Wyniki badania jakościowego Ocena szans i zagrożeń zrzeszonych placówek CKU i CKP

Transkrypt

1 Wyniki badania jakościowego Ocena szans i zagrożeń zrzeszonych placówek CKU i CKP 1

2 Spis treści I Informacje o badaniu Cel badania Metodologia Próba badawcza Kryteria rekrutacyjne wywiadów grupowych Charakterystyka placówek CKU i CKP biorących udział w badaniu. 9 II Wyniki badania Słuchacze placówek kształcenia praktycznego i ustawicznego Słuchacze Centrów Kształcenia Praktycznego Słuchacze Centrów Kształcenia Ustawicznego Decyzja o podjęciu nauki w placówkach kształcenia ustawicznego Przyczyny podjęcia nauki w CKP Przyczyny podjęcia nauki w CKU Wybór szkoły i źródła informacji o szkole Wybór kierunku kształcenia Percepcja rynku pracy w województwie śląskim Znajomość rynku pracy Sytuacja na rynku pracy Oczekiwania pracodawców Współpraca CKU i CKP z pracodawcami Współpraca z Urzędami Upracy i Miejskimi Ośrodkami Pomocy Społecznej Placówki konkurencyjne dla CKU i CKP Szkoły wyższe Szkoły prywatne Szkoły policealne przy szkołach młodzieżowych Rzemieślnicy/Pracodawcy

3 5. Diagnoza kondycji badanych placówek Sytuacja placówek w ogólnej ocenie dyrektorów Zasoby osobowe Zasoby materialne Dopasowanie oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy Jakość kształcenia Źródła finansowania szkół Działania promocyjne placówek Kształcenie ustawiczne w województwie śląskim Pojęcie kształcenia ustawicznego Definicja kształcenia ustawicznego rozumienie pojęcia wśród dyrektorów CKU i CKP Definicja kształcenia ustawicznego rozumienie pojęcia wśród innych grup respondentów Uwarunkowania kształcenia ustawicznego Postawa wobec nauki i uczenia się przez całe życie Specyfika kształcenia ustawicznego w województwie śląskim Wizerunek placówek CKU i CKP Problemy, zagrożenia i bariery rozwoju kształcenia ustawicznego oraz badanych placówek CKU i CKP w regionie śląskim Perspektywy i szanse rozwoju kształcenia ustawicznego oraz badanych placówek CKU i CKP w regionie śląskim Współpraca między placówkami CKU i CKP Ocena obecnej współpracy Perspektywy działania stowarzyszenia Narzędzia działania stowarzyszenia Ocena idei stworzenia portalu stowarzyszenia Uczestnicy i beneficjenci portalu Bariery działania stowarzyszenia Podsumowanie analiza SWOT

4 I Informacje o badaniu 1. Cel badania Raport zawiera sprawozdanie i analizę wyników drugiego etapu projektu badawczego Szkoła na miarę potrzeb rynku pracy województwa śląskiego. Projekt ten jest realizowany w ramach priorytetu IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach działanie 9.3. Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego. Badanie jakościowe nastąpiło po analizie danych zastanych i jednocześnie stanowiło wprowadzenie do badania ilościowego. 1. desk research 2. badanie jakościowe 3. badanie ilościowe Badanie jakościowe było ukierunkowane na realizację licznych celów: poznanie specyfiki działania placówek przez zespół badawczy rozpoznanie sytuacji na rynku pracy w województwie śląskim oraz identyfikacja oczekiwań pracodawców wobec przyjmowanych pracowników wewnętrzna ocena badanych placówek - identyfikacja słabych i silnych stron placówek identyfikacja postaw wobec kształcenia ustawicznego oraz dostępności oferty edukacyjnej dla kobiet i mężczyzn identyfikacja szans i zagrożeń dla rozwoju placówek CKU i CKP w województwie śląskim zebranie opinii na temat wspólnej strategii rozwoju placówek CKU i CKP w województwie śląskim zebranie hipotez do weryfikacji w badaniu ilościowym 4

