Planowanie i rozwój turystyki zrównowa onej na terenach wiejskich Regionu Ba³tyckiego

Transkrypt

1 Jacek Zaucha Planowanie i rozwój turystyki zrównowa onej na terenach wiejskich Regionu Ba³tyckiego 1. Istota turystyki zrównowa onej i ekoturystyki na obszarach wiejskich 1.1. Turystyka zrównowa ona Raport Komisji Brundtland nie zawiera definicji turystyki trwa³ej i zrównowa onej (sustainable). W innych Ÿród³ach mo na jednak znaleÿæ wiele definicji tego zjawiska. Federacja Parków Narodowych i Krajobrazowych (Federation of Nature and National Parks) definiuje turystykê zrównowa on¹ jako: wszelkie formy dzia³añ, zarz¹dzania i rozwoju turystyki, które zachowuj¹ naturaln¹, ekonomiczn¹ i spo³eczn¹ integralnoœæ oraz gwarantuj¹ zachowanie w dobrym stanie zasobów zarówno naturalnych jak i kulturowych.. Œwiatowy Fundusz na rzecz Przyrody (WWF World Wide Fund for Nature) definiuje turystykê zrównowa on¹ jako turystykê, która nie przekracza naturalnych mo liwoœci regeneracji i zdolnoœci absorpcyjnych zasobów naturalnych, uwzglêdnia wk³ad, jaki wnosz¹ ludzie i ich spo³ecznoœci w tworzenie oferty turystycznej, szanuje miejscowe zwyczaje i style ycia, akceptuje fakt, e dostawcy us³ug turystycznych musz¹ mieæ sprawiedliwy udzia³ w ekonomicznych korzyœciach z turystyki oraz jest prowadzona zgodnie z wol¹ spo³ecznoœci lokalnej na danym terenie. Niektórzy eksperci praktycy podkreœlaj¹ nastawienie na proces jako charakterystyczn¹ cechê turystyki zrównowa onej. Paul Nicol okreœla turystykê zrównowa on¹ jako: Proces zarz¹dzania, a nie nowy typ turystyki maj¹cy na uwadze zwi¹zki turystyki z gospodark¹ oraz zyski lokalnych spo³ecznoœci, a nie tylko promocjê zielonych, tj. ekologicznych aspektów wypoczynku. Wiele publikacji i seminariów zosta³o poœwiêconych ekoturystyce oraz turystyce zrównowa onej, definicji ich zakresu pojêciowego, w³aœciwego kszta³tu oraz roli, jak¹ powinny one spe³niaæ. Na Œwiatowej Konferencji Turystyki Zrównowa onej w 1995 r. Federation of Nature and National Parks, Loving Them to Death? Sustainable Tourism in Europe s Nature and National Parks, Grafenau Eber, S. (red.), Beyond the Green Horizon: Principles for Sustainable Tourism, World Wide Fund for Nature, Godalming Nicol P., Promoting Sustainable Tourism Theme, Sustainable Tourism: The Berlin Declaration, March 1997 Quéebec Declaration on Ecotourism, May 2002 Responsible Tourism in Destinations: The Cape Town Declaration, August 2002 Charter for Sustainable Tourism, 1995 Global Codes of Ethics for Tourism, 1999 The World Ecotourism Summit: Final Report. Québec, Canada, May 2002

2 34 w Lanzarote uzgodniono i : Turystykê mo na okreœliæ jako zrównowa on¹, gdy jej rozwój oraz dzia³anie w jej ramach, uwzglêdnia udzia³ lokalnej ludnoœci, ochronê ca³oœci œrodowiska, uczciwy zysk dla bran y turystycznej w tym spo³ecznoœci lokalnej, a tak e wzajemny szacunek oraz wynagrodzenie wszystkich zaanga owanych podmiotów. Koncepcja turystyki zrównowa onej zawiera w sobie ró ne rodzaje turystyki, zarówno wiejskiej jak i miejskiej, charakteryzuj¹ce siê d¹ eniem do równowagi pomiêdzy œrodowiskiem naturalnym oraz kwestiami spo³ecznymi i ekonomicznymi. Jeœli natomiast w turystyce zrównowa onej g³ówny nacisk k³adziony jest na aspekty zwi¹zane ze œrodowiskiem naturalnym, mamy do czynienia z ekoturystyk¹ lub turystyk¹ nastawion¹ na kontakt z przyrod¹. Zarówno turystyka zrównowa ona jak i ekoturystyka traktuj¹ przyrodê jako kluczowy wyznacznik swych dzia³añ. Jednak w drugim przypadku turystyka niejako automatycznie zostaje powi¹zana z ochron¹ przyrody, która stanowi g³ówny atut danego miejsca czy regionu i jego turystyczn¹ atrakcjê. Mo na równie stwierdziæ, e termin ekoturystyka odwo³uje siê do pewnego segmentu sektora turystycznego, podczas gdy postulaty turystyki zrównowa onej obejmuj¹ wszelkie dzia³ania zwi¹zane z turystyk¹, tak e instytucje i projekty o charakterze konwencjonalnym Ekoturystyka Nie istnieje uniwersalna definicja ekoturystyki. Jak zauwa a Wight : Dominuj¹ dwa sposoby spojrzenia na ekoturystykê: pierwsze zak³ada, e spo³eczne zainteresowanie œrodowiskiem mo e byæ wykorzystane w sprzeda y produktu; drugie zwraca uwagê, e to samo spo³eczne zainteresowanie mo na wykorzystaæ do ochrony i zachowania zasobów bêd¹cych podstaw¹ istnienia tego produktu. Te dwa punkty widzenia nie powinny wykluczaæ siê wzajemnie. Definicja Ecotourism Society s opisuje ekoturystykê jako wyprawê na ³ono natury realizowan¹ w sposób odpowiedzialny, chroni¹c¹ œrodowisko i wspieraj¹c¹ dobrobyt lokalnej spo³ecznoœci. Definicja ta odró nia ekoturystykê od turystyki nastawionej na kontakt z przyrod¹, która oznacza ogólnie turystykê realizowan¹ w otoczeniu natury. Odró nia j¹ tak e od turystyki nastawionej na przygodê, która polega na realizowaniu wyczynów fizycznych na ³onie natury. Zasadniczo, termin ekoturystyka oznacza turystykê ekologiczn¹, gdzie ekologia ma wymiar zarówno spo³eczny, jak i zwi¹zany ze œrodowiskiem naturalnym. Jest ona definiowana zarówno jako koncepcja turystyki (ruchu turystycznego) oraz jako sektor turystyki. Ekoturystyka by³a, wiêc ju dojrza³¹ koncepcj¹, kiedy w 2002 roku Narody Zjednoczone œwiêtowa³y Miêdzynarodowy rok ekoturystyki. Ekoturystyka skupia uwagê na kulturach lokalnych, wolontariacie, rozwoju osobistym i nauce nowych sposobów ycia na naszej wra liwej planecie. Jest ona czêsto okreœlana jako podró do miejsc gdzie flora, fauna i dziedzictwo kulturowe s¹ najwa niejszymi atrakcjami i atrybutami wypoczynku. Turystyka ta zak³ada koniecznoœæ podejmowania dzia³añ minimalizuj¹cych niekorzystne dla œrodowiska naturalnego skutki pobytu cz³owieka oraz wzmacniaj¹cych spójnoœæ J. Jafari, World Conference on Sustainable Tourism, Annals of Tourism Research, vol. 23, Nr 4, 1996, s P. Wight, Environmentally Responsible Marketing of Tourism, [w:] E. Cater, G. Lowman (red.), Ecotourism: A Sustainable Option, Wiley 1994, s. 39. K. Lindberg, D.E. Hawkins, Ecotourism: a guide for plannersand managers, Ecotourism Society, North Bennington, VT, 1993, s

