SEKCJA III WOKÓŁ PROBLEMÓW POKOLENIA

Transkrypt

1 SEKCJA III WOKÓŁ PROBLEMÓW POKOLENIA Łucja Kapralska: POKOLENIE PODŁĄCZONYCH. O CECHACH POKOLENIOWYCH WSPÓŁCZESNEJ MŁODZIEŻY W ASPEKCIE UŻYTKOWANIA INTERNETU... 2 Wojciech Broszkiewicz: AUTOCHARAKTERYSTYKI MŁODZIEZY STUDENCKIEJ WEDŁUG CECH SOCJODEMOGRAFICZNYCH Marta Pawelec, Anna Mazur: FUNKCJONOWANIE WSPÓŁCZESNEJ RODZINY W PERCEPCJI MŁODZIEŻY LICEALNEJ Łukasz Jurek: WYBRANE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE ZACHOWAŃ OSÓB Z POKOLENIA Y NA RYNKU PRACY Katarzyna Kowalczuk: STRATEGIE MŁODYCH WOBEC BEZROBOCIA-EDUKACJA CONTRA EMIGRACJA Marzena Mamak-Zdanecka, Agata Maksymowicz: KOMPETENCJE ABSOLWENTÓW WYŻSZYCH UCZELNI NA RYNKU PRACY W KONTEKŚCIE MONITORINGU LOSÓW ABSOLWENTÓW Michał Dobrołowicz: CZY SYTUACJA POLSKIEGO POKOLENIA Y NA RYNKU PRACY TO SYTUACJA ANOMIJNA? PROPOZYCJA OPISU STRATEGII ZAWODOWYCH MŁODYCH POLAKÓW W OPARCIU O TEORIĘ ANOMII ROBERTA K. MERTONA Adrianna Gałuszka: MŁODZI PREKARIUSZE Juriy Dmitriszin: ОСНОВИ ПРАВОВОГО РЕГУЛЮВАННЯ МОЛОДІЖНОЇ ПОЛІТИКИ В УКРАЇНІ

2 Łucja Kapralska Wydział Humanistyczny AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie POKOLENIE PODŁĄCZONYCH. O CECHACH POKOLENIOWYCH WSPÓŁCZESNEJ MŁODZIEŻY W ASPEKCIE UŻYTKOWANIA INTERNETU1 Współczesne młode pokolenie dorasta w obliczu przełomu cywilizacyjnego. Internet i tendencje globalizacyjne powodują zmiany w zachowaniach jednostkowych i praktykach grupowych. Na naszych oczach powstają nowe zwyczaje i zmienia się charakter wzajemnych relacji między młodymi ludźmi, jak i między pokoleniami. Mówi się o przepaści międzypokoleniowej większej niż w innych okresach, ale też o rozerwaniu więzi wewnątrzpokoleniowych. Co dziś znaczy pojęcie pokolenie? Czy terminy pokolenie X, pokolenie Y, wielozdaniowi, dzieciaki sieciaki, pokolenie Facebooka, kryją rzeczywistą odmienność cech i postaw społecznych? Tym zagadnieniom, tak teoretycznym jak i odwołującym się do empirii poświęcony będzie niniejszy artykuł. Nadrzędnym jego celem jest unaocznienie ciągłej obecności mobilnych technologii w życiu współczesnej młodzieży, tak dużej, że można mówić o pokoleniu podłączonych. Słowa kluczowe: młodzież, Internet, media mobilne pokolenie X, pokolenie Y, stracone pokolenie. 1. Koncepcja pokolenia w badaniach socjologicznych Termin pokolenie jest obecny tak w języku codziennym jak i dyskursie naukowym. Jako pierwszy użył go w XIX w. Wilhelm Dilthey określając pokolenie jako zbiorowość osób żyjących w tym samym czasie, podlegających wpływom tych samych wydarzeń, a przez to podobnie odbierających rzeczywistość [za:15]. Do jego koncepcji nawiązał w swych pracach o młodzieży Karl Mannheim, który określał pokolenie jako sumę wszystkich należących do kulturowego kręgu osób mniej więcej równym wieku, doświadczającej podobnej sytuacji społeczno historycznej, co skutkuje podobieństwem systemów wartości oraz powiązanych z nimi postaw życiowych. Mannheim czyni rozróżnienie między pokoleniem potencjalnym (istnieje ono zawsze jako następstwo biologicznych generacji) a pokoleniem rzeczywistym a więc takim, które ma świadomość własnej odrębności a czynnikiem je spajającym jest wielki wstrząs duchowy ważne wydarzenie historyczne czy społeczne, które ukształtowało świadomość tej zbiorowości [7, s ]. Do tych źródeł nawiązywał historyk literatury Kazimierz Wyka, który badając rolę kolejnych generacji pisarzy w procesie historyczno - literackim już w latach 30. XX w. stworzył wpływową teorię pokolenia, od końca lat 50. XX w. obecną w kulturze polskiej. Określa on pokolenie jako osoby w podobnym wieku biologicznym, złączone wspólnotą doświadczeń, w tym zbiorowym odczuciem wspólnego pokoleniowego przeżycia [15, s. 295]. Podobnie na gruncie nauk społecznych ujmowała problem Maria Ossowska. Według niej pokolenie można rozpatrywać w 1 Artykuł zamieszono w wersji dostarczonej przez autorkę. 2

3 trzech niewykluczających się znaczeniach: 1. pokolenie jako poszczególnie ogniwo genealogii biologicznej; 2. pokolenie jako poszczególnie ogniwo genealogii kulturowej 3. pokolenie jako grupa ludzi o wspólnych postawach wyznaczonych przez wspólnie przeżyte wydarzenia historyczne [8, s. 503]. 2 Jak się wydaje, o pokoleniowości w sensie, jaki nadają mu nauki społeczne decyduje podobny, choć niekoniecznie tożsamy wiek, specyfika czasów, w których żyje dana generacja, wspólnota doświadczeń oraz wspólne przeżycie pokoleniowe ( wielki wstrząs duchowy ) kształtujące systemy wartości i postawy członków tego pokolenia, odróżniający je od pokoleń wcześniejszych. To przeżycie może mieć tak charakter traumy (na przykład wojna, dramatyczne wydarzenia społeczne), jak i być faktem o szczególnej społecznej randze na przykład wybór Papieża Polaka. Współcześni badacze młodzieży zwracają jednak uwagę, że to, co dla poprzednich pokoleń było tak istotne a więc trauma pokoleniowa czy wyjątkowość pewnych doświadczeń społecznych, w dzisiejszych realiach okazuje się mniej ważna. Pisze o tym np. prof. Hanna Świda - Ziemba, która badając młodzież z kolejnych dziesięcioleci PRL i Polski po 1989 roku stwierdzała, że obecnie młodzież nie ma świadomości swego przeżycia pokoleniowego jak i swoistości swojej sytuacji społecznej czy też odrębności od pokoleń wcześniejszych [13, 14]. Jeszcze dalej w redefiniowaniu kategorii pokolenia idzie Barbara Fatyga, która stwierdza, że współczesnych młodych pokoleń nie określa wspólnota traumy, lecz zabawy, tworzenia podobnych ścieżki kariery lub przynależność do młodzieżowych subkultur [2, s ]. 2. X i Y - enigmatyczne pokolenia Cytowane powyżej stwierdzenia profesor Fatygi bardzo dobrze odnoszą się do generacji wybranych do analizy w niniejszym szkicu. W latach 90. ubiegłego stulecia, jeszcze przed upowszechnieniem się Internetu, uwagę badaczy przyciągnęło pokolenie określone jako X. Jego charakterystyka nie odnosiła się do przeżycia pokoleniowego a jedynie do cech wspólnych. Nazwa pokolenie X została zaczerpnięta z literatury i odnosiła się do amerykańskiej młodzieży urodzonej w dość szerokim spektrum czasowym między latami 1961 a Ten rozrzut czasowy jest dość duży i podkreśla fakt, że szukając cech tej generacji odchodzi się także od wyznaczników czasowych zbliżona data urodzenia nie jest tym, co decyduje o przynależności do X-ów. Co zatem o niej decyduje? Badacze biorą pod uwagę standard życia i możliwości na rynku pracy: wskutek trudności gospodarczych pokolenie X pomimo wytężonej pracy nigdy nie dorówna 2 Artykuł niniejszy w oczywistych powodów nie dokonuje szczegółowego przeglądu problematyki pokolenia w dyskursie naukowym. Zainteresowanych odsyłam do pracy Anety Kamińskiej Kategoria pokolenia w badaniach nad społeczeństwem i kulturą, Kultura i Historia nr 11/2007, 3

