Potrzeba i charakter niezbędnych zmian w budowaniu relacji pomiędzy wyższym szkolnictwem technicznym a przedsiębiorstwami.

Transkrypt

1 Potrzeba i charakter niezbędnych zmian w budowaniu relacji pomiędzy wyższym szkolnictwem technicznym a przedsiębiorstwami. O tym czy jako społeczeństwo jesteśmy dojrzalsi w zakresie dostosowania nauki do potrzeb przedsiębiorstw, czy jesteśmy bardziej skłonni do zajmowania się praktycznymi i aplikacyjnymi działaniami w szkolnictwie technicznym będą rozstrzygały lata najbliższe, w których dostrzec będzie można wpływ zintensyfikowanej wymiany naukowej oraz efektywność wykorzystania środków strukturalnych UE. Jak pisał w roku 1935 Technik Polski, w przeglądzie prasy nt. niezbędnych, innowacyjnych na owe czasy inwestycji w system gazowy: Niestety nie tylko szerokie społeczeństwo, lecz nawet przemysłowcy i gazowni cynie doceniają znaczenia gazu ziemnego. Wynika to z nieznajomości rzeczy i nieufności, z jaką zwykło się podchodzić w Polsce do nowych eksperymentów. W naszym kraju mamy stosunkowo dobrą bazę naukowo-badwczą do rozwijania kontaktów ze światem praktyków prowadzenia działalności gospodarczej. Podstawowe bolączki koncentrują się jednak na braku umiejętności zarządzania procesami wdrożeniowymi oraz sposobie finansowania nauki, profilach oceny pracowników naukowych oraz docelowym kształcie ścieżek indywidualnych karier zawodowych wśród naukowców. Te dysfunkcjonalności potęgowane są jeszcze przez niewielkie zainteresowanie współpracą, najczęściej z rozproszonymi przedsiębiorstwami z sektora MSP, gdzie skala wdrożeń praktycznych jest niwelowana m.in. przez małą elastyczność ośrodków naukowych, brak efektu skali i efektu prestiżowego w przedsięwzięciach z małymi podmiotami gospodarczymi oraz wysokie własne koszty stałe ośrodków naukowych, które nie są akceptowalne na poziomie indywidualnego przedsiębiorcy. Polska nie jest również krajem, w którym kultura społeczna i organizacyjna preferowałaby nasilone ryzyko inwestycyjne. Układ współdziałania nauka-przemysł powinien cechować się kompletnością, wysokim poziomem dobrze wypracowanych procedur organizacyjnych, w których systemy przyznawania grantów badawczych są organicznie wkomponowane w relacje z przedsiębiorcami, a usługowa rola nauki (naukowej praktyki i wdrożeń) powinna stać się istotnym fragmentem uświadomionej tożsamości środowiska naukowego. Proces tworzenia takiego modelu współpracy, uwzględniający złożoność i wieloaspektowość relacji wzajemnych, wymaga zaangażowania władz edukacyjnych szczebla centralnego, przy ścisłym współdziałaniu z resortami odpowiedzialnymi za gospodarkę. Proces konfigurowania innowacyjności nie może być jedynie deklaracją intencji, ale musi obejmować model współpracy na różnych szczeblach edukacyjnych od szkolnictwa wyższego poprzez średni szczebel edukacyjny,

