Wydawca: Senacka Komisja ds. Informacji Naukowej i Wydawnictw Akademii Medycznej w Warszawie

Transkrypt

1 Zespół redakcyjny (Editorial Staff) Prof. dr hab. Stefan Kruś (Redaktor Honorowy Honorary Editor) Prof. dr. hab. Piotr Fiedor (Redaktor Naczelny Editor-in-Chief) Mgr Mirosława Müldner-Kurpeta (Z-ca Red. Nacz. Associate Editor) Mgr Magdalena Zielonka (Z-ca Red. Nacz., korekta Associate Editor, Proof-Reading) Mgr Ewa Barciszewska (Asystent Red. Nacz. Assistant Editor) Współpraca ze środowiskiem (Public Relations) Mgr Mariusz Foryś Rada Programowa i Naukowa Scientific Council Profesor Janusz Piekarczyk Rector of Medical University of Warsaw Profesor Leszek Pączek Deputy Rector for Educational Affairs Profesor Wiesław Gliński Deputy Rector for Science and International Relations Profesor Józef Sawicki Deputy Rector for Human Resources Profesor Grzegorz Opolski Deputy Rector for Clinical Affairs, Development and Regional Cooperation Profesor Marek Krawczyk Dean of the First Medical Faculty Profesor Hubert Wanyura Deputy Dean for the Division of Dentistry Profesor Jerzy Stelmachów Dean of the Second Medical Faculty Profesor Jerzy A. Polański Deputy Dean for the English Division Profesor Jan Pachecka Dean of the Faculty of Pharmacy Profesor Piotr Małkowski Dean of the Faculty of Health Sciences Profesor Wojciech Noszczyk Dean of the Faculty of Postgraduate Studies Wydawca: Senacka Komisja ds. Informacji Naukowej i Wydawnictw Akademii Medycznej w Warszawie Adres internetowy: Adres Redakcji, Działu Promocji i Reklamy: Sekretariat: mgr Ewa Kępska, ul. Żwirki i Wigury 61, Warszawa, tel ewa.kepska@rektorat.amwaw.edu.pl i mziel@amwaw.edu.pl Dokumentacja fotograficzna: Dział Fotomedyczny AM Prawa autorskie zastrzeżone Skład tekstu, druk i oprawa Medical Science International Sp. z o.o., ul. Ustrzycka 11, Warszawa, tel./fax Zakład Wydawniczo-Poligraficzny, Warszawa, ul. Gawota 13 A Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004 1

2 Instytut Stomatologii AM w Warszawie Suplement MEDYCYNA. DYDAKTYKA. WYCHOWANIE. Pod redakcją: dr n. med. Elżbiety Dybiżbańskiej i dr n. med. Ewy Iwanickiej - Grzegorek 30-lecie polsko - szedzkiej współpracy zakładów Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej w Warszawie Spis treści: M. Wierzbicka Współpraca Zakładu Stomatologii Zachowawczej AM w Warszawie z Uniwersytetem w Lund E. Pierzynowska Międzynarodowa współpraca naukowa Zakładu Stomatologii Zachowawczej w ostatnim 25-leciu E. Pierzynowska Udział Zakładu Stomatologii Zachowawczej w pracach nad poprawa stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach E. Mierzwińska Nastalska Współpraca naukowa pomiędzy Katedra Protetyki Stomatologicznej Akademii Medycznej w Warszawie a Wydziałem Stomatologii Uniwersytetu w Lund z siedziba w Malmö A.Remiszewski Współpraca naukowa i naukowo-dydaktyczna Zakładu Stomatologii Dziecięcej IS AM w Warszawie z ośrodkami naukowymi w Szwecji K. Thun Szretter, A. Dowżenko Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM i Oddziału Stomatologicznego I Wydziału Lekarskiego AM w Warszawie w latach Sesja plakatowa: Postępy w diagnostyce, zapobieganiu i leczeniu zaburzeń zespołu twarzowo-czaszkowego. Streszczenia (Poster session: Developments in the diagnosis, prevention and treatment of disorders of the craniofacial complex. Abstracts) Indeks streszczeń (Index of abstracts) Indeks autorów (Index of authors) Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004

3 ZAKŁAD STOMATOLOGII ZACHOWAWCZEJ Współpraca Zakładu Stomatologii Zachowawczej AM w Warszawie z Uniwersytetem w Lund Prof. dr hab. Maria Wierzbicka* W maju 2004 roku celebrowaliśmy 30-lecie współpracy naszej uczelni z Wydziałem Stomatologii Uniwersytetu w Lund, mającym swoją siedzibę w Malmö. Nasz partner Wydział Stomatologii przed niespełna 10 laty stanął wobec trudnej do przyjęcia, choć nęcącej z finansowego punktu widzenia, propozycji wejścia w skład nowo tworzonego Uniwersytetu w Malmö. Zasobna finansowo prowincja Scane upatrywała w utworzeniu własnego uniwersytetu szansę dalszego znaczącego rozwoju. Dla starszej części kadry Wydziału Stomatologii odejście z Uniwersytetu w Lund, pielęgnującego tradycje akademickie i cieszącego się uznaną pozycją w świecie nauki, było przykrą koniecznością. Dziś, wobec imponującej rozbudowy zarówno bazy dydaktycznej jak i naukowej znacznie już łatwiej identyfikować się z nową uczelnią. Obchody okrągłej rocznicy naszej współpracy miały należytą oprawę. W zorganizowanej z tej okazji konferencji naukowej uczestniczył Ambasador Szwecji oraz Władze Uniwersytetu w Malmö. W imieniu Jego Magnificencji gości witał i przyjmował Prorektor Pan prof.dr hab. Leszek Pączek w towarzystwie Pana prof. M. Krawczyka, Dziekana I Wydziału Lekarskiego oraz władz i pracowników Instytutu Stomatologii, jak również gości z całej Polski. Trzy dekady to w życiu uczelni okres krótki, jak mgnienie oka. W skali jednostki każdego z uczestników programu współpracy to niemal epoka lub całe życie zawodowe. Rozpoczynaliśmy współpracę w okresie pełnej kontroli politycznej nad działalnością uczelni, nasi partnerzy poznali uroki limitowanego dostępu do żywności i używek, a także utrudnienia stanu wojennego, euforię zwycięstwa solidarności oraz rozczarowania początków okresu transformacji. Kontynuacja współpracy, mimo tak odmiennych uwarunkowań egzystencjalnych dowodzi niezbicie, że przynosiła ona istotne korzyści obu stronom. Nam, pracownikom Zakładu Stomatologii Zachowawczej, w określonym momencie historii przyniosła bezcenną wręcz szansę dostępu do informacji naukowej i kontaktów z międzynarodowym środowiskiem naukowym stomatologów. Kolejne, wspólnie realizowane projekty badawcze doskonaliły nas zawodowo i przygotowały do rozwiązywania problemów zdrowotnych populacji regionu i kraju. Pierwszy udanie zrealizowany projekt i szereg następowych publikacji krajowych i międzynarodowych poszerzało krąg osób zainteresowanych współpracą z nami. Określone warunki w jakich pracowaliśmy wykluczały możliwość realizacji więcej niż jednego projektu w danym okresie czasu. Okresowe zmiany bezpośrednich partnerów przydawały jednak atrakcyjności naszej współpracy. Wymiernym efektem naszej współpracy z kolegami ze Szwecji jest ponad 40 prac publikowanych w języku polskim, kilka w szwedzkim i kilkanaście w angielskim bądź niemieckim oraz kilkadziesiąt streszczeń publikowanych w materiałach zjazdowych i czasopismach o zasięgu krajowym i międzynarodowym. W uznaniu zasług dla naszej uczelni i kraju dwóch profesorów Uniwersytetu w Lund otrzymało tytuł doktora honoris causa Akademii Medycznej w Warszawie, a mianowicie Bengt Owall i Douglas Bratthall. Podtrzymaniu i rozwojowi naszej współpracy z kolegami z Malmö służyły też organizowane w odstępach 5-letnich konferencje, w czasie których prezentowaliśmy przemiennie społeczności jednej i drugiej uczelni wspólne dokonania ostatniego okresu. Ostatnie pięciolecie ( ) naszej współpracy z kolegami z Uniwersytetu w Malmö cechowało wzmożone zainteresowanie wymianą studentów i rozwojem kontaktów między młodymi nauczycielami akademickimi. Dwie grupy studentów szwedzkich (4 i 9 osób) pod opieką nauczyciela uczestniczyły w zajęciach klinicznych w Warszawie i wróciły do swego kraju pełne entuzjazmu dla idei wymiany studenckiej. Pięcioosobowa grupa naszych studentów pozostawiła w Malmö niezwykle dobre wrażenie. Zachwycili poziomem intelektualnym, kulturą bycia, otwartością i chłonnością umysłów, poczuciem humoru, entuzjazmem. Zrobili tak wielkie wrażenie swoją postawą i cechami osobowymi, że chwalono ich przy każdej okazji. Warto jednak wspomnieć, że grupa ta rekrutowała się spośród studentów o najwyższej średniej z egzaminów. Dwóch z tych studentów uzyskało etat w naszej uczelni lub zostało przyjętych na studia doktoranckie, a 3 dalsze osoby oczekują przyjęcia na studia doktoranckie. Miałam okazję uczestniczyć w rozmowie kwalifikacyjnej tych osób i byłam, podobnie jak nasi Koledzy z Malmö, zachwycona ich przygotowaniem do rozmowy i poziomem wypowiedzi. Zgodnie z deklaracją władz obu uczelni, prezentowaną w rozmowach kończących pobyt delegacji Uniwersytetu Malmö w Warszawie, wymiana studentów będzie kontynuowana i obejmie początkowo grupy około 8 osobowe (w wymiarze 1-2 tygodni). Równocześnie czynione będą przygotowania do uruchomienia wymiany dwustronnej w ramach programu Erasmus. Konferencję zorganizowaną z okazji 30-lecia współpracy AM w Warszawie z Uniwersytetem w Lund kończyła anglojęzyczna sesja plakatowa. Streszczenie prac prezentowanych w tej sesji przedstawiono na dalszych stronach niniejszego suplementu. *Prof.dr hab. Maria Wierzbicka, b. Kierownik Zakładu Stomatologii Zachowawczej, koordynator współpracy ze strony polskiej, jest Doktorem Honoris Causa Uniwersytetu w Malmö. Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004 3