4 poziomem życia swym rodzicom. Tak przedstawiał swoich bohaterów D. Coupland w powieści Pokolenie X. Opowieści na czasy przyśpieszającej kultury [1]. Wykonują oni frustrujące Mcprace w korporacjach i wielkich sieciach handlowych źle płatne, mało atrakcyjne i bez przyszłości, które z braku innych muszą podjąć pomimo dobrego wykształcenia predestynującego ich do bardziej ambitnej działalności zarobkowej [9, s. 426]. Innym rysem X-ów jest ucieczka w cyberprzestrzeń i świat mediów, mydlanych oper i jakże popularnej w latach 90. MTV. To także przeświadczenie, że jest to pokolenie przegranych, czemu często dawała wyraz popkultura tworząc filmy o nich [9, s. 427]. Ale też jest to pokolenie porzuconych przez państwo i rodziny jak pisze o nich w wydanej 2003 roku książce Porzucona generacja Henry A. Giroux [3]. Odpowiednikiem tego pokolenia w Polsce było Pokolenie Końca Wieku. Według Witolda Września jest to zbiorowość obejmująca różne roczniki, które w różnym czasie ich życia zastała transformacja. Składa się ona z trzech następujące po sobie bliskich generacji: Pokolenia 89 osób urodzonych mniej więcej w latach , Dzieci Transformacji roczniki ; i Maruderów Końca Wieku urodzonych w latach Jak pisze cytowany autor, Przedstawiciele wszystkich trzech charakteryzowali się, mimo pewnych różnic, znaczną zbieżnością norm, wartości, postaw, motywacji, interesów i realizowanych w stylu życia, wzorów zachowań, co pozwoliło na zaliczenie nawet dość znacznie różniących się wiekiem osób do jednej, szerszej pokoleniowej zbiorowości [17, s. 32]. Ich cechą wspólną było m.in. to, że urodzili się w czasie PRL i mieli możliwość konfrontacji swoich doświadczeń w dwóch różnych systemach tak ekonomicznych jak i kulturowych. Nie ma jednak wątpliwości, że oprócz zbieżności czasowej, ich sytuacja jest inna niż amerykańskiego pokolenia X. W kolejnym dziesięcioleciu zaistniało pokolenie określane przez badaczy jako Y, co ma podkreślać, jak bardzo różni się ono od poprzedniej generacji. Jest to pokolenie wyżu demograficznego z lat 80. XX wieku. Są to więc osoby, które dzisiaj mają od 19 do 30 kilku lat. Jego polski wariant jest już bardzo zbliżony do amerykańskiego. Cechą charakterystyczną polskich X-ów jest to, nie pamiętają niemal poprzedniego systemu, a świat komputerów, mobilnych urządzeń i Internetu jest ich naturalnym środowiskiem. To także pierwsze w powojennej Polsce pokolenie globalne znające języki obce, wakacje za granicą, międzynarodowe wymiany uczniów i studentów. To pokolenie bez troski o status materialny, bo ten osiągnęli ich zapobiegliwi rodzice. Często są to jedynacy, co nie ułatwia im komunikacji z otoczeniem, ale usprawiedliwia ich koncentrację na sobie. Są narcystyczni Amerykanie mówią o nich Me Me Me Generation bo są skoncentrowani wyłącznie na sobie. Jak wynika z badań z 2009 roku, dwudziestolatkowie w USA są trzykrotnie częściej narcystyczni niż osoby w wieku 65 lat [11]. Ich narcyzm i samozadowolenie między innymi widać na portalach społecznościowych, gdzie banalne wydarzenie 4

5 z życia jest pokazywane światu niemal jak zwycięstwo pod Troją. Ich inną cechą jest materializm i skłonność do markowych ubrań i gadżetów bez nich świat nie jest doskonały. Zamiast przyjaźni stawiają na rywalizację i karierę. Jednak tym, co najważniejsze w charakterystyce Ygreków, jest ich oddanie czy wręcz uzależnienie od technologii mobilnych. Nie istnieje dla nich życie bez komputerów, smartfonów i Internetu, do którego są ciągle podłączeni. Opanowali obsługę klawiatury i programów komputerowych do perfekcji. W sieci, gdzie spędzają wiele czasu, znajdują odpowiedzi na wszystkie pytania jeśli czegoś tam nie ma, to dla nich nie istnieje. Prasa pisze o nich: tubylcy sieci, e-generation, pokolenie Facebooka, digital natives. Ich charakterystyki są obecne na pierwszych stronach Polityki, Gazety Wyborczej i innych znaczących mediów. W roku 2013 radiowa Trójka edytowała przez wiele tygodni odcinki audycji Pokolenie Y, przeprowadzając rozmowy z jego przedstawicielami jak i ich pracodawcami. Jest charakterystyczne, że wiele prac poświęconych pokoleniu Y dotyczy ich zachowań ekonomicznych pracy, ścieżek kariery. Mówi się o nich pokolenie klapek i Ipadów (klapki zamiast butów i słuchawki na uszach), pokolenie L jak Lazy, bo jeśli im praca nie odpowiada, porzucają ją. Do nich kierowany jest przekaz marketingowy Ygreki to konsumenci śledzący modne trendy, pełni miłości do elektronicznych gadżetów. Podobnie jak X-y nie mają wspólnego przeżycia pokoleniowego zastępuje je uczestnictwo we wspólnym doświadczeniu konsumenckim [12, s. 115]. By nie być gołosłownym w charakterystyce pokolenia Y, warto przytoczyć dane, które dotyczą ich podstawowej cechy, jaką jest stała obecność Internetu i technologii mobilnych w ich życiu. Dane z badań z roku 2013 pokazują wysoki poziom internetyzacji wśród młodego pokolenia. Przede wszystkim 48 proc. wszystkich internautów w Polsce to osoby mające lat. Internetu używa 97% osób w wieku lata, dla kategorii lata odsetek ten wynosi 88,9. Dla porównania odsetek ten wynosi 82,3% wśród użytkowników lata i 55,2% w grupie lat, 35,5% wśród osób w wieku lata i 14% dla grupy w wieku 65 lat i więcej [22, s. 328]. Młodzi używają wielu nowych technologii odsetek korzystających ze wszystkich narzędzi (komputer, Internet komórka, smartfon) wynosi 94,3% w kategorii lata i 86,2% w kategorii lata. To pokolenie posiada wysokie kompetencje komputerowe i internetowe. W kategorii lata 71% korzysta z narzędzi przydatnych w pracach biurowych, 59% umie tworzyć i modyfikować strony www a 16% potrafi programować. Te umiejętności w kategorii lata przedstawiają się odpowiednio 63% - 50% i 8%. Im starsze osoby tym kompetencje te drastycznie maleją - np. w kategorii wiekowej lata a więc w pokoleniu rodziców wynoszą odpowiednio 43% jeśli chodzi o obsługę programów biurowych, 29% - tworzenie stron www, 4% programowanie[22, s. 337]. Młodzi spędzają w sieci więcej czasu dla 5