3 @ A! "#%$&'"#( )*(+ $, &*-./ 0%+ 123/ 1%4(,3+ -&*#$&5"36$%#)3.!#"'/ )+ )#"78*&*( )3. 24( 78:9;)<( $%#0:=>"? / 1%743( )<$ 35 lokalnej spo³ecznoœci. Dlatego te, oprócz zwrócenia uwagi na znaczenie czynników kulturowych i œrodowiskowych, inicjatywy dostawców us³ug turystycznych zwi¹zane z: promocj¹ odzyskiwania surowców wtórnych, oszczêdnoœci energii, oczyszczania wody oraz tworzenie ekonomicznych warunków dla spo³ecznoœci lokalnych, stanowi¹ z regu³y istotn¹ czêœæ oferty ekoturystycznej. Wed³ug szacunków WTO ekoturystyka stanowi 7% œwiatowej turystyki miêdzynarodowej oraz bardzo istotn¹ czêœæ krajowego rynku turystycznego. Lepsze zrozumienie istoty ekoturystyki staje siê mo liwe dziêki analizie wytycznych kieruj¹cych uwagê przemys³u turystycznego na ten rodzaj czy koncepcjê (filozofiê) turystyki. Jako przyk³ad mog¹ pos³u yæ wytyczne sformu³owane przez Ecotourism Society oraz The Ecotourism Association of Australia. Turystyka taka: nie powinna wp³ywaæ degraduj¹co na zasoby, a jej rozwój powinien uwzglêdniaæ potrzeby œrodowiska naturalnego, powinna zapewniaæ bezpoœrednie, pouczaj¹ce doœwiadczenia o charakterze uczestnicz¹cym, powinna uwzglêdniaæ edukacjê wszystkich uczestnicz¹cych stron spo³ecznoœci lokalnych, rz¹du, organizacji pozarz¹dowych, przemys³u i turystów (przed, w trakcie i po zakoñczeniu wycieczki), powinna wspomagaæ zapoznanie siê przez wszystkich uczestników z istotn¹ wartoœci¹ zasobów naturalnych, powinna zapewniaæ szacunek dla zasobów naturalnych, znajomoœæ ograniczeñ w ich wykorzystywaniu i pielêgnowaæ potrzebê dobrego nimi gospodarowania, powinna promowaæ zrozumienie i wspó³pracê partnersk¹ pomiêdzy wieloma podmiotami takimi jak: organizacje rz¹dowe i pozarz¹dowe, przemys³, naukowcy, dzia³acze i liderzy lokalni (przed oraz w trakcie podejmowanych dzia³añ), powinna sk³aniaæ, u wszystkich uczestników, do troski o œrodowisko naturalne oraz powinna propagowaæ odpowiednie postawy etyczne i moralne wobec œrodowiska naturalnego i kulturowego, powinna zapewniaæ d³ugoterminowe po ytki dla zasobów naturalnych, spo³ecznoœci lokalnej oraz lokalnej gospodarki. Bior¹c pod uwagê zarysowan¹ powy ej perspektywê (skupienie siê na rozwoju lokalnym i integracji ludnoœci lokalnej), koncepcja ekoturystyki wydaje siê najbardziej odpowiednia dla rozwoju turystyki wiejskiej w rejonie Morza Ba³tyckiego. Przemawia tak e za tym wysoki potencja³ Regionu w zakresie walorów œrodowiska naturalnego, niskiej defragmentacji tego œrodowiska, wysoki stopieñ pokrycia przestrzeni lasami, jeziorami, mokrad³ami i ciekami wodnymi, niski udzia³ terenów zajêtych przez tereny zurbanizowane (zob. np. publikacje VASAB-u, czy Nordregio ). B%C D>D C.L. Hardyment, An Evaluation of Rural Ecotourism Initiatives in Toledo District, Southern Belize. (accessed 6/23/05) (2003). P. Wight, Sustainable Ecotourism: Balancing economic, environmental and social goals within an ethical framework, The Journal of Tourism Studies, vol. 4, 1993, s VASAB 2010, Spatial Development Action Programme, Wismar Declaration and VASAB 2010 Plus, Gdañsk 2001, s. 5. T. Tanell, C. Bengs, H. Bjarnadóttir, H. Platz, K. Spiekerman, The Baltic Sea Region Yesterday Today and Tomorrow- Main Spatial Trends, Stockholm 2000 s.8 9 i 167 i n..