4 Zakład Stomatologii Zachowawczej Międzynarodowa współpraca naukowa Zakładu Stomatologii Zachowawczej w ostatnim 25-leciu Lek. stom. Elżbieta Pierzynowska Zakład Stomatologii Zachowawczej IS AM w Warszawie Tegoroczne spotkanie polsko-szwedzkie stało się dobrą okazją do przedstawienia różnych obszarów działalności Zakładu Stomatologii Zachowawczej i szerszego nieco potraktowania współpracy naukowej, która obejmowała różne kraje i kierunki działań. W 1974 roku staraniem prof. E. Spiechowicza, inicjatora i koordynatora, podpisane zostało porozumienie o współpracy naukowej pomiędzy warszawską Akademią Medyczną, a Uniwersytetem w Lund (University of Lund, Malmö, Sweden). W latach 80. współpraca pomiędzy uczelniami rozszerzyła się i prowadziły ją niemal wszystkie jednostki Instytutu Stomatologii. Zakład Stomatologii Zachowawczej nawiązał kontakty naukowe z Zakładem Kariologii i Zakładem Periodontologii, dostępując przywileju uczestnictwa w projektach badawczych wspólnie ze znakomitymi naukowcami, takimi jak D. Bratthall, D. Ericson i P. Carlsson (Department of Cariology) oraz G. Bratthall i R. Attstrom (Department of Periodontology). Tematyka zagadnień będących przedmiotem ówczesnych badań dotyczyła wpływu programów profilaktycznych na próchnicę zębów oraz liczbę S. mutans (P. Carlsson, D. Bratthall, ), klinicznych i radiologicznych kryteriów kwalifikowania ubytku próchnicowego do opracowania metodą tunelową (P. Carlsson, D. Ericson, D. Bratthall, ), wpływu uszczelniaczy glasjonomerowych na próchnicę i bakterie próchnicogenne (A. Hoszek, K. Wretlind, D. Ericson, ) oraz klinicznych i mikrobiologicznych efektów skalingu i różnych programów kontroli płytki u pacjentów z zapaleniem przyzębia (G. Bratthall, R. Attstrom, ). Prace prowadzone wspólnie ze znakomitymi naukowcami szwedzkimi otworzyły przed nami nowe perspektywy. Pozwoliły na poszerzenie warsztatu naukowego poprzez wprowadzenie nowych koncepcji i zastosowanie metod diagnostycznych niedostępnych w kraju, głównie z przyczyn ekonomicznych. Osiągnięcia naukowe tego okresu cechowały się śmiałym nowatorstwem, a poczynione obserwacje należały do pierwszych w kraju. Prowadzono badania zarówno nad uwarunkowaniami próchnicy, jak i chorób przyzębia. Oceniano skuteczność programów zapobiegania próchnicy, opartych na kontroli czynników ryzyka choroby. Wdrożono metody służące określeniu indywidualnego zagrożenia próchnicą u dzieci i osób w wieku dojrzałym. Opracowano narzędzia pozwalające na prognozowanie ataku próchnicy zębów u dzieci (na podstawie oznaczenia liczby drobnoustrojów z grupy S. mutans w ślinie stymulowanej i równoczesnej ilościowej oceny indywidualnych skłonności do odkładania złogów nazębnych). Z użyciem porównywalnych metod międzynarodowych opisane zostały uwarunkowania stanu jamy ustnej oraz szybkość postępu próchnicy i zapaleń przyzębia w określonych grupach populacji polskiej. Przedstawiono metody bądź programy profilaktyczne pozwalające na poprawę stanu zdrowia populacji o określonych uwarunkowaniach etiologicznych próchnicy i chorób przyzębia (indywidualizacja programów zapobiegania próchnicy i chorób przyzębia), zgodnie z którymi intensywność działań jest zróżnicowana zależnie od czynników ryzyka choroby. Określono wykładniki wysokiego ryzyka próchnicy u dzieci oraz postęp i przyrost próchnicy w uzębieniu stałym. Prowadzono badania nad postępem choroby przyzębia w kraju. Wprowadzono nowe metody diagnozowania stanu przyzębia na podstawie pomiaru ubytku przyczepu łącznotkankowego, określono utratę przyczepu łącznotkankowego w wybranych grupach dorosłych oraz potrzeby lecznicze chorób przyzębia. Po raz pierwszy w kraju wprowadzone zostały nowe metody leczenia chorób przyzębia zmierzające do regeneracji tkanek. Ponadto w sposób bardzo znaczący przyczyniliśmy się do określenia związku pomiędzy infekcją kieszonek dziąsłowych drobnoustrojami z gatunku A. actinomycetemcomitans i P. gingivalis, a zapaleniami przyzębia. Na uwagę zasługuje również fakt, że w zakresie badań nad glasjonomerowymi uszczelniaczami bruzd byliśmy pionierami, a poczynione obserwacje należą do pierwszych w kraju. Prowadziliśmy badania nad efektami materiałów wzbogaconych fluorem o przedłużonym uwalnianiu jonów fluorkowych. Badaliśmy proces hamowania próchnicy przy wykorzystywaniu środków przeciwbakteryjnych długo zalegających w jamie ustnej (chlorheksydyna), z wykorzystaniem nośnika umożliwiającego powolne ich uwalnianie. Poziom działalności prowadzonej przez nasz zakład wyraża między innymi fakt, że prace nasze zostały dopuszczone do przedstawiania na zjazdach o najwyższej randze światowej w dziedzinie stomatologii (International Association 4 Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004

5 Zakład Stomatologii Zachowawczej for Dental Research). Współpraca naukowa zaowocowała wynikami badań, które znalazły uznanie w skali międzynarodowej: Wierzbicka M., Carlsson P., Strużycka I., Iwanicka-Frankowska E., Bratthall D.: Oral health and factors related to oral health in Polish schoolchildren. Community Dent. Oral Epidemiol., 1987, 15, Carlsson P., Strużycka I., Wierzbicka M., Iwanicka-Frankowska E., Bratthall D.: Effect of a preventive programme on dental caries and mutans streptococci in Polish schoolchildren. Community Dent. Oral Epidemiology., 1988, 16, Wierzbicka M., Frankowska E., Bratthall G., Słotwińska S., Kwiatkowska A.: Periodontal treatment needs of employees in a Polish technical factory. Community Dent. Oral Epidemiol., 1990, 18, 161. Z końcem lat 80. Zakład Stomatologii Zachowawczej nawiązał współpracę naukową z prof. P. Axelssonem (Preventive Oral Health Centre, Karlstad, Sweden). Problematyka wspólnych badań dotyczyła profilaktyki próchnicy zębów i zapaleń dziąseł u dzieci w wieku szkolnym (Effects of needs related preventive programme on dental caries and gingivitis in Polish school children, ). Współpraca zaowocowała konkretnymi wynikami badań, które po raz kolejny znalazły uznanie w skali międzynarodowej: Strużycka I., Wierzbicka M., Axelsson P., Wojcieszek D., Zelenay M.: Interproximal dental caries and gingivitis. J. Dent. Res., 1996, 75(5), 19. Bliska współpraca ze stroną szwedzką ujawniła się nie tylko poprzez liczne publikacje i prezentację prac na sesjach naukowych. Zarówno w Polsce jak i w Szwecji zorganizowane zostały wspólne seminaria obejmujące tematykę planowania zdrowia jamy ustnej (Oral health planning, postgraduate course, 1986 WHO small seminar group and visit to District Main clinics), pracy z asystentką na 4 ręce (Fourhanded dentistry, postgraduate course, 1986 Hoor), chemomechanicznego opracowywania ubytku próchnicowego (Chemo-mechanical caries cavity preparation Warsaw, 2000), stomatologii prewencyjnej i epidemiologii (Preventive dentistry and epidemiology, Karlstad 1998). Kolejni partnerzy naukowi, z którymi Zakład Stomatologii Zachowawczej nawiązał współpracę na początku lat 90. to prof. J. Banoczy (Semmelweis Medical University, Department of Conservative Dentistry, Budapest, Hungary) oraz prof. G. Fosse (Department of Anatomy and Cell Biology, University of Bergen, Norway). Tematyka wspólnych prac badawczych obejmowała zagadnienia zapobiegania próchnicy cementu korzeniowego i oceny mikrotwardości cementu korzeniowego in vivo oraz problem wpływu urbanizacji na ekspozycję współczesnego człowieka na ołów. Badania prowadzono na usuniętych zębach mlecznych uznanych za najlepszy materiał do oceny przewlekłej ekspozycji organizmu na niektóre szkodliwe czynniki środowiska życia. Określono występowanie i niektóre uwarunkowania etiologiczne próchnicy cementu. Po raz pierwszy w skali światowej określono wpływ miejscowego stosowania różnych kompozycji związków fluoru na mikrotwardość cementu korzeniowego in vivo. Wykazano, że stosowanie fluoroamin w połączeniu z fluorkiem cynawym o obniżonym ph powoduje redukcję próchnicy cementu u osób zagrożonych tą chorobą. Do najważniejszych osiągnięć naukowych tego okresu zaliczyć można wykazanie różnic w stopniu mineralizacji obnażonego cementu zębów żuchwy i szczęki oraz określenie średniej wartości VHN tej tkanki in situ, wykazanie możliwej przydatności oznaczeń mikrotwardości tkanki zęba in vivo do planowania postępowania profilaktycznego i rejestracji jego efektów u osób z ryzykiem próchnicy cementu. Osiągnięcia naukowe zakładu po raz kolejny cieszyły się dużym uznaniem: Nemes J., Banoczy J., Wierzbicka M., Rost M.: Effect of AmF/SnF2 toothpaste and mouthrinsing on dental plaque accumulation and gingivitis in a mediumtermed study. Caries Res., 1991, 25, 229. Nems J., Banoczy J., Wierzbicka M., Rost M.: Clinical study on the effect of amine fluoride/ stannous fluoride on exposed root surfaces. J. Clin. Dent., 1992, 2, Fosse G., Wesenberg R., Tvinnereim H., Eiac R., Kristoffersen O., Nag O., Wierzbicka M., Banoczy J., De Oliverio A., Srisopak C., Zamudio A.: Lead in deciduous teeth from larger cities of some countries. Int. J. Environmental Studies, 1995, 47, Symbolem nieustannych dążeń i chęci identyfikowania się ze światem jest współpraca z Genewą i Kopenhagą (P.E. Petersen), bez której trudno byłoby mówić o dążeniach do globalnych tendencji w zakresie prac nad poprawą stanu zdrowia. W 1990 r. w Rikgransen wspólnie z dr. J. Mollerem z Biura Regionalnego WHO w Kopenhadze przeprowadzono seminaria z planowania zdrowia publicznego i organizacji opieki zdrowotnej dla około 70 lekarzy z różnych kontynentów. Współpraca z WHO rozwija się nieustannie, czego przykładem są wspólne prace (Wierzbicka M., Petersen P. E., Szatko F., Dybiżbańska E., Kalo I.: Changing oral health status and oral health behaviour of schoolchildren in Poland, 2002, 19, ), czy obecność w Global Data Bank w Genewie aktualnych danych epidemiologicznych dla kraju. Znaczącym wyznacznikiem aktywności Zakładu Stomatologii Zachowawczej na arenie międzynarodowej była i jest współpraca z ADEE (Association for Dental Education in Europe), zapoczątkowana w 1982 r. przyjęciem w skład Europejskiej Federacji Szkół Stomatologicznych Oddziału Stomatologii, którego reprezentantem do 2003 roku była prof. M. Wierzbicka. Celem ADEE jest inspirowanie postępu w nauczaniu stomatologii, ułatwianie kontaktów pomiędzy nauczycielami uczelni europejskich, przegląd i ocena metod oraz celów nauczania stomatologii w Europie, rozwa- Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004 5