5 2. Metodologia W badaniu wykorzystano metodologię jakościową, Indywidualny Wywiad Pogłębiony i Zogniskowany Wywiad Grupowy wykorzystując dwie techniki: Pogłębiony Wywiad Indywidualny (ang. In-Depth Interview) to wywiad z jednym respondentem, może odbywać się w domu respondenta, miejscu pracy lub w laboratorium. Jest techniką często wykorzystywaną w przypadku różnych kategorii respondentów, szczególnie zaś trudno dostępnych, specjalistów, decydentów w organizacjach, osób rozproszonych geograficznie wszystkich tych, których trudno jest zebrać w jednym miejscu i czasie i których opinie mają indywidualny, specyficzny charakter (np. ze względu na pełnione funkcje, czy doświadczenia). Moderator prowadzi wywiad w oparciu o tzw. scenariusz, który ma formę ustrukturowanego dokumentu zawierającego obszary zagadnień do poruszenia, czy cele badawcze do osiągnięcia. Wywiady są rejestrowane i poddawane transkrypcji. Zogniskowany Wywiad Grupowy (ang. Focus Group Interview) polega na dyskusji grupowej prowadzonej przez wykwalifikowanego moderatora. Jego rola to min. skupianie uwagi badanych na problemie, zachęcanie do pogłębionych wypowiedzi, kierowanie procesami grupowymi (np. przeciwdziałanie konformizmowi), zmniejszenie lęku społecznego u badanych, tworzenie psychologicznych warunków akceptacji i otwartości. Wywiad trwa około 2 godzin i jest nagrywany, a następnie poddawany transkrypcji. Optymalna liczba osób biorących w badaniu, sprzyjająca procesom grupowym i jednocześnie umożliwiająca wypowiedź każdemu respondentowi to 8-10 osób, jednak w niektórych przypadkach rekomendowana jest mniejsza liczba uczestników (tzw. Mini Group Interview). Uczestnicy dobrani do każdej z grup posiadają zbliżone doświadczenia i podobny punkt spojrzenia na badane tematy. Scenariusz, zgodnie z którym toczy się spotkanie, posiada swobodną strukturę, przez co sprzyja otwartości dyskusji i umożliwia pogłębienie uzyskanych informacji. Duża skuteczność techniki bywa tłumaczona przy pomocy koncepcji 5S (J.M. Hess): synergy, snowballing, stimulation, security, spontanity (synergia, efekt kuli śnieżnej, stymulacja, bezpieczeństwo, spontaniczność). 5

6 3. Próba badawcza W ramach projektu badawczego przeprowadzono 23 indywidualne wywiady pogłębione oraz 4 wywiady grupowe Wywiady indywidualne przeprowadzono z dyrektorami wszystkich placówek CKU i CKP wchodzących w skład Stowarzyszenia. Cześć wywiadów odbyła się podczas konferencji w Bielsku-Białej, pozostałe zostały przeprowadzone w miejscu pracy respondentów. Narzędziem pomocniczym była ankieta, którą została rozesłana dyrektorom po przeprowadzonych wywiadach. Służyła ona usystematyzowaniu informacji i zebraniu danych dotyczących placówek. Odesłano 18 ankiet spośród 23 rozesłanych. Wywiady grupowe przeprowadzono z 4 grupami respondentów: przedsiębiorcami, osobami bezrobotnymi, słuchaczami wybranego Centrum Kształcenia Ustawicznego oraz absolwentami innej wybranej placówki CKU. Są to grupy, które zostaną zbadane w badaniu ilościowym, dlatego uwzględnienie ich na etapie badania jakościowego ma charakter wstępny, służy postawieniu pierwszych hipotez badawczych do zweryfikowania w badaniu ilościowym. Każda z dyskusji grupowych odbyła się w innej lokalizacji, przy czym były to miejscowości, w których mają swoją siedzibę jedna lub więcej zrzeszonych placówek: Częstochowa, Gliwice, Racibórz, Wodzisław 6

7 Schemat badania jakościowego wyglądał następująco Data Typ Typ respondenta Lokalizacja placówki wywiadu, N IDI, N=23 Dyrektorzy CKU i CKP Bielsko-Biała, Bytom, Chorzów, Częstochowa, Gliwice, Goleszów, Jastrzębie Zdrój, Mysłowice, Racibórz, Ruda Śląska, Rybnik, Sosnowiec, Tarnowskie Góry, Wodzisław, Zabrze, Zawiercie, Żywiec FGI, N=10 bezrobotni Częstochowa FGI, N=5 przedsiębiorcy Gliwice FGI, N=11 słuchacze Racibórz FGI, N=9 absolwenci Wodzisław Tabela Kryteria rekrutacyjne wywiadów grupowych Grupa 1: Bezrobotni miejsce zamieszkania: Częstochowa bądź okoliczne miejscowości wiek: co najmniej 18 lat płeć: 5 mężczyzn i 5 kobiet wykształcenie: co najmniej średnie sytuacja zawodowa: jest zarejestrowana/y jako osoba bezrobotna/y i od min. 3 miesięcy pozostaje bez pracy udział w szkoleniach: połowa respondentów brała udział w szkoleniach/kursach organizowanych przez Urząd Pracy - druga polowa nie brała dotychczas udziału w żadnych kursach/szkoleniach 7