6 przeciętnego internauty wynosi ona 12 godzin, dla młodszych kategorii wiekowych 16 a więc dużo więcej. Kolejne dane pochodzą z ogólnoświatowego badania "2012 Cisco Connected World Technology Report" 3. W pokoleniu lat dostęp do sieci jest powszechny i ciągły. Ygreki to pokolenie wielozadaniowe użytkownicy nie rozstają się ze swoimi urządzeniami mobilnymi ani na chwilę, nawet podczas porannej toalety (77% w Polsce, 90% na całym świecie, podczas posiłków i spotkań towarzyskich (46% na świecie, w Polsce 20%.) Kontrola skrzynki mailowej i komórki ma charakter obsesyjny, przy czym częściej robią to kobiety (84%) niż mężczyźni (63%). Brak urządzenia mobilnego i połączenia z siecią odczuwane są jako stan niepokoju i dyskomfortu. W Polsce 4 z 5 respondentów używa smartfonów w łóżku, co też pokrywa się ze średnią światową. Aż 2/3 respondentów z całego świata deklaruje, że spędza tyle samo lub więcej czasu na nawiązywaniu kontaktów towarzyskich w Internecie niż osobiście w rzeczywistości (w Polsce - tylko 21%). Dziewięciu na dziesięciu ankietowanych dokonuje zakupów w sieci (w Polsce prawie 100%). Niemal 90% respondentów (tak na świecie jak i w Polsce) wrzuca zdjęcia do Internetu celem ich udostępnienia lub przechowania na stronach internetowych. W skali globalnej 87% badanych ma konto na Facebooku (w Polsce - 81%) [21]. W polskich badaniach wśród braków wymieniane są wirtualne kompetencje społeczne: słaba znajomość lub nieprzestrzeganie zasad netykiety, niewłaściwe używanie emotikonów i akronimów, brak troski o poprawność językową (małe litery, brak polskich znaków diakrytycznych, popełnianie plagiatów i działania Ctr C + CTR V) [16]. Generalnie pokolenie to uznaje równoważność świata realnego i wirtualnego, co nie dziwi zważywszy na ciągłą w tym świecie obecność. Są podłączeni w dzień i w noc. Stąd też nazwy pokolenie C (od connect, communicate, change) lub Z jako kolejne po Y. By utrzymać tę poetykę, można ich po polsku nazwać C jak cyfrowi, Z jak zalogowani. 3. Podsumowanie: czy podłączeni są straconym pokoleniem? Niniejszy artykuł przedstawia określone aspekty charakterystyki współczesnego młodego pokolenia zbiorowości, która nie zna świata bez Internetu. Liczne etykiety tej generacji e generacja, sieciowi tubylcy, digital natives te związki z siecią podkreślają. Przedstawione badania potwierdzają wysokie kompetencje wirtualne i komputerowych pokolenia Y, znajomość programów, sprawne poruszanie się po portalach społecznościowych, umiejętność zarządzania informacjami, ciągłą obecność w sieci. Pokolenie Y potrafi realizować zadania w środowisku 3 Próba liczyła 3600 osób w wieku lat z 18 krajów świata (USA, Kanada, Meksyk, Brazylia, Argentyna, Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Holandia, Rosja, Polska, Turcja, Republika Południowej Afryki, Indie, Chiny, Japonia, Korea Południowa i Australia. 6

7 wirtualnym, jak i pracować zdalnie, jest mobilne i nie boi się zmian. Jednak to właśnie pokolenie nazywane jest pokoleniem straconym ze względu na jego pozycję na rynku pracy. [20]. W tradycji europejskiej stracone pokolenie 4 to pokolenie brutalnie doświadczone przez historię, nie umiejące znaleźć sobie miejsca w świecie ze względu na okoliczności historyczne, zmiany polityczne i społeczne. Także współcześnie tytuły prasowe mówią o straconym pokoleniu, różnie zakreślając jego granice. Raz są to Ygrekowie, dla których nie ma miejsca na rynku pracy, co zmusza ich do emigracji [19], innym razem to pokolenie 40+, którego rynek nie chce pomimo doświadczenia i umiejętności [10]. To także pokolenia straconych z krajów o wysokim bezrobociu Grecji, Hiszpanii. Jak pisze Gazeta Wyborcza, według Międzynarodowej Organizacji Pracy w 2013 r. bez pracy na całym świecie było ponad 73 mln osób między 15. a 29. rokiem życia. W Polsce w tym czasie pracy nie ma 28% osób poniżej 25. roku życia, we Francji - 26,9 %, w Hiszpanii - 55,5, we Włoszech - 38,7, w Anglii - 20,7. [4]. Nie jest to obraz optymistyczny. Tym, co pozwala wyjść poza negatywną percepcję sytuacji społecznej młodego pokolenia jest odejście od postrzegania ich w kategoriach ekonomicznych. Jeśli w charakterystyce umieścimy inne cechy na przykład te, które stanowią o ich generacyjnej specyfice, okaże się, że stracona pozycja tego pokolenia nie jest tak oczywista. Boom edukacyjny dał pokoleniu podłączonych dobre wykształcenie. Zwyczaj późnego gniazdowania zapewnia im dach nad głową i wsparcie rodziców. Kompetencje wirtualne pozwalają im swobodnie surfować po sieci, czyniąc z tubylców sieci, a globalizacja, międzynarodowe wymiany i praktyki studenckie, znajomość języków i tanie linie lotnicze czynią z nich global nation. Warto może zatem i taki był cel niniejszego artykułu pokazać to pokolenie od innej strony od strony podłączenia do sieci - internetowych kompetencji, znajomości nowych mediów i kompetencji cyfrowych. Określenie stracone pokolenie może nabrać wtedy innego charakteru może na przykład odnosić się do faktu, że podłączeni zatracają się w sieci, (straceni dla świata realnego), w nad wyraz rozwiniętym indywidualizmie (straceni dla wspólnoty) i konsumpcjonizmie (wybierając mieć są straceni dla Frommowskiego być ). Wobec licznych pokoleń w naszym kraju, które rzeczywiście doświadczały fizycznej i psychicznej traumy za sprawą historii i polityki, straty generacji podłączonych wydają się dużo mniejsze. 4 W latach 20. XX w. w USA tym mianem określano młodych ludzi, którzy brali udział w I wojnie światowej. Wydarzenie to wywarło wstrząsający, negatywny wpływ na ich dalsze życie. Określenie stracone pokolenie zostaje upowszechnione przez pisarzy zwłaszcza E. Hemingwaya, który był uczestnikiem I wojny światowej i amerykańskim dobrowolnym emigrantem w Paryżu. [6, s. 231]. W tym samym czasie w Anglii mianem tym określano młodych ludzi, którzy w I wojnie światowej stracili życie lub powrócili z niej fizycznie i psychicznie okaleczeni [18]. 7

