zakresu znajomości prawa? Znajomość prawa oczywiście się przydaje, ale najważniejsze to słuchanie młodzieży, rozmowa z nią, żywe reagowanie na ich zdanie, autentyczne zainteresowanie. Młodzież to wyczuwa i wówczas jest skłonna do dyskusji. W jednym z wywiadów powiedziała Pani, że widok nastolatka wprowadzanego na salę rozpraw w kajdankach za posiadanie grama narkotyku to forma najtańszych i najlepszych akcji profilaktycznych. Czy młodzi ludzie rzeczywiście uczą się na błędach innych? Młodzi często myślą po fakcie. Widok rówieśnika w kajdankach pozwala uzmysłowić sobie, że skradziony koledze telefon komórkowy, posiadanie grama narkotyku to nie zabawa, za to grozi surowa kara. Młodzi powinni uczyć się tego, że każdy czyn ma swoje konsekwencje. Oczywiście bywa różnie z tym uczeniem Młodzież musi zrozumieć, że życie nie jest grą komputerową ani filmem. Po drugiej stronie przestępczego zachowania stoi zawsze osoba pokrzywdzona i odpowiedzialność, którą trzeba za swój czyn ponieść. * się na cudzych błędach. Jestem jednak przekonana, że nawet jeśli jednemu młodemu człowiekowi uczestnictwo w rozprawie pomoże, to już jest sukces. Czasem widzę, jak uczniowie ci słuchają tego, co dzieje się na sali, z wypiekami na twarzy, z niedowierzaniem, zdarzają się łzy. Po jednej z rozpraw podszedł do mnie 16-letni chłopak i powiedział: Pani Sędzio, Musimy być bardziej wrażliwi na krzywdę dziecka. Nie pozostawiać go samemu sobie nawet wówczas, gdy odmawia rozmowy na temat przykrych przeżyć, a zwłaszcza wówczas. Powodem milczenia jest najczęściej wmówione dziecku brzemię tajemnicy i winy. wszystkim pani nie pomoże, ale niektórzy zaczną się zastanawiać. I o to chodzi. Która ze spraw z udziałem nieletniego była dla Pani najtrudniejsza? Każda sprawa z udziałem nieletniego jest trudna. Oswojeni z agresją są bezkrytyczni wobec własnych zachowań. Często dopiero na sali rozpraw dociera do nich, że po drugiej stronie jest osoba, którą skrzywdzili. Wówczas żałują, ale czasu nie da się cofnąć. Zdarza się, że młodzi popełniają przestępstwo, bo już psychicznie nie wytrzymują jakiejś sytuacji. Szczególnie zapamiętałam sprawę nastolatka, który usiłował zabić własną matkę. Na rozprawie jego babcia zeznała, że matka nie broniła go przed konkubinem, który gdy chłopiec był mały wycierał jego głową podłogę. Takie sprawy długo się pamięta. Jakie uczucie towarzyszy podejmowaniu decyzji, która niejednokrotnie zmienia całe życie człowieka? Po pierwsze, ogromnej odpowiedzialności, ale również walki. Rodzi się świadomość, że nie można poprzestać tylko na wymierzaniu sprawiedliwości, że należy coś zmienić. Zawsze staram się wytłumaczyć oskarżonemu, dlaczego otrzymał taką a nie inną karę. Warto wierzyć, że każdy człowiek może się zmienić, bo inaczej sądzenie nie miałoby sensu. Podstawą spokoju sumienia po wydaniu wyroku jest własne etyczne życie, wewnętrzny spokój, poczucie, że było się na rozprawie maksymalnie bezstronnym i niezawisłym. Pracuje Pani zawodowo, nagrywa program telewizyjny, pisze felietony i publikacje. Skąd czerpie Pani siłę na udział w tylu projektach? Jak większość z nas, mam silne pragnienie zmiany świata na lepsze. Jest tak dużo do zrobienia w tej kwestii, że nie mam czasu myśleć o swoim zmęczeniu. Czasem oczywiście zdarzają się słabsze momenty. Wtedy zawsze głos pedagogiczny grudzień 2008