8 Grupa 2: Przedsiębiorcy lokalizacja przedsiębiorstwa: Gliwice wielkość firmy: firma zatrudnia min. 10 osób i w najbliższych latach planuje zwiększenie zatrudnienia stanowisko / zakres odpowiedzialności: właściciel, współwłaściciel, dyrektor personalny osoba odpowiedzialna za zatrudnienie i szkolenia pracowników w firmie płeć: kobiety i mężczyźni wykształcenie: co najmniej średnie Grupa 3: Słuchacze miejsce zamieszkania: Racibórz bądź okoliczne miejscowości wiek: co najmniej 18 lat płeć: min 50% grupy stanowią kobiety sytuacja zawodowa: osoby uczące się, pracujące lub nie aktywne zawodowo uczęszczana szkoła: 50% słuchacze Centrum Kształcenia Ustawicznego w Raciborzu, 50% słuchacze szkoły prywatnej (Towarzystwa Edukacji Biznesowej) Grupa 4: Absolwenci miejsce zamieszkania: Wodzisław bądź okoliczne miejscowości wiek: co najmniej 18 lat płeć: min 50% grupy stanowią kobiety sytuacja zawodowa: osoby aktywne zawodowo lub uczące się ukończona szkoła: 50% absolwenci Powiatowego Centrum Kształcenia Ustawicznego w Wodzisławiu, 50% absolwenci szkoły prywatnej (Towarzystwa Edukacji Biznesowej), szkoła ukończona nie dawniej niż 3 lata temu 8

9 3.2. Charakterystyka placówek CKU i CKP biorących udział w badaniu W badaniu wzięły udział wszystkie 23 ośrodki należące do Śląskiego Stowarzyszenia Dyrektorów CKU i CKP. W ich skład wchodzi w sumie 17 CKP i 15 CKU (przy czym 6 placówek to połączenie CKU i CKP) oraz 2 OSDDK (połączone z CKU lub z CKP). Jest to struktura odbiegająca od rozkładu placówek kształcenia ustawicznego w formach szkolnych działających na terenie województwa śląskiego, ponieważ, zgodnie z wynikami danych zastanych, najwięcej jest ośrodków dokształcania i doskonalenia zawodowego. Projekt nie miał jednak na celu zbadania placówek kształcenia ustawicznego reprezentatywnych dla regionu śląskiego, lecz skupiał się na potrzebach tych zrzeszonych w stowarzyszeniu. Większość placówek CKP powstała w tym samym czasie (lata ), w wyniku reformy polskiego systemu edukacji (1996) i połączenia warsztatów przy szkołach zawodowych. Tymczasem czas istnienia CKU różnił się znacznie: najstarsze było założone w 1948 roku, najmłodsze niespełna dwa lata temu. Placówki według danych ankietowych bardzo różniły się wielkością: - posiadały zróżnicowaną liczbę słuchaczy od około 100 do zajmowały zróżnicowaną liczbę sal od 4 do 63 Dominującą formą kształcenia w placówkach CKU jest kształcenie zawodowe świadczy o tym największa liczba szkół policealnych, techników dla dorosłych i zasadniczych szkół zawodowych dla dorosłych. Nieco mniej placówek zajmuje się kształceniem ogólnym (liceum ogólnokształcące lub uzupełniające dla dorosłych, tylko jedna placówka prowadzi gimnazjum dla dorosłych) i działalnością kursową. Nieliczne CKU prowadzą praktyki zawodowe i uniwersytety trzeciego wieku. Dyrektorzy CKP jako wiodącą działalność podawali zajęcia praktyczne dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych i nieco rzadziej praktyki zawodowe. Kilka placówek prowadziło działalność kursową. 9

10 II Wyniki badania 1. Słuchacze placówek kształcenia praktycznego i ustawicznego Charakterystyka osób uczących się w placówkach kształcenia praktycznego i ustawicznego była silnie uzależniona od typu placówki Słuchacze Centrów Kształcenia Praktycznego Słuchacze centrów kształcenia praktycznego stanowią dość jednolitą grupę. Ze względu na statutowe zadania Centrów Kształcenia Praktycznego większość ich słuchaczy stanowi młodzież okolicznych szkół zawodowych, realizująca tam zajęcia praktyczne oraz praktyki zawodowe. Tylko w niektórych przypadkach są to także słuchacze szkół dla dorosłych (wtedy, gdy CKU jest połączone z CKP) Ponadto w CKP-ach zawodu uczą się inne grupy słuchaczy, uczestniczący w pozaszkolnych formach kształcenia: Gimnazjaliści Obok młodzieży kształcącej się w szkołach ponadgimnazjalnych, dwie placówki prowadzą również zajęcia przysposabiające do zawodu dla uczniów gimnazjów. Osoby skierowane przez urzędy pracy Kolejną grupą, która kształci się w CKP, są osoby skierowane przez urzędy pracy. Zwykle są to bezrobotni, jednak w jednej z placówek wspólny projekt z urzędem pracy pozwalał na kształcenie osób pracujących. Jak podkreślali dyrektorzy, grupa ta stanowi niewielki procent słuchaczy, a niektóre placówki w ogóle nie prowadzą takich zajęć. Pracujące osoby dorosłe Sporadycznie w Centrach Kształcenia Praktycznego pojawiają się osoby dorosłe, które chcą zdobyć określone kwalifikacje lub są wysyłane na kursy zawodowe przez przedsiębiorców. O takich przypadkach wspominano jednak rzadko. 10