8 1. Coupland D., (1998). Pokolenie X. Opowieści na czasy przyśpieszającej kultury. Warszawa, Prószyński i S-ka. 2. Fatyga B. (2005), Pokolenie, [w:] J. Bokszański (red.), Encyklopedia socjologii: suplement, Warszawa, PWN. 3. Giroux. H. A. (2003), The abandoned generation. Democracy beyond the culture of fear). New York, Palgrave Macmillan. 4. Jucewicz A., (2013) Stracone pokolenie, Wysokie obcasy , [dostęp; 27 II 2014] Stracone_pokolenie_.html 5. Kamińska A., (2007), Kategoria pokolenia w badaniach nad społeczeństwem i kulturą, Kultura i Historia nr 11, [dostęp 28 II 2014], 6. Kopcewicz A., Sienicka M., (1982), Historia literatury Stanów Zjednoczonych w zarysie. Wiek XX., Warszawa, PWN. 7. Mannheim K. (1992/1993), Problem pokoleń, Colloquia Communia nr 1/ Ossowska M. (1963), Koncepcja pokoleń, Studia socjologiczne nr Ortner S. B., (2004), Pokolenie X. Antropologia w świecie nasyconym mediami: w: M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Warszawa, PWN. 10. Rymszewicz W., (2013), Stracone pokolenie generacja 40+, [dostęp: ], zhttp://rymszewicz.natemat.pl/17445,stracone-pokolenie-generacja Stein J., (2013), Millennials: The Me Me Me Generation, Time nr 6. [dostęp: ], Szumowski W., (1996), W poszukiwaniu utraconej tożsamości, Dekada literacka, nr Świda-Ziemba H., (2000), Obraz świata i bycia w świecie (z badań młodzieży licealnej), Warszawa, wyd. UW. 14. Świda-Ziemba H., (1995), Wartości egzystencjalne młodzieży lat dziewięćdziesiątych, Warszawa, Wyd. UW. 15. Wyka K., (1959), Rozwój problemu pokolenia,w: K. Wyka, Modernizm polski, Kraków,Wydawnictwo Literackie. 16. Wojtaszczyk K., (2013), Poziom kompetencji wirtualnych pokolenia Y i C - ocena na podstawie autodiagnozy studentów, E- mentor, nr 2. [dostęp: ] Wrzesień W., (2007), Czy pokoleniowość nam się przydarzy?, Nauka nr Lost generation. The myth and reality. [dostęp: ], 8

9 19. Stracone pokolenie? Młodzi widzą szansę tylko w emigracji [dostęp: ], Jaka będzie przyszłość pokolenia straconych, Dla studenta.pl dostęp: ], 1,95791.html 21. Pokolenie Y i jego internetowe zwyczaje, Wirtualne media.pl [dostęp: ], Diagnoza Społeczna 2013[dostęp ] CONNECTED GENERATION. CONTEMPORARY YOUNG GENERATION AS INTERNET AND MOBILE MEDIA USER Contemporary young generation grows up facing a civilization turning point. The Internet and globalization causes meaningful changes both in individual s behavior and group practices. Every day society experiences the origin of new customs, strange for adult and easy-adopted by youth. Social relationships between people have been changing dramatically both among young people and between older and younger generations. It is said that the generation gap never was so wide and the social bonds among youth have turned into weak and superficial ones. Regarding its inner differentiation, can we still talk about young generation and analyze it using this sociological term? Are categories such as X generation, Y generation, Multitasking generation, the NetKids, the Facebook generations useful to describe contemporary youth? Why they might be called the Lost Generation? Lost where? Lost for whom? The aim of the article is to examine these categories and demonstrate that despite differences all the youth shares one feature permanent connections to the Internet. Keywords: youth, internet, mobile media, generation X, generation Y, lost generation. 9

10 Wojciech Broszkiewicz Uniwersytet Rzeszowski PWSW w Przemyślu AUTOCHARAKTERYSTYKI MŁODZIEZY STUDENCKIEJ WEDŁUG CECH SOCJODEMOGRAFICZNYCH Efektywne funkcjonowanie w społeczeństwie wymaga posiadania określonych cech, które odpowiadają współczesnym wymogom natury społecznej i ekonomicznej. Określenie tych cech wchodzi w zakres zainteresowania socjologii, psychologii społecznej, psychologii, ekonomii, politologii itd. Są one z jednej strony opracowywane na podstawie rozważań teoretycznych, a z drugiej są wynikiem diagnozy pochodzącej z badań empirycznych. Niniejsze opracowanie prezentuje to drugie podejście i ma na celu określenie wpływu czynników socjodemograficznych, takich jak: płeć, wykształcenie rodziców, miejsce zamieszkania oraz studiowanie na określonym kierunku, na sposób postrzegania siebie. Wszystkie te czynniki w mniejszym lub w większym stopniu różnicują badanych studentów pod względem przypisywanych sobie cech. Kobiety częściej niż mężczyźni wskazują na swoją emocjonalność, ale także na ambicję i konsekwencję. Mężczyźni widzą się częściej niż kobiety jako osoby inteligentne. Wyższe wykształcenie rodziców podnosi ocenę poziomu swojej inteligencji, a niższe wiąże się z większą ambicją i determinacją młodych ludzi. Studenci z miast częściej niż ci ze wsi podkreślają swoją inteligencję, a ci z ze wsi częściej niż z miast postrzegają się jako ludzie emocjonalni i wrażliwi, kulturalni i ambitni. Ponadto można stwierdzić, że przypisywane sobie cechy przez badanych studentów trafnie odpowiadają specyfice wybranych przez nich kierunków studiów. Słowa kluczowe: młodzież, autodefinicje, szkolnictwo wyższe. 1. Autodefinicje jako problem badawczy Kwestia postrzegania siebie przez ludzi znajduje się w kręgu zainteresowania wielu dyscyplin naukowych, w tym w szczególności psychologii, psychologii społecznej i socjologii. Zgodnie z tezą F. Znanieckiego dla rozumienia zachowań ludzkich konieczne jest odkrycie sposobu definiowania przez nich doświadczanych zjawisk [9]. Te interpretacje w znacznej mierze mogą być uwarunkowane poziomem samooceny lub ujmując to bardziej ogólnie całościowym obrazem własnej osoby [1, s. 131 i nast.]. W grę wchodzą tu takie aspekty, jak jaźń i jaźń odzwierciedlona [11, s. 133]. Istotne jest więc to, jaki jest poziom samoświadomości dotyczący własnych kompetencji oraz cech osobowościowych, ale także ocena siebie wytworzona na postawie zaobserwowanego zachowania ze strony innych osób. Wśród badaczy zajmujących się problemem autodefiniowania siebie można zasadniczo wyróżnić dwa podejścia, mające na celu zgłębienie tego zagadnienia, tj. teoretyczne i praktyczne. Pierwsze wiąże się z diagnozą wymogów współczesności. Na tej podstawie dokonywana jest próba określenia listy pożądanych atrybutów. Rozwiązanie takie można zauważyć m.in. w przypadku 10

