Warunki realizacji programu.

Transkrypt

1 Program własny usprawniający umiejętności efektywnego uczenia się pt.: Czytam, rozumiem, pamiętam z edukacji czytelniczo-medialnej na rok szkolny 2007/2008 przeznaczony dla uczniów szkół średnich w ramach realizacji zajęć pozalekcyjnych. I. Wstęp Na rynku wydawniczym pojawiło się w ostatnich latach wiele wydawnictw na temat efektywnego uczenia się. Większość z nich kierowana jest do dorosłej części społeczeństwa, świadomej wyzwań związanych z nowoczesnym rynkiem pracy i istniejącą tam konkurencją. Niestety mało jest pozycji przygotowanych dla młodzieŝy szkół średnich. Młodzi ludzie nie mając przygotowania do czekających ich zwiększonych wymagań egzaminacyjnych, stają przed koniecznością zmiany stylu uczenia się, który pozwoliłby im sprostać oczekiwaniom nauczycieli. Pragnąc pomóc uczniom klas maturalnych, od 2004 roku prowadziłam zajęcia z zakresu efektywnego uczenia się. W pracy wykorzystywałam dostępną literaturę opracowując na jej podstawie zestawy ćwiczeń, testów, zadań. Na podstawie wyników ankiet sprawdzających przygotowanie uczniów do samokształcenia, stwierdziłam potrzebę opracowania programu obejmującego szeroki zakres umiejętności efektywnego uczenia się. Owa sprawność jest postrzegana przez otoczenie jako zespół umiejętności takich jak: komunikatywność, efektywność w wykonywaniu zadań, planowania i realizacji celów. Istnieje kilka powodów, dla których napisałam ów program. Po pierwsze we współczesnym świecie człowiek nie poradzi sobie bez umiejętności uczenia się. Ktoś, kto nie opanował tej umiejętności w przyzwoitym stopniu ma niewielkie szanse na uzyskanie dobrego wykształcenia i znalezienie pracy. MoŜe teŝ ściągnąć na siebie Ŝyciowe kłopoty, gdy nie będzie potrafił zrozumieć konsekwencji, jakie wynikają z umowy, którą podpisuje, odczytać informacji z rozkładu jazdy pociągów itp. Po drugie efektywne uczenie wiąŝe się z mechanizmami rozwoju ludzkiego umysłu. Psychologowie twierdzą, Ŝe inteligencja człowieka kształtuje się wraz z rozwojem języka. Dlatego im więcej, wnikliwiej i lepiej czytasz tym mądrzej myślisz. Po trzecie egzamin maturalny. Standardy wymagań dotyczące egzaminu maturalnego niemal we wszystkich przedmiotach zawierają zapisy mówiące o umiejętności czytania, interpretowania, korzystania z informacji. W związku z tym przeprowadzenie zajęć z młodzieŝą w ramach usprawnienia efektywności uczenia się nie tylko zwiększa ich potencjał umysłowy, ale pozwala równieŝ nabrać im pewności siebie, rozwinąć zainteresowania, lepiej funkcjonować w środowisku szkolnym. Ćwiczenia opracowane dla uczniów w ramach programu, pozwalają im rozwinąć moŝliwości w zakresie: organizowania warsztatu pracy, sztuki sporządzania notatek, zasad skutecznego uczenia się i zapamiętywania, szybkiego czytania, czytania ze zrozumieniem, czytania selektywnego i krytycznego. Konsekwentne wykonywanie ćwiczeń w trakcie zajęć, a szczególnie samodzielna ich kontynuacja pozwala uczniom udoskonalić większość umiejętności poznawczych. 1