11 Wiek Zdecydowana większość słuchaczy to osoby młode do 24 roku życia, przy czym odsetek niepełnoletnich (poniżej 18 roku życia) waha się od 50 do 75%, wg danych szkoły. Tak niski wiek słuchaczy odzwierciedla fakt, że placówki CKP są obecnie w małym stopniu ukierunkowane na kształcenie ustawiczne, rozumiane jako kształcenie osób dorosłych, zaś dominującą działalność stanowi współpraca z młodzieżowymi szkołami zawodowymi. Znaczna część dyrektorów podkreślała, że młodzież stanowi główną, a nawet jedyną grupę odbiorców usług oferowanych przez Centrum Kształcenia Praktycznego, dlatego na jej potrzebach koncentrowana jest większość wysiłków. Jako grupa docelowa, to się głównie koncentrujemy na naszych uczniach. Do tego jesteśmy powołani, tu trzeba dużo poświęcić, więc się głównie koncentrujemy na nich. (dyrektor CKU/CKP) Z drugiej strony dyrektorzy CKP dostrzegali potencjał tkwiący w dorosłych, jako ważnej w przyszłości grupie słuchaczy CKP: jako klientach form pozaszkolnych (kursów) jako uczniach CKU (w części przypadków planowana jest ściślejsza współpraca z tymi placówkami lub utworzenie CKU przy CKP) Płeć Dyrektorzy podkreślali, że płeć słuchaczy jest wynikiem preferencji kobiet lub mężczyzn do określonych zawodów. Można więc wyróżnić klasy typowo męskie (np. technikmechanik), jak i kobiece (np. technik architektury krajobrazu). Pomimo dominacji kobiet w niektórych zawodach, wśród uczestników zajęć organizowanych przez CKP wyraźnie przeważają mężczyźni. Na podstawie danych uzyskanych od placówek mężczyźni stanowią od 65% do 100% ich słuchaczy. Jest tak, gdyż badane placówki posiadają w swojej ofercie głównie warsztaty pozwalające kształcić się w zawodach o męskim charakterze (tj. takich, w których kobiety niechętnie i rzadko zdobywają wykształcenie) np. warsztaty samochodowe, elektryczne, elektroniczne, budowlane, spawalnicze, ślusarskie, obróbki ręcznej, obróbki skrawaniem, mechatroniki, stolarki i wiele innych. Tymczasem tylko kilka placówek ma warsztaty 11

12 odzieżowe, fryzjerskie, krawieckie czy gastronomiczne, czyli do nauki zawodów, w których chętnie uczą się kobiety. Miejsce zamieszkania Zdecydowana większość słuchaczy mieszka i uczy się w tej samej miejscowości, w której znajduje się CKP (od 70 do 100%). Typowym modelem funkcjonowania CKP jest prowadzenie praktycznej nauki zawodu dla uczniów szkół zawodowych tego samego powiatu. W niektórych jednak przypadkach CKP-y współpracują także ze szkołami zawodowymi z innych miejscowości, jeśli uzasadnia to bardzo wysoki poziom bazy techno-dydaktycznej oferowanej przez centrum. Taką sytuację należy uznać za bardzo korzystną, ponieważ pozwala budować prestiż szkoły, a także zdobywać dodatkowe środki finansowe. Poziom wiedzy i umiejętności Ze względu na niski status kształcenia zawodowego do placówek tych trafia młodzież, która gorzej radziła sobie w gimnazjum, kierująca się na ogół motywacją negatywną wyboru szkoły. Wpływa to na obniżenie ogólnego poziomu nauczania, ponieważ uczniowie szkół zawodowych mają niższy potencjał intelektualny niż młodzież ucząca się w liceach. Motywacja do nauki Dyrektorzy oceniali motywację do nauki słuchaczy Centrów Kształcenia Praktycznego jako umiarkowaną. W ich opinii znaczna część młodzieży postrzega zajęcia praktyczne w CKP jako element przymusowej edukacji. Zdaniem jednego z dyrektorów osoby faktycznie zainteresowane zawodem wybierają raczej na miejsce zajęć praktycznych przedsiębiorstwa, spółdzielnie i cechy rzemieślnicze. Z drugiej strony część uczniów lubi zajęcia praktyczne i znacznie bardziej angażuje się w naukę zawodu w CKP niż w zajęcia teoretyczne w macierzystej szkole. Można też zauważyć wzrost zainteresowania nauką wśród słuchaczy w momencie pojawienia się zaawansowanych technologii. Zaobserwowane zmiany w liczbie słuchaczy CKP Liczba słuchaczy CKP odzwierciedla wyniki naboru w młodzieżowych szkołach zawodowych. Cześć dyrektorów odnotowała spadek, część nawet wzrost, a część nie zaobserwowała większych zmian w liczbie słuchaczy. 12

