RAPORT KOŃCOWY Z BADANIA POGŁĘBIONEGO

Transkrypt

1 Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym Raport końcowy RAPORT KOŃCOWY Z BADANIA POGŁĘBIONEGO Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym w kontekście zarządzania regionalnym łańcuchem dostaw żywności listopad

2 4 Raport końcowy Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym

3 Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym Raport końcowy Publikacja autorstwa zespołu ekspertów i konsultantów. Kierownik merytoryczny: dr Maciej Piotrowski Pozostali współautorzy i członkowie zespołu projektowego: dr Michał Thlon Magdalena Marciniak-Piotrowska Krystian Krawczyk Piotr Szawiec Anna Szczerbik Konrad Kuźma Artur Kowalczyk 5

4 6 Raport końcowy Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym

5 Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym Raport końcowy Szanowni Państwo, Z przyjemnością przekazuję w Państwa ręce raport końcowy z badania Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym w kontekście zarządzania regionalnym łańcuchem dostaw żywności. Opracowanie to powstało na zlecenie Samorządu Województwa Lubelskiego w ramach projektu systemowego Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą realizowanego przez Departament Gospodarki i Innowacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie. Celem prowadzonych badań było uzyskanie kompleksowej wiedzy na temat podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych funkcjonujących w sektorze rolnospożywczym województwa lubelskiego. Ma to służyć podniesieniu poziomu konkurencyjności w regionalnym łańcuchu produkcji i sprzedaży żywności wśród firm z tego sektora. Koncepcja zwiększania konkurencyjności w ramach tzw. łańcucha dostaw żywności jest coraz bardziej promowana na poziomie Unii Europejskiej, a także w poszczególnych krajach członkowskich. Tym samym określenie specjalizacji województwa na najbliższe lata odgrywa niebagatelną rolę w wyróżnieniu tych sektorów, które są szansą dla rozwoju Lubelszczyzny i powinny uzyskać szczególne wsparcie. Jestem przekonany, że przedstawione w raporcie rekomendacje będą wspomagały dalszy rozwój lubelskich przedsiębiorstw i stanowiły ważny głos w kształtowaniu polityki regionalnej województwa lubelskiego, opartej na rozwoju i innowacyjności. Sławomir Sosnowski Wicemarszałek Województwa Lubelskiego 7

6 Raport końcowy Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym Spis treści 1 Streszczenie w języku polskim Streszczenie w języku angielskim Metodyka badania Przedmiot i kontekst badania Cele badawcze Matryca powiązań pytań badawczych z technikami i narzędziami badawczymi Opis wykorzystanych technik i narzędzi badawczych Analiza dostępnych danych statystycznych Analiza danych zastanych Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (CATI) Metoda studiów przypadku Panel ekspertów Sposób zbierania danych Analiza dostępnych danych statystycznych Analiza danych zastanych Wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (CATI) Metoda studiów przypadku Panel ekspertów Analiza zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań funkcjonowania łańcucha rolno-spożywczego w województwie lubelskim Sektor rolno-spożywczy województwa lubelskiego w dokumentach strategicznych, ekspertyzach i raportach Środki finansowe dostępne na rozwój sektora rolno-spożywczego oraz ocena efektów wdrażanych działań i projektów w województwie lubelskim Przegląd modeli funkcjonowania regionalnych łańcuchów dostaw żywności Analiza powiązań sektora rolno-spożywczego z innymi sektorami gospodarki w oparciu o bilans przepływów międzygałęziowych Analiza funkcjonowania regionalnych łańcuchów dostaw żywności w oparciu o badania CATI Analiza ilościowa i jakościowa podmiotów funkcjonujących w łańcuchach rolno-spożywczych w województwie lubelskim oraz mechanizmów powiązań i poziomu współpracy między nimi Ogólna charakterystyka sektora rolno-spożywczego w województwie lubelskim Podmioty funkcjonujące w łańcuchach rolno-spożywczych Grupy podmiotów inicjatywy klastrowe i klastry Grupy podmiotów grupy i organizacje producentów rolnych Zasięg terytorialny Sytuacja ekonomiczno-finansowa podmiotów Poziom konkurencyjności w sektorze Poziom innowacyjności podmiotów Analiza potrzeb podmiotów Procesy biznesowe zachodzące między poszczególnymi podmiotami oraz poziom ich intensywności Główne bariery rozwoju współpracy między podmiotami Główne rekomendacje dotyczące rozwoju i konsolidacji łańcucha rolno-spożywczego w województwie lubelskim Władze lokalne i regionalne Producenci rolni i ich organizacje zrzeszające Firmy z branży spożywczej Uniwersytety i jednostki badawczo-rozwojowe Firmy i instytucje doradczo-szkoleniowe Aneksy Studia przypadków dla wybranych branż sektora rolno-spożywczego województwa lubelskiego Produkcja pieczarek Produkcja i przetwórstwo owoców

7 Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym Raport końcowy Produkcja owoców Produkcja ekologicznej żywności Chów prosiąt Uprawa tytoniu Produkcja żywca drobiowego Chów i hodowla prosiąt Rolnictwo ekologiczne Obrót i przetwórstwo żywca rzeźnego Produkcja krzewów ozdobnych Produkcja kwiatów ciętych Produkcja i przetwórstwo owoców miękkich Produkcja i przetwórstwo chmielu Hodowla karpia Gospodarstwo rybackie Spółdzielnia ogrodnicza Produkcja i przetwórstwo buraka cukrowego Produkcja kwiatów doniczkowych Duże gospodarstwo rolne Narzędzia badawcze Scenariusz dyskusji w ramach panelu ekspertów (pierwsze spotkanie) Scenariusz dyskusji w ramach panelu ekspertów (drugie spotkanie) Kwestionariusz CATI Metoda studiów przypadku scenariusz wywiadu pogłębionego (IDI) z przedstawicielami przedsięiorstw Metoda studiów przypadku scenariusz spotkań mających na celu analizę sieci wartości Lista dokumentów, publikacji i innych materiałów źródłowych, wykorzystanych przy badaniu

8 Raport końcowy Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym Wykaz użytych skrótów: ARiMR ASW BDL B+ R CATI GUS IDI IOB JBR MŚP NUTS PARP PKWiU PROW PSR RSIWL RSIWL 2020 SGGW SIWZ SOPZ SRWL UE WPR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Analiza Sieci Wartości Bank Danych Lokalnych Sektor badawczo-rozwojowy Wywiad kwestionariuszowy telefoniczny Główny Urząd Statystyczny Indywidualny Wywiad Pogłębiony Instytucje Otoczenia Biznesu Jednostki badawczo-rozwojowe Małe i średnie przedsiębiorstwa Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Powszechny Spis Rolny Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego Regionalna Strategia Innowacji Województwa Lubelskiego do 2020 r. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata Unia Europejska Wspólna Polityka Rolna 10

9 Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym Raport końcowy 1 Streszczenie w języku polskim Niniejszy raport przedstawia wyniki badań Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym w kontekście zarządzania regionalnym łańcuchem dostaw żywności. Badania zostały zrealizowane na rzecz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego przez firmę Quality Watch Sp. z o.o. w ramach projektu pn. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą. Celem projektu było uzyskanie kompleksowej wiedzy nt. podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych, funkcjonujących w sektorze rolno-spożywczym województwa lubelskiego, w celu zwiększania wartości dodanej w regionalnym łańcuchu produkcji i sprzedaży żywności. Metodologia badań obejmowała różne metody i narzędzia badawcze, z których część miała innowacyjny charakter: 1. Analiza danych statystycznych (przede wszystkim dane GUS). 2. Analiza danych zastanych (m.in. dokumenty o charakterze strategicznym, raporty badawcze, publikacje). 3. Badania CATI na grupie podmiotów (1500) reprezentujących sektor rolno-spożywczy województwa lubelskiego (produkcja rolna, przetwórstwo spożywcze, produkcja napojów oraz obrót hurtowy i detaliczny produktami rolnymi, żywnością i napojami). 4. Panel ekspertów zorganizowany dwukrotnie (pierwszy w celu weryfikacji metodologii badań oraz drugi na potrzeby wypracowania rekomendacji i wniosków końcowych). 5. Analiza studiów przypadku dwudziestu sieci powiązań w sektorze rolno-spożywczym województwa lubelskiego. Dobór do analizy miał charakter celowy, a kryteriami były m.in.: znaczenie gospodarcze dla sektora rolno-spożywczego w woj. lubelskim, opinia ekspertów oraz złożoność powiązań. W ramach analizy studiów przypadku, oprócz wywiadów IDI, wykorzystano analizę sieci wartości wg modelu Verny Allee. W ramach przeprowadzonych badań udzielono odpowiedzi na dziewiętnaście wcześniej postawionych pytań badawczych. Odpowiedzi te zamieszczono w dwóch rozdziałach: 1. Analiza uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych funkcjonowania łańcucha rolno-spożywczego w województwie lubelskim. Ta część zawiera m.in. analizę dokumentów strategicznych, ekspertyz i raportów, analizę wsparcia sektora z funduszy europejskich oraz przegląd modeli funkcjonowania regionalnych sieci wartości w sektorze rolno-spożywczym. 2. Analiza ilościowa i jakościowa podmiotów funkcjonujących w łańcuchach rolno-spożywczych. Ta część, o charakterze empirycznym, została oparta przede wszystkim na analizie studiów przypadku oraz badaniach CATI i zawiera m.in. analizę sieci powiązań pod kątem występujących podmiotów, zasięgu terytorialnego, sytuacji ekonomiczno-finansowej, poziomu konkurencji i innowacyjności czy też analizy potrzeb podmiotów. Ze względu na potrzebę zachowania czytelności struktury dokumentu, wspomniane 20 studiów przypadku dołączono do raportu w formie aneksu. Należy jednak pamiętać, że stanowią one jedną z kluczowych części merytorycznych raportu. Województwo lubelskie, położone w środkowo-wschodniej Polsce, odznacza się wyjątkowo korzystnymi warunkami rozwoju przemysłu spożywczego, z uwagi na rolniczy charakter przeważającej części powierzchni oraz bardzo wysoką specjalizację w uprawach roślin przemysłowych oraz owoców i warzyw. Atutami województwa są m.in.: Korzystne położenie na międzynarodowym szlaku transportowym paneuropejskim korytarzu Wschód Zachód, co umożliwia dostęp do rynków zagranicznych, szczególnie Ukrainy i Białorusi; Stosunkowo niskie koszty pracy (87,9% średniej krajowej), w warunkach jednoczesnego dostępu do wykwalifikowanych kadr w miastach regionu; Duży potencjał naukowo-badawczy, dzięki ważnej roli ośrodka lubelskiego w nauce polskiej i szkolnictwie wyższym; Tradycje przemysłowe, szczególnie w odniesieniu do przemysłu środków transportu, maszynowego, chemicznego oraz spożywczego; Znaczna liczba gospodarstw rolnych oraz relatywnie duży udział produkcji rolnej wybranych produktów w skali kraju. Badania umożliwiły zidentyfikowanie także słabych stron sektora rolno-spożywczego w woj. lubelskim. Można wśród nich wskazać: Często występujący brak lokalnych dostawców (szczególnie dotyczy to specjalistycznych produktów); Mały udział gospodarstw rolnych w zrzeszeniach (klastry, grupy producentów rolnych); Przetwórstwo spożywcze (często zamiast przetworzonych produktów spożywczych eksportowane poza teren województwa są produkty rolne w ogóle lub w niewielkim stopniu przetworzone) w dużej mierze to ono proces tworzy znaczną wartość; Niedostateczne zaangażowanie podmiotów w utylizację odpadów w sposób tworzący dodatkową wartość (np. bioenergetyka). 11

10 Raport końcowy Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym Koncepcja zwiększania konkurencyjności sektora rolno-spożywczego w ramach tzw. łańcucha dostaw żywności (food supply chain) jest coraz bardziej promowana na poziomie Unii Europejskiej i w poszczególnych krajach członkowskich. W tym kontekście istotne znaczenie ma zagadnienie integracji różnych aktorów sektora rolno-spożywczego. Wyniki przeprowadzonych w ramach projektu badań empirycznych wskazują na bardzo niski udział podmiotów w działalności klastrowej. Należy również podkreślić niską trwałość tego rodzaju struktur, co można stwierdzić w oparciu o analizę danych zastanych. Nieznacznie korzystniej przedstawia się członkostwo podmiotów (głównie gospodarstw rolnych) w grupach producentów rolnych (blisko 6%). Analiza obecnej sytuacji sektora rolno-spożywczego prowadzi do wniosku, iż zauważalny jest zdecydowany wzrost konkurencji. Niemal połowa ankietowanych (49,67%) obserwuje wzrost poziomu konkurencji. Jednym ze sposobów walki z nią jest zwiększanie asortymentu oferowanych produktów (34,20% wskazań). Jednocześnie wzrastają wydatki na promocję, szczególnie w przypadku przetwórców spożywczych i producentów napojów (43,45%) oraz pośredników w obrocie hurtowym i detalicznym (30%). Wśród metod konkurowania stosowanych przez badane podmioty zdecydowanie dominuje konkurencja cenowa oraz konkurencja oparta na jakości wyrobów. Uzyskane wyniki badań prowadzą do wniosku, że warto zwrócić uwagę na duże znaczenie certyfikatów w przetwórstwie spożywczym (47,19% wskazań) oraz długoterminowych umów na dostawy w przypadku gospodarstw rolnych (24,40%). Największą aktywność w zakresie wdrażania innowacji wykazują podmioty przetwórstwa pożywczego (ponad 50,56% wskazań), zaś dominującą formą wdrażanych innowacji są nowe lub znacząco ulepszone produkty (17,20% ogółem, dla przetwórstwa spożywczego 35,58%). Większość respondentów uważa, że wdrożenia są innowacyjne w skali rynku, a nie tylko danego podmiotu. Dominującą formą finansowania innowacji są środki własne firm (ogółem 63,62%), przy czym istotny jest stosunkowo wysoki poziom finansowania innowacji z funduszy unijnych w sektorze produkcji rolnej (blisko 20%) i znikomy w przypadku obrotu tymi produktami rolnymi i artykułami spożywczymi (niespełna 3%). Należy zaznaczyć, że zwykle ma miejsce łączenie metod finansowania innowacji (np. zasadnicza część z funduszy unijnych, a wkład własny ze środków własnych firmy oraz pożyczek/kredytów). Analiza przepływów międzygałęziowych w obrębie sektora rolno-spożywczego (na podstawie danych GUS i badań CATI) wskazuje na duże znaczenie pośredników w handlu hurtowym i detalicznym produktami rolnymi i żywnością. Wydłuża to łańcuchy tworzenia wartości i często związane jest z transferem zysków poza teren woj. lubelskiego (np. w przypadku sprzedaży w sieciach dyskontów spożywczych). Na podstawie przeprowadzonych badań wypracowano także rekomendacje skierowane do takich grup odbiorców jak: władze lokalne i regionalne, producenci rolni i instytucje zrzeszające, firmy z branży spożywczej, uniwersytety i jednostki badawczorozwojowe oraz firmy i instytucje doradczo-szkoleniowe. Wśród najważniejszych rekomendacji o ogólnym charakterze można wskazać: Wspieranie rozwoju integracji pionowej między przedsiębiorstwami przemysłu rolno-spożywczego i gospodarstwami rolnymi, połączonej z pomocą organizacyjną i techniczną oraz doradztwem technologicznym. Wspieranie rozwoju grup producenckich i marketingowych. Inicjowanie i wdrażanie wspólnych przedsięwzięć podmiotów rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego oraz jednostek naukowych, czyli wzmacnianie powiązań między sektorem rolno-spożywczym a sektorem badawczo-rozwojowym (m.in. w ramach inicjatyw klastrowych). 12

11 Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym Raport końcowy 2 Streszczenie w języku angielskim This report outlines the results of the study Analysis of actors and cooperative relations in the agri-food sector in the context of the management of the regional food supply chains. The study was carried out for the Marshal Office of the Lubelskie Voivodship in Lublin by Quality Watch Sp. z o.o. within the frames of the project Regional Economic Change Management System. The aim of the project was to gain a comprehensive knowledge on the actors and cooperative relations operating in the agri-food sector in the Lubelskie Voivodship, in order to increase the added value in in the regional production and sale of food chains. Research methodology included a number of methods and tools, some of them of an innovative nature: 1. Analysis of statistical data (especially published by the Central Statistical Office). 2. Analysis of existing data (desk research of such documents as strategies, research reports, publications). 3. CATI research on a group of the entities (1500) representing the agri-food sector in the Lubelskie Voivodship (agricultural production, food processing, beverage production as well as wholesale and retail sale of agricultural products, food and beverages). 4. An expert panel organized twice (the first to verify the research methodology and the second for the development of recommendations and conclusions). 5. Case studies of twenty networks in the agri-food sector in the Lubelskie Voivodship. The choice of the cases was purposeful, where criteria included the economic importance to the agri-food sector in the region, the opinion of experts, and the complexity of the relationships in the network. The analysis of case studies was based on in-depth interviews as well as value network analysis based on the Verna Allee model. Answers to the the nineteen previously posed research questions were placed in the two main sections: 1. Analysis of the external and internal factors influencing the agri-food chains in the Lubelskie Voivodship. This section contains among others analysis of the strategic documents, studies and reports, analysis of the sectoral support from European funds as well as review of the regional agri-food networks models. 2. Quantitative and qualitative analysis of the entities operating in the agri-food chain. This part is based on empirical data originating from the case studies analysis and CATI interviews. It contains the analysis of the entities functioning in agri-food networks, their geographical coverage, financial and economic situation, the level of competition and innovativeness as well as the needs analysis. For the sake of structure clarity, the aforementioned 20 case studies have been included in the annex section of the report. Note, however, that they are a key merit part of the report. On the basis of research results have been developed recommendations aimed at target groups such as local and regional authorities, agricultural producers and their associations, companies representing the food industry, universities as well as research and development institutes, training and advisory organizations. Lubelskie Voivodship, located in the central-eastern Poland, is characterized by exceptionally favourable conditions for development of the food industry, due to the agricultural nature and a very high level of specialization in industrial crops as well as fruit and vegetables. The strengths of the region include: Convenient location at Pan-European Corridor East-West, which provides access to foreign markets, especially Ukraine and Belarus; Relatively low labor costs (87,9% of the national average) under simultaneous access to skilled labor in the cities of the region; High research potential, due to the important role of the regional research organizations; Industrial traditions, particularly in the area of machinery, transport, chemical and food industries; Suitability for A significant number of farms and the relatively high proportionof agricultural production of selected products in the country. The study allowed also the identification of the weaknesses in the agri-food sector in the Lubelskie Province. Among them are: Often, a lack of the local or regional suppliers of some commodities (particularly for specialty products). The low involvement levels in agricultural associations (clusters, groups of farmers). Food processing (often instead of processed food products, exported outside the province are agricultural products as such or only slightly processed) significant value resulting from food processing is shifted beyond border of the region. Insufficient involvement of the disposal of waste in a way that creates added value (eg. bioenergy). 13

12 Raport końcowy Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym The concept of increasing the competitiveness of the agri-food sector in the framework of the so-called food chain is increasingly promoted at EU level and in the individual Member States. In this context, it is important to the issue of integration of the various actors in the agri -food industry. The results of the project empirical studies show a very low level involvement in the clustering processes. It should also be noted frequently observed short lifespan of such networks which can be determined based on an analysis of existing data. Situation is slightly better in case of participation in groups of agricultural producers (nearly 6 %). Analysis of the current situation of the agro-food sector leads to the conclusion that a noticeable increase in competition can be observed. Almost half of the respondents (49.67 %) observed an increase in competition. One way to fight it is to increase the product range (34.20 % of responses). Another one is intensive advertising, especially for food processors and manufacturers of beverages (43.45 % increase of spending) and brokers at the wholesale and retail trade (30 %). Among the competing methods used by the companies prevails price competition and competition based on the quality of the products. Our results lead to the conclusion that it is worth noting the importance of certifications in food processing (47.19 % of responses) and long-term supply contracts for farms (24.40 %). The highest activity in terms of innovation have food processing entities (over % of responses indicating introduction of any kind of innovation). And the dominant form of implemented innovations are new or significantly improved products (17.20% of total, in case of food processing %). The majority of respondents believe that the implementation is innovative on the level of the market, not only on a company level. The dominant form of financing innovation are companies own funds (total %). In case of agricultural production another important source of financing are EU funds (nearly 20%) and negligible in the case of trade in agricultural products and foodstuffs (less than 3 %). It should be noted that companies typically combine different sources of financing innovation (eg, a substantial part coming from the EU funds and the own contribution based on the company s own funds or loans). Input-output analysis within the agri-food sector (based on data from Central Statistical Office and CATI) indicates the importance of intermediaries in the wholesale and retail trade in agricultural products and foodstuffs. This increases the length of the value chains and is often associated with the transfer of profits outside the Lubelskie Province (eg. in the case discount stores). Based on the research a number of recommendations have been formulated, targeted at such entities as local and regional agricultural producers associations and institutions, companies from the food industry, universities and research and development companies and advisory and training organizations. Among the most important general kind of recommendations are: Support the development of vertical integration between food processing enterprises and farms, combined with the organizational support as well as technical and technological advice. Support the development of producer groups and joint marketing initiatives. Initiating and implementing joint undertakings between farms, food processing companies and research units, namely strengthening linkages between agri-food sector and the research and development sector (including the cluster initiatives). 14

13 Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym Raport końcowy 3 Metodyka badania 3.1 Przedmiot i kontekst badania Badania opisane w niniejszym raporcie przeprowadzono w ramach projektu pn. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą realizowanego przez Departament Gospodarki i Innowacji UMWL w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałania Przewidywanie zmiany gospodarczej. Projekt Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą (RSZZG) jest kontynuacją pilotażowego projektu badawczego Badania i analizy potencjału gospodarczego regionu w kontekście strategicznych dziedzin rozwoju województwa. Rolą RSZZG jest aktywne pozyskiwanie, koordynacja badań i analiz gospodarczych oraz sprawne zarządzanie informacją gospodarczą w regionie. Kluczowym elementem projektu będzie stworzenie narzędzi i mechanizmów gromadzenia, segregowania i generowania badań oraz analiz dotyczących aktualnej sytuacji, trendów rozwojowych i prognozowania zmian społeczno-gospodarczych zachodzących w regionie 1. Zakres przedmiotowy badań pn. Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym w kontekście zarządzania regionalnym łańcuchem dostaw żywności objął następujące zagadnienia: 1. Analiza uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych funkcjonowania łańcucha rolno-spożywczego w województwie lubelskim: a) sektor rolno-spożywczy woj. lubelskiego w dokumentach strategicznych, ekspertyzach i raportach; b) środki finansowe dostępne na rozwój sektora rolno-spożywczego oraz ocena efektów działań i projektów wdrażanych w województwie lubelskim; c) przegląd modeli funkcjonowania regionalnych łańcuchów dostaw żywności: - analiza powiązań sektora rolno-spożywczego z innymi sektorami gospodarki w oparciu o bilans przepływów międzygałęziowych, - analiza funkcjonowania regionalnych łańcuchów dostaw żywności w oparciu o badania CATI. 2. Analiza ilościowa i jakościowa podmiotów funkcjonujących w łańcuchach rolno-spożywczych w województwie lubelskim oraz mechanizmów powiązań i poziomu współpracy między nimi: a) ogólna charakterystyka sektora rolno-spożywczego w województwie lubelskim; b) podmioty funkcjonujące w łańcuchach rolno-spożywczych; - grupy podmiotów inicjatywy klastrowe i klastry, - grupy podmiotów grupy i organizacje producentów rolnych; a) zasięg terytorialny; b) sytuacja ekonomiczno-finansowa podmiotów; c) poziom konkurencyjności i innowacyjności podmiotów; d) analiza potrzeb podmiotów; e) procesy biznesowe zachodzące między poszczególnymi podmiotami oraz poziom ich intensywności; f) główne bariery w rozwoju współpracy między podmiotami. 3. Główne rekomendacje, dotyczące rozwoju i konsolidacji łańcucha rolno-spożywczego w województwie lubelskim: a) władze lokalne i regionalne; b) producenci rolni i zrzeszające ich organizacje; c) firmy z branży spożywczej; d) uniwersytety i jednostki badawczo-rozwojowe; e) firmy i instytucje doradczo-szkoleniowe. Należy nadmienić, że struktura raportu uległa nieznacznym zmianom w stosunku do SOPZ. Zmiany polegały na scaleniu dwóch rozdziałów, ze względu na powielające się elementy, oraz uszczegółowieniu, ewentualnie dodaniu podrozdziałów. 1 Szczegółowy Opis Przedmiotu Zamówienia Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym w kontekście zarządzania regionalnym łańcuchem dostaw żywności w ramach projektu pn. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą realizowanego przez Departament Gospodarki i Innowacji UMWL. 15

14 Raport końcowy Analiza podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych w sektorze rolno-spożywczym Istniejące badania sektora rolno-spożywczego cechują się zróżnicowaniem pod kątem sektorów i działów gospodarki objętych analizami. W celu uniknięcia ewentualnych nieporozumień, przyjęto, że sektor rolno-spożywczy jest reprezentowany przez podmioty, które do prowadzonej działalności mają przypisane następujące kody PKD 2007: Sekcja A rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo: Dział 01 uprawy rolne, chów i hodowla zwierząt, łowiectwo, włączając działalność usługową, Dział 02 leśnictwo i pozyskiwanie drewna, Dział 03 rybactwo; Sekcja C przetwórstwo przemysłowe: Dział 10 produkcja artykułów spożywczych, Dział 11 produkcja napojów. Należy nadmienić, że znaczna liczba gospodarstw rolnych nie posiada przypisanego kodu/kodów PKD. Ich uwzględnienie było szczególnie istotne z punktu widzenia realizacji badań ankietowych CATI oraz późniejszej analizy sieci wartości. W związku z tym przypisano im kody PKD mieszczące się w Sekcji A i Dziale 01. Warto podkreślić, że w celu uzyskania pełnego obrazu sytuacji, należało rozszerzyć analizę sieci wartości w sektorze rolnospożywczym o przedsiębiorstwa prowadzące sprzedaż hurtową i detaliczną produktów rolnych oraz produktów przetwórstwa spożywczego i napojów. Dotyczy to firm prowadzących działalność zarejestrowaną w następujących działach, klasach i grupach PKD 2007: Sekcja G handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych włączając motocykle: Dział 46 handel hurtowy, z wyłączeniem handlu pojazdami samochodowymi; tylko grupy/klasy: 46.11, Z, 46.17, Z, 46.2, 46.3, Dział 47 handel detaliczny, z wyłączeniem handlu detalicznego pojazdami samochodowymi tylko grupy/klasy: 47.11, Z, 47.2, 47.81, Z. Dodatkowo, w ramach analizy sieci wartości występowały podmioty należące do całkiem innej sekcji PKD, jak np. agencje reklamowe, doradztwo, przetwarzanie odpadów, usługi weterynaryjne i tym podobne. 3.2 Cele badawcze Celem ogólnym badania było uzyskanie kompleksowej wiedzy nt. podmiotów oraz powiązań kooperacyjnych funkcjonujących w sektorze rolno-spożywczym, w celu zwiększania wartości dodanej w regionalnym łańcuchu produkcji i sprzedaży żywności. Cele szczegółowe badania obejmowały takie elementy jak: określenie podmiotowe i przedmiotowe regionalnego łańcucha rolno-spożywczego; ocena uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych funkcjonowania sektora rolno-spożywczego w łańcuchu powiązań i tworzenia wartości dodanej; przeprowadzenie szczegółowej analizy ilościowej i jakościowej podmiotów funkcjonujących w łańcuchu rolnospożywczym, w tym mechanizmów powiązań i poziomu współpracy; opracowanie szczegółowych rekomendacji, dotyczących rozwoju łańcucha rolno-spożywczego w województwie lubelskim. Realizacja wyżej wymienionych celów badania wymagała odpowiedzi na 19 pytań badawczych, z których 14 zostało sformułowane w SOPZ, a kolejne 5 wynikało z dodatkowych pytań zaproponowanych przez Wykonawcę. Na podstawie przebiegu spotkania inaugurującego projekt, przeprowadzonego w dniu 23 lipca 2013 roku w siedzibie Zamawiającego, uszczegółowiono kwestie związane z oczekiwanymi celami i wynikami realizacji badania: 1. Kluczowe dla Zamawiającego było uzyskanie wiedzy na temat zwiększania wartości dodanej w sektorze rolno-spożywczym i gotowych mechanizmów tego procesu. Na spotkaniu określono, że wartość dodaną można zwiększać przez: a) dodanie kolejnych elementów łańcucha wartości (które np. są wykonywane poza województwem); b) zwiększenie wartości dodanej poprzez zastosowanie nowej technologii, zmniejszenie kosztów, zwiększenie marży, dodanie dodatkowych usług połączenie ofert różnych producentów itp.; c) wykorzystanie powstających półproduktów i odpadów do całkiem nowych zastosowań nowych możliwości, np. spalanie odpadów i odzysk ciepła / energii. 16