2 II. Warunki realizacji programu. Program przygotowany jest dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, realizowany będzie w ramach zajęć pozalekcyjnych w drugim semestrze roku szkolnego 2007/2008. Zajęcia odbywać się będą raz w tygodniu i trwać będą po 90 minut. Tematy zaplanowano na 25 godzin zajęć, w razie potrzeby moŝliwe jest rozszerzenie zakresu ćwiczeń w celu dostosowania ich do potrzeb grupy. Przy opracowywaniu programu brano pod uwagę następujące wytyczne: - podstawę programową kształcenia ogólnego dla liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych i techników w ramach realizacji ścieŝki edukacyjnej: edukacja czytelnicza i medialna (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół). - istotne uwagi środowiska bibliotekarskiego (drukowane na łamach czasopism i wydawnictw metodycznych) - kilkuletnie doświadczenia w pracy nauczyciela bibliotekarza, - wyniki ankiety przeprowadzonej wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych III. Charakterystyka programu Program nauczania ogólnego opracowany został samodzielnie. Realizowany będzie w ramach zajęć pozalekcyjnych z 20 osobową grupą uczniów z szkół średnich. Zajęcia odbywać się będą na terenie Internatu mieszczącego się na ul. Bolesława Wstydliwego w Nowym Targu, na sali przygotowanej do prowadzenia tego typu zajęć. Uczniowie wykazujący zainteresowanie metodami efektywnego uczenia się i uczestniczący w zajęciach, będą mogli sprawdzić stopień opanowania swoich umiejętności rozwiązując testy i sprawdziany, które na bieŝąco będą kontrolować ich postępy w nauce. Odpowiednio dobrane ćwiczenia, uwzględniające zasadę stopniowania trudności oraz przygotowane środki dydaktyczne, w duŝym stopniu przyczynią się do poprawy umiejętności efektywnego uczenia się. IV. Charakterystyka placówki Podmiotem wdraŝającym program jest Biblioteka Pedagogiczna w Nowym Targu Autorem programu jest mgr Jadwiga Jurkowska posiadająca 7 letni staŝ pracy na stanowisku nauczyciela - bibliotekarza w owej placówce. V. Cele edukacyjne 1. Zachęcenie uczniów do rozwoju intelektualnego. 2. Przygotowanie uczniów do samokształcenia poprzez umiejętne pozyskiwanie i opracowywanie informacji pochodzących z róŝnych źródeł. 3. Pobudzenie do twórczego myślenia. 4. Poszerzenie wiedzy ucznia w zakresie efektywnego uczenia się. 5. Nabywanie umiejętności docierania do źródeł informacji i ćwiczenie krytycznej selekcji informacji. 6. Rozwijanie umiejętności samodzielnego formułowania wniosków i wyraŝania opinii w oparciu o dostarczone informacje i posiadaną wiedzę. 2

3 7. Zdobycie przez ucznia umiejętności, umoŝliwiających spełnienie standardów wymagań egzaminu maturalnego. 8. Zachowanie postawy dystansu i krytycyzmu wobec informacji napływających z zewnątrz. 9. Podniesienie jakości pracy Biblioteki Pedagogicznej. VI. Zadania biblioteki 1. Poznanie preferencji uczniów w odbiorze świata, ich zdolności i rodzaju inteligencji. 2. WyposaŜenie w techniki szybkiego czytanie ułatwiających proces efektywnego czytania. 3. Budowanie poczucia własnej wartości w oparciu o wzrastający potencjał intelektualny. 4. Dostarczenie materiałów do krytycznej analizy przekazów informacyjnych (np. prasa, ksiąŝka) 5. Wprowadzenie w technologię pracy umysłowej jako przygotowanie do egzaminu maturalnego i studiów wyŝszych. VII. Treści nauczania: 1. Kompetencje czytelnicze niezbędne do odbioru tekstów literackich, naukowych i popularnonaukowych. 2. Analiza porównawcza wybranej informacji zaczerpniętej z róŝnych źródeł. Kryteria wskazujące na rzetelność i obiektywizm tej informacji. VIII. Osiągnięcia 1. Umiejętność sprawnego zebrania określonych informacji i wyselekcjonowania przydatnych treści. 2. Dostrzeganie wpływu mediów na Ŝycie i zachowanie ludzi oraz całych społeczeństw. 3. Formułowanie ocen, opinii i recenzji wybranych informacji przekazywanych przez media. IX. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania, materiał nauczania, cele ogólne i operacyjne, metody nauczania i środki dydaktyczne (w układzie tabelarycznym) X. Działania wychowawcze 1. Wyrabianie nawyków higieniczno zdrowotnych. 2. WdraŜanie do współdziałania w grupie. 3. Poszanowanie mienia bibliotecznego 4. Pomoc koleŝeńska podczas wykonywania ćwiczeń. 5. Samokontrola i samoocena własnej aktywności na zajęciach. 6. WdraŜanie do samodyscypliny w czasie ćwiczeń. 7. Przedstawienie biblioteki jako placówki spełniającej rolę opiekuńczo-wychowawczą. XI. Procedury osiągania celów: 1. Ścisła współpraca z wychowawcami i kierownikiem Internatu. 3