6 Zakład Stomatologii Zachowawczej żanie i ocena procedury szkolenia nauczycieli stomatologii w Unii Europejskiej. Oddział Stomatologii warszawskiej Akademii Medycznej aktywnie uczestniczył i nadal uczestniczy w pracach federacji. Prace te obejmują zagadnienia dotyczące czynników warunkujących zwiększenie skuteczności nauczania profilaktyki próchnicy i chorób przyzębia (Delhi, 1984), dotyczą sylwetki stomatologa specjalisty (Gatwick, 1986), obejmują wizytacje Oddziałów Stomatologii Unii Europejskiej. Polegają też na opracowywaniu materiałów dotyczących koncepcji i zakresu nauczania stomatologów w Europie, czy na uczestnictwie w roboczych grupach dyskusyjnych. Ustalone zostały priorytety i wzorce w dziedzinie nauczania i wytyczone konkretne kierunki (Shanley B.D.: Dental Education in Europe; Wierzbicka M.: Chapter 7: Human Diseases. Dental Press Kft., Budapest, Hungary, 2001.; FerilloP., Jonas I., Gundersen S., Jones M., Whitehouse N., Wierzbicka M., Wochna-Sobańska M., Mario C., Yen E., Boari A., Frithiof L.: Human resource management. Eur. J. Dent. Educ., 2002, 6, ) Na podkreślenie zasługuje również współpraca z Council of European Chief Dental Officers w dziedzinie promowania zdrowia publicznego w Europie i prac nad usprawnieniem opieki stomatologicznej w krajach europejskich (Widstrom E., Eaton K.: Oral Healthcare systems in the Extended European Union, Oral Health Prev. Dent., 2004, 2, , Dybiżbańska E.: Poland). Współpraca naukowa Zakładu Stomatologii Zachowawczej ze znaczącymi partnerami w Europie rozwija się nieustannie, czego przykładem jest program Visiting Scholar Stipend. W 2001 r., podczas spotkania naukowego Continental European Division of IADR w Rzymie po raz pierwszy przyznane zostały stypendia umożliwiające młodym badaczom pracę w ośrodkach naukowych pod okiem doświadczonych naukowców i przyswojenie nowych technik doświadczalnych. Po przedstawieniu projektów prac badawczych możliwości tej dostąpili również młodzi naukowcy z Zakładu Stomatologii Zachowawczej: E. Dybiżbańska (Influence of Interleukin-1 on Human Gingival Fibroblasts, University of Liverpool, UK, prof. G. Embery), A. Mielczarek (Application of QLF and FMR in Early Caries Diagnosis, Karolinska Institute, Dental Faculty, Sweden, Prof. B. Angmar-Mänsson), J. Iracki (Bonding Effectiveness of New Self-etching Adhesives to Bur-cut Enamel and Dentin, Catholic University of Leuven, Belgium, Prof. B. van Meerbeek), M. Kacprzak (Subsurface structure of enamel treated with whitening products for home use, Johan Gutenberg University, Mainz, Germany, Prof. H. Duschner). Obecnie prowadzimy współpracę z Procter&Gamble, dotyczącą technik wybielania zębów. Pracownicy naszego zakładu znajdują się w grupie ekspertów europejskich ds. wybielania. Kolejny raz mamy możliwość godnej reprezentacji polskiej nauki w świecie: Barlow A., Gerlach R.W., Date R.F., Brennan K., Strużycka I., Kwiatkowska A., Wierzbicka M.: Clinical response of two brush-applied peroxide whitening systems. J. Clin. Dent., 2003, 14, Zakład Stomatologii Zachowawczej aktywnie uczestniczył w międzynarodowym życiu naukowym również poprzez organizację spotkań naukowych. W 1997 roku byliśmy współorganizatorami Konferencji Głównych Stomatologów Krajów Europejskich w Warszawie. Konferencja poświęcona była perspektywom rozwoju opieki stomatologicznej w krajach podlegających transformacji i stanowiła istotny krok na drodze do poprawy zdrowia jamy ustnej w społeczeństwie polskim oraz społecznościach innych krajów. W sierpniu 2000 roku w Warszawie odbył się 4 th Joint Meeting of IADR CED/NOF, na którym zaprezentowano wiele własnych prac naukowych. Zaangażowanie to ujawniło się również poprzez działania nakierowane na promowanie rozwoju naukowych badań w regionie i publikację wyników. Tematyczne grupy dyskusyjne dla młodych naukowców z Europy centralnej i wschodniej zawierały specyficzne pola badań naukowych: kariologię, materiały dentystyczne, zdrowie publiczne, periodontologię, medycynę jamy ustnej (z doświadczonymi naukowcami), czy workshop na temat pisania i publikowania prac naukowych moderowany przez Editor-in-chief European Journal of Oral Sciences Anders Linde. Ponadto w maju tego roku byliśmy współorganizatorami International Conference 30 th Anniversary of Co-Operation Between the Medical University of Warsaw and the University in Lund and Malmö. Nieodłącznym ogniwem aktywnej działalności naukowej o zasięgu światowym jest praca w zarządach międzynarodowych organizacji naukowych. Pierwszym stomatologiem z Europy środkowowschodniej i pierwszą kobietą, która została Prezydentem Continental European Division of IADR była prof. Maria Wierzbicka. W latach uczestniczy ona także w pracach Komisji Rozwoju Regionalnego (Regional Development Committee) przy Zarządzie Głównym IADR (rozdział funduszy na przedsięwzięcia służące rozwojowi nauki w różnych krajach naszego globu). Obecnie w zarządzie oddziału europejskiego tej organizacji, jak również w Zarządzie Europejskiej Akademii Stomatologii Zapobiegawczej aktywnie działa dr hab. I. Strużycka. Przejawem ciągle niezaspokojonych chęci rozszerzania międzynarodowej współpracy naukowej jest inicjatywa naszych studentów, którzy w 2002 roku w towarzystwie młodego nauczyciela, przy poparciu władz uczelni, zorganizowali wymianę ze szkołą w Dublinie i Malmö. Wizyty te, bardzo pożyteczne dla obu stron, umożliwiły studentom kontakt z różnymi metodami nauczania stomatologii oraz 6 Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004

7 Zakład Stomatologii Zachowawczej Prof. dr hab. dr h. c. Maria Wierzbicka po odebraniu godności Doktora Honoris Causa Uniwersytetu w Malmö, w gronie najbliższych współpracowników i wnuków. Od lewej: dr Ewa Iwanicka - Grzegorek, dr Agnieszka Mielczarek, lek. stom. Anna Kwiatkowska, dr hab. Izabela Strużycka, lek. stom. Michał Ganowicz, Patrycja Wierzbicka. wymianę doświadczeń dotyczących klinicznych problemów przez nich napotykanych. Studenci wrócili z obu wyjazdów entuzjastycznie nastawieni do nowych koncepcji aktywnego przyswajania wiedzy, jak np. problem based learning, które zaczęli wprowadzać w naszym zakładzie. Zainicjowanie wymiany studentów jest znakiem ciągłych dążeń do rozwoju kontaktów osobistych i profesjonalnych pomiędzy następnym pokoleniem stomatologów. Osiągnięcia naukowe Zakładu Stomatologii Zachowawczej zawsze cieszyły się i nadal się cieszą dużym uznaniem w skali międzynarodowej. Wyrazem uznania dla osiągnięć w dziedzinie nauki i edukacji jest przyznanie prof. Marii Wierzbickiej tytułu Doktora Honoris Causa Uniwersytetu w Malmö. Pani Profesor jest pierwszym polskim stomatologiem i pierwszą kobietą tej profesji, która otrzymała wspomniany tytuł z uczelni zagranicznej. Dowodem wysokiej oceny naszego zakładu jest również ciągle rozwijająca się współpraca z czołowymi ośrodkami europejskimi, owocująca konkretnymi wynikami badań, które będąc przedmiotem publikacji i wystąpień na spotkaniach naukowych znajdują uznanie zarówno w skali międzynarodowej jak i krajowej. Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004 7