4 36 EFGHIJFKGLF 1.3. Turystyka wiejska Termin turystyka wiejska jest u ywany, gdy kultura terenów wiejskich jest kluczowym komponentem oferty turystycznej. Œwiatowa Organizacja Turystyki (WTO) wskazuje, e cech¹ wyró niaj¹c¹ turystykê terenów wiejskich, jest oferowanie turystom bezpoœredniego kontaktu ze œrodowiskiem i spo³ecznoœci¹ wsi, oraz, w miarê mo liwoœci, uczestnictwo goœci w czynnoœciach, tradycjach i stylu ycia lokalnej spo³ecznoœci. Turystykê wiejsk¹ charakteryzuje dostrze enie turystycznej wartoœci terenów wiejskich, ich zasobów naturalnych, spuœcizny kulturowej, mieszkania w warunkach wiejskich, tradycji lokalnych oraz lokalnych produktów. Dzieje siê to poprzez zaoferowanie produktów turystycznych, które odzwierciedlaj¹ to samoœæ regionaln¹, a zarazem zapewniaj¹ w³aœciwy standard zakwaterowania, wy ywienia, spêdzania czasu wolnego, organizacji rozrywki oraz innych us³ug. Celem tych dzia³añ jest zrównowa ony rozwój œrodowiska lokalnego oraz zaoferowanie ciekawej alternatywy wypoczynku i spêdzenia wolnego czasu (potrzeba nabieraj¹ca coraz wiêkszego znaczenia w nowoczesnym spo³eczeñstwie), a tak e realizowanie nowej spo³ecznej solidarnoœci pomiêdzy miastem i wsi¹. Wiele obszarów wiejskich podupad³o w wyniku zmian strukturalnych tradycyjnych sektorów gospodarczych i malej¹cego znaczenia sektorów gospodarki typowych dla obszarów wiejskich. Turystyka mo e byæ istotnym czynnikiem o ywiaj¹cym tego typu tereny. Turystyka obszarów wiejskich daje szansê na kszta³towanie siê wœród ludnoœci wiejskiej bardziej wywa onych postaw wobec rozwoju ekonomicznego oraz jest szans¹ na przyci¹gniêcie m³odych ludzi z powrotem na wieœ. O ywienie kultury lokalnej mo e tak e pomóc w zachowaniu to samoœci ca³ych regionów, stymulowaæ przedsiêbiorczoœæ i budowanie spo³eczeñstwa obywatelskiego. Dzia³alnoœæ ekonomiczna w sektorze turystycznym wspomaga nabywanie nowych kwalifikacji i umiejêtnoœci, tak e interpersonalnych, zwi¹zanych z tolerancj¹ i lepszym rozeznaniem w œwiecie. Korzeni turystyki wiejskiej mo na dopatrywaæ siê w procesach industrializacji i urbanizacji spo³eczeñstw zachodnich w XIX wieku. Rozwój turystyki wiejskiej rozpocz¹³ siê spontanicznie w Europie Zachodniej i Œrodkowej na pocz¹tku XX w. Rozwój transportu, rosn¹ca zamo noœæ i zwiêkszenie siê iloœci czasu wolnego pozwoli³y mieszkañcom miast na coraz czêstsze wizyty na wsi. Pierwsze systematyczne podejœcie do tego zagadnienia zosta³o zaprezentowane przez Gîtes de France (w 1955 roku). Agroturystyka jako dzia³alnoœæ komplementarna wobec rolnictwa zaczê³a byæ popularna w latach 60. i 70. w³aœnie we Francji. Turystyka wiejska sta³a siê jednak integraln¹ czêœci¹ programów rozwoju wsi dopiero w latach 80. i 90. dziêki inicjatywie Komisji Europejskiej o nazwie LEADER. Obecnie obserwujemy wyraÿny wzrost miêdzynarodowego zainteresowania us³ugami turystyki wiejskiej. Agroturystyka sta³a siê bardzo popularna w niektórych krajach europejskich. W Austrii co pi¹ty mieszkaniec oferuje tego typu us³ugi. Wzrost zainteresowania ofert¹ agroturystyczn¹ owocuje wy szymi wymaganiami ze strony klientów. By sprostaæ tym wymaganiom, powstaj¹ wiejskie produkty turystyczne o charakterze miêdzynarodowym. Diagnozy WTO potwierdzaj¹ istnienie sporego potencja³u i dobrze rozwiniêtego rynku turystyki wiejskiej. Turystyka wiejska, notuj¹c wskaÿnik wzrostu ok. 6% rocznie, rozwija siê szybciej ni inne rodzaje turystyki miêdzynarodowej. Liczba jednostek oferuj¹cych zakwaterowanie na terenach wiejskich Europy wynosi obecnie ok Mno nik z tego typu dzia³alnoœci przekracza 2,2 tj. 1 Euro wydane przez turystê stymuluje wzrost produkcji dóbr i us³ug w gospodarce

5 M!N OP%QR'OPS T*SU QV R*WXY Z%U [\3Y [%]SV3U WR*PQR5O3^Q%PT3X!PO'Y TU TPO_`*R*S T3X \]S _`:a;tbs Q%PZ:c>Od Y [%_]3S TbQ 37 lokalnej rzêdu 2,2 Euro, a cztery agroturystyczne miejsca noclegowe s¹ ekwiwalentem dochodu jednego pracownika. Turystyka wiejska, aby okaza³a siê sukcesem, musi kierowaæ siê podejœciem rynkowym oraz po³o yæ nacisk na jakoœæ i partnersk¹ wspó³pracê. Nale y zwróciæ uwagê na nastêpuj¹ce czynniki: rozumienie rynku i potrzeb klientów Zrozumienie potrzeb i oczekiwañ klienta jest najistotniejsze. Kluczowym celem powinno staæ siê spe³nianie z nawi¹zk¹ oczekiwañ klientów. autentycznoœæ i wyj¹tkowoœæ Domy s³u ¹ce turystyce wiejskiej winny byæ autentyczne, przynajmniej piêædziesiêcioletnie. powi¹zanie produktów Niezmiernie wa ne jest ³¹czenie zakwaterowania z innymi dzia³aniami daj¹cymi klientom mo liwoœæ niezapomnianego doœwiadczenia turystyki wiejskiej. Oprócz przyjaznego, osobistego podejœcia ze strony gospodarzy, wiejskie wakacje powinny umo liwiaæ dostêp do: zasobów naturalnych (np. lasy, rzeki, jeziora etc.), atrakcji historycznych, dobrego jedzenia i lokalnych gatunków wina oraz rozrywki zwi¹zanej z tradycjami danego miejsca. Przyk³adem mo e byæ region Oberig, gdzie wprowadzenie klastrów turystyki wiejskiej okaza³o siê niek³amanym sukcesem. Tego typu klastry zapewniaj¹ masê krytyczn¹ proponowanych atrakcji, poprzez ³¹czenie ró nych rodzajów us³ug. Masa krytyczna us³ug ma znaczenie dla zdolnoœci utrzymania siê na rynku i przyci¹gania turystów przez dany region czy miejscowoœæ. wsparcie otoczenia biznesowego i politycznego Tworzenie siê lokalnych zrzeszeñ gospodarstw agroturystycznych ma pierwszorzêdne znaczenie dla wspierania rozwoju turystyki wiejskiej. Niezmiernie wa ne jest tworzenie przyjaznego otoczenia dla ludzi zajmuj¹cych siê turystyk¹ wiejsk¹. Istnieje równie potrzeba inwestycji w infrastrukturê, sprzêt turystyczny, szkolenia i marketing. Jest to mo liwe poprzez uwzglêdnienie strategii rozwoju turystyki wiejskiej w rz¹dowych i regionalnych planach i programach rozwoju. 2. Ba³tyckie i europejskie organizacje oraz ich rola w promowaniu ekoturystyki na terenach wiejskich 2.1 Ba³tycka Komisja Turystyczna oraz Ba³tycka Agenda 21 Ba³tycka Komisja Turystyczna (BTC) jest organizacj¹ pozarz¹dow¹ skupiaj¹c¹ 80 cz³onków g³ównie z krajów Regionu Ba³tyckiego. Wiêkszoœæ z nich stanowi¹ w³adze lokalne, œrodowiska decyzyjne w dziedzinie turystyki, biura turystyczne, firmy zwi¹zane z transportem morskim i powietrznym oraz porty. BTC sk³ada siê z przedstawicieli Finlandii, Szwecji, Danii, Norwegii, Niemiec, Estonii, otwy, Litwy, Polski i Rosji. Organizacja ta stawia sobie za cel rozwój turystyki w rejonie Morza Ba³tyckiego. BTC jest organizacj¹ o charakterze marketingowym, wspomagaj¹c¹ swych cz³onków w tworzeniu ba³tyckiej oferty turystycznej, zajmuj¹c¹ siê promocj¹ turystyki do i w Regionie Morza Ba³tyckiego. Dzia³ania BTC mo na podzieliæ na projekty zwi¹zane z okreœlonymi obszarami oraz marketing. Aktywnoœæ marketingowa realizowana jest poprzez darmow¹ prezentacjê cz³onków organizacji na stronie internetowej BTC, prezentacje na targach oraz profesjonalne wycieczki organizowane do krajów Regionu dla dziennikarzy oraz biur