11 dokonań A. Inkelesa i D.N. Smitha, którzy zaproponowali swoją koncepcję osobowości nowoczesnej [4], a której posiadanie ma zapewnić efektywne funkcjonowanie we współczesnym świecie. Na gruncie polskiej socjologii można tu natomiast przytoczyć przykład pojęcia homo hubris sformułowanego przez J. Kozieleckiego [6, s. 57]. Powstały w ten sposób zestaw charakterystyk stanowi pewien typ idealny, który bardzo dobrze nadaje się do empirycznego testowania. Stanowi on bowiem punkt odniesienia dla wyników uzyskiwanych w badaniach przez co umożliwia zaobserwowanie nowoczesnych atrybutów cechujących osobowość respondentów. Inaczej rzecz przedstawia się np. w przypadku F. Znanieckiego, który to na podstawie danych empirycznych pokusił się o stworzenie pewnych typów osobowościowych. Wyróżnił on: ludzi pracy, dobrze wychowanych, ludzi zabawy i zboczeńców, a także ludzi potencjalnych [10, s ]. W podobny sposób, tyle że do zdefiniowania nowoczesnej osobowości, podszedł A. Sarapata. Charakterystykę tego typu osobowości utworzył na kanwie odpowiedzi respondentów. Aktualnym przykładem mogą być tu także badania K. Szafraniec [8, s. 44]. Niniejsze opracowanie prezentuje wyniki badań wpisujących się w ten drugi sposób konstruowania autowizerunku, tj. poprzez subiektywne opinie badanych na ich własny temat. Uwzględniając powyższe, podjęto próbę nie tylko określenia tego, w jaki sposób młodzież akademicka postrzega samą siebie, ale także jaki jest związek pomiędzy uwarunkowaniami socjodemograficznymi a tymże wizerunkiem. Skupienie uwagi na młodzieży podyktowane jest specyfiką tej kategorii społecznej. Decyzje podejmowane na tym etapie życia mają bowiem fundamentalne znaczenie dla późniejszego funkcjonowania w społeczeństwie i zajęcia w nim określonych pozycji społecznych [5, s. 13 i nast.]. Oczywiście tego rodzaju badania nie pozwalają na odtworzenie związków przyczynowo-skutkowych, ale pozwalają jednak stwierdzić współwystępowanie lub korelację pomiędzy sposobem definiowania swoich cech i takimi czynnikami, jak: płeć, wykształcenie rodziców (które zostało tu potraktowane jako swoisty zasób [3, s. 28], a które jako istotny element kapitału kulturowego ma wyraźny związek z reprodukcją statusu społecznego [2, s. 128 i nast.]), a także miejsce zamieszkania oraz kierunek studiów. Tym samym możliwe będzie stwierdzenie, które autocharakterystyki są bardziej prawdopodobne w przypadku kobiet, a które w odniesieniu do mężczyzn, a także, jakie cechy częściej występują wśród osób z miast, a jakie wśród osób ze wsi; pośród badanych z rodzin o niższym lub wyższym wykształceniu rodziców oraz studentów takich kierunków jak ekonomia, informatyka, kulturoznawstwo, matematyka, politologia, praca socjalna, prawo, socjologia. 11

12 2. Aspekty metodologiczne badań własnych Biorąc pod uwagę sposoby definiowania siebie przez młodych ludzi, należy spodziewać się, że istotnym czynnikiem różnicującym badanych pod tym względem będzie płeć. Wobec tego rodzi się pytanie: Jak płeć różnicuje badaną młodzież pod względem postrzega swoich cech? Ważnym czynnikiem, mogącym wpływać na postrzeganie siebie, może być także pochodzenie społeczne, którego wskaźnikiem jest tu wykształcenie rodziców. Kolejnym problemem badawczym jest więc pytanie: Jak wykształcenie rodziców różnicuje badaną młodzież pod względem postrzegania swoich cech? Można oczekiwać także, że osoby z rodzin o wysokim poziomie wykształcenia rodziców częściej będą przejawiać cechy wskazujące na wysoką samoocenę w porównaniu z pozostałymi młodymi ludźmi. Świadomość stosunkowo wysokiego statusu rodziców rozpatrywanego przez pryzmat wykształcenia może młodym ludziom dodawać pewności siebie i pomagać w zdobywaniu założonych celów. Natomiast niski poziom wykształcenia rodziców może być dla młodzieży pewnym obciążeniem, które znajdzie swoje odzwierciedlenie w postrzeganiu przez nich siebie. Ponadto, w związku z obecnie dużym nasyceniem przestrzeni społecznej przez środki masowego komunikowania, mamy do czynienia z ujednolicaniem się wzorów kulturowych i można oczekiwać, że młodzież z różnych typów miejscowości będzie do siebie podobna pod względem autocharakterystyk. Jednakże tak różne środowiska wychowania, jakim są miasto i wieś mogą mieć znaczenie dla określania swoich atrybutów. Dlatego też postawiono pytanie: Jakie są różnice w postrzeganiu swoich cech przez młodzież, biorąc pod uwagę jej miejsce zamieszkania? Ze względu na to, iż zakres problematyki poruszanej w ramach studiów na poszczególnych kierunkach wymaga od studentów różnych kompetencji, można również założyć, że będą oni wskazywać na inne charakteryzujące ich cechy. Dlatego też warto ustalić: Jakie są różnice dotyczące postrzegania swoich cech pomiędzy studentami badanych kierunków studiów? Które z cech są więc częściej przypisywane sobie przez studentów z kierunków ścisłych, a które ze społecznych. Badania, których wyniki prezentuje niniejsze opracowanie, zostały przeprowadzone w semestrze letnim roku akademickiego 2012/13 wśród 449 studentek i studentów pierwszego roku studiów na dwóch publicznych uczelniach, tj. UR w Rzeszowie (77%) i PWSW w Przemyślu (23%). Dobór próby, jaki został zastosowany, można określić jako warstwowo-losowo-gronowy, tzn. poszczególne kierunki podzielono na warstwy, z których do badań wybrano dwie warstwy kontrastowe, obejmujące kierunki ścisłe i społeczne; następnie spośród tak wyróżnionych warstw wylosowano reprezentantów (poszczególne kierunki); na końcu przeprowadzono ankietę audytoryjną ze wszystkimi osobami obecnymi na wykładach w dniu badania. Przy tak zaplanowanym doborze próby konieczne było jednakże uwzględnienie potrzeby uzyskania zgody pracowników naukowych na udział studentów w badaniach, w których przewidziano realizację 12

