STREFA SCHENGEN. Swobodne podróże po Europie. Rada Unii Europejskiej

Transkrypt

1 STREFA SCHENGEN Swobodne podróże po Europie Rada Unii Europejskiej

2 Nota Niniejsza publikacja została wydana przez Sekretariat Generalny Rady wyłącznie w celach informacyjnych. Instytucje UE ani państwa członkowskie nie ponoszą za nią odpowiedzialności. Więcej informacji o Radzie Europejskiej i Radzie można znaleźć na stronie: lub otrzymać, kontaktując się z Sekcją Informacji Publicznej w Sekretariacie Generalnym Rady: Rue de la Loi/Wetstraat Bruxelles/Brussel BELGIQUE/BELGIË tel.: +32 (0) faks: +32 (0) public.info@consilium.europa.eu Więcej informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa: Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2015 Poprzednie wydania: 2011, 2012, 2013 Print ISBN doi: /60379 QC PL-C PDF ISBN doi: /57563 QC PL-N Unia Europejska, 2015 Powielanie dozwolone pod warunkiem podania źródła. Zdjęcia: Fotolia.com, Frontex Mapa: Lovell Johns, Oxford, UK, Powielanie materiałów wymaga bezpośredniej zgody posiadaczy praw autorskich. Printed in Belgium Wydrukowano na papierze ekologicznym

3 STREFA SCHENGEN Swobodne podróże po Europie

4 SPIS TREŚCI Wprowadzenie 3 Prawo do swobodnego przemieszczania się bez kontroli na granicach wewnętrznych 5 Współpraca policyjna i celna 5 Granice wewnętrzne 5 Granice zewnętrzne 6 System informacyjny Schengen (SIS) 6 Współpraca sądowa 7 Wizy 8 Azyl 9 Y.L. Photographies Fotolia.com Mapa strefy Schengen 10

5 WPROWADZENIE Niewielka miejscowość Schengen położona nad Mozelą na południu Luksemburga, na styku terytoriów państw, które pierwotnie podpisały układ z Schengen (Francja, Niemcy i kraje Beneluksu) stała się synonimem zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych oraz swobodnego podróżowania po Europie. Strefa Schengen powstawała stopniowo: Unia Europejska Została utworzona 14 czerwca 1985 r., gdy pięć krajów (Belgia, Francja, Niemcy, Luksemburg i Holandia) podpisało układ z Schengen. Pięć lat później w kolejnym akcie, konwencji z Schengen, określono, jak zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych będzie wyglądało w praktyce. W konwencji ustanowiono także zestaw niezbędnych środków, które w zamian za zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych przewidywały poprawę kontroli na granicach zewnętrznych, procedurę wystawiania jednolitych wiz, przeciwdziałanie handlowi narkotykami oraz utworzenie wspólnego systemu wymiany informacji, zwanego systemem informacyjnym Schengen (SIS). Faktyczna likwidacja kontroli granicznych rozpoczęła się 26 marca 1995 r., gdy siedem krajów (pierwsza piątka oraz Portugalia i Hiszpania) zniosło odprawy na dzielących je granicach. Czerwiec 2015 PL SCHENGEN 3

6 Od tego momentu strefa Schengen stale się powiększała i w tej chwili obejmuje: Austrię, Belgię, Czechy, Danię, Estonię, Finlandię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Litwę, Luksemburg, Łotwę, Maltę, Niemcy, Polskę, Portugalię, Słowację, Słowenię, Szwecję, Węgry, Włochy i cztery kraje, które nie są członkami UE: Islandię, Liechtenstein, Norwegię i Szwajcarię. W przyszłości wraz z wejściem do strefy Schengen Bułgarii i Rumunii obejmie ona 28 krajów europejskich. Cztery inne państwa członkowskie UE nie są częścią strefy Schengen, stosują jednak niektóre jej przepisy. Są to: Chorwacja, Cypr, Irlandia i Wielka Brytania. Każdy kraj należący do strefy Schengen podlega regularnym ocenom UE, podczas których sprawdza się poprawne stosowanie uzgodnionych przepisów przez wszystkich jej członków. Rob Pitmann Fotolia.com Zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych nie pozostaje bez wpływu na inne obszary polityki mające aspekt ponadgraniczny: walkę z przestępczością, podróże, handel oraz wymiar sprawiedliwości. Dlatego też przepisy regulujące funkcjonowanie strefy Schengen dotyczą nie tylko swobodnego przepływu osób, lecz także kwestii wiz, azylu 1 oraz współpracy policyjnej, celnej i sądowej. 1 Kwestie azylu były pierwotnie objęte konwencją z Schengen, formalnie nie są już jednak uważane za dorobek Schengen. 4 SCHENGEN PL Czerwiec 2015