8 Zakład Stomatologii Zachowawczej Udział Zakładu Stomatologii Zachowawczej w pracach nad poprawa stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach Lek. stom. Elżbieta Pierzynowska Zakład Stomatologii Zachowawczej IS AM w Warszawie Promocja zdrowia jamy ustnej, edukacja prozdrowotna oraz szeroko pojęta profilaktyka należą do zadań priorytetowych, wynikających z formalnego zapisu celu 18 Narodowego Programu Zdrowia. Począwszy od roku 1990 w kraju zaszło wiele istotnych zmian; transformacja systemu politycznego państwa przyniosła różne możliwości poprawy zdrowia jamy ustnej, a promocja zdrowia nabrała nowego wymiaru i zaczęła się dynamicznie rozwijać. Niezaprzeczalnie najlepszym sposobem edukacji prozdrowotnej społeczeństwa, szeroko propagowanym przez Światową Organizację Zdrowia jako najbardziej efektywnym, jest wykorzystanie potencjału i możliwości szkoły poprzez prowadzenie edukacji stomatologicznej z udziałem nauczycieli. Znaczące dowody wysokiej skuteczności dobrze przeprowadzonych akcji szkolnych znane są szeroko na świecie. Szkoła, poprzez kreowanie sprzyjającego środowiska, postrzegana jest przez rodziców i społeczność lokalną jako idealne miejsce na przekazywanie wiedzy, stwarzające doskonałe warunki dla przyswajania odpowiednich zachowań zdrowotnych. Dzieci odgrywają istotna rolę w promocji zdrowia jamy ustnej. Programy szkolne powodują przejmowanie przez dzieci kontroli nad swoim zdrowiem, przez co stają się one za nie odpowiedzialne. W Polsce tego typu systematyczną edukację stomatologiczną podjęto z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego oraz przemysłu (Blend-a-med), przy poparciu Światowej Organizacji Zdrowia w roku szkolnym 1993/1994 na podstawie decyzji Ministra Edukacji Narodowej z lipca 1993 r. Akcja promocyjna, którą zapoczątkowano pod nazwą Śnieżnobiały Uśmiech, ukierunkowana głównie na dzieci, obejmowała również rodzinę, środowisko szkoły i całą społeczność lokalną. Program wdrożono w większości szkół podstawowych w kraju, po uprzednim przeprowadzeniu kaskadowego szkolenia organizatorów i realizatorów edukacji prozdrowotnej. Do programu klas pierwszych wprowadzone zostało nauczanie zagadnień dotyczących budowy, funkcji i sposobów pielęgnacji zębów oraz dziąseł. Zadaniem programu było i jest systematyczne pogłębianie wiadomości z zakresu zdrowia i higieny jamy ustnej oraz za pośrednictwem rodziców i opiekunów wyrobienie u dzieci odruchu prawidłowego szczotkowania zębów i wykształcenie nawyków dbania o zdrowie jamy ustnej. Za sprawą sukcesu, jaki odniósł oraz udowodnionej wysokiej skuteczności profilaktycznej Stomatologiczny Program Edukacyjny dla klas pierwszych szkoły podstawowej ujęty został w Narodowym Programie Zdrowia jako zadanie, które winno być realizowane we wszystkich szkołach. Ostatnia z modyfikacji programu o nazwie Szkoła Zdrowego Uśmiechu ma również akceptację MEN i jest zalecana do wykorzystania przez nauczycieli. Niezwykle istotnym aspektem w dążeniach do poprawy zdrowia społeczeństwa polskiego jest identyfikowanie się z osiągnięciami w skali globalnej, czego wyrazem było spotkanie reprezentantów Biura Regionalnego WHO (prof. P. E. Petersena i prof. I. Mollera) z krajowym nadzorem stomatologicznym (Warsztaty WHO/EURO pt.: Organizacja opieki zdrowotnej w Polsce, ). Warsztaty te obejmowały problematykę właściwie ukierunkowanej promocji zdrowia, racjonalizacji profilaktyki stomatologicznej i jakości opieki, jak również zagadnienia systemu monitorowania. Efektem prac stomatologicznych zespołów specjalistycznych i ustaleń poczynionych w czasie spotkania był program resortowy i propozycja programu wielosektorowego postulujące podniesienie świadomości profilaktycznej organizatorów opieki zdrowotnej i personelu stomatologicznego, wdrożenie modelu zapobiegania próchnicy, różnicującego zabiegi i metody zależnie od czynników ryzyka choroby, obniżenie nakładów finansowych na leczenie próchnicy i zapaleń przyzębia oraz na leczenie endodontyczne i protetyczne. Znaczącym krokiem w kierunku poprawy stanu zdrowia jamy ustnej społeczeństwa polskiego jest opanowanie próchnicy u osób o wysokim narażeniu na czynniki ryzyka choroby, co wymaga intensywnych, profesjonalnych działań profilaktycznych, prowadzących do zmiany zachowań zdrowotnych. Współczesne strategie zdrowia jamy ustnej zakładają różnicowanie programów zapobiegania próchnicy w grupach populacji o różnym narażeniu na czynniki ryzyka tej choroby. Indywidualizacja programów zapobiegania skutkuje efektywniejszym wykorzystywaniem potencjału profilaktyki. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom 8 Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004

9 Zakład Stomatologii Zachowawczej opracowano dla potrzeb populacji polskiej Publiczny program zapobiegania próchnicy dla dzieci i młodzieży z grupy wysokiego ryzyka choroby. Program zakłada obniżenie występowania próchnicy wśród dzieci o wysokim stopniu narażenia na czynniki ryzyka choroby poprzez indywidualnie ukierunkowane oddziaływania prozdrowotne oraz intensyfikację profesjonalnego zapobiegania (rozszerzenie zakresu zabiegów profilaktycznych i dostosowanie ich częstości do potrzeb dziecka), podniesienie świadomości zdrowotnej młodzieży oraz rodziców dzieci o najniższym poziomie tej świadomości. Działaniami służącymi poprawie stanu zdrowia społeczeństwa polskiego, bez których trudno byłoby myśleć o nadążaniu za globalnymi tendencjami w tym zakresie, jest współpraca z Głównymi Stomatologami Krajów Europejskich (Council of European Chief Dental Officers). Stowarzyszenie to skupia osoby zajmujące się zawodowo usprawnianiem opieki stomatologicznej w krajach europejskich i promowaniem zdrowia publicznego. W październiku 1997 roku odbyło się w Warszawie spotkanie poświęcone perspektywom rozwoju systemu opieki stomatologicznej w krajach podlegających transformacji. Udział w konferencji głównych organizatorów opieki stomatologicznej w Europie stworzył możliwości wymiany doświadczeń oraz wspólnego poszukiwania nowych, doskonalszych rozwiązań. Przyjęta Strategia Zdrowia stanowiła istotny krok na drodze do poprawy zdrowia jamy ustnej społeczeństwa polskiego oraz społeczności innych krajów. Ocena efektów funkcjonowania opieki zdrowotnej nie byłaby możliwa bez równoczesnego prowadzenia badań systemów zdrowia oraz gruntownej analizy wprowadzanych w tym zakresie zmian. Badania te są uznanym źródłem informacji i nieodłącznym elementem pracy nad poprawą stanu zdrowia populacji. W kraju system ciągłego monitorowania stanu zdrowia jamy ustnej, umożliwiający gromadzenie porównywalnych danych, wprowadzony został w 1997 roku przy wsparciu Ministerstwa Zdrowia i współpracy wielu ośrodków naukowych. Prowadzone w ramach monitoringu systematyczne badania epidemiologiczne i socjomedyczne obejmują różne grupy populacji, skupiając się na grupach wiekowych przyjętych przez WHO jako indeksowe. Korzyści wynikające z wprowadzenia i kontynuacji systemu monitoringu są ogromne. Przede wszystkim uzyskane dane umożliwiają ocenę zaawansowania realizacji celu 18 Narodowego Programu Zdrowia oraz ocenę skuteczności realizowanych lub nowo wprowadzanych programów profilaktycznych. Bez systemu monitorowania stanu zdrowia wybranie właściwej dla kraju i regionu strategii zdrowia nie byłoby możliwe. Ponadto niezwykle istotnym aspektem, bez którego trudno byłoby identyfikować się z Unią Europejską, jest możliwość porównania polskiego systemu z jakością systemów opieki zdrowotnej funkcjonujących w jej krajach. Proces przekształceń opieki zdrowotnej toczący się w krajach Europy środkowej i wschodniej, jest procesem trudnym i powolnym, i pomimo wielu dotychczasowych osiągnięć zharmonizowanie polskiego systemu z systemami funkcjonującymi w krajach Unii Europejskiej jest jeszcze bardzo odległe. Trudności organizacyjne i ekonomiczne, z którymi borykają się organizatorzy i realizatorzy opieki stomatologicznej, znacznie ograniczają możliwości działań na rzecz usprawnienia polityki zdrowotnej i stworzenia systemu dostępnego dla każdego. Tylko racjonalizacja profilaktyki i systemu opieki zdrowotnej przybliży nas do osiągnięcia poziomu porównywalnego z krajami Unii Europejskiej. Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004 9

10 Zakład Stomatologii Zachowawczej IADR/CED/NOF Meeting, Warszawa Prof. Maria Wierzbicka i prof. Aleksander Wolszczan - astronom (w centrum), Prezydent IADR prof Mariorie Jeffcoat z małżonkiem, prof. Lars Petersson ze Szwecji, prof. A. Wojtowicz, dr J. Iracki. Madryt 97 - IADR/CED. Prof. M. Wierzbicka, prof. Sanz (Prezydent CED/IADR), prof. Glanz (Prezydent IADR) z żoną. Komitet organizacyjny - recepcja zjazdu IADR/CED/NOF w Warszawie w 2000 r. Mardyt 97 - IADR/CED. Prof. Clarkson (Dyrektor IADR USA, od stycznia Irlandia) z żoną i prof. M. Wierzbicka. Prof. Douglas Bratthall (drugi z lewej) po przyjęciu godności Doktora Honoris Causa AM w Warszawie w gronie szwedzkich współpracowników. Wizytacja Oddziału Stomatologii Uniwersytetu w Konya w Turcji z ramienia ADEE, w ramach programu UE DentEd. Grupie wizytatorów przewodniczy prof. M. Wierzbicka. W środku prof. Fuzun Ozer - prodziekan. 10 Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004