13 ankiety w trakcie zajęć dydaktycznych. Założona wielkość próby miała na celu spełnienie wymogów podstawowych analiz statystycznych. Ponadto należy zaznaczyć, że intencją realizacji badań wśród studentów I roku było to, aby zebrane dane na temat cech młodych respondentów można było potraktować jako przesłanki wyboru kierunków studiów, a nie jako skutek specyfiki studiowania i wymogów związanych z poszczególnymi dziedzinami wiedzy. Najliczniej reprezentowanym w badaniach kierunkiem jest prawo (20%). Natomiast najmniejszy odsetek respondentów to studenci informatyki (4%). Stosunkowo licznymi kierunkami, a tym samym osiągającymi znaczące odsetki w badanej próbie są ekonomia (ok. 18%), politologia (ok. 17%) i socjologia (ok. 16%). Pozostałe kierunki, których studenci uczestniczyli w badaniach, to: kulturoznawstwo (12%), praca socjalna (ok. 9%) oraz matematyka (ok. 5). Ponadto wśród respondentów zdecydowana większość to kobiety (ok. 72% wobec ok. 28% mężczyzn). Studenci, którzy wzięli udział w badaniach, są osobami nieco częściej pochodzącymi ze wsi niż z miasta (odpowiednio ok. 54% wobec ok. 46%). Z tego wynika, że w przypadku obu uczelni studiowanie nie jest domeną młodzieży pochodzącej z rodzin mieszkających w miastach. Warto tu także podkreślić, iż nie zachodzi korelacja pomiędzy miejscem zamieszkania i miejscem studiowania (Rzeszów lub Przemyśl). Odsetki osób pochodzących ze wsi na obu uczelniach są bardzo podobne (jest to odpowiednio ok. 53% studentów uczelni rzeszowskiej oraz ok. 55% studentów uczelni przemyskiej). Wyniki badań wykazały, że statystycznie rzecz ujmując matki badanych studentów są lepiej wykształcone niż ojcowie (wyższe ok. 28% kobiet i 18% mężczyzn, średnie odpowiednio ok. 41% i ok. 33% oraz podstawowe, gimnazjalne lub zawodowe odpowiednio ok. 31% i ok. 49%) zasadne jest zatem wystandaryzowanie poziomu wykształcenia w rodzinach respondentów. Uwzględnienie kombinacji poziomów wykształcenia mężczyzn i kobiet wyłoniło trzy kategorie rodzin, tj. o niskim, przeciętnym i wysokim poziomie wykształcenia rodziców por. zestawienie 1. Zestawienie 1. Standaryzacja poziomu wykształcenia rodziców uczestników badań Wykształcenie ojca Wykształcenie matki gimnazjalne, podstawowe lub zawodowe ranga -1 średnie ranga 0 wyższe ranga +1 wyższe ranga średnie ranga gimnazjalne, podstawowe lub zawodowe ranga Źródło: opracowanie własne. Powyższy zabieg pozwolił na określenie procentowego udziału w badanej zbiorowości rodzin o poszczególnych poziomach wykształcenia rodziców. Można więc stwierdzić, że prawie połowa badanych studentów pochodzi z rodzin o niskim wykształceniu rodziców (ok. 46%). Średni pozom wykształcenia rodziców charakteryzuje ok. 28% rodzin, a wysoki ok. 25% rodzin. 13

14 3. Postrzeganie siebie przez badaną młodzież według płci, wykształcenia rodziców, miejsca zamieszkania i kierunku studiów W celu określenia sposobu patrzenia przez młodych ludzi na siebie zadane zostało pytanie otwarte: Jakimi przymiotnikami mógłby(-aby) Pan(-i) określić siebie? Postawienie pytania w takiej formie miało na celu tzw. uniknięcie narzucania badanym siatki pojęciowej. Analiza postrzegania siebie przez badanych studentów, z uwagi na specyfikę przedmiotu badań i strukturę płci w badanej próbie, została przeprowadzona odrębnie dla kobiet i mężczyzn. Kobiety zdecydowanie częściej niż mężczyźni podkreślają swoją konsekwencję, ambicję i odpowiedzialność, a także uczynność, koleżeńskość, sympatyczność i wesołość oraz emocjonalność i niecierpliwość. Mężczyźni natomiast częściej niż kobiety uważają się za osoby cierpliwe i opanowane, a także inteligentne i pomysłowe oraz posiadające poczucie humoru. Ponadto studenci częściej niż studentki mają problem z określeniem własnych cech. Płeć wyraźnie różnicuje sposób postrzegania siebie, a podobieństwo w określaniu swoich cech jest przeciętne (Z=0,549) por. wykres 1. Wykres 1. Różnice w postrzeganiu siebie przez badanych studentów i studentki ( w %) Źródło: badania własne. Względny wskaźnik podobieństwa struktur Z=0,549. Uwzględnienie wykształcenia rodziców w kontekście definiowania swoich cech przez badanych studentów wykazało istnienie pewnych interesujących różnic. Studenci pochodzący z rodzin o wysokim poziomie wykształcenia rodziców częściej niż pozostali wskazywali na swoją konsekwencję, determinację i zdyscyplinowanie, a także emocjonalność i wrażliwość oraz lenistwo. Ponadto wskazywano tu także na wesołość i uczynność. Respondenci z rodzin o przeciętnym poziomie wykształcenia rodziców częściej niż inni podkreślają swoją inteligencję i pomysłowość. Osoby te akcentują także swoją uczynność. W tej kategorii badanych pojawiły się ponadto podobne odsetki odpowiedzi wskazujące na całkowicie przeciwne cechy, tj. z jednej strony cierpliwość i opanowanie, a z drugiej niecierpliwość i zapalczywość. W tym kontekście można stwierdzić, że jest to najbardziej zróżnicowana, niespójna i niejednorodna część respondentów. Wśród autocharakterystyk studentów z rodzin o niskim poziomie wykształcenia rodziców częściej niż w 14

15 innych przypadkach występują natomiast takie cechy, jak: uczynność, koleżeńskość, przyjacielskość, sympatyczność i wesołość, a także szczerość i uczciwość, odpowiedzialność i dojrzałość oraz ambicja. Warto tu jednak podkreślić, że są to także osoby konsekwentne i zdeterminowane, a także cierpliwe i opanowane. Niektóre spośród tych osób przyznają się także do swojej nietowarzyskości i nieśmiałości. Pomimo tych zarysowujących się różnic pomiędzy badanymi studentami z poszczególnych typów rodzin, ogólnie rzecz ujmując, ich sposób charakteryzowania się jest podobny. Wskazują na to wysokie wartości względnego wskaźnika podobieństwa struktur por. tabela 1. Tabela 1. Postrzeganie własnych cech przez badanych studentów według poziomu wykształcenia rodziców (w %) Wykształcenie rodziców Lp. Cecha* niskie przeciętne wysokie N=205 N=126 N= konsekwencja, determinacja, zdyscyplinowanie 25,4 17,5 26,1 2. emocjonalność, wrażliwość 18,5 16,7 22,5 3. lenistwo 10,2 6,3 17,1 4. cierpliwość, opanowanie 20,0 20,6 16,2 5. niecierpliwość, zapalczywość 13,2 19,8 7,2 6. inteligencja, pomysłowość 13,2 19,0 17,1 7. uczynność 26,3 20,6 21,6 8. sympatyczność 25,9 16,7 18,9 9. wesołość 24,9 18,3 20,7 10. ambicja 20,0 15,9 11,7 11. szczerość, uczciwość 19,5 10,3 13,5 12. odpowiedzialność, dojrzałość 17,1 15,1 12,6 13. nietowarzyskość, nieśmiałość 15,6 11,1 11,7 14. koleżeńskość, przyjacielskość 15,6 15,1 9,9 Źródło: badania własne. *Uwzględniono cechy, w których wystąpiło min. 20% wskazań. Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedzi. Względny wskaźnik podobieństwa struktur poziom wykształcenia rodziców: niski vs. przeciętny Z=0,754; niski vs. wysoki Z=0,752; przeciętny vs. wysoki Z=0,746. Choć młodzież ze wsi i miast wykazuje dosyć duże podobieństwo w sposobie opisywania własnych cech (Z=0,795), to jednak można zauważyć pewne istotne różnice pod tym względem. Młodzież pochodząca ze wsi częściej niż ta z miasta podkreśla swoją emocjonalność, kulturę osobistą, ambicję, konsekwencję, determinację i zdyscyplinowanie. Młodzież miejska częściej niż ta ze wsi akcentuje natomiast takie cechy, jak inteligencja i pomysłowość oraz koleżeńskość i przyjacielskość por. tabela 2. Tabela 2. Postrzeganie własnych cech przez badanych studentów według miejsca zamieszkania uszeregowane ze względu na wielkość różnic (w %) Miejsce zamieszkania Lp. Cecha* wieś miasto W - M N=225 N= emocjonalność, wrażliwość 24,0 15,0 9,0 2. kultura osobista 13,3 5,7 7,6 3. ambicja 20,4 13,0 7,5 4. konsekwencja, determinacja, zdyscyplinowanie 26,2 19,7 6,5 5. wesołość 24,4 20,2 4,2 15