4 2. Zdiagnozowanie potrzeb poszczególnych uczniów odnośnie ich preferencji odbioru informacji i dominującej inteligencji i omówienie opracowanych wyników wspólnie z uczniami. 3. Przeprowadzenie ćwiczeń słuŝących poprawieniu motywacji i wiary we własny potencjał intelektualny. 4. Ćwiczenia poprawiające organizację pracy umysłowej, efektywne wykorzystanie czasu, kształtowanie ambitnej postawy i konsekwentnego dąŝenia do celu wytyczonego na miarę swoich moŝliwości. 5. Wykorzystanie w zdobywaniu wiedzy technik pracy umysłowej: mnemotechnik, techniki szybkiego czytania, czytania ze zrozumieniem i innych. XII. Planowane formy pracy z uczniami - praca w małych grupach - praca indywidualna - praca z ksiąŝką - praca z czasopismem XIII. Ewaluacja programu KaŜdą jednostkę lekcyjną, w której uczniowie poznają nowe techniki pracy umysłowej rozpoczyna test sprawdzający ich umiejętności. W czasie zajęć uczniowie ćwiczą nowe techniki uczenia się, otrzymują wskazówki i przykłady ćwiczeń do stosowania ich w domu. Po zakończeniu cyklu zajęć uczniowie samodzielnie oceniają w ankiecie przydatność nowych technik w nauce. XIV. Bibliografia 1. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 51, poz. 458 oraz z 2003 r. Nr 210, poz. 2041) obowiązuje od dnia 1 września 2002 r. 2. Adler H.: NLP Umiejętności realizowania swoich marzeń, Łódź, Anderson J. R.: Uczenie się i pamięć. Integracja zagadnień, Warszawa, Arends R. I.: Uczymy się nauczać, Warszawa, Bąk J.: Rozumiem, co czytam: ćwiczenia w rozumieniu słowa pisanego dla szkół ponadgimnazjalnych, Łódź, Buehl D.: Strategie aktywnego nauczania czyli jak efektywnie nauczać i skutecznie uczyć się, Kraków, Buzan T.: Mapy twoich myśli, Łódź, Buzan T.: Pamięć na zawołanie, Łódź, Buzan T.: Podręcznik szybkiego czytania, Łódź, Buzan T.: Potęga umysłu, Warszawa, Buzan T.: Rusz głową, Łódź, Dryden G., Vos J.: Rewolucja w uczeniu, Poznań, Fisher R.: Uczymy jak się uczyć, Warszawa, Fisher R.: Uczymy jak myśleć, Warszawa, Gamon D., Bragdon A. D.: Ucz się szybciej, zapamiętuj więcej, Warszawa, Giermakowski M.: Nauczyć uczenia się, Jelenia Góra, Gudzowski Z.: Czytam pamiętam - tworzę. Kurs szybkiego czytania, doskonalenia zdolności twórczych i technik pamięciowych, Poznań,

5 18. Hamer H.: Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczycieli, Warszawa, Locke E. A.: Jak uczyć się efektywnie. Metody i motywacja, Poznań, Michelmann R., Michelmann W. U.: Techniki szybkiego czytania, Warszawa, Philips D. C., Solis J. F.: Podstawy wiedzy o nauczaniu, Gdańsk, Tabor S.: Istota czytania, Kraków, Taraszkiewicz M., Rose C.: Atlas efektywnego uczenia (się) nie tylko dla nauczycieli. Część 1, Warszawa, Taraszkiewicz M.: Jak uczyć lepiej czyli refleksyjny praktyk w działaniu, Warszawa, Williams P.: Sztuka uczenia się metodą Josego, Łódź, XV. Załączniki (ankiety ewaluacyjne, scenariusze lekcji) 5