6 38 ghijklhminh podró y. Ponadto doroczna Konferencja BTC (Travel Mart and Conference) jest g³ówn¹ imprez¹ pozwalaj¹c¹ na budowanie kontaktów i integracjê œrodowiska turystycznego w Regionie. BTC stawia sobie za cel: zapewnienie szerszej promocji Regionu Morza Ba³tyckiego jako celu wycieczek i pobytów turystycznych, promocjê to samoœci regionalnej w mediach, na rynku turystycznym i wœród potencjalnych klientów, wspieranie rozwoju zrównowa onej i odpowiedzialnej turystyki wysokiej jakoœci na obszarze krajów Morza Ba³tyckiego. BTC nie wypracowa³o jednak jak na razie wspólnej wizji rozwoju turystyki wiejskiej w regionie. Sta³o siê tak g³ównie dlatego, e rola BTC ma g³ównie charakter pragmatyczny, skupiony na zagadnieniach marketingowych, realizowanych poprzez udzia³ w targach (co idzie w parze z sieciowym charakterem tej organizacji). BTC rozpoczê³o tak e dzia³ania maj¹ce na celu kategoryzacjê obiektów i produktów turystycznych Regionu wzglêdem kryteriów ekologicznych (eco-labelling). Dzia³ania te zosta³y podjête w ramach Ba³tyckiej Agendy 21. Bior¹c czynny udzia³ w tworzeniu ba³tyckiego programu rozwoju zrównowa onego (Ba³tycka Agenda 21), BTC sformu³owa³o ca³oœciowy cel rozwoju turystyki ba³tyckiej ³¹cz¹cy aspekty ekonomiczne, spo³eczne i ekologiczne. Ogólnym celem jest osi¹gniêcie zrozumienia w odniesieniu do wymagañ zrównowa onej turystyki w regionie Morza Ba³tyckiego. Cele sektora turystyki w rozwoju zrównowa onej turystyki odnosz¹ siê do trzech g³ównych elementów zrównowa onego rozwoju, to jest œrodowiska, gospodarki i ludzi i powinny to byæ: utrzymanie zdrowego œrodowiska, ochrona jakoœci rekreacyjnej krajobrazu naturalnego i zmienionego przez cz³owieka i integracja œrodowisk przyrodniczych, kulturalnych i ludzkich, promocja i podtrzymywanie jakoœci konkurencyjnoœci i efektywnoœci biznesu turystycznego, stworzenie zadowalaj¹cych warunków spo³ecznych dla turystyki i lokalnej spo³ecznoœci e f. Niestety, systematyczne wysi³ki maj¹ce na celu realizacjê tych wyzwañ nie posuwaj¹ siê w zadowalaj¹cym tempie. Dzieje siê tak z ró nych przyczyn o charakterze administracyjnym i finansowym. Dlatego te, realizacja tych celów powinna zostaæ zdynamizowana w ramach programu wdro eniowego Ba³tyckiej Agendy Helcom Komisja Helsiñska (Helcom) wypracowa³a wytyczne dotycz¹ce rozwoju turystyki w strefie brzegowej (Guidelines for sustainable and environmentally friendly tourism in the coastal zones of the Baltic Sea Area) w nawi¹zaniu do Rekomendacji nr 15/1. Wytyczne te wyznaczaj¹ wszystkim zaanga owanym w turystykê priorytety zwi¹zane ze zrównowa on¹ i przyjazn¹ dla œrodowiska turystyk¹ wokó³ Ba³tyku. Wœród nich znajduj¹ siê miêdzy innymi: wspó³praca partnerska pomiêdzy reprezentantami lokalnego biznesu, w³adz lokalnych, organizacji pozarz¹dowych, a tak e bliska wspó³praca œrodowisk z krajów granicz¹cych ze sob¹; op Baltic Agenda 21, 1998, Agenda 21 - Baltic Sea Region Tourism, Baltic 21, Series No 7, s. 9.