16 socjologia ekonomia praca socjalna informatyka kulturoznawstwo matematyka politologia prawo 6. odpowiedzialność, dojrzałość 17,3 13,5 3,9 7. uczynność 24,4 20,7 3,7 8. sympatyczność 23,1 20,2 2,9 9. towarzyskość, rozrywkowość 12,0 9,8 2,2 10. szczerość, uczciwość 15,6 14,0 1,6 11. cierpliwość, opanowanie 20,4 19,7 0,8 12. niecierpliwość, zapalczywość 12,9 12,4 0,5 13. nietowarzyskość, nieśmiałość 12,9 13,0-0,1 14. lenistwo 10,7 12,4-1,8 15. koleżeńskość, przyjacielskość 12,4 15,5-3,1 16. inteligencja, pomysłowość 13,8 18,7-4,9 Źródło: badania własne. *Uwzględniono cechy, w których wystąpiło min. 10% wskazań. Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedzi. Względny wskaźnik podobieństwa struktur Z=0,795. Wyniki badań wykazały także różnice w postrzeganiu siebie przez studentów badanych kierunków. Studenci socjologii częściej niż pozostali wskazują na to, że są osobami sympatycznymi, konsekwentnymi, zdeterminowanymi i zdyscyplinowanymi, a także uczynnymi, szczerymi i uczciwymi. Studentów ekonomii wyróżniają takie cechy, jak: wesołość, emocjonalność i wrażliwość oraz kultura osobista. Studenci pracy socjalnej, w porównaniu z pozostałymi, częściej uważają, że są ambitni, koleżeńscy i przyjacielscy oraz tolerancyjni. Młodzi informatycy częściej niż pozostali badani podkreślają swoją cierpliwość i opanowanie, ale także nietowarzyskość i nieśmiałość. Młodzież studiująca kulturoznawstwo częściej niż pozostała postrzega się jako inteligentną i pomysłową oraz niecierpliwą i zapalczywą. W przypadku takich kierunków, jak matematyka, politologia i prawo nie zanotowano takich charakterystyk, których częstotliwość wskazań byłaby większa niż na pozostałych analizowanych kierunkach. Studenci matematyki często określali się jako osoby cierpliwe i opanowane, a także sympatyczne. Wśród politologów najczęściej pojawiały się takie cechy, jak: sympatyczność i uczynność. Studenci prawa natomiast często opisują się jako osoby konsekwentne, zdeterminowane i zdyscyplinowane, a także cierpliwe opanowane i ambitne. Tabela 3. Postrzeganie własnych cech przez badanych studentów według kierunków studiów (w %) Kierunek studiów Lp. Cecha* N=70 N=79 N=39 N=18 N=54 N=24 N=75 N=90 1. sympatyczność 42,9 13,9 30,8 5,6 9,3 29,2 21,3 14,4 2. konsekwencja, determinacja, zdyscyplinowanie 38,6 10,1 33,3 16,7 29,6 4,2 10,7 30,0 3. uczynność 37,1 30,4 17,9 11,1 22,2 12,5 21,3 15,6 4. szczerość, uczciwość 21,4 17,7 12,8 11,1 16,7 20,8 10,7 11,1 5. wesołość 24,3 34,2 30,8 11,1 31,5 12,5 8,0 14,4 6. emocjonalność, wrażliwość 24,3 29,1 28,2 0,0 14,8 16,7 9,3 15,6 7. kultura osobista 10,0 25,3 10,3 0,0 0,0 4,2 5,3 6,7 8. ambicja 22,9 20,3 23,1 16,7 9,3 12,5 5,3 20,0 16

17 9. koleżeńskość, przyjacielskość 20,0 20,3 23,1 0,0 13,0 8,3 12,0 5,6 10. otwartość 10,0 13,9 23,1 0,0 1,9 4,2 2,7 6,7 11. tolerancyjność 11,4 5,1 23,1 5,6 9,3 12,5 5,3 1,1 12. cierpliwość, opanowanie 20,0 12,7 15,4 38,9 13,0 33,3 17,3 22,2 13. nietowarzyskość, nieśmiałość 15,7 20,3 7,7 22,2 11,1 20,8 9,3 7,8 14. inteligencja, pomysłowość 15,7 17,7 17,9 16,7 24,1 8,3 13,3 11,1 15. niecierpliwość, zapalczywość 21,4 10,1 12,8 0,0 22,2 4,2 8,0 14,4 Źródło: badania własne. *Uwzględniono cechy, w których wystąpiło min. 20% wskazań. Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedzi. Porównanie studentów poszczególnych kierunków pod względem autocharakterystyk wykazało bardzo duże podobieństwo pomiędzy studentami pracy socjalnej i socjologii oraz ekonomii. Zdecydowanie różnią się natomiast od siebie studenci informatyki w porównaniu z tymi, którzy studiują ekonomię, socjologię lub pracę socjalną. Wyraźną zbieżność w postrzeganiu siebie można także zaobserwować pomiędzy studentami socjologii i ekonomii oraz kulturoznawstwa por. zestawienie Wnioski Zestawienie 2. Względny wskaźnik podobieństwa struktur według poszczególnych kierunków Kierunki Względny wskaźnik podobieństwa struktur praca socjalna socjologia 0,715 ekonomia 0,645 socjologia ekonomia 0,638 kulturoznawstwo 0,601 ekonomia 0,381 informatyka socjologia 0,357 praca socjalna 0,338 Źródło: badania własne. Zaprezentowane wyżej wyniki badań pozwalają stwierdzić, że w przypadku badanych studentów można wyróżnić takie sposoby definiowania siebie, które są charakterystyczne dla kobiet i mężczyzn. Co ważne, kobiety częściej niż mężczyźni postrzegają się nie tylko przez pryzmat miękkich cech, jak: emocjonalność, niecierpliwość, uczynność, wesołość, sympatyczność oraz kultura osobista, ale podkreślają także te twardsze atrybuty, jak: ambicja, odpowiedzialność, konsekwencja i zdeterminowanie. Prawdopodobne jest więc to, że współcześnie kobiety, aby móc efektywnie funkcjonować, muszą dysponować takimi cechami, jakie dotychczas częściej były przypisywane mężczyznom. Mężczyźni natomiast w swoich oczach prezentują się jako racjonalne osobowości, tj. jako cierpliwi i opanowani, ale wykazujący się poczuciem humoru. Jak się okazuje, wykształcenie rodziców ma związek ze sposobem postrzegania siebie. Osoby z rodzin o niskim poziomie wykształcenia rodziców łączą w sobie ambicję i konsekwencję, a także w większym stopniu niż inni kładą nacisk na relacje interpersonalne. Studenci z rodzin o wysokim poziomie wykształcenia rodziców w większym stopniu niż inni mogą sobie pozwolić na emocjonalność i wrażliwość, a nawet lenistwo, aczkolwiek również nie są to osoby pozbawione 17