11 KATEDRA PROTETYKI STOMATOLOGICZNEJ Współpraca naukowa pomiędzy Katedra Protetyki Stomatologicznej Akademii Medycznej w Warszawie a Wydziałem Stomatologii Uniwersytetu w Lund z siedziba w Malmö Prof. dr hab. Elżbieta Mierzwińska Nastalska Kierownik Katedry Protetyki Stomatologicznej IS AM w Warszawie Nieformalna współpraca pomiędzy Katedrami Protetyki Stomatologicznej w Warszawie i Malmö rozpoczęła się po powrocie prof. E. Spiechowicza z pobytu naukowo-szkoleniowego w Szwecji (lata 1968/69). W roku 1970 prof. S. Östlund, pełniący obowiązki Kierownika Zakładu Protetyki w Malmö złożył wizytę w Warszawie. W roku 1971 prof. G. Nyquist, dziekan Wydziału Stomatologii i faktyczny kierownik Zakładu Protetyki w Malmö przebywał przez tydzień w Warszawie (wykłady i konsultacje kliniczne). Dwa lata później profesorowie G. Nyquist i B. Öwall złożyli wizytę w Warszawie, gdzie z inicjatywy prof. E. Spiechowicza rozpoczęto rozmowy na temat formalnej, dwustronnej współpracy naukowej pomiędzy Instytutem Stomatologii Akademii Medycznej w Warszawie i Wydziałem Stomatologii Uniwersytetu w Lund. Również w omawianym okresie prof. E. Spiechowicz kilkakrotnie przebywał w Malmö, omawiając warunki wspólnych działań. W wyniku tych rozmów w roku 1974 została w Warszawie podpisana formalna umowa o współpracy naukowej i edukacyjnej pomiędzy Akademią Medyczną w Warszawie i Wydziałami Medycyny i Stomatologii Uniwersytetu w Lund. Szczególne zasługi w organizacji współpracy ze strony szwedzkiej położyli profesorowie G. Nyquist i B. Öwall; ostatni z wymienionych przez pierwsze 20 lat był jej koordynatorem. Ze strony polskiej przez 25 lat koordynatorem był prof. E. Spiechowicz. W uznaniu zasług, jako organizatora i koordynatora omawianej współpracy, Wydział Stomatologii Uniwersytetu w Lund odznaczył prof. E. Spiechowicza w roku 1977 Honorowym Medalem Uniwersytetu w Lund. Z inicjatywy kierownika Katedry Protetyki Stomatologicznej AM w Warszawie prof. B. Öwall, ówczesny dziekan i koordynator ze strony szwedzkiej, w roku 1984, jako pierwszy w historii polskiej stomatologii otrzymał tytuł Doktora Honoris Causa Akademii Medycznej w Warszawie. W omawianym okresie Katedra Protetyki Stomatologicznej AM w Warszawie współpracowała z Zakładem Protetyki Stomatologicznej, Diagnostyki Jamy Ustnej, Chirurgii Stomatologicznej i okresowo z Zakładem Patologii Jamy Ustnej. Realizowano następujące tematy: Uczulenie na nikiel u użytkowników stałych protez stomatologicznych. Leczenie protezami szkieletowymi. Napięcie powierzchniowe śliny i mieszaniny śliny z drobnoustrojami. Wydolność żucia. Wyniki wspólnych badań zaowocowały 13 publikacjami w następujących pismach krajowych i zagranicznych: Protetyka Stomatologiczna, Contact Dermatitis, Dysphagia, European Journal of Prosthodontic and Restorative Dentistry, International Journal of Prosthodontics, Quintessence, Swedish Dentistry Journal. Były one również prezentowane na międzynarodowych kongresach i konferencjach: Międzynarodowe Sympozjum na temat materiałów stomatologicznych, Frankfurt (1981); Międzynarodowa Konferencja Protetyki Stomatologicznej (1986) Reinhardsbrunn Niemcy, VI i VII Kongres Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego, Łódź 1986 i 1991; Konferencja Europejskiego Towarzystwa Protetyki Stomatologicznej 1990, Amsterdam, Holandia; Międzynarodowy Kongres Litewskiego Towarzystwa Stomatologicznego, Kowno Wspólne osiągnięcia były również przedstawiane w formie wykładów na uniwersytetach: Meinz (1987, 1988) i Frankfurt nad Menem (1988) Niemcy, Stony Brook w Nowym Jorku (1988, 1991) Stany Zjednoczone A.P., Quebeck (1988) Kanada, Aarhus i Kopenhaga (1994) Dania oraz na kilku konferencjach Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego. Wyniki prowadzonych badań były także kilkakrotnie prezentowane w Malmö, Warszawie i raz w Sztokholmie w ramach wymiennych wizyt współpracujących zespołów. Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/

12 ZAKŁAD STOMATOLOGII DZIECIE CEJ Współpraca naukowa i naukowo-dydaktyczna Zakładu Stomatologii Dziecięcej IS AM w Warszawie z ośrodkami naukowymi w Szwecji Dr n. med. Aleksander Remiszewski Zakład Stomatologii Dziecięcej IS AM w Warszawie Współpraca Zakładu Stomatologii Dziecięcej Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej w Warszawie z ośrodkami naukowymi w Szwecji rozpoczęła się w roku Wieloletnia wymiana doświadczeń naukowo-dydaktycznych miała bardzo duży wpływ na rozwój stomatologii dziecięcej w ośrodku warszawskim i w Polsce. Kolejno prowadzone tematy prac naukowych umożliwiały zastosowanie nowoczesnych preparatów i technik klinicznych. Osiągnięte wyniki badań były podstawą do zmian w programie dydaktycznym szkolenia przed i podyplomowego oraz w pracy stomatologów. Współpraca ze stroną szwedzką składała się z 3 etapów i jest kontynuowana. I etap współpracy naukowej Strona szwedzka: Faculty of odontology, Karolinska Institute, Stockholm Kierownik: G. Frostell Strona polska: Zakład Stomatologii Dziecięcej AM w Warszawie Kierownik: K. Grodzka Zakład Radiologii Stomatologicznej AM, Warszawa Kierownik: K. Mlosek Temat pracy: Zastosowanie lakieru fluorowego Duraphat w uzębieniu mlecznym dzieci z przedszkoli warszawskich Wykonawcy: K. Grodzka, L. Augustyniak, J. Budny, K. Czarnocka, J. Janicha, K. Mlosek, B. Moszczeńska Cieślikowska, M. Szpringer, M. Wacińska, L. Petersson, G. Frostell II etap współpracy naukowej Strona szwedzka: Department of Pedodontics, Uniwersity of Lund, Malmö Kierownik: L. Granath Strona polska: Zakład Stomatologii Dziecięcej IS AM w Warszawie Kierownik: M. Szpringer Nodzak Zakład Radiologii Stomatologicznej IS AM w Warszawie Kierownik: K. Mlosek Temat pracy: Zastosowanie amputacji częściowej w zębach trzonowych mlecznych z użyciem techniki oszczędzającej (gentle technique) Wykonawcy: U. Schröder, M. Szpringer Nodzak, J. Janicha, M. Wacińska Drabińska, J. Budny, K. Mlosek III etap współpracy naukowej Strona szwedzka: Departament of Pedodontics, University of Lund, Malmö Kierownik: L. Granath Strona polska: Zakład Stomatologii Dziecięcej IS AM w Warszawie Kierownik: M. Szpringer Nodzak Klinika Hematologii AM w Warszawie Kierownik: R. Rokicka Milewska Temat pracy: Osoczowe skazy krwotoczne u dzieci Wykonawcy: M. Szpringer Nodzak, R. Rokicka Milewska, U. Schröder, M. Wacińska Drabińska, A. Grzybowska, A. Gordon, J. Perendyk, A. Klukowska, H. Gazda, M. Wielopolska, A. Adamowicz Salach. IV etap współpracy naukowo-dydaktycznej W dniach 27 września 1 października 2004r w Zakładzie Stomatologii Dziecięcej IS AM w Warszawie odbyło się szkolenie pracowników naukowo-dydaktycznych, reprezentujących zakłady stomatologii dziecięcej z dziesięciu ośrodków akademickich w Polsce. Szkolenie dotyczyło problemów stomatologii dziecięcej, takich jak: endodoncja, profilaktyka, nowoczesne techniki w stomatologii dziecięcej. Wykładowcami byli prof. Ulla Schröder Clinic for Paediatric Dentistry, Malmö i Claes-Göran Grossner, Postgraduate Dental Education Center-Örebro. Organizatorem programu jest International Association of Paediatric Dentistry IAPD. Nazwa programu Dentist for all children. Ośrodek warszawski jest koordynatorem i organizatorem ogólnopolskim, 12 Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004