13 Jeżeli liczba słuchaczy się zmniejszyła, badani wyjaśniali to niżem demograficznym lub mniejszą popularnością szkół zawodowych. Przyczyn upatrywano również w promowaniu liceów ogólnokształcących jako lepszej alternatywy wobec kształcenia zawodowego (łatwiejsza nauka, a jednocześnie wyższy prestiż i wyższa wartość na rynku pracy) i braku doradców zawodowych w gimnazjach. Z drugiej strony zdaniem dyrektorów placówek, w których przybyło słuchaczy, kształcenie zawodowe staje się nieco bardziej popularne. Temat ten będzie omówiony szerzej w rozdziale poświęconym przyczynom wyboru CKP / kształcenia zawodowego Spadek uczniów się pojawił w szkołach zawodowych ze względu na to, że dzieci idą do ogólniaka. (dyrektor CKP/CKU) 1.2. Słuchacze Centrów Kształcenia Ustawicznego Uczniowie centrów kształcenia ustawicznego są grupą znacznie bardziej zróżnicowaną od słuchaczy CKP. Zarówno dyrektorzy, jak i sami słuchacze CKU mówią, że trudno jest wskazać dominującą grupę, zarówno ze względu na wiek, płeć, czy motywację podjęcia dalszej nauki. Ich jedyną wspólną cechą jest bycie dorosłym (chociaż w wyjątkowych przypadkach do CKU przyjmowane są także osoby niepełnoletnie) Słuchaczy tych można podzielić ze względu na charakter zdobywanego wykształcenia Osoby zdobywające/uzupełniające wykształcenie ogólne. Jest to najlepiej rozpoznawana grupa słuchaczy CKU, ten typ placówki często kojarzy się właśnie z osobami, które chcą ukończyć przerwaną edukację. Są to osoby w różnym wieku, które wypadły z formalnego toku edukacji z kilku powodów: mniej zdolna młodzież, młodociane matki, osoby o trudnej sytuacji życiowej, dorośli, którzy pragną naprawić błędy młodości. Osoby zapisujące się do szkół zasadniczych, techników i szkół policealnych w celu zdobycia formalnego wykształcenia zawodowego. Jest to grupa najbardziej zróżnicowana, w której znajdują się: osoby młode, nieaktywne zawodowo, kontynuujące naukę (np. po zawodowej szkole młodzieżowej, po nie zdanych egzaminach maturalnych) Nie zdałam matury za pierwszym razem, więc musiałam poprawiać i stwierdziłam, że zrobię to BHP, bo nie chciałam mieć przerwy w nauce, 13

14 bo bałam się, że potem nie wskoczę. Jak zrobiłam BHP, poszłam na inżyniera i robiłam administrację równolegle (absolwentka CKU, Wodzisław) studenci, którzy pragną przygotować się do zajęć na uczelni lub przed skończeniem studiów zdobyć zawód w CKU; także osoby, które rozpoczęły naukę w CKU przed dostaniem się na uczelnię W szkole dla dorosłych mamy bardzo dużą grupę osób, które studiują dziennie, a zaocznie kontynuują naukę w szkole policealnej, zdobywając zawód. (dyrektor CKU/CKP) Po tej szkole łatwiej się dostać na studia. Na studia później chcę iść (słuchacz CKU, Racibórz) pracownicy skierowani/zmotywowani przez pracodawcę: zdobycie średniego wykształcenia lub uzupełnienie kwalifikacji może być niezbędne do przyznania im awansu lub podniesienia pensji. Konieczność dokształcania pracowników może także wynikać z wewnętrznych norm organizacji lub zewnętrznych wymogów (np. certyfikat jakości ISO) osoby pracujące planujące zdobyć drugi zawód (który traktują jako zabezpieczenie na przyszłość lub okazję do zmiany pracy), niektórzy pragną rozwijać się w obecnej pracy (np. księgowe); potwierdzić w sposób formalny swoje umiejętności lub rozwijać swoje zainteresowania i pasje (np. kierunki związane z pielęgnacją urody, czy z informatyka) Mają już pracę w danym miejscu, na danym stanowisku i brakuje im tylko papierka, który ich uprawnia do pracy na stanowisku. (dyrektor CKP/CKU) Osoby, które pracują, zrobią sobie kwalifikacje, to niekoniecznie zaraz zmieniają pracę, ale mają to w zanadrzu, bo może we własnej firmie albo w innej firmie tą pracę kiedyś znajdą. (dyrektor CKP/CKU) osoby prowadzące własną działalność gospodarczą, które chcą być lepiej przygotowane do zarządzania firmą lub zdobyć wykształcenie zgodne z prowadzoną działalnością Aktualnie, od 5-ciu lat, jestem współwłaścicielem firmy informatycznej i wdrażam systemy informatyczne. Najpierw była firma, potem, przy okazji, stwierdziłem, że papier trzeba dorobić do tego. (absolwent, Wodzisław) osoby długo nieaktywne zawodowo, np. kobiety zajmujące się do tej pory dziećmi Na tyle długo siedzę w domu, że wszelkie moje kwalifikacje, to, czego się nauczyłam, uległo przedawnieniu, chociaż i tak nie chciałabym pracować w tym 14

