Fizyka i medycyna - PET i co jeszcze... Zygmunt Szefliński Universytet Warszawski

Transkrypt

1 Fizyka i medycyna - PET i co jeszcze... Zygmunt Szefliński Universytet Warszawski wrzesień 2005

2 Plan Tomografia Pozytonowa (PET) PET/CT PET w Polsce Terapia protonowa Tradycyjne akceleratory medyczne (wiązka elektronów fotony gamma) Terapia protonowa i ciężkojonowa Terapia ciężkojonowa i określenie dawki za pomocą PET Przyszłość

3 Rozpad β+ Z Z-1 Pozytonium

4 detektory Linia odpowiedzi LOR detektory

5 Jak powstaje obraz PET

6 Procedura badania PET Produkcja izotopu fizyka Produkcja radiofarmaceutyku - znakowanie chemia Podanie radiofarmaceutyku medycyna Skaner analiza diagnoza matematycy fizycy - lekarz

7 (18F) (C6O5FH11)

8 Izotopy dla PET T1/2 (min) Emax (MeV) Zasięg Efektywny (mm) F 109,7 0,635 0,54 C 20,4 0,97 0,92 N 9,96 1,19 1,35 O 2,07 1,71 2,40 Nuklid Target Reakcja jądrowa O woda Ne gaz O(p,n)18F 20 Ne(d, α)18f N2 - gaz O woda 16 N2 - gaz 14 N(p,α)11C O(p,α)13N 13 C(p,n)13N 12 C(d,n)13N 16 N(d,n)15O 15 N(p,n)15O 14

9 Pierwsze urządzenie kliniczne PET Dr Brownell (z lewej) i Aronow z pierwszym urządzeniem tomografii pozytonowej (1953). Koincydencje (a) Asymetria zliczeń (b) (nowotwór mózgu) W.H. Sweet, New Engl.J.Med, Vol.245 (1951)875 Massachusetts General Hospital

10

11 FDG- PET ocenia zaawansowanie choroby nowotworowej 18 Wznowa czerniaka: po wykonaniu PET odstąpiono od planowanej resekcji guza kończyny dolnej

12 PET vs. PET/CT Tylko PET- brak markerów anatomii Tyrozyna -metabolizm aminokwasów Pochodne choliny(wodoorotlenek trójmetyloaminometanolu) synteza błonowa G.K. Von Schulthess, Mol. Imag. & Biology Vol.6 No.4 (2004)183

13 Anatomia i fizjologia R.C. Walker et al, Neuro Toxicology, 25 (2004)533

14 PET +CT CT PET Nieprawidłowa struktura? Razem

15 Zalety PET/CT Anatomiczne markery Rozdzielczość przestrzenna Wysoka specyficzność i czułość Możliwa korekta na samoabsorpcję Skrócenie badania 25%-30% (redukcja zużycia FDG), choć koszt urządzenia wyższy o 20%-35% Kontrast dla obrazowania nowotworów w CT niepotrzebny Synergia!

16 Biegacz

17 CT + PET (Całe ciało)

18

19 Koncepcja zabudowy pomieszczeń dla oddziału produkcji radiofarmaceutyków 17 A 1 A Poziom m ŚLCJ UW 1. bunkier cyklotronu 5. szatnia czysta 2. zasilaczownia cyklotronu 6. pokój kontroli jakości 9. pomieszczenie do przemywania i dezynfekowania pojemników transportowych 3. sterownia cyklotronu 7. szatnia brudna 10. magazyn chemiczny 4. pom. z komorami gorącymi 8. pokój dekontaminacji z prysznicem 15. winda 17. wyciąg chemiczny

20 przyznaję dotację celową w wysokości zł., (słownie:dziesięć milionów złotych) na dofinansowanie w latach kosztów realizacji inwestycji wspólnej pn.:

21 Przewidywany harmonogram dalszej realizacji projektu do do do do do do Zamknięcie przetargu przez MAEA, Podpisanie umowy Agencji ze zwycięzcą przetargu. Zwycięzca przetargu przygotowuje szczegółowy projekt adaptacji budynku. Uzyskanie pozwolenia na budowę. Zakończona adaptacja budynku, zainstalowany cyklotron, aparatura chemiczna i aparatura kontroli jakości. Zakończone testy produkcji podstawowego radiofarmaceutyku FDG (czas życia 2h). Wykonane pierwsze badania diagnostyczne w szpitalu AM w Warszawie. Rozpoczęte prace badawcze przez członków Warszawskiego Konsorcjum Współpracy PET.