11 twarzą w twarz ostoją jest dla mnie dom mąż i córki. Sił dodają mi także uśmiechy ludzi na ulicy, ich życzliwość, a także zrozumienie ze strony kolegów w pracy. Jakie wskazówki do pracy wychowawczej z uczniami w nowym roku poleciłaby Pani czytelnikom Głosu Pedagogicznego? Przede wszystkim z młodzieżą należy rozmawiać i przekonać ją, że nam na niej zależy. Dziękujemy za rozmowę. *Wszystkie cytaty pochodzą z książki A. M. Wesołowskiej Poradnik prawny. Bezpieczeństwo młodzieży, Poltext, Warszawa Zachęcamy Państwa do udziału w konkursie NIE dla szkolnych przestępstw. Wystarczy z poniższych sytuacji wybrać jedną i opisać jakie działania podjęliby Państwo wobec ucznia zgodnie z ustawą o postępowaniu w sprawie nieletnich. Spośród przesłanych odpowiedzi rozlosujemy nagrody 5 książek Sędzi Anny Marii Wesołowskiej Bezpieczeństwo młodzieży z autografem autorki. Odpowiedzi prosimy przesyłać na adres redakcja@glospedagogiczny.pl do 16 stycznia 2009 r. Proponowane sytuacje: KONKURS 1. Nauczyciel otrzymał anonimową informację, że jego uczeń posiada przy sobie substancję przypominającą narkotyk i rozdaje ją kolegom z młodszych klas. 2. Uczeń zgłosił nauczycielowi kradzież telefonu. Wskazał też osobę, która miała się dopuścić kradzieży. Niezapomniana Gala Klubu Przedsiębiorczych Nauczycieli 8 listopada w wypełnionej po brzegi głównej sali Galerii Porczyńskich w Warszawie podczas uroczystej, trzeciej już gali Klubu Przedsiębiorczych Nauczycieli IMPULS, na której obecni byli m.in. nauczyciele, dyrektorzy szkół, uczniowie należący do Szkolnych Klubów Przedsiębiorczości, dyrekcja i pracownicy NBP oraz przedstawiciele instytucji i firm współpracujących z Bankiem ogłoszono wyniki wszystkich organizowanych co roku przez IMPULS konkursów. Galę otworzył Zastępca Dyrektora Dep. Komunikacji Społecznej Tadeusz Deszkiewicz oraz przedstawiciel Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości Prezes Zbigniew Modrzewski. Wręczenia nagród w najważniejszych kategoriach: Najlepszy Nauczyciel Przedsiębiorczości, Najlepsza Szkoła Przedsiębiorczości i Najlepszy Szkolny Klub Przedsiębiorczości 2008 dokonał dyrektor NBP Sławomir Skrzypek. W rolę prowadzącego imprezę wcielił się znany aktor i prezenter Maciej Orłoś. Przed ogłoszeniem ostatecznych wyników poszczególnych konkursów organizatorzy zadbali o to, by przedstawić skrót najlepszych prac w kategorii reklama telewizyjna, wyłonionych w czerwcu w konkursie na najlepszą reklamę TV i radiową Szkolnych Klubów Przedsiębiorczości. Przypomniano też pokrótce historię Klubu Impuls i jego dokonania. Potem nadeszła chwila, na którą wszyscy najbardziej czekali, czyli ogłoszenie wyników w poszczególnych kategoriach (najlepsza strona www szkolnego klubu przedsiębiorczości, najlepszy projekt własny, najlepszy nauczyciel przedsiębiorczości w województwie i w rankingu ogólnopolskim, najlepsza szkoła i klub przedsiębiorczości). Najlepszymi Nauczycielami Przedsiębiorczości 2008 zostali: Jadwiga Dworecka z Gimnazjum nr 1 im. H. Sienkiewicza w Rawiczu oraz Michał Góralczyk z Zespołu Szkół Mechanicznych im. Komisji Edukacji Narodowej w Poznaniu. Prezes NBP Sławomir Skrzypek, który wręczał im te najwyższe nagrody gratulował laureatom sukcesu i życzył dalszych osiągnięć. Reprezentowane przez zwycięskich nauczycieli szkoły i kluby zdobyły też miano najlepszych szkół i klubów przedsiębiorczości w Polsce. Galowy wieczór był ze wszech miar udany, zadowolone miny obdarowanych, pozujących do wspólnych i indywidualnych zdjęć, były tego najlepszym dowodem. Niektóre panie, które stanowiły chyba większość obecnych, ustawiały się w długiej kolejce po autograf Macieja Orłosia. No i wszyscy mówili sobie: do zobaczenia na kolejnej IV Gali w przyszłym roku. Waldemar Pławski głos pedagogiczny