15 zawodzie. No poszerzam horyzonty, chcę coś robić. Teraz informatyk, poprzednio gastronomia (słuchaczka szkoły prywatnej, Racibórz) osoby pracujące poza krajem / planujące wyjazd, które w CKU zdobywają kwalifikacje niezbędne do pracy za granicą słuchacze szkół prywatnych, którzy postanowili kontynuować naukę w placówce publicznej, często ze względu na niezadowalający poziom nauczania w szkole prywatnej Słuchacze kursów i szkoleń w tej grupie mało jest osób z wolnego naboru. W pozaszkolnych formach kształcenia ustawicznego uczestniczą przede wszystkim osoby skierowane przez różne instytucje: urzędy pracy, ośrodki pomocy społecznej lub ośrodki pomocy rodzinie. Wśród dyrektorów CKU pojawiały się opinie, iż jest to słabo zmotywowany typ słuchacza niektóre osoby niechętnie uczestniczą w zajęciach, mogą mieć także dość roszczeniową postawę (np. w trakcie zajęć oczekują darmowego posiłku). Z drugiej strony rozmowa z osobami bezrobotnymi ujawniła, że dla części z nich (głównie kobiet) jest to bardzo atrakcyjny sposób szybkiego zdobycia nowych kwalifikacji, a także przełamania dotychczasowej bierności. Inną grupą osób korzystających z kursów i szkoleń są pracownicy wydelegowani przez pracodawcę. Taki typ szkoleń ma miejsce w szczególnych przypadkach (np. szkolenia BHP) i nie należy do częstych. Rozmowa z pracodawcami ujawniła, że są oni nieświadomi możliwości przeprowadzenia szkoleń w placówkach kształcenia ustawicznego. Urzędy pracy starały się zwerbować na kursy osoby długo pozostające bez pracy i odzew nie był zbyt dobry. Ci ludzie nie byli zainteresowani. Bardzo roszczeniowi. Jeżeli ktoś się zapisywał na kurs, to musiał być catering. Jeżeli komuś zależy na tym, żeby się dokształcać, to nie zależy mu na takich prozaicznych rzeczach. Jest zainteresowany jak najlepszym przygotowaniem się do przyszłego zawodu. Tu jakby sytuacja odwrotna. Łaskę robi, że będzie się uczył, że się przeszkoli. (dyrektor CKU/CKP) Dla niektórych jest potrzeba dalszego kształcenia ze względu na awans w swoim zakładzie pracy - on jest po szkole zawodowej, potrzebuje mieć technikum, żeby zostać kierownikiem czy brygadzistą. (dyrektor CKU/CKP) 15

16 Wiek Wiek słuchaczy CKU jest zróżnicowany od absolwentów szkół ponadgimnazjalnych (18-19 lat) po słuchaczy uniwersytetów trzeciego wieku. Okazuje się jednak, że najliczniejszą grupą są osoby młode. Przeprowadzone wśród dyrektorów ankiety pokazały, iż zdecydowaną większość słuchaczy CKU w formach szkolnych stanowią osoby w wieku lat (ponad połowa); liczną grupą są także osoby w wieku lat (co piąty słuchacz). Tymczasem rzadziej spotykane są osoby powyżej 36 roku życia (chociaż w dwóch placówkach była to bardzo liczna grupa rzędu 40 i 55%). Wiek słuchaczy CKU rozkłada się inaczej w formach pozaszkolnych. Osoby zainteresowane kształceniem kursowym są generalnie starsze niż uczestnicy form szkolnych. Tu dominującą grupą są osoby w wieku lat, w niektórych placówkach lat. Płeć Wśród słuchaczy CKU nie ma aż tak dużych dysproporcji płci jak w przypadku CKP. Przeprowadzone ankiety pokazały, iż proporcje płci są raczej wyrównane, szczególnie w przypadku form pozaszkolnych. Podobnie jest w przypadku form szkolnych, ale w niektórych placówkach kobiety stanowią większość słuchaczy (do 70%). Proporcje płci są silnie uzależnione od oferty ośrodka, podobnie bowiem jak w CKP, zauważyć można większą popularność określonych zawodów/kursów wśród kobiet bądź mężczyzn. Miejsce zamieszkania Według informacji podanych przez dyrektorów większość słuchaczy pochodzi z miejscowości, w której znajduje się szkoła (60 98%), ewentualnie także z pobliskich powiatów. Zasięg szkoły ma więc charakter lokalny. Okazuje się, że mieszkańcy województwa śląskiego są mało mobilni. Ze względu na brak jednego wyraźnie dominującego ośrodka na Śląsku oraz obecność CKU w każdym większym mieście nie wykształcił się nawyk dojeżdżania do szkoły. Czasami barierą dalszych dojazdów są też ograniczenia finansowe słuchaczy nie stać na transport. Generalnie położenie szkoły ma bardzo duże znaczenie w jej wyborze słuchacze wybierają na ogół placówkę położoną najbliżej swojego miejsca zamieszkania. Nawet we własnym mieście starają się wybrać szkołę zlokalizowaną w najbliższym sąsiedztwie. 16