13 Zakład Stomatologii Dziecięcej reprezentowanym przez dr. n. med. Aleksandra Remiszewskiego z zespołem pracowników Zakładu Stomatologii Dziecięcej IS AM w Warszawie. Program realizowany jest od roku 2003 i ma na celu poprzez nowoczesną edukację nauczycieli akademickich szkolących lekarzy dentystów podnieść poziom lecznictwa stomatologicznego u dzieci. Szkolenie, oprócz wykładów i części dydaktycznej, ma aktywną formę wymiany doświadczeń obu stron polskiej i szwedzkiej. Program będzie kontynuowany w latach następnych. Opublikowane wspólne prace: 1. Grodzka K., Augustyniak L., Budny J., Czarnocka K., Janicha J., Mlosek K., Moszczeńska B., Szpringer M., Wacińska M., Petersson L., Frostell G.,: Caries increment in primary teeth after application of Duraphat fluoride varnish. Community Dent. Oral Epidemiol. 1982; 10: Schröder U., Szpringer Nodzak M., Janicha J., Wacińska M., Budny J., Mlosek K.,: A one-year follow-up of partial pulpotomy and calcium hydroxide capping in primary molars. Endod. Dent. Traumatol 1987; 3: Szpringer Nodzak M., Janicha J., Wacińska M., Budny J., Mlosek K, Schröder U.: Dwuletnia obserwacja zębów trzonowych mlecznych leczonych metodą częściowej amputacji miazgi. Czas. Stomat. 1989, XLII, 3 4. Szpringer Nodzak M., Tawczyńska A, Moszczeńska Cieślikowska B., Remiszewski A., Rokicka Milewska R., Klukowska A., Gazda H., Wielopolska M., Adamowicz Salach A., Schröder U.: Ocena stanu narządu żucia u dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi. Czas. Stomat., 1992, XLV,3 5. Szpringer Nodzak M., Wacińska Drabińska M., Tawczyńska A., Gordon A., Rokicka Milewska R., Klukowska A, Schröder U.: Stan zdrowotny narządu żucia u dzieci chorych na hemofilię A, B i chorobę Willebranda. Stomatologia Współczesna; 1994; 3 6. Szpringer Nodzak M., Wacińska Drabińska M., Remiszewski A, Tawczyńska A., Gordon A., Rokicka Milewska R., Klukowska A., Gazda H, Wielopolska M, Adamowicz Salach A., Schröder U.: Stan zdrowotny narządu żucia u dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego nr Wygłoszone referaty 1. Maria Szpringer Nodzak, Jadwiga Janicha, Maria Wacińska Drabińska, Jerzy Budny, Krzysztof Mlosek, Ulla Schröder: Zastosowanie wodorotlenku wapnia w częściowej amputacji miazgi w zębach mlecznych. 2. Maria Szpringer Nodzak, Anna Tawczyńska, Barbara Moszczeńska Cieślikowska, Aleksander Remiszewski, Roma Rokicka Milewska, Anna Klukowska, Hanna Gazda, Małgorzata Wielopolska, Ulla Schröder: Ocena stanu zdrowotnego narządu żucia u dzieci z osoczowymi skazami krwotocznymi. Ogólnopolskie Sympozjum Naukowo-Szkoleniowe IX 1990 r. Kazimierz Dolny. Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/

14 ZAKŁAD RADIOLOGII STOMATOLOGICZNEJ I SZCZE KOWO-TWARZOWEJ Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS Oddziału Stomatologicznego I Wydziału Lekarskiego AM w Warszawie w latach Dr n med. Krystyna Thun-Szretter, dr hab. med. Anatol Dowżenko Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM w Warszawie Radiologia stomatologiczna i szczękowo-twarzowa jest specjalnością zajmującą się diagnostyką w stomatologii. Powstanie i rozwój Zakładu Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej jest ściśle związany z Instytutem Stomatologii AM w Warszawie. W 1970 roku Minister Zdrowia i Opieki Społecznej utworzył na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Warszawie Instytut Stomatologii. W ramach organizowanego Instytutu Stomatologii AM w Warszawie stworzono Samodzielną Pracownię Radiologii i Fizykoterapii Stomatologicznej samodzielną jednostkę bazę dla nauczania i badań w zakresie radiologii stomatologicznej. W 1990 roku Samodzielna Pracownia Radiologii i Fizykoterapii Stomatologicznej IS AM w Warszawie została przekształcona w Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM w Warszawie, a główną siedzibą zakładu stał się pawilon XI, tak zwana podkowa na terenie Szpitala Klinicznego im. Dzieciątka Jezus Centrum Leczenia Obrażeń w Warszawie. W latach kierownikiem Samodzielnej Pracowni Radiologii i Fizykoterapii Stomatologicznej IS był dr med. Jan Kozłowski. Dr med. Jan Kozłowski zorganizował stomatologiczną pracownię rentgenowską w budynku IS AM przy ul. Miodowej 18 oraz w budynku Akademii Medycznej przy ul. Filtrowej 30, które stanowiły zaplecze diagnostyczne dla Zakładów i Klinik IS AM aż do przeniesienia niektórych zakładów do pawilonu XI Szpitala Klinicznego przy ul. Nowogrodzkiej 59. W 1975 roku na stanowisko kierownika Samodzielnej Pracowni Radiologii i Fizykoterapii Stomatologicznej IS AM został powołany dr n. med. Krzysztof Mlosek. W 1980 roku doktor Krzysztof Mlosek na podstawie dorobku naukowego i rozprawy habilitacyjnej pt.: Skuteczność diagnostyczna pantomografii i symptomatologii radiologicznej nowotworów twarzoczaszki uzyskał stopień doktora habilitowanego, a w marcu 1991 roku otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego. Profesor Krzysztof Mlosek pełnił funkcję kierownika Zakładu Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej do śmierci w 1995 roku. W latach funkcję p.o. kierownika sprawowała dr n. med. Hanna Markiewicz. Od 2002 roku kierownikiem Zakładu Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM jest dr hab. med. Anatol Dowżenko. W latach w Zakładzie Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM w Warszawie pracowali: dr n. med. Jerzy Budny, lek. dent. Renata Dobrowolny, lek. dent. Maria Klimek, dr med. Jan Kozłowski, mgr Danuta Leitner, lek. med. Ewa Mańkowska, dr n. med. Hanna Markiewicz, lek. dent. Jolanta Radowicka, dr n. med. Krystyna Thun - Szretter, lek. dent. Barbara Winnicka - Szmielew, lek. med., lek. dent. Elżbieta Żochowska. W latach skład zespołu uległ zmianie i w 2002 roku były zatrudnione: dr n.med. Hanna Markiewicz kierownik, lek. med. Ewa Mańkowska asystent, lek. med. Joanna Szymańska asystent i dr n. med. Krystyna Thun- Szretter adiunkt. W roku akademickim pod kierownictwem dr. hab. med. Anatola Dowżenko pracuje zespół w składzie: lek. stom. Paweł Hojnacki asystent, lek. stom. Stanisław Jalowski stypendium doktoranckie, lek. med. Ewa Mańkowska - Śliwa asystent (urlop wychowawczy), lek. dent. Magdalena Piotrowska asystent, dr n. med. Krystyna Thun - Szretter adiunkt. Od pierwszych lat istnienia celem działalności Zakładu Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM, początkowo jako Samodzielna Pracownia Radiologii i Fizykoterapii Stomatologicznej IS AM jest organizowanie i realizowanie nauczania radiologii stomatologicznej w ramach kształcenia przeddyplomowego w Oddziale Stoma- 14 Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004

15 Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej tologicznym I Wydziału Lekarskiego AM w Warszawie. Zakład realizuje także kształcenie podyplomowe w formie doskonalących kursów organizowanych dwukrotnie w ciągu roku oraz w formie indywidualnych staży w ramach specjalizacji w różnych dyscyplinach stomatologii. Od dwóch lat zakład prowadzi również nauczanie radiologii stomatologicznej na licencjackich studiach w zakresie elektroradiologii. Początki nauczania radiologii stomatologicznej na studiach stomatologicznych w Oddziale Stomatologicznym Wydziału Lekarskiego AM w Warszawie to 1957 rok. Z inicjatywy profesora Janusza Krzywickiego, ówczesnego kierownika Kliniki Stomatologii Zachowawczej, wprowadzono ćwiczenia z radiologii stomatologicznej w ramach pensum dydaktycznego ze stomatologii zachowawczej. Wykorzystano do tych celów aparat rentgenowski do wykonywania rentgenowskich zdjęć zębowych, znajdujący się na wyposażeniu kliniki w budynku IS AM przy ul. Miodowej 18, a zajęcia dydaktyczne prowadzili pracownicy naukowodydaktyczni kliniki: dr Jerzy Budny i doc. Zofia Raczew. Program nauczania radiologii stomatologicznej i szczękowo-twarzowej opracowany i realizowany w Zakładzie Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM był rekomendowany przez MZiOS jako wzór dla wszystkich uczelni medycznych w kraju. Podstawowe treści programu nauczania, są zawarte w podręcznikach opracowanych przez kierowników i pracowników zakładu. Korzystało i korzysta z nich wiele pokoleń studentów i lekarzy. Profesor Krzystof Mlosek jest współautorem i autorem kilku podręczników: Radiologia. Podręcznik dla studentów medycyny pod redakcją prof. dr hab. L. Zgliczyńskiego (1980 r.); Zarys rentgenodiagnostyki stomatologicznej (1980 r.); Leksykon Radiologii pod redakcją prof. dr hab. J. Mastelerskiego (1992 r.); Radiologia Stomatologiczna i Szczękowo- Twarzowa (1994 r.). Dr n. med. Hanna Markiewicz jest autorem monotematycznych rozdziałów w podręcznikach: Stomatologia Wieku Rozwojowego pod redakcją prof. dr hab. M. Szpringer-Nodzak (1999 r.) oraz Chirurgia szczękowo-twarzowa pod redakcją prof. dr hab. L. Krysta (1999 r.), a dr n. med. Krystyna Thun - Szretter rozdziału w podręczniku Diagnostyka obrazowa. Podstawy teoretyczne i metodyka badań pod redakcją prof. dr hab. B. Pruszyńskiego (2000 r.). Profesor Krzysztof Mlosek i dr n.med. Krystyna Thun - Szretter mają wkład w prace redakcyjne na łamach czasopism naukowych, będących oficjalnymi organami krajowych towarzystw naukowych, w których publikowane są prace z zakresu radiologii stomatologicznej, a czasopisma są zalecane jako źródłowe prace naukowe. Profesor Krzysztof Mlosek jako wieloletni członek zarządu IADMF Radiology uczestniczył również w redagowaniu News Letter, wydawanego przez IADMFR. XXVII Sympozjum Sekcji Ortodoncji PTS w 2003 roku: dr Krystyna Thun-Szretter i dr hab. Anatol Dowżenko Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM ma znaczący udział w działalności organizacyjnej krajowych i międzynarodowych towarzystw naukowych, z którymi od wielu lat utrzymuje kontakty zawodowe. Profesor Krzysztof Mlosek inspiruje utworzenie Sekcji Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej w ramach PLTR, a następnie PTS w 1985 roku. Siedzibą Sekcji Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej jest Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM w Warszawie. Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM w Warszawie uczestniczył w pracach komitetów naukowych i komitetów organizacyjnych konferencji i sympozjów organizowanych przez Sekcję Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej PLTR i PTS: Płock 1976 r., Lublin 1985 r., Warszawa 1986 r., Wałbrzych 1987 r., Piła 1989r., Opole 1991 r., Warszawa 1993 r., Warszawa 1994 r., Jelenia Góra 1996 r., Warszawa 1997 r. W konferencjach uczestniczyli przedstawiciele z kraju i ze świata zainteresowani diagnostyką obrazową w stomatologii. W 2002 roku Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM oraz Sekcja zorganizował VIII Europejski Kongres DMFR Radiology, w którym uczestniczyło około 200 osób z Europy i innych krajów świata. W 1983 roku doc. dr hab. Krzysztof Mlosek uczestniczył po raz pierwszy w Światowym Kongresie Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej w Utrechcie (Holandia). Kongres w Utrechcie był piątym kongresem zorganizowanym przez Międzynarodowe Towarzystwo Radiolgii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej (International Association DentoMaxilloFacial Radiology IADMFR). Na następnych światowych kongresach IADMFR: Londyn 1985 r., San Antonio 1988 r., Budapeszt 1991 r., Seul 1994 r., Louisville 1997 r., Osaka 1999 r., Glasgow 2001 r., Florianopolis 2003 r. Zakład Radiologii Stoma- Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/