7 q!r st%uv'stw x*wy uz v*{ } ~%y 3} % wz3y {v*tuv5s3 u%tx3!ts'} xy xtsƒ *v*w x3 w ƒ : ;x w u%t~: >sˆ } %ƒ 3w x u 39 zapewnienie korzyœci dla spo³ecznoœci lokalnych, wzmocnienie lokalnej gospodarki, zatrudnianie lokalnej si³y roboczej oraz, uwzglêdniaj¹c postulaty ekologiczne, korzystanie z miejscowych materia³ów, p³odów rolnych oraz tradycyjnych umiejêtnoœci; respektowanie wymogów Miêdzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN The World Conservation Union); ochrona terenów dzikich i pó³naturalnych oraz zagro onych biotopów morskich i przybrze nych; rozwój i dalsze wykorzystanie miejsc i terenów antropogenicznie przekszta³conych (np. skupienie siê na rekonstrukcji i przebudowie istniej¹cych budynków zamiast wznoszenia nowych); zwrócenie uwagi na lokaln¹ tradycjê budowlan¹ oraz harmoniê z otoczeniem, stosowanie zdrowych technologii, s³u ¹cych oszczêdzaniu wody i energii, zapobieganie zanieczyszczeniom, oczyszczanie wody, unikanie wytwarzania ciê kich zanieczyszczeñ i wspieranie odzyskiwania surowców wtórnych; zachowanie biologicznego i krajobrazowego zró nicowania oraz ochrona gleby; ograniczenie rekreacji i turystyki masowej na terenach wokó³ obszarów chronionych, na morzu, a tak e w strefie brzegowej; zwiêkszanie œwiadomoœci zwi¹zanej z ochron¹ œrodowiska wœród turystów; zagwarantowanie wszystkim bezp³atnego dostêpu do morza VASAB Vision and Strategies around the Baltic Sea Wspó³praca Ministrów odpowiedzialnych za Planowanie i Rozwój Przestrzenny z krajów wokó³ Ba³tyku IV Konferencja Ministerialna VASAB przyjê³a 22 paÿdziernika 1996 roku rekomendacje dotycz¹ce planowania przestrzennego w strefie brzegowej (Common Recommendations for Spatial Planning of the Coastal Zone in the BSR). W zasadzie wytyczne sformu³owane w dokumencie tylko czêœciowo odnosz¹ siê do turystyki. Wiele zaleceñ dotyczy jednak tego zagadnienia bezpoœrednio. A) W czêœci poœwiêconej celom zosta³y podkreœlone zagadnienie ochrony dziedzictwa kulturowego, zasobów naturalnych i kulturowych. Widoczne jest te zainteresowanie tematyk¹ rekreacji i zrównowa onego korzystania z zasobów naturalnych oraz bezpiecznego, publicznego dostêpu do morza. Wszystko to powinno byæ osi¹gane poprzez odpowiednie planowanie i zarz¹dzanie. B) Czêœæ poœwiêcona zaleceniom koncentruje siê wokó³ problematyki zrównowa onego rozwoju strefy brzegowej, w tym tak e turystyki. Turystyka wiejska nie jest jednak wymieniana explicite. Zalecenia sformu³owane zosta³y z myœl¹ o ca³ym sektorze turystycznym i s¹ nastêpuj¹ce: w³¹czanie terenów o ró nej wartoœci ekologicznej w sieæ obszarów tzw. zielonej infrastruktury w taki sposób, aby stworzyæ lepsze warunki zrównowa onego rozwoju osadnictwa w strefie brzegowej; unikanie rozproszonej rozbudowy wzd³u linii brzegowej oraz zachowanie naturalnego krajobrazu; unikanie tworzenia wizualnej bariery wzd³u brzegu poprzez now¹ wysok¹ zabudowê; usytuowanie centrów wypoczynkowych i us³ug rozrywkowych w oparciu o lokalne plany zagospodarowania przestrzennego oraz z uwzglêdnieniem krajowej i regionalnej polityki w tym zakresie, a tak e ochrony krajobrazu, przyrody i dziedzictwa kulturowego;

8 40 Š Œ ŽŠ Š zachowanie spuœcizny kulturowej oraz cech charakterystycznych osadnictwa przybrze nego; nacisk na odnawianie historycznych budynków i powstrzymywanie siê od wznoszenia nowych osiedli Europejska Federacja Agroturystyki i Turystyki Wiejskiej Szeroki wybór ró norodnych produktów turystyki wiejskiej z 19 krajów europejskich proponuje Europejska Federacja Agroturystyki i Turystyki Wiejskiej (The European Federation for Farm and Village Tourism (EuroGites). EuroGites sk³ada siê z 21 stowarzyszeñ bran y turystyki wiejskiej. G³ównym celem tej organizacji jest pomoc potencjalnym klientom w wyborze i zakupie us³ug turystyki wiejskiej. Spoœród krajów ba³tyckich cz³onkami EuroGites s¹ jedynie Polska i otwa. Praca Federacji obejmuje równie planowanie. Organizacja ta jest jedn¹ z g³ównych si³ napêdowych i sprawczych Europejskich Kongresów Turystyki Wiejskiej (European Congresses on Rural Tourism) odbywaj¹cych siê co dwa lata. 3. Ba³tycki Interreg II C oraz III B projekty zwi¹zane z turystyk¹ wiejsk¹ Przy wykorzystaniu funduszy Interreg zosta³o zrealizowanych wiele projektów, w których wa ny element stanowi turystyka wiejska: DAT (Tourism in rural areas) - Turystyka na terenach wiejskich, High Quality Tourism (1 and 2) - Turystyka wysokiej jakoœci, Four Corners - Cztery K¹ty, VHB Development of Baltic Tourist Network in Via Hanseatica Development zone VHB Rozwój Ba³tyckiej Sieci Turystycznej w strefie Via Hanseatica, Lagomar N \atural and cultural heritage in the southern Baltic Sea challenges and perspectives for regional development Lagomar- Dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe po³udniowej czêœci Morza Ba³tyckiego wyzwania i perspektywy rozwoju regionalnego, BIRD Bird rich wetlands of international importance, nature reserves and cultural landscapes as resources for sustainable developments in rural areas B \IRD Bogate w ptactwo bagna i tereny podmok³e o miêdzynarodowym znaczeniu, rezerwaty przyrody oraz krajobrazy kulturowe jako czynniki zrównowa onego rozwoju terenów wiejskich, BIG Lakes II Wielkie Jeziora, Rural Development Connection Po³¹czyæ rozwój terenów wiejskich, S-MAN 2000 Sustainable management of angling tourism in Natura 2000 and other sensitive areas Zrównowa one zarz¹dzanie turystyk¹ wêdkarsk¹ na obszarach sieci Natura 2000 i innych wra liwych terenach. Rozpowszechnianie rezultatów projektów tego typu jest utrudnione ze wzglêdu na brak ich systematycznego udostêpniania. Ich opisy mo na znaleÿæ na stronach internetowych poszczególnych projektów. Nie istnieje strona internetowa programu INTERREG III B zawieraj¹ca opis dobrych praktyk i pozwalaj¹ca na dzielenie siê doœwiadczeniami z projektów. Ogranicza to w sposób znaczny korzystanie z wiedzy wypracowanej poprzez projekty realizowane w ramach INTERREG III B. Jednak e, dziêki mudnej kwerendzie, niektóre z rezultatów piêciu projektów mog¹ zostaæ przedstawione poni ej. Dwa projekty (Lagomar and S-Man 2000) zosta³y zaaprobowane niedawno, wiêc jest zbyt wczeœnie, aby spodziewaæ siê ju obecnie jakich-

