Źródło:

Transkrypt

1 POLICJA KUJAWSKO-POMORSKA Źródło: Wygenerowano: Sobota, 9 lipca 2016, 06:31 WYPALENIE ZAWODOWE Stres jest codziennością w służbie. Nic w tym odkrywczego. Czasami jak wiemy, wynika on z okoliczności i z braku poczują kontroli nad sytuacją, nad pracą, nad życiem. Czasami to skutek realnego, namacalnego wręcz zagrożenia ważnych wartości, w tym życia i zdrowia. Wstęp do tematyki Stres jest codziennością w służbie. Nic w tym odkrywczego. Czasami jak wiemy, wynika on z okoliczności i z braku poczują kontroli nad sytuacją, nad pracą, nad życiem. Czasami to skutek realnego, namacalnego wręcz zagrożenia ważnych wartości, w tym życia i zdrowia. Niekiedy współistnieje on z poczuciem niedostatecznych umiejętności. A czasem wszystko to naraz. Mamy stres. Człowiek musi się w tym wszystkim odnaleźć, ocenić zagrożenie i oszacować, na ile jest w stanie sobie z nim poradzić. Ta ocena wypływa z przekonania o własnej efektywności w radzeniu sobie z obciążeniami. Są tacy, którzy mimo obiektywnie dużego natężenia stresu, nie mają większych wątpliwości co do własnej samoskuteczności. U wielu te szacunki wypadają już mniej korzystnie. Zwłaszcza jeśli mamy w swoim bagażu doświadczeń również niepowodzenia (nawiasem mówiąc kto ich nie ma?). Zdarza się nierzadko, że mniej przez to wierzymy we własną zdolność poradzenia sobie z obciążeniami, zaczynamy wierzyć, iż nie jesteśmy w stanie skutecznie zaradzić trudnym, obciążającym sytuacjom, również w życiu zawodowym. A służba wiele od człowieka wymaga. Zatem jest stres i praca. Każdy kto podjął pracę, miał swoje wyobrażenia na temat tego jaka ona jest, z czym się wiąże. Kiedy człowiek zaczyna pracować, nadchodzi czas porównania marzeń o tej pracy z rzeczywistością. Co jednak, gdy taka konfrontacja kończy się rozczarowaniem, frustracją realizacji ideału zawodowego i utratą złudzeń? Problematyka wypalenia zawodowego rozpatrywana jest często w kontekście relacji typu lekarz pacjent, nauczyciel uczeń, czyli upraszczając, chodzi tu głównie o kontakt oparty na wąsko rozumianym pomaganiu. Jednak praca, w której podstawą jest relacja z drugim człowiekiem, często bardzo absorbująca, wymagająca zaangażowania, czyli również taka, jaką jest służba w Policji, to rodzaj zadań mogący prowadzić w konsekwencji do rozwoju syndromu wypalenia Definicje Czym zatem jest ów syndrom? Według Freudenberga i Michelsona jest [on] stanem zmęczenia, czy frustracji wynikającym z poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody. Jak często w służbie tego doświadcza funkcjonariusz? Jak często bilans zysków i strat w związku z wykonywaną służbą wychodzi na jego niekorzyść?