16 Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej tologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM prezentował zazwyczaj kilka prac. Zakład brał również aktywny udział w programach naukowych Europejskich Kongresów Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej w: Genewa 1987 r., Kuopio 1989 r., Amsterdam 1990 r., Turyn 1993 r., Kolonia 1995 r., Oslo 1998 r., Ateny 2000 r., Kraków 2002 r., Malmö r. Członkiem IADMF Radiology był profesor Krzysztof Mlosek. Członkami IADMFR są dr n. med. Hanna Markiewicz i dr n. med. Krystyna Thun-Szretter. W latach prof. Krzysztof Mlosek był wybrany do władz IADMFR i przez trzy kolejne kadencje był członkiem zarządu IADMFR. Dr n. med. Hanna Markiewicz uczestniczy w pracach zarządu IADMFR od 1999 roku. Dr n. med. Krystyna Thun-Szretter jest od czerwca 2004 roku członkiem zarządu Europejskiej Akademii Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej (EADMFR). W latach Zakład Radiologii Stomatologicznej IS AM uczestniczył w badawczych programach krajowych i międzynarodowych. Międzynarodowe projekty badawcze były zrealizowane dzięki wymiennym pobytom i stażom z Uniwersytetem w Lund, King s College School of Medicine and Dentistry w Londynie oraz School of Medicine and Dentistry w Rochester i Boston University Medical Centre. Działalność naukowo-badawcza jest realizowana na podstawie badań diagnostycznych wykonywanych u pacjentów leczonych i konsultowanych w Instytucie Stomatologii AM w Warszawie. Wdrożono do praktyki badania za pomocą: zdjęć pantomograficznych, wewnątrzustnych oraz systemów cyfrowych, co pozwala na zmniejszenie dawki promieniowania jonizującego w trakcie badania. W ostatnich latach w Zakładzie Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo- Twarzowej IS AM bada się około 16 tysięcy osób rocznie. Wyniki badań naukowych są publikowane i prezentowane na kongresach, zjazdach, konferencjach i sympozjach w kraju i za granicą. W 2004 roku Zakład Radiologii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej IS AM w Warszawie przygotowuje się do zmian w programie nauczania na studiach stomatologicznych związanych z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej i zmian systemowych w ochronie zdrowia. 21 maja 2004 r. odbyła się w Warszawie międzynarodowa konferencja z okazji 30-lecia współpracy między Akademią Medyczną w Warszawie a Uniwersytetem w Lund i Malmö. Na dalszych stronach niniejszego opracowania publikujemy streszczenia wszystkich prac naukowych przedstawionych podczas specjalnie zorganizowanej z tej okazji sesji plakatowej pt.: Postępy w diagnostyce, zapobieganiu i leczeniu zaburzeń zespołu twarzowo-czaszkowego. 16 Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004

17 Developments in the diagnosis, prevention and treatment of disorders of the craniofacial complex (Postępy w diagnostyce, zapobieganiu i leczeniu zaburzeń zespołu czaszkowo-twarzowego) CARIOLOGY 1. The level of cariogenic bacteria versus oral hygiene in children with and without palatal cleft treated by removable appliances. Antoszewska J., Matthews Brzozowska T. Wroclaw Medical Univ, Univ of Medical Sciences, Poznań, Poland Background. Orthodontic appliances can worsen usually temporarily patients dental and gingival status since thereby dental plaque accumulation is enhanced. Aim. The purpose of this study was to evaluate oral hygiene and cariogenic bacterial levels of patients treated by means of removable orthodontic appliances. Material and methods. The research was carried out in two groups 100 people: patients with (A) and without (B) palatal cleft. To evaluate oral hygiene PLI was calculated the index with possible values within the range 0-3, according to Löe and Silness. Detection of Lactobacillus (LB) and Streptococcus mutans (SM) bacteria at increased levels ( 10 5 ) in relation to caries was performed using the CRT-bacteria salivary test. Results. Oral hygiene was insufficient PLI values higher than 1,5 appeared in both groups, although dental plaque POSTER SESSION retention was relatively stronger in clefted patients (PLI value was 3 in 6 % of the A group). Statistic analyses, such as chi-square tests (Pearson, NW and Yates) revealed correlation between high levels of bacteria responsible for caries initiation and development and active orthodontic treatment of none-clefted patients; the same was true in clefted patients, but only regarding LB. SM level was below 10 5 in 70% of the A group, despite the strong dental plaque accumulation. Conclusion. This research also allows to conclude that in clefted patients oral microbiological status is different compared to none-clefted. In spite of relatively low SM levels in clefted children there is no doubt that careful monitoring of oral hygiene during orthodontic treatment by removable appliances must not be neglected. 2. Streptococcus and Lactobacillus counts in carious lesions before and after cavity preparation using the chemo-mechanical Carisolv method. Marczuk Kolada G. Department of Pedodontics, Medical University of Białystok The chemo-mechanical treatment of caries is a method of minimal dental intervention. It involves cavity preparation using hand instruments and a carious dentine softening agent. Aim of the study. Determination of the counts of streptococci and lactobacilli cultured from dentine samples collected from carious lesions before and after chemo-mechanical cavity preparation. Material and methods. The study was carried out on 20 primary caries lesions in deciduous molars of children aged 6-10 years. The examinations were conducted by one dentist in a separate surgery and using sterile equipment. Access to each cavity was gained with a small spherical diamond in a high speed hand piece. Samples for analysis were collected twice with a sterile number 16 bur. The first dentine sample (sample A) was obtained from the dentine-enamel junction just after cavity opening. Then, carious cavities were prepared using hand instruments and Carisolve gel until hard dentine was reached. The cavities were rinsed with saline and dried. Following complete cavity preparation the second dentine sample (sample B) was collected from the cavity bottom. Immediately after collection, the samples were placed in 1 ml thioglycolinic broth with resuarine (Bio Merieux) and transported to the microbiological laboratory. The samples were shaken 2 x 15s in a Vortex apparatus, decimally diluted in the broth and the 0.1 ml dilutions were plated onto three media: supplemented with blood (Columbia agar + 5% sheep blood) Bio Merieux, Rogosa agar (Oxoid) and Mitis salivarius agar Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/

18 (Difco). The plates were incubated anaerobically at 37 o C for 7 days and then the obtained colonies were counted. The results were expressed as log10(cfu + 1) per sample; the parametric t-student test was used for statistical analysis. Results. The analysis of the total count of bacteria isolated from samples A and B revealed a decrease after cavity preparation (1.1E+03, 0.4E+01, respectively). Following chemo-mechanical cavity preparation, lactobacilli were isolated from four samples, with a mean bacterial growth increase of 3.63E+02 in sample A and 0.3E+01 in sample B. Streptococci were cultured from 3 samples, with a mean increase of 1.8E+02 for sample A and 0.2E+01 for sample B. Statistical analysis showed that all the differences were statistically significant at p< Conclusions. The results of the study allow the assumption that chemo-mechanical cavity preparation using Carisolv gel significantly reduces the number of streptococci and lactobacilli in carious lesions. 3. Streptococcus Sobrinus, Streptococcus Mutans and dental caries in Polish schoolchildren. Strużycka I 1, Hryniewicz W. 2, Wierzbicka M. 1, Skoczyńska A 2., Walory J. 2 1 Department of Conservative Dentistry, The Medical University, Warsaw, Poland 2 National Institute of Public Health, Warsaw, Poland Introduction. The presence and the number of Streptococcus mutans in the oral cavity constitute a good laboratory indication of the cariogenic process, although its nature is much more complex. The most common cariogenic bacteria associated with human dental caries are Streptococcus mutans and Streptococcus sobrinus. There are no studies that show the prevalence of Streptococcus sobrinus in the Polish population. Aim. The aim of the study was to determine the prevalence of Streptococcus mutans and Streptococcus sobrinus in Polish schoolchildren and their relation to dental caries. Material and methods. Twelve year old children (n=495) were randomly selected from 13 primary schools in areas chosen to represent different socio-economical conditions. Dental caries was diagnosed according to WHO criteria. The mutans streptococci were obtained from stimulated saliva samples. Salivary Streptococcus mutans counts were determined by the Dentocult SM Strip Mutans Test (Orion Diagnostica, Finland). PCR reactions with two sets of oligonucleotide primers specific for the glucosylotransferase genes, were run to confirm the presence of S. mutans and S. sobrinus in material growing on the Dentocult SM, acc.oho et al. (Oral Microbiol. Immunol., 2000, 15, ). Results. Out of 495 samples tested, mutans streptococci were found in 457 (92,1%) cases. Streptococcus mutans was detected in 321 (64,7%), whereas Streptococcus sobrinus in 12 (2,4%) samples. Both species were detected in 124 (25%) subjects. Clinical examination showed a high caries prevalence in the examined population.(dmft= , DMFS= ). Conclusions. Higher levels of caries indicators were observed in children in whom both bacteria species were detected, in comparison to children with only Streptococcus mutans. Moreover, high and very high levels of Streptococcus mutans were found in the stimulated saliva of children having also Streptococcus mutans and/or Streptococcus sobrinus. 4. An analysis of consumption of cariogenic and non-cariogenic products sold in shops in primary, grammar and secondary schools. Łukasiewicz D., Bachanek T. Department of Conservative Dentistry, Skubiszewski Medical University of Lublin, Poland, zstzacg@panaceum.am.lublin.pl Introduction. Establishing healthy eating habits in childhood and adolescence is essential to young peoples future dental and general health. In Poland, however, an increased consumption of sweets, potato crisps and soft drinks has been observed over the past decades. Objective. The objective was to determine the range of food products available at shops in primary schools, grammar-schools and a secondary school and to analyse the percentages of sales of these products in the light of their cariogenic or non-cariogenic properties so as to reflect the food preferences in children and adolescents. Materials and Methods. The range of food products in shops of two primary schools (992 pupils), two grammarschools (949 pupils) and one secondary school (936 pupils) in the city of Lublin (Poland) was recorded. The shopkeepers were asked to estimate percentages of food product sales according to the following groups: beverages, snacks, sweets and chewing gum. The distribution of particular groups and the products within the groups is presented in pie charts. Results. The most frequently sold products in school shops are: potato crisps, in primary schools (60% in the group of snacks), potato crisps and buns, in grammar-scho- 18 Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004