12 pracownia pedagogiczna! o nowoczesnych narzędziach Mobbing w sieci i źródłach agresji Mobbing w sieci to nowe i stosunkowo słabo znane zjawisko, polegające na znęcaniu się psychicznym z użyciem tzw. nowoczesnych mediów. W tytule artykułu nawiązałam do znanej w Polsce akcji edukacyjno-profilaktycznej dotyczącej zagrożeń, jakim podlega dziecko operujące w internetowej sieci. Tymczasem w tym tekście chcę ostrzec przed nowym zjawiskiem mobbingu w sieci. Należą do nich telefony komórkowe oraz Internet, a w nim różnorodne, wirtualne miejsca spotkań i rozmów dzieci i młodzieży, takie jak czaty i kluby (np. MySpace, Facebook, Bebo, Nasza-klasa itp.) czy witryny filmowe (np. YouTube). Coraz więcej uczniów posiada w domu komputery z dostępem do Internetu, nie wspominając o komórce, z którą każdy uczeń niemal się nie rozstaje. Do typowych zachowań mobbingowych w sieci należą: zaczepki i prowokacje, oszukiwanie, doprowadzanie do konfliktu z innymi powodujące izolację od grupy, plotki i pomówienia, zawstydzanie, wyśmiewanie, upokarzanie, straszenie oraz grożenie. Komunikaty przesyła się w formie słownej (rozmowy na żywo ), pisemnej (SMS-y lub rozmowy na czatach) bądź krótkich nagrań filmowych z komórek, rozpowszechnianych potem jako filmy amatorskie na YouTube. Bardzo istotny jest wymiar czasowy tego rodzaju mobbingu; cechuje go duża częstotliwość incydentów (np. kilkanaście razy dziennie lub częściej!) oraz zwykle długi okres dręczenia (np. kilka miesięcy lub dłużej). Ofiara bombardowana jest nieustannie, tzn. zarówno w czasie trwania lekcji szkolnych, jak też przed zajęciami i po nich, a nawet późnym wieczorem lub w nocy. Uważa się, że mobbing w sieci jest najbardziej rozpowszechniony wśród dziewcząt, choć doniesienia zarówno z Polski, jak i zagranicy ujawniają znaczne rozmiary problemu także wśród chłopców. Konsekwencje sieciowego mobbingu są poważne, a w wielu przypadkach dramatyczne. Nierzadko doprowadzają do całkowitego wyniszczenia ofiary, załamania psychicznego, depresji, a nawet prób samobójczych czy samobójstw. Ofiarami mobbingu w sieci są w przeważającej większości uczniowie, ale znane są też przypadki maltretowania nauczycieli. Dla lepszego zrozumienia zjawiska szczegółowo opiszę prześladowanie rówieśnicze z użyciem nowych mediów, analizując dwa przypadki z praktyki. Przypadek Agnieszki Agnieszka, lat 12, była miłą, spokojną i raczej nieśmiałą dziewczynką, zdolną i dobrą uczennicą, która rozpoczęła gimnazjum, trafiając do żeńskiej klasy. Na pierwszy rzut oka widać było, że jest dużo mniejsza i drobniejsza od swoich koleżanek. Większość dziewcząt dobrze się już znała z poprzednich szkół (rejonizacja), ale Agnieszka, z innej części miasta, nie znała nikogo. Dziewczęta już w pierwszych tygodniach utworzyły tak zwane kliki (małe, zamknięte grupy, wrogo nastawione do innych, bacznie strzegące swych interesów, przywilejów i tajemnic), odrzucając Agnieszkę z każdej z nich. Dziewczynka była osamotniona, przerwy spędzała z dala od wszystkich, a na lekcjach nie miała z kim siedzieć. Doszło do tego, że nie wolno jej było nawet podejść do koleżanek, odezwać się albo spojrzeć w ich stronę. Każda próba kwitowana była brutalnym odepchnięciem, wyzwiskami, a nawet groźbami. Agnieszka zrozumiała, że będzie jej ciężko, ale nawet nie przeczuwała tego, co dopiero miało nastąpić zmasowanego ataku wszystkich klik, które postanowiły wykończyć, a następnie pozbyć się intruza ze swojej klasy. Dziewczyny wykradły numer komórki Agnieszki, a potem podstępnie namierzyły ją w czatach na Internecie, przyjaźnie się odzywając i prosząc o włączenie na listę rozmówców. Od tej pory zaczęło się istne piekło. Agnieszka każdego dnia, co chwilę otrzymywała obelżywe SMS-y (od rana do wieczora, a nawet nocą), a zaraz po lekcjach dziewczyny zaczepiały ją na Internecie, wydzwaniając i włączając się do jej rozmów z osobami spoza szkoły. Maltretowały ją komentarzami na temat wyglądu ( jesteś brzydka, wstrętna, kurdupel, chuda, niemodnie ubrana itp.), 10 głos pedagogiczny grudzień 2008