17 Dyrektorzy szkół oddalonych od centrum narzekali, że to lokalizacja stanowi ich główny problem, ponieważ trudno jest ściągnąć uczniów na peryferia. Wyjątek od opisanej reguły stanowią CKU, które ze względu na swoją renomę lub unikalność proponowanych zajęć przyciągały słuchaczy z terenu całego województwa (w takiej placówce, według danych podanych w ankiecie, odsetek osób spoza powiatu może wynieść 50%). Warunkiem utrzymania słuchaczy z odległych lokalizacji jest posiadanie przez szkołę internatu. Technik farmacji ( ) Najbliższy jest w Wodzisławiu, a ja troszkę mam problem z porannym wstawaniem, a to odległość i nie zdecydowałam się (słuchaczka szkoły prywatnej, Racibórz) Poziom wiedzy i umiejętności Poziom słuchaczy CKU jest bardzo nierówny, ponieważ trafiają tutaj osoby o różnych doświadczeniach edukacyjnych: zarówno ci, którzy nie dawali sobie rady w szkołach młodzieżowych, jak i osoby o wysokim poziomie zdolności, często z powodzeniem kontynuujące naukę na wyższych etapach edukacji (np. osoba, która zdała maturę w CKU idzie tutaj do szkoły policealnej, absolwent szkoły policealnej zdaje na studia). Jednakże istotnym problemem nauczania w CKU jest niski poziom i braki w wiedzy, która powinna stanowić bazę do dalszej nauki. Winne są temu zaniedbania z wcześniejszych etapów edukacji lub też luki wynikające z długotrwałej przerwy w nauce. Motywacja do nauki Motywacja słuchaczy CKU do nauki także została oceniona jako zróżnicowana. Dyrektorzy zauważali, że często bywa ona związana z wiekiem i płcią: osoby starsze podchodzą do kształcenia poważniej i z większym zaangażowaniem, młodsze zdecydowanie swobodniej (tę opinię wyrazili zarówno dyrektorzy, jak i sami słuchacze, ponadto podobne wrażenia można było odnieść w czasie kontaktu ze słuchaczami i absolwentami CKU, którzy reprezentowali różne grupy wiekowe) dyrektorzy placówek CKU i CKP oceniali kobiety jako bardziej sumienne i zaangażowane w naukę (kontakt ze słuchaczami CKU pozwolił odnieść podobne wrażenie) 17

18 Dziewczyny przewyższają chłopaków pod względem cierpliwości, dokładności, w takiej rzetelności w podejściu, a tam to jest bardzo cenna cecha (dyrektor CKP/CKU) Taka osoba w średnim wieku, jak dostanie ocenę, to jej to sprawia satysfakcję. Po prostu dążymy do tego i jesteśmy ambitni. Osoby młodsze są w tej szkole po prostu, żeby być, jakoś zdać (absolwent CKU, Wodzisław) Istotnym problemem szkół dla dorosłych jest wysoka absencja oraz rezygnacja z nauki. Dyrektorzy podkreślali, iż rezygnacja z nauki to poważne zagrożenie zamknięcia kursu lub oddziału, również zbyt wysoka absencja (powyżej 50% zajęć) może prowadzić do wykreślenia słuchacza z listy. Przyczyn takiego zachowania dyrektorzy upatrywali głównie w wymaganiach stawianych słuchaczom w ich odczuciu zbyt wysokim. Ponadto wiązano je z niską motywację do nauki, a także obciążeniami związanymi z pracą i rodziną. Szukając przyczyn absencji i niskiej motywacji do nauki można także przypuszczać, że wynikają one z instrumentalnego traktowania nauki w CKU, np. jako sposobu na otrzymywanie świadczeń społecznych. Wypowiedzi słuchaczy i absolwentów CKU wskazują, że faktycznie, osoby dorosłe napotykają na liczne utrudnienia w nauce: - trudność z samodzielną mobilizacją do nauki, brak obowiązku - trudność pogodzenia obowiązków szkolnych z zawodowymi - niechętna postawa pracodawców wobec uczącego się pracownika - trudność nauki po przerwie zanik umiejętności i nawyku uczenia się, braki w wiedzy Co ciekawe najmniej istotną przeszkodą, według deklaracji respondentów, jest posiadanie rodziny, ponieważ bliscy zazwyczaj wspierają edukacyjne starania słuchacza. Do szkoły wróciłam z ulgą. Polegało to na tym, że, jakby nie było, wolę się uczyć niż pracować dzień w dzień (słuchaczka CKU) Może nie jest trudno, tylko taki dylemat pójść do szkoły, czy iść zarabiać pieniądze (słuchacz CKU) Trudność, że chodzi się do pracy, w szkole egzaminy, przyjdzie się z pracy, człowiek jest wymęczony, nie ma siły. Rzuci sobie te wszystkie pomoce naukowe, przyjdzie na egzamin i świeci oczami (słuchacz CKU) Wypowiedzi niektórych słuchaczy sugerują ponadto, że bardzo ważne jest podejście samych nauczycieli. Z jednej strony słuchacze oczekują, aby nauczyciele uwzględniali ich obowiązki zawodowe, byli elastyczni i tolerowali sytuacje, które nie wynikają z winy 18