9 ! % ' * š * œ ž% Ÿ3 Ÿ% š3 * 5 3 % 3œ! ' * * 3œ : ; % ž: > Ÿ% 3 41 kolwiek rezultatów. Kontakt z projektem VHB Zone jest natomiast niezwykle trudny lub wrêcz niemo liwy Zrównowa ony Rozwój Regionalny High Quality Tourism 2 Cel projektu High Quality Tourism 2 okreœlono jako wzmocnienie integruj¹cej roli podejœcia przestrzennego celem promowania zrównowa onego rozwoju wysokiej jakoœci turystyki. Projekt skupia³ siê na rozwoju turystyki kwalifikowanej na terenach wiejskich i w ma³ych miastach (Östergötland w Szwecji, Cesis na otwie, Suwa³ki w Polsce i Pojezierze Meklemburskie w Niemczech). Konkretnymi rezultatami projektu mia³y byæ: krajowe i miêdzynarodowe centra informacji i obs³ugi turystycznej (Welcome Centre), tematyczne szlaki turystyczne, struktury sprzeda y bezpoœredniej oraz nowe produkty turystyczne wypracowywane w toku dyskusji miêdzy uczestnikami projektu. Projekt zak³ada dzia³ania oddolne, stymuluj¹ce inicjatywy lokalne, a tak e nadaj¹ce zmianom bardziej zrównowa ony charakter. Dotychczasowe osi¹gniêcia projektu: Tematyczne szlaki turystyczne i bramy wejœciowe Szlaki Epoki Lodowcowej zosta³y stworzone na Pojezierzu Meklemburskim w Niemczech, w Östergötland w Szwecji oraz w rejonie Cesis na otwie. W rejonie Cesis szlak zosta³ otwarty w paÿdzierniku 2003 roku jako próbny szlak pieszy po dwunastomiesiêcznym okresie przygotowañ i planowania, a w Östergötland w maju 2004 roku (mo na zobaczyæ dziewiêæ miejsc z epoki lodowcowej istid/index_eng.html). Na Pojezierzu Meklemburskim mierz¹ca 666 km Œcie ka Rowerowa z Epoki Lodowcowej zosta³a otwarta w paÿdzierniku 2004 roku ( Zapewniona zosta³a wymiana doœwiadczeñ miêdzy krajami, a tak e stworzono mo liwoœæ porównania systemów obszarów chronionych w regionach partnerskich. Zaplanowano sieæ regionalnych i miêdzykrajowych punktów informacji i obs³ugi turystycznej jako bram wejœciowych, a istniej¹ce centra zosta³y rozbudowane. Oprócz tego na Pojezierzu Meklemburskim zosta³ wprowadzony system turystycznych info-kiosków. Szkolenie i sprzeda Jak dot¹d przeszkolono 23 przewodników w Östergötland oraz 20 przewodników w rejonie Cesis. Pomys³ marketingowy oraz dzia³ania zwi¹zane z klasztornym muzeum i terenami wokó³ w Östergötland s¹ modelowym przyk³adem nowego produktu turystycznego bazuj¹cego na kulturowym i przyrodniczym dziedzictwie regionu. Struktury sprzeda y bezpoœredniej produktów regionalnych tzw. rynków ekologicznych zainicjowane na Pojezierzu Meklemburskim okaza³y siê równie du ym sukcesem. Zosta³y przyznane pierwsze nagrody regionalnego znaku Naturally Mecklenburg Lake District, a tak e zosta³a za³o ona regionalna spó³dzielnia sprzeda y bezpoœredniej. Spó³dzielnia ta zapewnia koordynacjê funkcjonowania rynków ekologicznych Rural Development Connection Projekt obejmuje wspó³pracê Niemiec, Szwecji, Danii i Polski, ich wspóln¹ wymianê doœwiadczeñ i pomys³ów. Ogniskuje siê wokó³ zagadnienia zrównowa onego rozwoju obszarów wiejskich jako miejsc zamieszkania i pracy. Celem jest polepszenie infrastruktury wiejskiej na obszarach charakteryzuj¹cych siê zbyt niskim stopniem zaludnienia

10 42 ª«ª «ª oraz brakiem miejsc pracy. W szczególnoœci chodzi tu o infrastrukturê: rowerow¹, szlaków pieszych, konnych, wodnych oraz infrastrukturê portów. Cel ten ma zostaæ osi¹gniêty poprzez wdro enie planowania oraz realizacjê inwestycji na ma³¹ skalê. Projekt podnosi problem ekoturystyki oraz specjalnej oferty turystycznej skierowanej do ludzi niepe³nosprawnych. Dotychczasowe osi¹gniêcia projektu: Turystyka rowerowa ukoñczenie remontu œcie ki rowerowej z Holeby do Maribo, wydanie przewodnika tras pieszych i rowerowych dla Lolland-Falster (8000 egzemplarzy ka dego z przewodników), dokonanie przegl¹du œcie ek rowerowych rejonu Bad Doberan oraz Güstrow pod k¹tem rodzaju i jakoœci ich nawierzchni; informacje zdobyte podczas przegl¹du zosta³y umieszczone w odpowiednim formacie w systemie GIS, publikacja Regionalnej Koncepcji Œcie ek Rowerowych Zachodniej Meklemburgii (1828 km œcie ek rowerowych), Sformu³owanie koncepcji i przygotowanie planów European Hiking Paths (Europejskich Szlaków Pieszych) E 9A oraz E 10. Polepszenie infrastruktury portów i szlaków wodnych Zakoñczone sukcesem inwestycje o ma³ej skali w 9 gminach Lolland-Falster. Produkty tematyczne w turystyce wiejskiej szeœæ tematycznych wycieczek rowerowych w Meklemburgii-Pomorzu Przednim, d³ugodystansowa trasa konna Neustadt-Dosse-Redefin, bank danych dotycz¹cych gospodarstw oferuj¹cych jazdê konn¹ oraz szlaki konne w Meklemburgii-Pomorzu Przednim dostêpne na stronie przewodnik online jazdy konnej w Lolland-Falster na stronie internetowej przewodnik Otwarte koœcio³y wiejskie 24 tras z 166 koœcio³ami w Meklemburgii- -Pomorzu Przednim, zawieraj¹cy te opis 12 koœcio³ów luterañskich na Pomorzu Zachodnim (Polska), utworzenie pierwszej przekraczaj¹cej granicê trasy pomiêdzy Pomorzem Zachodnim a Meklemburgi¹-Pomorzem Przednim, 200 drogowskazów Village church oraz wyprodukowanie 166 symbolicznych drewnianych kluczy do koœcio³ów wiejskich otwartych dla zwiedzaj¹cych, 42 przewodników oferuje wycieczki do koœcio³ów wiejskich ( dwie konferencje Turystyka koœcielna i wiejska, w których wziê³o udzia³ 210 uczestników, pomnikowy Szlak Pieszy w Meklemburgii-Pomorzu Przednim ( 29 ró norodnych produktów turystyki wêdkarskiej bank danych o sportach zwi¹zanych z ³owieniem ryb na stronie internetowej wycieczka z nocowaniem na sianie w Meklemburgii-Pomorzu Przednim ( ekoturystyczne produkty w Szwecji ( oferty zosta³y nagrodzone narodowym znakiem ekoturystycznym po raz pierwszy w Scanii;