6 PROGRAM USPRAWNIAJĄCY UMIEJĘTNOŚĆ EFEKTYWNEGO UCZENIA SIĘ PT.: CZYTAM, ROZUMIEM, PAMIĘTAM realizowany w Bibliotece Pedagogicznej w Nowym Targu Szczegółowe cele kształcenia i wychowania Materiał nauczania Cel ogólny Cele operacyjne Metody Środki dydaktyczne Podstawa programowa Wiadomości Umiejętności I. Umiejętność zorganizowania domowego warsztatu pracy umysłowej. Organizacja Zapoznanie i higiena pracy uczniów z umysłowej. organizacją i (2 godz.) higieną pracy umysłowej oraz zewnętrznymi warunkami sprzyjającymi uczeniu się. Uczeń wie: W jaki sposób tryb Ŝycia wpływa na uczenie się, Jak zorganizować swoje miejsce pracy zgodnie z zasadami higieny pracy umysłowej, Jakich zaleceń przestrzegać pracując przy komputerze. Uczeń rozumie: Pojęcia: praca umysłowa, relaks, koncentracja, motywacja, wizualizacja, Uczeń potrafi: Przestrzegać zasad higieny pracy umysłowej, Zorganizować swoje miejsce pracy, Wykonać kilka ćwiczeń relaksacyjnych na poprawę formy psycho - fizycznej i zwiększenie koncentracji Radzić sobie ze zmęczeniem i znudzeniem Rozpoznać swoje preferencje sensoryczne 1. Podające: pogadanka, rozmowa kierowana, wyjaśnienie. 2. Praktyczna: wypełnianie kart pracy, wykonywanie ćwiczeń relaksacyjnych i poprawiających koncentrację. 3. Problemowa: burza mózgów, piramida priorytetów Karty pracy: Czy Wprowadzenie w przestrzegam zasad technologię pracy zdrowego umysłowej. odŝywiania się? Czy potrafię wypoczywać? Co zakłóca moją koncentrację? Charakterystyka typów sensorycznych w sytuacjach uczenia się. Zestaw ćwiczeń relaksacyjnych i poprawiających koncentrację i wizualizację. Test dotyczący preferencji sensorycznych. Czyste kartki i magnesy. Słownik języka polskiego PWN. Pod red. M. Szymczaka. 6

7 preferencje sensoryczne Potrzebę uczenia się, koncentracji, higieny odŝywiania się, snu i wypoczynku. Warszawa 1999, t.3, s.558. II. Podnoszenie efektywności uczenia się. Badamy Zapoznanie z Uczeń wie: warsztat pracy warsztatem umysłowej. pracy umysłowej. (5 godz.) Planowanie Jakie jest uczenia się. niezbędne wyposaŝenie miejsca pracy, Jakie są techniki relaksacyjne Jak zaplanować swoją naukę, Jak się uczyć, Jak monitorować swoją naukę Uczeń rozumie: Pojęcia: warsztat pracy umysłowej, planowanie, kartoteka, samokształcenie, Jakie reguły rządzą planowaniem, Znaczenie pozytywnej motywacji w procesie uczenia się Uczeń potrafi: Opracować tygodniowy plan czynności i zajęć, Zadbać o prawidłowe warunki nauki, Zorganizować warsztat pracy umysłowej i systematycznie go uzupełniać, Przestrzegać zasad higieny pracy umysłowej, W sytuacjach problemowych stara się podejmować próby samokształcenia zgodnie z zainteresowaniami Dobrać metody i formy pracy umysłowej pasujące do predyspozycji sensorycznych 1. Podające: rozmowa kierowana, wyjaśnienie. 2. Praktyczna: wypełnianie kart pracy (Określanie celów przez kaŝdego z uczniów). 3. Problemowa: sporządzanie metaplanów (Mój warsztat pracy), wzajemne odpytywanie się, burza mózgu Arkusze szarego papieru. Kartki w 4 kolorach. Taśma klejąca, kolorowe flamastry. Karty pracy: Określanie swoich celów, Jak się uczę Ankieta dotycząca postaw uczniów wobec nauki Test sprawdzający nawyki uczenia się Ćwiczenia rozwijające sensorykę Kwestionariusz stylów uczenia się Mały słownik języka polskiego. Pod red. E. Sobol. Wyd.11. Warszawa Kartki do wklejenia do zeszytów dla kaŝdego ucznia z poradnikami dotyczącymi samokształcenia. Wprowadzenie w technologię pracy umysłowej. 7

8 III. Doskonalenie metod uczenia się. Sztuka sporządzania notatek. (5 godz.) Zaznajomienie uczniów z róŝnorodnymi formami notowania. Uczeń wie: Na czym polega efektywne notowanie, Jakie są linearne formy notatek. Uczeń rozumie: Konieczność zorganizowania sobie warsztatu pracy umysłowej, Potrzebę robienia notatek, RóŜnicę w tworzeniu poszczególnych rodzajów notatek. Uczeń potrafi: Stosować zakładki, podkreślenia, zakreślenia i notatki marginalne we własnych tekstach, Sporządzać notatki w róŝnych formach: notowanie linearne (nota bibliograficzna, cytat, wyciąg, streszczenie, notatka terminologiczna, plan konspekt, schemat, tabela, wykres), notowanie graficzne (mapy myśli, rozgałęzienia, dendryty, pochylone drzewo i wg reguły 1+ ). Zastosować rodzaj notatki do nauki róŝnych przedmiotów 1. Podające i oglądowe: pogadanka, wyjaśnienie, pokaz. 2. Praktyczna: praca w grupach (sporządzanie notatek w formach linearnych). 3. Problemowa: sporządzanie: map myśli (mindmapów), zastosowanie metody: sztuka streszczania czyli magnetyzm słów oraz od kłębka do nitki. Plansze: Notowanie Przygotowanie do linearne, Notowanie samokształcenia graficzne, Schemat poprzez umiejętne rozmieszczenia pozyskiwanie i elementów notatki o opracowywanie tekście. informacji pochodzących Przykładowe mapy z róŝnych źródeł. myśli- odbitki kserograficzne z ksiąŝki T. Buzana Mapy twoich myśli. Artykuły popularnonaukowe z czasopism. KsiąŜki popularnonaukowe z zakresu pracy samokształceniowej. Małe kartki jednakowej wielkości. Arkusze szarego papieru, taśma klejąca i flamastry. Jakie są zasady skutecznego uczenia się i powtarzania? (5 godz.) Zapoznanie z zasadami skutecznego uczenia się i utrwalania wiadomości. Uczeń wie: Jakie są rodzaje pamięci, Do czego słuŝą efektywne techniki uczenia Uczeń potrafi: Wykryć błędy w swoim dotychczasowym systemie uczenia się, 1. Podające i oglądowe: pogadanka, wyjaśnienie, pokaz. 2. Praktyczna: wypełnianie kart pracy z ćwiczeniami Plansze: Rodzaje pamięci; Strategie uczenia się, Jak funkcjonuje mózg, Jak uczy się nasz mózg, Model dynamicznej nauki Test sprawdzający Wprowadzenie w technologię pracy umysłowej. 8

9 się pamięciowego. Jakie są rodzaje mnemotechnik Jakie są psychologiczne warunki efektywnego uczenia się Uczeń rozumie: Konieczność odnalezienia własnej strategii uczenia się, Jakie mogą być przyczyny problemów z uczeniem się. Zasady dobrego zapamiętywania Znaczenie ćwiczeń doskonalących pracę umysłu Stosować wybrane metody sprawnego uczenia się, Pracować nad usprawnieniem pamięci, Wykonać ćwiczenia usprawniające pamięć. Wykorzystać techniki pamięciowe: haki pamięciowe, łańcuchową metodę skojarzeń, zakładki obrazkowe, rymowanki liczbowe, rzymski pokój czyli zakładki mieszkaniowe, zakładki alfabetyczne Tworzyć akronimy i akrostychy, Wymienić charakterystyczne cechy pamięci usprawniającymi pamięć. 3. Problemowa: sporządzanie metaplanów (Mój proces uczenia się), zastosowanie metody: siła wyobraźni i dywanik pomysłów pamięć uczniów Karty pracy z ćwiczeniami usprawniającymi pamięć. Gry i zabawy ćwiczące pamięć wzrokową i spostrzegawczość Arkusze szarego papieru; kartki w 4 kolorach (po ok.10 kartek w kaŝdym), taśma klejąca (lub magnesy), kolorowe flamastry. Uczymy się poprzez czytanie. (8 godz.) Pogłębienie techniki pracy umysłowej. Zachęcenie uczniów do doskonalenia umiejętności efektywnego czytania: - czytania ze Uczeń wie: Jakie są metody czytania, Jak dostosować metodę czytania do celu czytania. Jakie są zasady czytania krytycznego, Uczeń potrafi: Zastosować odpowiednią technikę czytania zaleŝnie od celu i rodzaju tekstu, Czytając głośno przestrzegać zasad kultury 1. Podające i oglądowe: pogadanka, wyjaśnienie. 2. Praktyczna: wypełnianie ankiety (Jakim jestem czytelnikiem? oraz Co sprawia mi najwięcej trudności w trakcie Ankieta Jakim Kształtowanie jestem czytelnikiem? kompetencji oraz Co sprawia mi czytelniczych najwięcej trudności niezbędnych do odbioru w trakcie czytania? tekstów literackich, Odbitki naukowych kserograficzne i popularnonaukowych. tekstów do ćwiczeń dotyczących rozumienia treści:. literackich, 9

10 zrozumieniem - czytania selektywnego - czytania krytycznego - szybkiego czytania selektywnego, czytania ze zrozumieniem i szybkiego czytania Co stanowi podstawę kaŝdego rodzaju czytania. Uczeń rozumie: Pojęcie czytania, Istotę procesu czytania Konieczność doskonalenia umiejętności czytania róŝnego typu tekstów (literackich, naukowotechnicznych) Problemy związane z efektywnym czytaniem: fonetyzację, regresje i progresje, małe pole widzenia, wolne tempo czytania. Ŝywego słowa, Pracować nad doskonaleniem szybkości cichego czytania ze zrozumieniem. Rozpoznać u siebie nawyki opóźniające czytanie Eliminować zbędne słowa w szybkim czytaniu Czytać ze zrozumieniem, selektywnie, krytycznie oraz szybko Zastosować antycypację Posługiwać się wskaźnikiem Poziomo i pionowo poszerzać pole widzenia Rozwinąć nawyk widzenia peryferyjnego czytania?); analiza róŝnego rodzaju tekstów. 3. Problemowa: sporządzanie metaplanów (Czytam ksiąŝki i czasopisma, bo... oraz Nie lubię czytać, bo...), zastosowanie metody: definiowanie pojęć, tablica pytań, przewodnik interaktywnego czytania oraz czytanie wg 5 kroków. publicystycznych, naukowych, prawnych, ofert, instrukcji, ulotek, tabeli, wykresów, druków i formularzy. Zestawy ćwiczeń na: polepszenie pracy oczu, zwalczanie fonetyzacji, ze wskaźnikiem, z tablicami Schulta, na poprawienie antycypacji w czasie czytania cichego Plansze: Złe nawyki czytelnicze; Etapy pracy z tekstem; Kodeks dobrego czytelnika; Definicje czytania wg A. Brzezińskiej, M. Tyszkowej, F. Króla, T. Wróbla, E. Malmquist, T. Buzana; tablice Schulta; Piramida obliczanie szerokości pola widzenia, Czytaj z uŝyciem SMART, Jak czytamy, Zarządzanie procesem czytania Test na zrozumienie tekstu Test na szybkość czytania 10

11 11