19 słuchacza (np. brak obecności na zajęciach), z drugiej jednak chcieli, aby nauczyciele nie traktowali ich zbyt ulgowo, ponieważ to działało na nich demobilizująco. Niektórzy słuchacze odczuwali, że poziom wymagań wobec nich jest niski i czynili z tego wymówkę, aby nie podejmować większych starań. Można postawić hipotezę, że zbytnia pobłażliwość przyczynia się pośrednio do absencji uczniów. To nie jest obowiązek. Przychodzisz z własnej woli. Jak nie ma przymusu, to nam się nie chce. Taka jest natura (słuchacz CKU, Racibórz) Wydaje się, że przyczyny rezygnacji i absencji wymagają szczegółowego zbadania podczas badania ilościowego. Zaobserwowane zmiany w liczbie słuchaczy CKU Dyrektorzy CKU różnie oceniali zmiany zachodzące w liczbie słuchaczy na przestrzeni ostatnich lat, przeważająca część deklarowała jednak, że do ich placówek uczęszcza mniej osób. Niektórzy dyrektorzy twierdzili, iż spadek liczby słuchaczy najmocniej dotknął zawodowe szkoły policealne, w mniejszym stopniu zagrażając liceom uzupełniającym. O zmniejszeniu popularności CKU zdaniem dyrektorów decyduje szereg zjawisk o charakterze społecznym, prawnym i gospodarczym. Czynniki prawne: zniesienie obowiązkowej służby wojskowej (warto jednak zaznaczyć, że spadek liczby słuchaczy nie był tak duży, jak się spodziewano) niekorzystne zasady funkcjonowania szkół prywatnych, bardzo silnie je faworyzujące Czynniki natury gospodarczej: coraz mniejsze zainteresowanie pracodawców formalnym potwierdzeniem kwalifikacji pracowników (ważniejsze jest doświadczenie lub wykazanie się określonymi umiejętnościami w praktyce) brak mechanizmów powiązania szkół zawodowych z pracodawcami zmiany gospodarcze na Śląsku zmniejszone znaczenie przemysłu (szkoły mogą jednak dostosować swoją ofertę do zwiększonego zainteresowania branżami usługowymi) poszukiwanie pracy (często nie wymagającej kwalifikacji) poza granicami kraju 19

20 Czynniki związane z rynkiem edukacji: większe zainteresowanie nauką w liceach ogólnokształcących, a w dalszej perspektywie studiami wyższymi brak społecznego uznania dla absolwentów szkół zawodowych trudność zdobycia tytułu technika (zwłaszcza w porównaniu z licencjatem), niski próg zdawalności egzaminu silna konkurencja ze strony szkół prywatnych Może sytuacja materialna społeczeństwa się pogarsza, ubożeje i szukają po prostu zatrudnienia. (dyrektor CKU/CKP) Zmieniło się nastawienie pracodawców. Teraz żeby mieć pracę trzeba mieć umiejętności, a nie papier. Kiedyś jak ktoś chciał być ślusarzem, budowlańcem, robił wszystko, by skończyć jakąś szkołę zawodową i wtedy szedł do pracy. A teraz ktoś idzie, pyta, czy jest praca na budowie i robią mu jakiś kurs. (dyrektor CKU/CKP) Wyniki te pokazują także, że CKU działają w znacznie bardziej zmiennym otoczeniu niż CKP, a także w większym stopniu podlegają czynnikom rynkowym. 20