19 ols (each of them 45% in the group of snacks) and buns, in the secondary school (75% in the group of snacks). In terms of sales, the consumption of sweets in comparison with other groups of products tends to decline with age (30% in primary schools, 20% in grammar-schools and 10% in the secondary school). Conclusions. Children and adolescents require more education regarding proper eating and drinking habits to prevent dental and oral diseases. More attention should be paid to the assortment of food products in school shops so as to promote less cariogenic food choices and proper dietary patterns among children and adolescents. 5. Using the Clinical Examination of Children and Mothers to Assess The Risk of Dental Caries in Children up to Three Years of Age. Stanczak Sionek D., Szpringer Nodzak M., Remiszewski A. Pediatric Dentistry Department, Medical University of Warsaw Objectives. This presentation shows part of a project aiming at an elaboration of a caries risk test for early childhood caries using questionnaires, clinical and bacteriological examinations. The aim. of the presented part was to assess the usefulness of clinical examination of children and their mothers in determining the risk of caries in a group of 1-year-old children. Materials and Methods. The research material included year-old children of both sexes (58 girls and 64 boys) and their mothers, who regularly visited a medical center in one of the districts of Warsaw for prophylactic vaccination. Preliminary clinical examination of the children and their mothers was performed using a dental mirror and probe. Clinical examination of the children consisted of the determination of the total dmf-s value (number of surfaces decayed, missing and filled) and the number of surfaces with incipient caries. Clinical examination of the mothers consisted of the determination of the total DMF-s value (analogically to the childrens examination) and D-s value (number of surfaces with caries). The childrens state of dentition was controlled every 6 months, up to the age of 3. Correlations between the outcomes of the preliminary clinical examinations of the children and their mothers and the state of dentition of the children up to their 3 rd year were investigated. Results and Conclusions. A highly significant correlation (p<0.001) was found between the dmf-s values of the 1-year-old children and their caries increment in the consecutive 2 years of observation. The number of surfaces with incipient caries at the preliminary examination of the children was also significantly (p=0.001) correlated with the caries increment but the values of the correlation coefficient index were lower than for the correlation between dmf-s values and caries increment. Dmf-s values of the 1-year-old children can successfully be used to test the risk of developing caries. Counting tooth surfaces with incipient caries separately seemed to not be reasonable in very young children. There was a correlation (p<0.05) between D-s values of the mothers at baseline examination and children s caries increment after 6 and 12 months. From the outcomes of mother s clinical examinations only the number of non-treated caries lesions, as a factor connected with bacterial transmission, can be used as an additional predictor of caries risk in very young children. 6. Sealing primary molar teeth in 3-year old children as a method of caries prevention. Remiszewski A., Wal A., Sobiech P. Pediatric Dentistry Dep., Medical University of Warsaw, Poland. The aim of this study was the assessment of the preventive seal method in primary molar teeth for the youngest children. 78 three-year-old children from Warsaw kindergartens were examined. 71 children were qualified for fissure sealing, but the procedure was performed in 28 cases. We sealed the fissures in 108 teeth using Helioseal F material (Vivadent). Check-up examination was performed after 1, 3, 6 and 12 months. We controlled the retention of material in the fissures. We registered the partial and total loss of sealants in mesial and distal points of fissures of scaled teeth. After one month the teeth were controlled and 79% of children had sealant remaining, where as after 3 months their number reduced to 65%, after 6 months to 53% and after 12 months to 47%. In this examination a relationship between OHI-index and sealant prevalence was observed, and a relationship between sealant prevalence and high DMF index was confirmed. There was a relatively high susceptibility to caries in children who had a high value of DMF, which is mostly caused by weak mineralization of hard tissues. Probably due to this fact there is better conditioning with etchant when compared to children with low DMF index values. Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/

20 7. Safety of oral fluoride prophylaxis in the light of experimental research Dąbrowska E., Balunowska M., Stokowska W., Letko R. Department of Conservative Dentistry of Medical University Białystok, Poland Due to its efficacy in caries prevention and easy application, sodium fluoride (NaF) is still used in dentistry in the form of fluoridated drinking water, fluoride tablets, fluoridated salt or milk. Orally administered sodium fluoride affects the environment of the mouth and the whole organism of the offspring in the subsequent metabolic stages. The organ that immediately reacts to external compounds is the liver, the site of most detoxification processes. Resultant pathomorphologic changes appear in response to the orally administered preparation. The aim of the experiment was to determine the effect of fluoride on the changes in the oral cavity and liver of the offspring, in relation to dose and time of administration at the following age intervals: 1. 4-day-old offspring the effect of fluoride from conception, throughout the fetal period, mainly via the placenta, day-old offspring receiving fluoride with mothers milk only, day-old offspring receiving fluoride with mothers milk and in fluoridated drinking water and 90-day-old offspring drinking fluoridated water by themselves from 30 day of life, day-old offspring i.e. 30 days after fluoride withdrawal. To accomplish the aims of the study, 90 rats obtained from 30 mothers were used. At the initial stage, 30 female Wistar rats, g body weight, were divided into 3 groups: one control and two experimental (I, II). The experimental females received fluoride in aqueous solutions of sodium fluoride (NaF) at a concentration of 10.6 mg NaF/dmł (group I) and 32.0 mg NaF/dmł (group II) before conception, in pregnancy and during lactation. After delactation young rats received NaF in the above concentrations up to the age of 90 days. Between 90 and 120 day of life all animals were given tap water to drink. The experiment was terminated on the 120 day of the animals life. The following parameters were assayed in the biological material collected from the dissected animals on days 4, 14, 30, 60, 90 and 120 of rats life: dental fluoride content time of incisor enamel demineralization saliva ph fluoride in the alimentary contents of young offspring fluoride concentration in blood fluoride content in the liver. In order to evaluate the effect of fluoride on metabolic processes, histoenzymatic reaction was determined for the activity of enzymes: lactate dehydrogenase (LDH) and acid phoshatase (APh), and glycogen content in hepatic cells( PAS reaction). The following conclusions have been drawn: 1. Long-term application of sodium fluoride in low concentrations in combination with calcium prevents tooth demineralization. 2. Mothers milk intake protects dental hard tissues in offspring against toxic action of fluoride. 3. Increased dental fluoride content does not condition the increase in enamel acid-resistance. 4. The rat placenta is not a sufficient barrier to fluoride ions and their effect on the offspring organs. 5. Fluoride absorbed from mothers milk should be taken into consideration when a safe prophylactic dose of sodium fluoride is determined. 6. Morphological changes observed in the rat liver are mostly adaptive and subside following withdrawal of excessive fluoride doses. 8. The influence of early caries lesion acid-etching on the remineralization process in vitro study. Piesiak Pańczyszyn D., Kaczmarek U., Woźniak J. Department of Conservative and Pediatric Dentistry, Medical University of Wroclaw, Poland Purpose. The evaluation of the influence of 37% phosphoric acid etching of artificial early caries lesions on the remineralization process using toothpaste with fluoride, phosphates and hydroxyapatite. Material and methods. The material of the study consisted of 24 samples with artificial early caries on the smooth surfaces of extracted human teeth. The teeth were immersed in the demineralizing solution at 4.4 ph to produce lesions of about ± 0.03 mm depth. The material was divided into four groups A, B, C and D, each group consisted of 6 samples. Groups A and B were treated with fluoride toothpaste for 3 minutes twice a day, groups C and D with toothpaste containing hydroxyapatite and phosphates for 3 minutes twice a day. Additionally, in groups B and D brushing was preceeded by 30 second etching with 37% phosphoric acid. Evaluation of histological changes in specimens has been done after 4 and 10 weeks of the experiment with a polarized light microscope (Olympus BX 50) connected with a computer image analysis system Multiscan program (08.98 version) Results. The following results were obtained: in group A the change of caries lesion depth between the fourth and tenth week of the study was around 8%, i.e. it decreased on average mm ± 0.002, in group B 13% ( mm ± 0.007), in group C 13% ( mm ± 0.006) and in 20 Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI supl. 2/2004