2 procesy kształcenia ustawicznego, jak i poprzez szkolenia kompetencyjne na poziomie pojedynczych firm, realizowane z pieniędzy Unii Europejskiej, które dzisiaj nie zawsze wdrażane są w zgodności z jakąś ogólnie akceptowaną i spójną koncepcją rozwoju zasobów kadrowych. Kompleksowy model współpracy nauka przemysł jest ważny również dlatego, że dotychczasowa wieloletnia praktyka działań uczelni technicznych koncentrowała się na wypuszczaniu absolwentów, którzy częstokroć nie mieli dostatecznie ugruntowanej wiedzy o potrzebach przemysłu i realiach wdrożeń innowacyjnych. Taki stan rzeczy wynikał częstokroć z prostego faktu: całkowitego rozminięcia się, przyjmowanych na uczelniach koncepcji prowadzenia badań, z oczekiwaniami przemysłu, zwłaszcza sektora MSP. Rynkowa aplikacyjność często nie stanowiła priorytetu w wytycznych badawczych przyjmowanych w szkolnictwie wyższym. Przykładem mogą być studenckie koła naukowe grupujące zaangażowanych naukowców i studentów, ale nie stanowiące w przeciwieństwie do innowacyjnych, projektowych grup studenckich w innych krajach Europy szczególnego punktu odniesienia dla wielu władz dziekańskich i rektorskich, o współpracy z samorządami lokalnymi, czy przedsiębiorstwami nie wspominając. Prawdziwym miernikiem ożywienia współpracy na linii nauka-przemysł mogą być np. reakcje na przetargi ogłaszane przez duże przedsiębiorstwa. W warunkach polskich raczej następuje wyczekiwanie, aż przedstawiciele przemysłu sami zwrócą się do uczelni wyższych z konkretną oferta współpracy. Systematyka pracy w zespołach projektowych zaczyna się powoli wykształcać także na wyższych uczelniach. Musi przełamać ona tradycyjny hierarchiczno-funkcjonalny model struktury jednostki naukowo-badawczej, od lat głęboko zakorzeniony w świadomości kadry akademickiej różnych szczebli. Idea przedsiębiorczego uniwersytetu znajduje się dopiero w fazie praktycznej konceptualizacji, co biorąc pod uwagę specyfikę kultury organizacyjnej polskich jednostek naukowych, zajmie zawsze sporo czasu. Amerykańskie realia dosyć ścisłych powiązań z biznesem w grupie wysokokwalifikowanych uczelni, czy tez fińskie uwarunkowania synergicznej koncentracji innowacyjnych technologicznie firm wokół helsińskich ośrodków naukowych, to raczej melodia odległej przyszłości. W warunkach polskich elementem wstępnej integracji środowiskowej mogą być giełdy tematyczne dla dyplomantów uczelni technicznych. W szeroko rozumianej Skandynawii prace dyplomowe, w swoim pierwotnym założeniu, maja być użyteczne dla samorządów oraz przede wszystkim dla niewielkich przedsiębiorstw. Wymiana informacji na poziomie zainteresowany określonym obszarem tematycznym student, a zgłaszający potrzebę aplikacyjnych rozwiązań przedsiębiorca może dawać szansę na praktyczne wdrożenia z jednej strony i z drugiej lepsze merytoryczne przygotowanie do działania na otwartym rynku pracy, bezpośrednio po ukończeniu studiów. Takie podejście weryfikowałoby również w jakimś stopniu także dotychczasowy profil kompetencyjny potencjalnego