2 Maslach dodaje, że wypalenie jest zespołem wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji [podmiotów interakcji zawodowej i cynizm wobec nich] i obniżonego poczucia dokonań osobistych ( ). Alaya Pines zauważa natomiast iż, jest to "stan ( ) ujawniający się poprzez chroniczne zmęczenie. Towarzyszy mu negatywna postawa wobec pracy, ludzi i życia, poczucie bezradności oraz beznadziejności położenia. Obniżona samoocena manifestuje się poczuciem własnej nieadekwatności, niekompetencji i zniechęceniem". Historia J. Freudenberger, amerykański psychiatra, w latach siedemdziesiątych XX w. jako pierwszy posłużył się określeniem wypalenie zawodowe. Autor zaprezentował wyniki badań młodych pracowników pełnych zaangażowania idealistów, którzy pracowali na rzecz innych. Okazało się, że ogromny potencjał entuzjazmu i zaangażowania, nie stanowił dla nich wystarczającego warunku osiągnięcia zamierzonych celów w pracy. To, co Freudenberger zaobserwował było dynamicznie postępującą utratą chęci, zaangażowania oraz entuzjazmu. Niemalże w tym samym czasie badania nad zagadnieniem wypalenia podjęła Christina Maslach. Skupiła się ona na pracownikach służby zdrowia. Podobne zjawisko, dotyczy wielu innych zawodów, w których niezbędne są opiekuńcze relacje między nazwijmy to usługodawcą a odbiorcą usługi. Wyraźnie widać, że tematykę tę można odnieść również do zadań wynikających z charakteru pracy funkcjonariuszy Policji. Analiza składowych wypalenia Wyczerpanie emocjonalne i psychofizyczne (emotional exhaustion) manifestuje się zniechęceniem do pracy, słabnącym zainteresowaniem sprawami zawodowymi, spadkiem aktywności, pesymizmem, chronicznym napięciem psychofizycznym, jak również objawami o tak zwanym charakterze somatyzacyjnym poczuciem zmęczenia, rozmaitymi bólami, zaburzeniami rytmu snu czuwania, zwłaszcza bezsennością, zaburzeniami gastrycznymi, skłonnością do zapadania na przeziębienia itp. Depersonalizacja (depersonalization) drugi z elementów składowych wypalenia, wiąże się doznawaniem obojętności i nadmiernym dystansowaniem się wobec odbiorcy usługi, cynizmem, brakiem głębszego zaangażowania, formalizowaniem kontaktów, przerzucaniem odpowiedzialności na otoczenie za niepowodzenia w pracy. Zabieg ten ma na celu zwiększenie psychicznego dystansu pomiędzy usługodawcą a usługobiorcą. Motywowany jest natomiast chęcią ochrony siebie występującej u usługodawcy, a dzięki niemu kontakt z drugim człowiekiem jest mniej eksploatujący. Działania te mogą być podejmowane intencjonalnie lub też nieświadomie. Trzecim elementem wypalenia zawodowego jest obniżone poczucie dokonań osobistych (reduced personal accomplishment). Jest to skłonność do spostrzegania własnej pracy, w tym także siebie jako pracownika w negatywnym świetle. Przekłada się to na brak satysfakcji, przekonanie o deficytach w obszarze kompetencji zawodowych, utratę wiary we własne możliwości, postępującą utratę umiejętności rozwiązywania problemów i stosowanie nieadaptacyjnych, często szkodliwych form zaradczych. W relacjach z innymi obniżone poczucie dokonań osobistych może wyrażać się w postaci zachowań agresywnych (np. agresją werbalną), jak i zachowań ucieczkowych, (izolowanie się od współpracowników, nieobecności w pracy). Zmęczony funkcjonariusz, czy pracownik ogranicza aktywność zawodową, co przekłada się, siłą rzeczy, na ocenę jakości jego pracy, oraz jego cech jako osoby. Pracownik dążąc do identyfikacji przyczyn tego stanu dochodzi do przekonania, że to on sam jest źródłem problemów, a ściślej jego brak wiedzy, zdolności, kompetencji. To przekonanie może przerodzić się utrwalony, irracjonalny pogląd, że oto osoba nie dysponuje odpowiednimi umiejętnościami, by wykonywać swój zawód.

3 O dopasowywaniu zawodowym Próbując zrozumieć zagadnienie wypalenia nie sposób pominąć aspektu dopasowania zawodowego. Termin ten dotyczy harmonijnego współdziałania człowieka jego środowiska pracy. Niedopasowanie ma miejsce wówczas, gdy po pierwsze funkcjonariusz/ pracownik przeciążony jest obowiązkami zawodowymi, natomiast organizacja pracy i jej charakter, jedynie w ograniczonym stopniu może być przez niego zmodyfikowany. Kolejnym obszarem mającym wpływ na dopasowanie zawodowe jest poziom odpowiedzialności pracownika, oceny, jakie otrzymuje, wynagrodzenie oraz adekwatność pensji do włożonego wysiłku. Wymienione powyżej czynniki są organizacyjnymi poprzednikami wypalenia. Ich obecność zaburza relacje pomiędzy funkcjonariuszem/pracownikiem a jego służbą/pracą, wzmaga stres, obniża sprawność w radzeniu sobie z sytuacją trudną, no i w konsekwencji inicjuje rozwój wypalenia zawodowego. Christina Maslach w tym kontekście zaczęła opisywać wypalenie jako erozję zaangażowania w pracę. Autodiagnoza Po czym poznać, czy ten problem jest także naszym udziałem? Ważne jest przyjrzenie się sobie i swojemu funkcjonowaniu, obserwuje się bowiem zmiany: w sferze fizycznego funkcjonowania w tym rozmaite objawy somatyczne; w sferze funkcjonowania emocjonalnego - przygnębienie, poczucie bezradności zmienność nastrojów, obniżona samoocena; w sferze tzw. behawioralnej (czyli obserwując zachowania) - absencje w pracy, nasilone konflikty, spadek wydajności w pracy itp. Czy wypalenie zawodowe to mój problem? Oprac. na bazie testu Ch. Maslach 1982 K. Engelagrdt Instrukcja: Zaznacz odpowiedni prostokąt, który najlepiej oddaje Twoje poglądy na temat siebie i Twojej pracy. 1. Przez moją pracę czuję się emocjonalnie wyczerpany. o x 2. W mojej pracy osiągnąłem wiele znaczących celów x o 3. Na koniec dnia pracy czuję się zużyty. o x 4. Łatwo mogę zrozumieć, co moi pacjenci myślą na określone tematy. x o 5. Wstając rano czuję się zmęczony, kiedy wiedzę przed sobą nowy dzień pracy. o x 6. Bardzo mnie wyczerpuje całodzienna praca z ludźmi. o x 7. Przez moją pracę czuję się wypalony. o x 8. Przez moją pracę czuję się sfrustrowany. o x 9. Mam wrażenie, że zbyt ciężko pracuję. o x 10. Udaje mi się skutecznie rozwiązywać problemy moich pacjentów. x o 11. Za bardzo mnie stresuje praca w bezpośrednim kontakcie z ludźmi. o x 12. Mam wrażenie, że poprzez moją pracę pozytywnie wpływam na życie moich pacjentów. 13. Mam wrażenie, że osiągnąłem granice mojej mądrości. o x 14. Mam wrażenie, że traktuję niektórych pacjentów jakby byli przedmiotami. o x 15. Czuję w sobie duże pokłady energii. x o Tak x Nie o

4 16. Stałem się bardziej obojętny wobec ludzi, odkąd wykonuje tę pracę. o x 17. Obawiam się, że moja praca czyni mnie mniej współczującym. o x 18. Z łatwością przychodzi mi wytworzenie rozluźnionej atmosfery. x o 19. W rzeczywistości nie interesuje mnie to, co stanie się z niektórymi pacjentami. o x 20. W mojej pracy traktuje problemy emocjonalne bardzo spokojnie x o 21. Mam wrażenie, że niektórzy pacjenci i ich bliscy sądzą, że to ja ponoszę odpowiedzialność za ich problemy. 22. Czuję się ożywiony, kiedy ściśle współpracuję z moimi pacjentami. x o Im więcej prostokątów z x zaznaczyłeś, tym mniej problem wypalenia dotyczy Ciebie. o x Kto i dlaczego - powody i czynniki Jak to jednak jest, że niektórzy są bardziej narażeniu, a inni mniej? Od czego to zależy? Otóż przyczyny tego stanu rzeczy lokalizowane są w trzech obszarach: Indywidualnym; Interpersonalnym; Organizacyjnym. Cechy osoby predysponujące do wypalenia zawodowego to tak zwana wysoka reaktywność, czyli innymi słowy łatwość, szybkość i siła reagowania, a także silna motywacja do pracy. Zatem jeśli szybko i mocno reagujesz na wszelkie bodźce i dodatkowo jesteś bardzo zaangażowany w realizację swoich zadań warto mieć się na baczności. Zwłaszcza, gdy cechuje Cię przy tym mniejsza wiara w siebie, swoje kompetencje, pewna zależność, obronna postawa, pasywność, przekonanie o małym własnym wpływie na to, co się dzieje (zewnętrzne umiejscowienie kontroli), nieracjonalne przekonania, co do roli zawodowej, unikanie trudnych sytuacji. Osoby predysponowane do wypalenia często też są perfekcjonistami, bardzo dużo wymagają od siebie i oceniają się niezwykle surowo. Interpersonalnych przyczyn wypalenia należy natomiast upatrywać przede wszystkim w typie i jakości interakcji między pracownikiem a klientami instytucji. Rozwija się ono zwłaszcza w tych profesjach, w których wykonywanie obowiązków wiąże się z emocjonalnym zaangażowaniem się w sprawy innych ludzi. Do tej płaszczyzny zalicza się także stresujące sytuacje, wynikające z kontaktów z przełożonymi oraz współpracownikami, czyli konflikty, brak wsparcie i zaufania, rywalizacja, problemy komunikacyjne, mobbing, kwestionowanie kompetencji, czy blokowanie kreatywności pracownika. Trzecią płaszczyzną przyczyn wypalenia jest organizacja, w tym rola zawodowa, zasady funkcjonowania instytucji, formalne i nieformalne reguły wynikające z kultury i kontekstu pracy. Organizacyjnymi stresorami będą również takie stresory jak: hałas, zatłoczenie, wyposażenie itp. - wypływające ze środowiska fizycznego; monotonia, nierytmiczność przebiegu pracy (np. częste spiętrzenia pracy), pośpiech, praca po godzinach wypływające ze sposobu wykonywania pracy; bardzo duża odpowiedzialność, brak udziału w procesie decyzyjnym, ograniczone możliwości wypowiedzi - wynikające ze sposobu funkcjonowania pracownika jako członka organizacji; niezadowalająca ścieżka kariery, ograniczone możliwości awansu, niestabilność pracy - wynikające przebiegu procesu rozwoju zawodowego; trudność w pogodzeniu obowiązków zawodowych z obowiązkami wobec najbliższych, przyjaciół lub też z

5 rozwijaniem pozazawodowych zainteresowań wypływające z faktu równoczesnego funkcjonowania w organizacji i poza nią; Styl kierowania niedopasowany do zadań placówki i potrzeb pracowników. Jak zatem widać ryzyko wypalenia zawodowego nasila się, gdy zaistnieje specyficzna konstelacja czynników. Jak się chronić? Syndrom wypalenia rozwija się niepostrzeżenie, częstokroć nie jest rozpoznawany odpowiednio wcześnie. Świadomość pojawia się zwykle w zaawansowanych stadiach procesu. Konsekwencje zaś nie obejmują jedynie osoby bezpośrednio dotkniętej problemem. Całe otoczenie policjanta od współpracowników, poprzez rodzinę doświadcza skutków tego zjawiska. To, co pozwala chronić się przed wypaleniem zawodowym w każdym zawodzie, w tym także w służbie w Policji, to ugruntowane przekonanie o własnych kompetencjach. Nawet w bardzo trudnych warunkach pracy, gdy Ty wiesz że jesteś skuteczny, będziesz potrafił w większym stopniu zaradzić niesprzyjającej sytuacji. W przypadku osób o niskim poczuciu skuteczności wyraźnie widać tendencje do reagowania apatią, uczuciem rozgoryczenia, rozczarowania, chęcią kapitulacja i cynizmem. Przy takim podejściu, jednak tylko kilka kroków dzieli nas od popadnięcia w stan depresji. Znamienny jest fakt, że to osoby o wysokim poziomie motywacji są najbardziej predysponowane do wystąpienia u nich syndromu wypalenia zawodowego. O to znaczy? Z jednej strony taki pracownik zaangażowany, zmotywowany i oddany służbie jest pożądany. Z drugiej faktem jest że silna motywacja idąca w parze ze wspomnianymi cechami osobowości, organizacji, dopasowaniem zawodowym etc. może wyssać człowieka z potencjału w bardzo krótkim czasie. Cieszmy się zatem z dużej motywacji naszej i naszych podwładnych, ale pamiętajmy, by traktować ją jak ogień. Wielki płomień szybko się wypala, pielęgnowany długo płonie. Postawa pracownika, jego samodzielna dbałość o higienę psychiczną w tym odpoczynek, czy dobrej jakości relacje z innymi, także okoliczności, w których osoby o wysokim poziomie motywacji znajdą się we wspierającym środowisku pracy, doceniającym ich wartość i umożliwiającym rozwój zawodowy przyczynią się do tego, że pracownik realizuje swoje cele i spełnia oczekiwania. Bibliografia: - Burish M. (2000). W poszukiwaniu teorii - przemyślenia na temat natury i etiologii wypalenia [w:] Sęk H. (red.) Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN. - Golińska L., Świętochowski W. (1998). Temperamentalne i osobowościowe uwarunkowania wypalenia zawodowego u nauczycieli. Psychologia Wychowawcza, 5, t. XLI (LV).

6 - Marek T. (2000). Stres i zmęczenie psychiczne w procesie pracy. Czasopismo Psychologiczne, 1-2, t Maslach C. (1994). Wypalenie się: utrata troski o człowieka [w:] Zimbardo P. G., Ruch F. L. Psychologia i życie. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN. - Maslach C. (2000). Wypalenie w perspektywie egzystencjalnej [w:] Sęk H. Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN. - Maslach C., Schaufeli W. B., Leiter M. P. (2001) Job Burnout. Annual Review of Psychology. - Sęk H. (2000). Wypalenie zawodowe Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN. Autor: Publikacja: Ocena: 0/5 (0) Tweetnij