11 ±!² ³ %µ '³ * ¹ µº *»¼½ ¾%¹ À3½ %Á º3¹» * µ 5³3µ% 3¼! ³'½ ¹ ³ÃÄ* * 3¼ ÀÁ ÃÄ:Å; Æ µ% ¾:Ç>³È ½ %ÃÁ3 Ƶ 43 Pomys³y biznesowe/ edukacja przedsiêbiorców Wiele dostosowanych do odbiorców ofert szkoleniowych zwi¹zanych z rozwojem i marketingiem w bran y turystycznej: przeszkolenie 150 wykwalifikowanych przewodników po koœcio³ach, przeprowadzenie wielu seminariów na tematy zwi¹zane z turystyk¹, wypracowanie i udokumentowanie 207 pomys³ów biznesowych, podrêcznik Professionalisation of entrepreneurship in rural areas Pedagogical approaches and experiences for starting and running SMEs (Profesjonalizacja przedsiêbiorczoœci na terenach wiejskich podejœcie pedagogiczne oraz doœwiadczenia zwi¹zane z tworzeniem i prowadzeniem SME). Turystyka dla niepe³nosprawnych zbudowanie podjazdu dla niepe³nosprawnych w gminie Holeby, wydanie katalogu Holidays with the wheelchair in the Baltic Sea area (Wakacje na wózku w rejonie Morza Ba³tyckiego) 30 tys. egzemplarzy). Strategie rozwoju wsi koncepcja: Strategie dotycz¹ce bezpieczeñstwa i infrastruktury spe³niaj¹ce wymagania stawiane przez przysz³oœæ jako wk³ad w zrównowa ony rozwój terenów wiejskich, zorganizowanie 6 dyskusji dotycz¹cych rozwoju wsi Big Lakes II Projekt Big Lakes II promuje potencja³ jezior jako sposobu stymulowania rozwoju - Nordic Lakes, Päijänne, Mjösa, Ladoga oraz Peipsi. Projekt ten jest kontynuacj¹ Projektu Wielkie Jeziora I ( Big Lakes a Cooperation Network on Sustainable Development ), którego celem by³o znalezienie zrównowa onych sposobów prowadzenia turystyki w rejonie jezior. Zakres obecnego projektu jest du o szerszy. Cel obejmuje zrównowa ony rozwój przestrzenny oparty na kulturze regionu oraz przyrodzie w równym stopniu jak na poszukiwaniu mo liwoœci gospodarczych zrównowa onego wykorzystania zasobów wodnych. Wiele dzia³añ ma na celu wspieranie ekonomicznej, spo³ecznej i naturalnej równowagi regionu wokó³ wielkich jezior: badania, turystyka, mobilne technologie, wydarzenia kulturalne, budowa i remonty studni na terenach wiejskich etc. Dotychczasowe osi¹gniêcia projektu: zebranie informacji potrzebnych do planowania zrównowa onego rozwoju, zwiêkszenie wspó³pracy i synergii pomiêdzy ró nymi inicjatywami, projektami, nowymi pomys³ami s³u ¹cymi podniesieniu atrakcyjnoœci obszarów uczestnicz¹cych w projekcie, zaktywizowanie wielu interesariuszy projektu, utworzenie bazy danych ekspertów wspó³pracuj¹cych w sieci Big Lakes, modelowa œcie ka rowerowa, zbudowana w ramach projektu; œcie ka taka zapewnia sustensywn¹ mobilnoœæ turystów, stanowi atrakcjê turystyczn¹ oraz wywiera pozytywny wp³yw na zdrowie mieszkañców regionu, doskonalenie sieci powi¹zañ Wschód-Zachód, udzia³ stron zainteresowanych rozwojem rejonu jeziora adoga w szkoleniu dotycz¹cym zagadnieñ ekoturystyki i koncepcji zrównowa onego rozwoju, zbudowanie systemu oczyszczania wody w Regionalnym Centrum Edukacji Przyrodniczej w Zaostrovie w rejonie Lodeynoje Pole,

12 44 ÉÊËÌÍÎÊÏËÐÊ opublikowanie podrêcznika ekoturystycznego dla Regionu Leningradzkiego, oznakowanie i logo Big Lakes, promowanie nowoczesnych technologii telekomunikacyjnych, dystrybucja us³ug gminnych i komercyjnych w rejonie jeziora Päijänne poprzez sieæ bezprzewodowego Internetu Four Corners Wszyscy partnerzy uczestnicz¹cy w projekcie (Rugia, Wolin, Skania i Bornholm) to gminy lub zespo³y gmin o charakterze wiejskimi, charakteryzuj¹ce siê nisk¹ gêstoœci¹ zaludnienia, o dominuj¹cej roli sektora pierwszego (ludnoœæ yje tradycyjnie z rolnictwa, rybo³ówstwa oraz hodowli byd³a). W regionach tych wystêpuj¹ problemy zwi¹zane z ucieczk¹ m³odych ludzi, wysokim bezrobociem, brakiem szkó³ wy szych oraz starzeniem siê ludnoœci. Podobieñstwo wyzwañ i problemów rozwojowych, sta³o siê g³ówn¹ przyczyn¹ podjêcia wspó³pracy w ramach projektu zmierzaj¹cego do rozwoju nowej koncepcji gospodarowania na terenach po³udniowego Ba³tyku. Projekt ten ma na celu wspieranie wysi³ków regionów partnerskich w tworzeniu ponadnarodowych sieci ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw (MSP), wspólnych produktów turystycznych oraz imprez i wydarzeñ kulturalnych. Turystyka stanowi jeden z najwa niejszych atutów oraz zasobów rozwojowych wszystkich uczestnicz¹cych regionów. Dzia³ania projektu orientowane s¹ na wsparcie lokalnych i regionalnych MSP, które wymagaj¹ bodÿców zewnêtrznych, aby podo³aæ wyzwaniom peryferalizacji. Projekt stawia sobie za cel nie tylko przyci¹gniêcie turystów, lecz tak e przedsiêbiorców i m³odych mieszkañców, którzy s¹ niezbêdni dla rozwoju regionów. Dotychczasowe osi¹gniêcia projektu: wspólna strategia rozwoju dla ca³ego obszaru objêtego projektem, zawieraj¹ca listê korzyœci wynikaj¹cych z miêdzykrajowej wspó³pracy w dziedzinie planowania przestrzennego i rozwoju wsi, sformu³owanie celów wspó³pracy uwzglêdniaj¹cych wspólne zagadnienia dla regionów partnerskich, zagadnienia i tematy, których rozwi¹zanie wymaga wspó³pracy ponadnarodowej, stworzenie konkretnych planów dzia³añ zwi¹zanych z osi¹gniêciem tych celów, zbudowanie sieci dziedzictwa kulturowego terenów po³udniowego Ba³tyku (miêdzy innymi powsta³y: sieæ imprez kulturalnych, biznesowych przedsiêwziêæ w dziedzinie kultury oraz instytucji tego typu w Regionie Po³udniowego Ba³tyku), organizacja dwóch miêdzynarodowych festiwali kultury, przedyskutowanie w gronie naukowców oraz lokalnych i regionalnych przedsiêbiorców przysz³oœci rozwoju turystyki na obszarze objêtym projektem, podjêcie pierwszych decyzji w kwestii powstania tematycznych tras turystycznych wzbogaconych o ofertê noclegow¹ i transportow¹, wypracowanie strategii marketingowej, stanowi¹cej zarówno ujêcie teoretyczne jak i zawieraj¹cej praktyczny poradnik marketingu regionów w odniesieniu do turystów, goœci i przedsiêbiorców, powo³anie m³odzie owej w³adzy wykonawczej (Four Corners Youth Bard) spoœród uczniów szkó³ œrednich reprezentuj¹cych Four Corners Youth Parliament,