3 absolwenta wyższej uczelni technicznej. W coraz większym zakresie rolę weryfikatora odgrywa nie tylko formalne wykształcenie, ale również cały zestaw umiejętności traktowanych jako poboczne w dotychczasowych programach nauczania. Można tutaj wymienić m.in.: adaptacyjność do pracy w różnych warunkach, elastyczność w kompetencyjnym dopasowaniu się do nowych stanowisk wykonawczych, klarowność komunikacji z otoczeniem, logikę analityczną i samodzielność wnioskowania, umiejętność perswazji i tworzenia skutecznej argumentacji, zdolność do motywowania innych osób nieodzowną w pracy zespołowej, w mobilnych zespołach zadaniowych współczesnych struktur organizacyjnych. O znaczeniu innowacyjności dla polskiej gospodarki i możliwościach współpracy przemysłu z nauką tworzy się od lat strzeliste opracowania i analizy. Wzniosła teoria pozostaje teorią, a w praktyce wychodzi jak zawsze, czyli dosyć przeciętnie. Nakłady inwestycyjne na działalność rozwojowo-badawcza wynoszą jedynie 0,57% PKB. Oznacza to, że Polska jest państwem o niskim poziomie finansowania nauki na tle innych krajów Unii Europejskiej. Przyjmując dane PAIiIZ działalność badawczo-rozwojowa jest finansowana w ponad 57% przez budżet państwa, 26% wydatków to domena przedsiębiorców, natomiast 16% to inne źródła. Polska zajmuje 13 miejsce pod względem otrzymanych funduszy europejskich w zakresie 7 Programu Ramowego, 22 miejsce z punktu widzenia działań w obszarze badań i rozwoju, 25 miejsce biorąc pod uwagę liczbę wniosków patentowych do EPO (na milion mieszkańców) oraz 27 miejsce w eksporcie nowoczesnych technologii, w odniesieniu do całości dóbr eksportowych. Za niezwykle ważny element budowania wzajemnych relacji można uznać kontakt osobisty. Nie są to jedynie wyświechtane hasła, czy asumpt do jakichś nieetycznych zachowań. Zaufanie wzajemne interpersonalne stanowi podstawę do budowania relacji biznesowych ograniczających koszty transakcyjne, przyspieszając wzajemną wymianę informacyjną, a w konsekwencji przyczyniających się do ograniczania biznesowego ryzyka i dających szanse na podejmowanie istotnych decyzji strategicznych. Klimat współpracy budowany jest długo w świecie efektywnych przedsiębiorczych inicjatyw. Kontakty skutkujące długofalową współpracą nie są inicjowane punktowo, ad hoc, w oderwaniu od personaliów. Przedstawiciele uczelni technicznych zakorzenieni są w pewnej strukturze organizacyjnej i deklaratywnie wyrażają częściej wolę współpracy z tymi przedsiębiorcami, z którymi wcześniej podejmowali jakieś działania i gdzie, na podstawie porównań doświadczenia i opinii innych naukowców mogą zweryfikować składane deklaracje biznesowe oraz dokonać oceny podejścia do współpracy prezentowanego przez określonego przedsiębiorcę.

4 Podsumowując całość zaprezentowanych opinii własnych można zauważyć, że: a. Część naukowców zakłada, że biznesowy charakter prowadzonych badań ma mniejszy prestiż środowiskowy, a przy tym także mniejszą wartość naukową, aniżeli realizacja badań o podstawowym charakterze. b. W naszym kraju ciągle nie dopracowaliśmy się instytucjonalnego i pozainstytucjonalnego mechanizmu silnego powiązania środowisk nauki z szeroko rozumianym przemysłem. Skala, intensywność i czas trwania takich kontaktów mogą zadecydować o wielu relacjach, dających szansę na poprawę wskaźników innowacyjności. c. Nie zostały wypracowane odpowiednie bodźce motywacyjne do wpływania na zakładanie podmiotów w rodzaju spin-off, czy spin-out. d. Paradygmat badań tylko dla samej istoty prowadzenia procesu badawczego jest ciągle (w jakimś stopniu) ugruntowany w percepcji badawczej części naukowców. Pokutuje w tym przypadku przekonanie, że komercyjnie ukierunkowanie badawcze jest mniej szlachetne, słabsze naukowo, aniżeli nastawienie na tzw. czystą naukę. e. Rozwiązania legislacyjne dotyczące aktywizowania przedsiębiorczości akademickiej są stosunkowo świeżej daty, koordynacja wsparcia dla tego typu przedsiębiorczości wymaga jeszcze wielu działań integrujących m.in. z wykorzystaniem pieniędzy z funduszy Unii Europejskiej. f. Zaufanie interpersonalne jako jedno z najistotniejszych spoiw relacji świat biznesu-świat nauki, często przyjmuje charakter deklaratywny. U części przedstawicieli nauki wyróżnia się pewien stopień roszczeniowo ukierunkowanego oczekiwania na oferty ze strony przemysłu, które ewentualnie mogłyby zostać zaakceptowane przez środowisko akademickie. Na te oczekiwania nakłada się również inercja układów biurokratycznych w części wyższych uczelni, co stoi w wyraźnej kolizji z ogólnie przyjętymi praktykami w sferze biznesu. g. Część profili kształcenia nie odpowiada rzeczywistym potrzebom rynkowym. Co więcej, nie zawsze inicjatywy tworzenia interdyscyplinarnych jednostek badawczo naukowych są pozytywnie przyjmowane przez przedstawicieli społeczności akademickiej, gdyż naruszają one istniejącą strukturę organizacyjną. h. Działalność biznesowa własna części naukowców może powodować nie tylko wewnętrzne konflikty międzyludzkie, na poziomie danej jednostki dydaktycznej, ale również jest częstokroć postrzegana jako swoista przeszkoda w prawdziwym rozwoju naukowym. i. Do rozwiązań mogących polepszyć charakter relacji nauka-przemysł można byłoby zaliczyć:

5 1) Organizacje giełd tematycznych w zakresie prac dyplomowych wykonywanych dla studentów na zamówienie przedsiębiorstw, 2) Tworzenie dziedzinowych grup dyskusyjnych na linii przemysł-nauka, preferujących regularne spotkania (koła dyskusyjne), 3) Tworzenie dostępnych baz informacyjnych o zleceniach z przemysłu umożliwiających w stopniu większym niż obecnie konsorcjalną realizację projektów 4) Zwiększenie nacisków na kooperacje wzajemną tj. tworzenie klastrów i seici współpracy ze znaczącym udziałem środowisk naukowych, 5) Rozszerzenie udziału sfer przemysłowych w organizowanych konferencjach naukowych, 6) Zwiększenie nacisku na powstawanie studenckich kół naukowych nakierowanych na innowacyjność w rozwiązywaniu problemów stawianych bezpośrednio przez biznes, 7) Tworzenie zespołów ds. współpracy ze środowiskiem naukowym w ramach samorządu przedsiębiorców, 8) Większe wykorzystanie ekspertów z nauki dla praktycznego doradztwa dla przedsiębiorców, przy pozyskiwaniu na te cele finansowania ze środków Unii Europejskiej. Marek Krannich Materiały źródłowe: 1. Guliński J., Zasiadły K. (red.), Innowacyjna przedsiębiorczość akademicka światowe doświadczenia, PARP, Warszawa, Matusiak K. B. (red.), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, PARP, Warszawa, Matusiak K. B. (red.), Przedsiębiorczość akademicka. Raport z badania, PARP, Warszawa, Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, tłum. D. Przepiórowska, wydanie 3, OECD-Komisja Europejska, Paryż- Bruksela, M. Juchnowicz, Kapitał ludzki a kształtowanie przedsiębiorczości, Poltext, Warszawa, Tkaczyk W. (red.), Raport Nauka i technika w Polsce w 2007 roku, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, Warunki skutecznej współpracy pomiędzy nauką a przedsiębiorstwami. Praca zbiorowa pod redakcją Mieczysława Bąka i Przemysława Kulawczuka. Warszawa, 2009

6 8. PRZEDSIĘBIORCZY UNIWERSYTET. Praktyczna użyteczność badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych. Projektowanie i prowadzenie badań naukowych we współpracy z gospodarką. Praca zbiorowa pod redakcją Mieczysława Bąka i Przemysława Kulawczuka. Warszawa, 2009 Marek Krannich - Dr nauk ekonomicznych specjalność nauki o zarządzaniu Tytuł rozprawy doktorskiej: Zaufanie interpersonalne a orientacje kulturowe przedsiębiorstw, obroniona w 2002 r. na Wydziale Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej. Pracownik Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej, Katedry Podstaw Zarządzania i Marketingu. Absolwent Politechniki Śląskiej, praca magisterska obroniona w 1993 r. Tytuł pracy: Badanie rynku na potrzeby budowy strategii marketingowej wybranego przedsiębiorstwa montażowego. Główne zainteresowania naukowe: zarządzanie przedsiębiorstwem, zarządzanie strategiczne, zarządzanie zasobami ludzkimi, zarządzanie małą firmą, przedsiębiorczość, negocjacje. Członek Zarządu Oddziału Katowickiego Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa (TNOiK), sekretarz Komisji Nauk Organizacji i Zarządzania Polskiej Akademii Nauk Oddział w Katowicach. Kierownik Studiów Podyplomowych Przedsiębiorczość na Wydziale Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej.