Marcin Łysiak. Katalog Rozproszonych Bibliotek Polskich

Transkrypt

1 Marcin Łysiak Katalog Rozproszonych Bibliotek Polskich

2 Co to jest KaRo? Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich KaRo to system równoległego przeszukiwania wielu katalogów (głównie bibliotecznych) Udostępnia około 120 katalogów Powstał na początku 2001 roku Twórcą KaRo jest Tomasz Wolniewicz (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) Adres:

3 Dlaczego powstał? (1) W 2000 roku dyskutowano rolę i realizację katalogu centralnego NUKAT; wyodrębniły się dwie odmienne koncepcje bibliotek pracujących w systemach VTLS (Virtua) i Horizon Co jest priorytetem? Wg bibliotek w systemie Horizon Priorytetem NUKATu powinno być informowanie o lokalizacji zasobów bibliotecznych. Wg bibliotek w systemie VTLS Priotytetem NUKATu powinno być tworzenie wysokiej jakości opisów bibliograficznych.

4 Dlaczego powstał? (2) NUKAT stał się przede wszystkim systemem usprawniającym bibliotekom wspólne katalogowanie według restrykcyjnych norm, a więc bazą opisów bibliograficznych bardziej ekonomiczne od tworzenia przy NUKATcie dodatkowej bazy danych z lokalizacjami zasobów okazało się testowane wówczas równoległe wyszukiwanie zasobów w wielu bibliotekach, co umożliwił protokół Z39.50

5 Założenia (katalog wirtualny) Wirtualny katalog biblioteczny to system wyszukujący informację w wielu bazach bibliotecznych równolegle. Powinien scalać uzyskane wyniki w celu zmniejszenia szumu informacyjnego i prezentować je w jednolitym interfejsie. Zastępuje katalog centralny gdy niemożliwe jest dostarczenie pełnej informacji o pozycjach i/lub opisach bibliograficznych.

6 Popularność KARO Od momentu uruchomienia, katalog KaRo spotkał się z dużym zainteresowanie środowiska bibliotekarskiego. Bardzo szybko uzyskał oficjalny status przedsięwziącia stowarzyszonego z katalogiem NUKAT. Od tego czasu, ze środków NUKAT opłacane jest bieżące utrzymanie systemu. Z tych samych środków zakupiono również serwer, na którym KaRo pracuje. W październiku 2003, na wniosek Konferencji Dyrektorów Bibliotek Szkół Wyższych, z inicjatywy Dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu Stefana Czai, Minister Edukacji Narodowej i Sportu przyznał nagrodę za opracowanie i wdrożenie KaRo.

7 NUKAT a KARO (1) katalog centralny NUKAT pierwotna funkcja źródło opisów bibliograficznych informacja o pozycjach w niewielu, większych bibliotekach tworzony przez wiele osób oprogramowanie komercyjne KARO katalog rozproszony (w rzeczywistości wyszukiwarka katalogów) pierwotna funkcja źródło informacji o pozycjach bibliograficznych informacja o pozycjach w wielu, także mniejszych, bibliotekach tworzony przez Tomasza Wolniewicza oprogramowanie darmowe (pośrednio komercyjne)

8 NUKAT a KARO (2) NUKAT obsługuje KHW (Kartotekę Haseł Wzorcowych) autorzy o tym samym imieniu i nazwisku są wykazywani oddzielnie wyszukiwanie najpierw pozycje, potem lokalizacja biblioteki dostosowują się do NUKATu (standaryzacja, normy) skuteczniejsze wyszukiwanie opisu bibliograficznego adresatem bibliotekarz KARO nie obsługuje KHW; część bibliotek stosuje KHW tylko do części zbiorów - zastosowanie KHW uniemożliwiłoby wyszukanie niektórych pozycji wyszukiwanie najpierw lokalizacja, potem pozycje KARO dostosowuje się do bibliotek (ulepszanie protokołu Z39.50) skuteczniejsze wyszukiwanie egzemplarza adresatem czytelnik

9 NUKAT a KARO (3) NUKAT i KARO to uzupełniające się narzędzia wyszukiwawcze (nie muszą działać na zasadzie konkurencji) KARO umożliwia przeszukiwanie bazy NUKAT Katalog centralny to najlepsze rozwiązanie (uporządkowane dane, system haseł, brak zdublowanych opisów); NUKAT mimo tych cech nie spełnia warunku kompletności informacji o zasobach - KARO uzupełnia tę lukę.

10 Funkcje KARO Przegląd niektórych funkcji KaRo.

11 Obszar zapytań Kategorie wyszukiwawcze: Autor, Tytuł, Seria, ISBN, ISSN, Wydawca, Hasło przedmiotowe Możliwe jest też ograniczenie dat wydania jeśli biblioteka nie obsługuje takiego ograniczenia, zostanie podany pełny wynik.

12 Wybór katalogów Przeszukiwane katalogi można wybierać z listy bibliotek lub wg rodzaju bibliotek albo zasięgu terytorialnego (Polska, Świat, różne miasta). Opcja wybierz wszystkie została usunięte na prośbę bibliotek ze względu na nadmierne obciążenie serwerów zapytaniami.

13 Prezentacja wyników (1) Opcje prezentacji wyników pozwalają dostosować prezentację wyników do potrzeb. Wynik rozproszony może być lub nie być scalony w grupy (Znaleziono, Brak trafień dla katalogów w których wyszukiwanie zostało przeprowadzone oraz Brak połączenia, Przekroczenie czasu, Błąd bazy - w przeciwnym wypadku)

14 Wynik scalony

15 Prezentacja wyników (2) Szczegóły udostępniane po wybraniu biblioteki z listy wyników mogą obejmować w pierwszej kolejności opis bibliograficzny, informację o egzemplarzach albo opis w formacie USMARC (przydatne dla bibliotekarzy-katalogerów) Do innego formatu można przejść także na poziomie szczegółów.

16 Szczegóły (1)

17 Szczegóły (2)

18 Szczegóły (3) Informacje o egzemplarzach (numer filii, sygnatura, informacja o dostępności) Połączenie z rekordem w katalogu danej biblioteki Inne formy prezentacji

19 Szczegóły (4) Opis MARC z wybranej biblioteki udostępniany przez interfejs KARO.

20 Inne funkcje Możliwe jest założenie konta i dostosowania opcji wyszukiwania domyślnych dla użytkownika bez konieczności powtórnego konfigurowania wyszukiwania. Przejście do katalogów poszczególnych bibliotek

21 Wskazówki dla czytelnika KARO może być pomocą przy wyszukiwaniu pozycji rzadkich w wielu katalogach jednocześnie Przy konfiguracji własnego konta możliwe jest ustanowienie priorytetów (kiedy pozycja zostanie znaleziona w priorytetowym katalogu, zaprzestaje wyszukiwania). Można priorytet ustawić np. dla najbliżej położonych bibliotek. Warto ustawić Egzemplarz jako domyślną formę prezentacji Szczegółów daje to informację o filiach, w których są egzemplarze książki, dostępności.

22 Wskazówki dla katalogera KARO może służyć pomocą w procesie katalogowania (tworzenia opisu bibliograficznego w MARC) Konfiguracja konta katalogera dla form prezentacji Szczegółów warto ustawić domyślnie USMARC wyszukiwanie przez ISBN daje najbardziej precyzyjne wyniki (UWAGA: czasem wydawca błędnie używa tego samego ISBN do różnych wydań) jako priorytetowe katalogi warto ustawić te, do których opisów mamy największe zaufanie

23 Użytkownicy KARO Użytkownicy KARO (stan na rok 2008) 3% 1% 7% 8% 28% 53% bibliotekarze studenci pracownicy naukowi nauczyciele uczniowie inni

24 Użytkownicy KARO (2) Liczba użytych kryteriów w wyszukiwaniu 1% 30% 69% jedno dwa trzy

25 Użytkownicy KARO (3) użyte kryterium (wyszukwanie z jednym kryterium) 2% 16% 19% 63% tytuł autor ISBN hasło przedmiotowe

26 Użytkownicy KARO (3) Niemal wszystkie wyszukiwania z dwoma kryteriami to autor-tytuł, a z trzema autortytuł-wydawca Bibliotekarze znacznie częściej wykorzystują wyszukiwanie przez ISBN lub ISSN niż pozostali użytkownicy (14% u bibliotekarzy i blisko 3% u pozostałych użytkowników)

27 Statystyka wyszukiwań (1)

28 Statystyka wyszukiwań (2)

29 Satystyka wyszukiwań (3) Typowa statystyka zapytań w ciągu dnia roboczego.

30 Statystyki Więcej aktualnych statystyk dostępnych jest tutaj.

31 Protokół Z39.50 ISO Z39.50 to protokół dostępu do zasobów informacyjnych, w którym przewidziane są takie operacje jak: przeszukiwanie indeksu (scan), wyszukiwanie (search) i prezentacja wyników (present) Ustala relację klient serwer (udostępniający informacje) Cel protokołu uniezależnienie od poszczególnych katalogów przez stworzenie jednorodnego interfejsu dostępu do informacji Aby protokół działał, musi być zaimplementowany do klienta jak i serwera (systemu bibliotecznego); implementacje takie posiadają systemy Horizon, Aleph, Innopac.

32 Z39.50 Search (przeszukanie) Operacja search to operacja przeszukiwania indeksów Pozwala na stosowanie zaawansowanych warunków wyszukiwawczych wybór indeksu, sposób traktowania wyrażenia wyszukiwawczego (np. jako dosłowne wyrażenie lub słowa w dowolnej kolejności) Wynik: liczba odnalezionych pozycji lub komunikat o błędzie Stosunkowo najlepiej implementowana operacja

33 Z39.50 Scan (przeglądanie indeksu) Operacja scan ma ułatwiać wyszukiwanie haseł znanych tylko w przybliżeniu Wynik: hasła przybliżone, przekierowania do innych haseł (uporządkowane sąsiadujące pozycje z indeksu) Operacja scan nie jest implementowana we wszystkich serwerach Z39.50; często działa błędnie Stosunkowo rzadko zlecana, dostępna w trybie pojedynczego katalogu

34 Z39.50 Present (przesłyanie wyników) Operacja present odpowiada za prezentację wyników uzyskanych za pomocą operacji search Opis bibliograficzny w uniwersalnej postaci binarnej MARC Infromacja o dostępności różne formaty protokół musi interpretować rożne formaty Ważny jest format wprowadzania haseł do indeksu (np. stosowanie lub niestosowanie oraz kodowanie znaków diakrytycznych)

35 Z39.50 i Bib-1 (jak wygląda zapytanie?) Zapytanie jest wysyłane zgodnie ze standardem Bib-1 w formie zestawów atrybutów z ich wartościami (nazwa atrybutu, wartość atrybutu [rodzaj dopasowania]), np. (autor,prus [słowo]) i (tytuł,lalka [słowo]) i (rok wydania, 2000 [równość]) [słowo] słowo w wartości [równość] dopasowanie dokładne

36 *Tabela atrybutów typ kod przykłady: znaczenie i kod numeryczny przeszukania 1 autor(1003), tytuł(4), ISBN(7), data publikacji(31) relacji 2 mniejsze(1), mniejsze bądź równe(2), równe (3), większe(5) miejsca w wyrażeniu 3 pierwsze w polu(1), pierwsze w podpolu(2), gdziekolwiek(3) strukturalny 4 ciąg znaków(1), słowo(2) uzupełnienia 5 po prawej(1), po lewej(2), obustronnie(3), brak(100) zupełność 6 podpole niedokładnie, podpole dokładnie, pole dokładnie

37 *Inne katalogi wyrtualne na podstawie Z39.50 Węgry: KözElKat (Közös Elektronikus Katalógus) link Niemcy - KVK (Karlsruher Virtueller Katalog) link Kanada vcuc (Virtual Canadian Union Catalogue) - link

38 Ograniczenia rozwoju KARO (1) Jest to projekt jednoosobowy tempo rozwoju jest niewystarczające Niezbyt powszechne stosowanie KHW (tylko ok. 20% bibliotek w całości kontroluje zasoby przez KHW) Niejednolite hasła przedmiotowe (JHP KABA, JHP BN, MESH) ogranicza to wyszukiwanie dziedzinowe Różna konstrukcja indeksów różne parametry wyszukiwania (np. niektóre indeksy nie indeksują części słów) Brak lub błędnie zastosowane ograniczanie lat wydania w kartotekach bibliotek

39 Ograniczenia rozwoju KARO (2) Wyszukiwanie rozproszone obciąża serwery poszczególnych bibliotek, szczególnie tych mniej wydajnych i wspólnych dla konsorcjów bibliotek, grup instytucji może to zniechęcać biblioteki do udziału w KARO Różnorodne, indywidualne rozwiązania dla systemów bibliotecznych stosowane przez różnych producentów, czasem słabo udokumentowane

40 Hardware i software System pracuje w Uczelnianym Centrum Informatycznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu na komputerze z dwoma procesorami Pentium Xeon/1,5GHz/ i pamięcią 1GB RAM, pod kontrolą systemu operacyjnego Linux-Fedora 4, zakupionym ze środków NUKAT.

41 Szanse rozwoju KARO Rozwojowi KARO sprzyja standaryzacja informacji bibliograficznej Norma Z39.50 norma przekazywania informacji bibliograficznej MARC norma opisu bibliograficznego XML - rozszerzenie HTML odzwierciedlające strukturę semantyczną (przetwarzanie i wymiana danych bibliograficznych bez pracy serwera) Dublin Core zestaw metadanych (pierwotnie dla dokumentów elektronicznych)

42 Bibliografia Wolniewicz T., Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich KaRo, [w:] Komputeryzacja i informacja elektroniczna w bibliotekach publicznych, red. E. Górska, Warszawa 2003, s [dostęp online] Idem, Katalogi wirtualne na przykładzie polskiej wyszukiwarki KaRo (2008) [dostęp online] Idem, Rola katalogów KaRo i NUKAT jako źródeł informacji, Przegląd Biblioteczny, 2004, nr 3-4 [dostęp online]

43 Bibliografia (2) Wolniewicz T., Wirtualny katalog biblioteczny (2001) [dostęp online] Idem, KaRo - Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich, Bibliotekarz, 2002, nr 4 [dostęp online] Idem, Uniformizacja informacji bibliograficznej tendencje (2002) [dostęp online]

44 Dziękuję za uwagę