7 PRAWO DO SWOBODNEGO PRZEMIESZCZANIA SIĘ BEZ KONTROLI NA GRANICACH WEWNĘTRZNYCH Prawo do swobodnego przemieszczania się po strefie Schengen jest prawem przysługującym nie tylko ponad półmiliardowej rzeszy obywateli UE, lecz także wszystkim obywatelom państw trzecich, którzy legalnie przebywają w tej strefie. Aby skorzystać z tego prawa, obcokrajowcy zamieszkujący strefę Schengen nie potrzebują wiz, tylko ważnego zezwolenia na pobyt. Obcokrajowcy mogą również swobodnie podróżować po strefie Schengen przez maksymalnie 90 dni w każdym sześciomiesięcznym okresie. Prawo do swobodnego przemieszczania się oznacza, że nie trzeba stać w kolejkach na lotniskach, na granicach morskich i lądowych ani przechodzić odpraw na granicach wewnętrznych. Usunięto infrastrukturę służącą do kontroli, na przykład budki straży granicznej czy inne bariery fizyczne. Należy jednak pamiętać, że każdy kraj będący członkiem strefy Schengen ma prawo do kontrolowania osób i przeprowadzania kontroli celnych w dowolnym miejscu na swoim terytorium. Należy to do codziennych obowiązków policji, służb celnych i imigracyjnych. Wachlarz takich działań jest szeroki: sięga od kontroli drogowych aż po walkę z przestępczością zorganizowaną. WSPÓŁPRACA POLICYJNA I CELNA GRANICE WEWNĘTRZNE Kraje będące sąsiadami blisko ze sobą współpracują i mają prawo do prowadzenia wspólnych operacji i kontroli po obu stronach wspólnej granicy. Przykładem takich działań mogą być kontrolowane dostawy narkotyków czy wspólne patrole policyjne. Funkcjonariusze organów ścigania mogą również prowadzić obserwacje transgraniczne i pościgi na terytorium sąsiednich państw członkowskich, na przykład w sytuacji gdy osoba podejrzana o dokonanie przestępstwa uciekając przed policją danego kraju przekracza granicę z krajem sąsiednim. W razie poważnego zagrożenia dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego państwo członkowskie może w drodze wyjątku przywrócić kontrole graniczne na bardzo krótki okres, generalnie nieprzekraczający 30 dni na swoich wszystkich lub wybranych granicach wewnętrznych. Może to mieć miejsce na przykład w związku z dużymi imprezami sportowymi, w trakcie których mogą pojawić się zagrożenia dla bezpieczeństwa. Czerwiec 2015 PL SCHENGEN 5

8 GRANICE ZEWNĘTRZNE Zewnętrzna granica strefy Schengen ma ponad 50 tys. km długości (z czego 80% to granica morska, a 20% lądowa). W jej obrębie znajdują się setki portów lotniczych i morskich oraz lądowych przejść granicznych. Każde państwo należące do strefy Schengen odpowiada za kontrolowanie swoich granic będących granicami zewnętrznymi Unii Europejskiej. Standardy i stopień kontroli są takie same na wszystkich zewnętrznych przejściach granicznych strefy Schengen, niezależnie od ich umiejscowienia. Wspólne zasady zebrano w dokumencie zatytułowanym Kodeks graniczny Schengen. W 2005 r. powstała i rozpoczęła działalność Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach (Frontex 2 ). Ma ona przede wszystkim uzupełniać krajowe systemy zarządzania granicami państw członkowskich należących do strefy Schengen przez propagowanie zintegrowanego zarządzania granicami zewnętrznymi (każdego rodzaju) i koordynowanie współpracy operacyjnej na szczeblu unijnym. Celem działań tej agencji jest poprawa ochrony granic zewnętrznych strefy Schengen. Funkcjonariuszy straży granicznej danego kraju można oddelegować do innego kraju, aby uczestniczyli tam we wspólnych operacjach i udzielali wsparcia państwom członkowskim, które borykają się ze szczególnymi problemami. Zgodnie z unijnymi przepisami w sprawie małego ruchu granicznego na granicach zewnętrznych niektóre państwa strefy Schengen zawarły z sąsiednimi krajami trzecimi umowy dwustronne, w których przewidziano zezwolenie na mały ruch graniczny ułatwiający handel, kontakty społeczno kulturalne oraz współpracę regionalną. SYSTEM INFORMACYJNY SCHENGEN (SIS) Jednym z najważniejszych środków kompensujących zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych jest system SIS. Jest to wspólna baza danych dla służb granicznych i migracyjnych oraz organów ścigania krajów będących członkami strefy Schengen. Z systemu uprawnione służby mogą korzystać na granicach, na terytorium swoich krajów oraz w konsulatach za granicą. Mogą z niego również korzystać Eurojust i Europol. Korzystanie z systemu SIS jest obwarowane surowymi zasadami ochrony danych. W styczniu 2014 r. system SIS zawierał ponad 50 mln wpisów dotyczących: osób (około 1 mln wpisów): które objęto zakazem wjazdu do strefy Schengen i pobytu w niej (72%), wobec których wydano nakaz aresztowania (europejski nakaz aresztowania) (4%), SCHENGEN PL Czerwiec 2015

9 Frontex Frontex które zaginęły (7%), które wezwano do stawienia się przed sądem (12%), wobec których należy przeprowadzić kontrole niejawne i szczególne (5%), utraconych lub skradzionych przedmiotów (około 49 mln), poszukiwanych w celu zajęcia lub wykorzystania jako dowód w postępowaniu karnym: blankietów i wydanych dokumentów (86%), np. paszportów, dowodów osobistych, praw jazdy, dokumentów pobytowych, dokumentów podróży, dokumentów pojazdu, pojazdów, łodzi, silników przyczepnych, przyczep, kontenerów, przyczep kempingowych, statków powietrznych i tablic rejestracyjnych pojazdów (11%), broni (1%), banknotów, papierów wartościowych i środków płatniczych (2%). W 2013 r. odnotowano ponad 119 tys. udanych wyszukiwań w systemie (tzw. trafień): wykryto około 86 tys. osób i 33 tys. przedmiotów, w tym prawie 16 tys. skradzionych pojazdów. Oznacza to, że każdego dnia rejestrowano ponad 320 trafień (dotyczących m.in. średnio 43 skradzionych pojazdów dziennie). WSPÓŁPRACA SĄDOWA Kraje Schengen stosują szczegółowe przepisy służące uproszczeniu procedur współpracy sądowej. Jednym z nich jest zasada ne bis in idem, zgodnie z którą nikt nie może być ścigany ani karany dwa razy za ten sam czyn w różnych krajach strefy Schengen. Większość pierwotnych przepisów dorobku Schengen dotyczących współpracy policyjnej i sądowej włączono już do unijnych aktów prawnych obowiązujących we wszystkich państwach członkowskich UE. Czerwiec 2015 PL SCHENGEN 7

10 Anyka Fotolia.com WIZY Obywatelom państw trzecich odwiedzającym strefę Schengen (terytorium krajów Schengen) i podlegającym obowiązkowi wizowemu na mocy rozporządzenia (UE) 539/2001 wydaje się wspólną wizę Schengen (wizę C). Umożliwia ona swobodne poruszanie się po strefie Schengen w okresie jej ważności. Nie może on przekraczać 90 dni w dowolnym okresie 180 dni. Kwestie pobytów przekraczających 90 dni oraz kwestię zamieszkiwania w krajach Schengen reguluje prawo poszczególnych państw, z wyjątkiem legalnych pobytów określonych kategorii osób, na przykład studentów i naukowców lub pracowników sezonowych, które regulują odpowiednie dyrektywy UE. 8 SCHENGEN PL Czerwiec 2015

11 W 2013 r. na całym świecie wydano ponad 16 mln wiz Schengen. Dla porównania: liczba wiz długoterminowych (wiz D, na pobyty ponad 90 dni) wystawionych przez kraje Schengen przekroczyła 1 mln. Kraje Schengen współpracują, aby ułatwić wnioskodawcom ubieganie się o wizę Schengen we własnych krajach lub regionach. Wszystkie konsulaty krajów Schengen na całym świecie stosują te same zasady wydawania wiz. Wizowy system informacyjny (VIS), który łączy państwa członkowskie i zewnętrzne przejścia graniczne ze wspólną bazą danych, został uruchomiony w październiku 2011 r. i jest stopniowo rozbudowywany, aby objąć wszystkie regiony świata. System ułatwia przetwarzanie wniosków wizowych w konsulatach krajów Schengen na całym świecie i usprawnia przeprowadzanie kontroli na granicach zewnętrznych. AZYL 3 W 2013 r. we wszystkich 28 państwach członkowskich UE wydano łącznie około 330 tys. decyzji w pierwszej instancji dotyczących wniosków o udzielenie azylu. Decyzje pozytywne stanowiły jedną trzecią, natomiast pozostałe dwie trzecie to decyzje odmowne. Istnieje mechanizm (rozporządzenie dublińskie i rozporządzenie Eurodac) wskazujący państwo mające odpowiadać za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu. Ma to zapobiec wielokrotnemu składaniu wniosków azylowych przez tę samą osobę w różnych krajach Schengen oraz ryzyku, że rozpatrzeniem takich wniosków nie zajmie się żadne z tych państw. W związku z tym stworzono bazę danych służącą do porównywania odcisków palców (Eurodac). W 2013 r. Parlament Europejski i Rada zakończyły negocjacje w sprawie nowych ram prawnych dla wspólnego europejskiego systemu azylowego obejmujące przekształcenia rozporządzenia dublińskiego i rozporządzenia Eurodac oraz dyrektyw: w sprawie kwalifikowania w odniesieniu do azylu, w sprawie warunków przyjmowania i w sprawie procedur azylowych. Celem wspólnego europejskiego systemu azylowego jest utworzenie strefy wysokich standardów ochrony i solidarności opartej na wspólnych, sprawiedliwych i skutecznych procedurach azylowych, równorzędnych warunkach przyjmowania osób ubiegających się o azyl oraz jednolitym statusie ochrony. W celu zacieśnienia praktycznej współpracy w 2010 r. utworzono Europejski Urząd Wsparcia w dziedzinie Azylu. 3 Kwestie azylu były pierwotnie objęte konwencją z Schengen, formalnie nie są już jednak uważane za dorobek Schengen. Czerwiec 2015 PL SCHENGEN 9

12 Państwa członkowskie UE należące do strefy Schengen* 1995: Belgia Francja Hiszpania Holandia Luksemburg Niemcy Portugalia 1997: Austria Włochy 2000: Grecja 2001: Dania Finlandia Szwecja 2007: Czechy Estonia Litwa Łotwa Malta Polska Słowacja Słowenia Węgry AZORY (PT) AZORY MADERA WYSPY KANARYJSKIE MADERA (PT) Państwa niebędące członkami UE należące do strefy Schengen* 2001: Islandia Norwegia 2008: Szwajcaria 2011: Liechtenstein Państwa członkowskie UE przystępujące do strefy Schengen* Bułgaria Rumunia NL LU DK WYSPY KANARYJSKIE (ES) Państwa członkowskie UE nienależące do strefy Schengen* Chorwacja Cypr Irlandia Wielka Brytania LI SI * Marzec 2015 r. 10 SCHENGEN PL Czerwiec 2015

13 JAK OTRZYMAĆ PUBLIKACJE UE Publikacje bezpłatne: jeden egzemplarz: w EU Bookshop ( kilka egzemplarzy (lub mapy, plakaty): w przedstawicielstwach Unii Europejskiej ( w delegaturach Unii Europejskiej w krajach poza UE ( kontaktując się z Europe Direct ( lub dzwoniąc pod numer (numer bezpłatny w całej UE) (*) (*) Informacje są udzielane nieodpłatnie, większość połączeń również jest bezpłatna (niektórzy operatorzy, hotele lub telefony publiczne mogą naliczać opłaty). Publikacje płatne: w EU Bookshop (

14 Rada Europejska QC PL-N Rue de la Loi/Wetstraat Bruxelles/Brussel BELGIQUE/BELGIË tel.: +32 (0) ISBN doi: /57563