22 Terapia nowotworów - ciężkie jony (hadrony)

23 Konwencjonalna radioterapia Terapia nowotworów przy pomocy akceleratorów elektronowych (kwanty γ) ok pacjentów /rok w Polsce

24 Produkcja kwantu γ atom jonizacja jądro kwant γ 3 MeV elektron przyspieszony Odrzucone do 10 MeV jądro Rozproszony elektron 7 MeV

25 Radioterapia nowotworowa γ e- + rozpraszacz γ rak Akcelerator Liniowy elektronów 5-20 MeV W radioterapii używamy tylko jeden typ akceleratora: akcelerator liniowy elektronów

26 Komplikacje przy terapii γ kierunek emisji γ Poziom dawki Obszar nowotworu

27 Rozwiązania w klasycznej radioterapii 2- krotne X (klasyczna RT) prostata 9 krotne X Nowotwór głowy

28 Co to jest hadron? elektron e hadrony zawierają 3 kwarki atom jon węgla = 6 protonów + 6 neutronów proton lub neutron kwark u lub d

29 Pożytek z naświetlań hadronami Photons kwanty γ protony lub jony C Protons

30 Hamowanie hadronów w materii 28 cm protony Obszar nowotworu 200 MeV jony węgla 4800 MeV Przesuwanie wiązki ze zmianą energii

31 Reakcje fragmentacji (W. Enghardt, FZR) The principle Ion induced β+ activity (dominated by projectile f.) Proton induced β+ activity (dominated by target fragm.)

32 Histstoria europejskiego sukcesu: pilotowy project GSI z jonami węgla G. Kraft Terapia 250 pacjentów jonami węgla J. Debus (Heidelberg Univ.) skanowanie PET on-line

33 Technika rastrowa skanowania nowotworu

34 Dzięki uprzejmości G. Krafta (GSI) Image of Albert Einstein produced with the GSI rasterscan system using a 430 MeV/u carbon beam of 1,7 mm width (FWHM). The picture consists of 105x120 pixel filled by particles given in 80 spills (5 sec. each) of the SOS accelerator. Original size of the picture: 15 x 18 cm wrzesień 2005

35 Rozkład dawki w komórce (nanometry)

36 Uszkodzenia radiacyjne

37 Potencjalna liczba pacjentów Z badań w Austrii, Francji, Niemczech i Włoszech (program ramowy ENLIGHT) Terapia kwantami γ każde 10 milionów mieszkańców: 20'000 pts/year Terapia protonowa 12% pacjentów γ 2'400 pts/rok Therapia z jonami węgla 3% pacjentów γ Razem na kazde 10 M 600 pts/rok około 3'000 pts/rok

38 Japonia: 4 ośrodki terapii protonowej i 2 ośrodki terapii jonami węgla WAKASA BAY PROJECT by Wakasa-Bay Energy Research Center Fukui (2002) protons ( 200 MeV) synchrotron (Hitachi) 1 h beam + 1 v beam + 1 gantry TSUKUBA CENTRE Ibaraki (2001) protons ( 270 MeV) synchrotron (Hitachi) 2 gantries 2 beam for research HYOGO MED CENTRE Hyogo (2001) protons ( 230 MeV) - He and C ions ( 320 MeV/u) Mitsubishi synchrotron 2 p gantries + 2 fixed p beam + 2 ion rooms KASHIWA CENTER Chiba (1998) protons ( 235 MeV) cyclotron (IBA SHI) 2 Gantries + 1 hor. beam carbon HEAVY ION MEDICAL ACCELERATOR proton 29 m linac HIMAC of NIRS (1995) He and C ( 430 MeV/u) 2 synchrotrons 2 h beams + 2 v beams SHIZUOKA FACILITY 50 patients with carbon ions Shizuoka (2002) Proton synchrotron 2 gantries + 1 h beam 2000 patients with carbon ions

39 CNAO w Pavii (Włochy) Project: Calvi TEKNE Investycja 80 M Główne źródło funduszy: Włoskie Ministerstwo Zdrowia Start: Sierpień 2005 Gotowość: end of 2007 Project: TERA

40 Il cuore del Centro synchrotron Liniak Rozdzielenie wiazki 3 stanowiska terapii

41 Inne Europejskie projekty: MedAustron in Wiedeńskim Neustadt Zatwierdzony w listopadzie 2004 Szef: R. Pötter Med. Dir.: T. Auberger Tech. Dir: E. Griesmeyer

42 Przyszłość terapii Chiba (Japonia) Darmstadt (Niemcy) Znaczące rezultaty w terapii klinicznej Heidelberg i Pawia (gotowe w 2007) Francuski ETOILE (European Ligt Ion Oncological Treatment Centre) projekt w Lyonie Projekty Mediolanie Sztokholmie i Wiedniu