18 konsekwencji. Miejskie pochodzenie studentów przejawia się natomiast w postrzeganiu siebie jako osoby inteligentne i pomysłowe, a wiejskie wiąże się z większą emocjonalnością i wrażliwością oraz kulturą osobistą. Ponadto, można stwierdzić, że przypisywane sobie cechy trafnie odpowiadają specyfice wybranych kierunków. Praca socjologa wymaga kontaktów z innymi ludźmi, przez co ważną cechą jest sympatyczność. Absolwenci ekonomii często poszukujący pracy w bankowości jak najbardziej powinni cechować się wysoką kulturą osobistą. Co ciekawe, ci studenci często wskazywali na swoją emocjonalność i wrażliwość (częściej nawet niż np. studenci pracy socjalnej), co może mieć związek z konieczną w tej dziedzinie umiejętnością rozpoznawania nastrojów konsumenckich lub inwestorskich. Otwartość i tolerancja, a także przyjacielskość jak najbardziej odpowiadają pracy socjalnej. Wśród informatyków i matematyków bardzo pożądana jest cierpliwość i opanowanie, a na kulturoznawstwie inteligencja i pomysłowość, na prawie zaś konsekwencja i zdyscyplinowanie. Wykazane podobieństwa pomiędzy studentami poszczególnych kierunków mogą stanowić podpowiedź dla kandydatów na studia w dokonywaniu wyboru kierunków wymagających pokrewnych cech, czy to stanowiących alternatywę dla kierunku pierwszego wyboru, czy też będących kontynuacją ścieżki edukacyjnej po ukończeniu studiów pierwszego stopnia. 1. Aronson E., Timothy D.W., Robin M.A., Psychologia społeczna, tłum. J. Gilewicz, Poznań: Zysk i S-ka, Bourdieu P., Passeron J.-C., Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, tłum. E. Neyman, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Giza-Poleszczuk A., Marody M., Rychard A., Strategie i system. Polacy w obliczu zmiany społecznej, Warszawa: IFiS PAN, Inkeles A., Smith D.N., W stronę definicji człowieka nowoczesnego, [w:] Tradycja i nowoczesność, red. J. Kurczewska, J. Szacki, Warszawa: Czytelnik, Kłoskowska A., Teoria socjologiczna Pierre a Bourdieiu. Wstęp do wydania polskiego, [w:] Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, red. P. Bourdieu, J.-C. Passeron, tłum. E. Neyman, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Kozielecki J., O człowieku wielowymiarowym. Eseje psychologiczne, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Sarapata A., Nowoczesność Polaków, cz. 1: W poszukiwaniu modelu nowoczesnego Polaka, Warszawa: Instytut Kultury, Szafraniec K., Młodzi 2011, Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów,

19 9. Thomas I.T., Znaniecki F., Chłop polski w Europie i Ameryce. Nota metodologiczna, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Znaniecki F., Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Znaniecki F., Prawa psychologii społecznej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991 SELF-DEFINITION OF STUDENT YOUTH ACCORDING TO THE SOCIO- DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS Effective functioning in society requires defined characteristics which meet the present day socioeconomic demands. Determination of these characteristics falls within the scope of sociology, social psychology, general psychology, economy, political science etc. They are either developed on the basis of theoretical considerations, or result from the diagnosis derived from empirical findings. This development presents the later approach and aims at determining the influence on the selfperception of such socio-demographic characteristic as gender, parental education, place of residence and studying in a particular faculty. All of these factors differentiate to a lesser or greater extent the examined students in term of characteristics they attribute to themselves. Women more often than men point to their emotionality but also to ambition and consistency. Men, more often than women, perceive themselves as intelligent. Higher parental education raises the level of assessment of one's own intelligence, and a lower parental education is correlated with ambition and determination of young people. Students from the cities and towns are more frequent at emphasizing their intelligence when compared to those from the country, the later, on the other hand, more often perceive themselves as emotional, sensitive, cultural and ambitious. What is more, it can be said that the self-ascribed characteristics of the examined students accurately match the specificity of the fields of study they have chosen. Keywords: young people, self-definition, higher education. 19

20 Marta Pawelec Anna Mazur Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie FUNKCJONOWANIE WSPÓŁCZESNEJ RODZINY W PERCEPCJI MŁODZIEŻY LICEALNEJ Analizując sytuację młodzieży w Europie na początku XXI wieku, należy zwrócić uwagę na kwestie związane ze środowiskiem, które w znacznym stopniu wpływa na rozwój i dojrzewanie młodzieży, czyli rodziny, w których młodzi ludzie dorastają. Ogromne znaczenie ma to, jak rodziny funkcjonują, ale także to, jak młodzież widzi ich funkcjonowanie. Celem badań, których wyniki są tutaj prezentowane, jest odpowiedź na pytanie o to, jak młodzież licealna postrzega funkcjonowanie rodziny, w której wzrasta. Analizy dotyczą spójności i elastyczności rodziny, komunikacji oraz zadowolenia z życia rodzinnego. Próbę badawczą stanowi 99 uczniów Liceum Ogólnokształcącego. Wyniki badań wskazują, iż dominującym w rodzinach stylem wychowawczym jest styl demokratyczny, a zrównoważenie systemu rodzinnego współwystępuje ze zrównoważoną spójnością i elastycznością rodzin oraz z efektywną komunikacją i z zadowoleniem z życia rodzinnego. Wiedza na temat percepcji funkcjonowania rodziny przez młodzież może stanowić podstawę działań profilaktycznych, terapeutycznych i innych, wspierających młodych ludzi i całe rodziny. Celem niniejszej publikacji jest zaprezentowanie wyników badań własnych przedstawiających obraz rodziny w percepcji młodzieży licealnej. Słowa kluczowe: młodzież, rodzina, percepcja rodziny, style wychowawcze 1. Wprowadzenie Analizując sytuację młodzieży w Europie na początku XXI wieku, należy zwrócić uwagę na kwestie związane ze środowiskiem, które w znacznym stopniu wpływa na rozwój i dojrzewanie młodzieży, czyli rodzinę. Istotne znaczenie ma to, jak rodziny funkcjonują oraz to, jak młodzież widzi ich funkcjonowanie, jakie posiada przekonania na ten temat [12, s ]. Przekonania wpływają na poznanie, ustosunkowanie się i działanie człowieka, orientują człowieka w świecie, niejednokrotnie wpływając na to, co uważa on za możliwe i niemożliwe do osiągnięcia [10, s. 121; 11, s. 9]. Analiza tego, jak adolescenci postrzegają funkcjonowanie swoich rodzin ma ogromne znaczenie dla zrozumienia sytuacji młodzieży we współczesnym świecie. Studenci, którzy pozytywniej oceniają swoje rodziny, mają wyższe poczucie bezpieczeństwa, to pozwala im lepiej funkcjonować w kontekście nowych zadań i wyzwań, z którymi stykają się po podjęciu studiów [8, s ]. Związek pomiędzy jakością funkcjonowania młodych ludzi a tym, w jakich rodzinach żyją, jak je oceniają jeszcze wyraźniej zaznacza się, gdy zestawiono percepcję rodziny z prężnością osobową młodych osób, czyli zdolnością do zaradnej adaptacji do zewnętrznych i wewnętrznych stresorów [9, s ]. 20