13 Ù!Ú ÛÜ%ÝÞ'ÛÜß à*ßá Ýâ Þ*ãäå æ%á çè3å ç%éßâ3á ãþ*üýþ5û3êý%üà3ä!üû'å àá àüûëì*þ*ß à3ä èéß ëì:í;àîß Ý%Üæ:ï>Ûð å ç%ëé3ß àîý 45 powo³anie sieci wspó³pracy szkó³, w ramach której uczniowie i nauczyciele ze szkó³ œrednich realizuj¹ wspólne projekty miêdzynarodowe, opracowanie i wdro enie programu wymiany doœwiadczeñ dla mniejszych gmin wiejskich dotycz¹cych rozwoju regionalnego i wspó³pracy miêdzynarodowej BIRD G³ównym celem projektu BIRD jest zintensyfikowanie rozwoju obszarów wiejskich posiadaj¹cych bogate w ptactwo mokrad³a, zasoby przyrodnicze oraz ciekawy krajobraz kulturowy. Ponad trzydziestu partnerów w projekcie z szeœciu krajów ba³tyckich wskaza³o obszary dobrze rokuj¹ce w dziedzinie rozwoju ekoturystyki. Liczby partnerów w poszczególnych krajach przedstawiaj¹ siê nastêpuj¹co: Estonia (5), Finlandia (5), Niemcy (1), otwa (2), Litwa (9) i Szwecja (13). Cele projektu to: dobre, zrównowa one gospodarowanie i ochrona mokrade³ oraz krajobrazu kulturowego regionów, planowanie przestrzenne, w ujêciu miêdzysektorowym, z udzia³em w³adz, organizacji, w³aœcicieli ziemskich i innych grup interesu, zwiêkszenie dostêpnoœci informacji i narzêdzi marketingowych w promocji turystyki wiejskiej w okreœlonych rejonach; szczególny nacisk na zagadnienia zwi¹zane z osobami niepe³nosprawnymi, wypracowanie programów edukacyjnych anga uj¹cych lokaln¹ ludnoœæ, przedsiêbiorców, szko³y i w³aœcicieli ziemskich. Dotychczasowe osi¹gniêcia projektu: opracowanie koncepcji i rozpoczêcie procesu planowania Wirtualnego Biura Turystycznego zawieraj¹cego bogat¹ ofertê obiektów i atrakcji ekoturystycznych, zaprojektowanie Centrum Informacji (Wetland Information Centre) jako centrum informacyjnego dla przysz³ych badañ, edukacji i ekoturystyki, inwestycje skierowane do miêdzynarodowej grupy goœci BIRD niedaleko Svensksundsviken w Szwecji. 4. Produkty oferowane w ramach turystyki wiejskiej w ró nych krajach wokó³ Morza Ba³tyckiego Wszystkie z analizowanych tu krajów oferuj¹ wszechstronn¹ ofertê produktów turystycznych na obszarach wiejskich (zob. tab.1). W kilku krajach produkty, o których mowa, mo na znaleÿæ na g³ównych stronach internetowych poœwiêconych turystce danego kraju (np. Estonia, Dania, Szwecja, Niemcy). Regu³¹ jest jednak powstawanie odrêbnych witryn internetowych poœwiêconych turystyce wiejskiej. Witryny te rzadko posiadaj¹ swoje odnoœniki na g³ównej stronie turystycznej danego kraju (np. w EstoniiÑ Ò, FinlandiiÓ Ô, DaniiÕ Ö i Niemczech Ø ). S¹ równie kraje (np. Szwecja), w których istnieje wiele specjalistycznych stron internetowych oferuj¹cych produkty zwi¹zane z turystyk¹ wiejsk¹. Zwykle informacje s¹ dostêpne w ró nych jêzykach, chocia w niektórych przy- ñò óô õö %ø Estonian Tourist Board. The Finnish Tourist Board. The Danish Tourist Board. The German National Tourist Office website Welcome to Germany!

14 46 y+z{ +}~z{ z padkach (np. Niemcy, Estonia) inne ni rodzime wersje jêzykowe s¹ mniej wszechstronne i zawieraj¹ mniej bogat¹ informacjê. Oferty produktów zwi¹zanych z turystyk¹ wiejsk¹ w poszczególnych krajach nie ró ni¹ siê w sposób znaczny. Wyj¹tek stanowi¹ produkty zwi¹zane z myœlistwem oferowane jedynie w kilku krajach. Produkty najbardziej popularne to: wêdkarstwo, wodniactwo/ eglarstwo, jazda konna i turystyka rowerowa (motocyklowa w Szwecji). Jednak po g³êbszej analizie nale y stwierdziæ, e oferty turystyczne poszczególnych krajów ró ni¹ siê: od w¹sko wyspecjalizowanych (np. Finlandia, niektóre szwedzkie strony internetowe) do bardzo szerokich i wszechstronnych zawieraj¹cych wiele produktów (np. w Estonii i na otwie). W krajach skandynawskich dominuj¹ oferty zwi¹zane z wynajmowaniem chat i domków letnich, podczas gdy w krajach Europy Wschodniej (tak e w Szwecji do pewnego stopnia) mo na zauwa yæ nacisk na przyci¹gniêcie turystów do istniej¹cych, wci¹ aktywnych, gospodarstw wiejskich. Wynika to z ró nic w strukturze gospodarczej porównywanych krajów. Niestety, trudno znaleÿæ produkty turystyki wiejskiej o prawdziwie miêdzynarodowym charakterze. Nie ma takiej oferty, jak np. œcie ka rowerowa lub trasa konna wokó³ Morza Ba³tyckiego albo wycieczka szlakiem tradycyjnej kuchni regionów nadba³tyckich. Zamiast tego mamy odnoœniki do stron internetowych zwi¹zanych z terenami wiejskimi w ró nych krajach (linki tego typu s¹ bardzo popularne w pañstwach ba³tyckich). Jedyn¹ quasi miêdzynarodow¹ ofert¹ turystyki wiejskiej jest propozycja wêdkowania w jeziorach polskich i litewskich, któr¹ oferuje Lithuanian Countryside Tourism Association. ù*ú5û*ü ýþü ÿ! "# $% &'(*),+ -.0/ :; <0= >?*@ A B5C A*DFEG*H I*B5J E K L M N*O P Q R S TU*V W X5Y W*ZF[V \ ]_^V \ ]_[ ` a b*c d e f g hjik l*imfno*o i p q r s t u vw*x y z5{ y* F}~5 ƒ*~ } }~ x ~jy*x *ˆƒ Š Œ Ž * jšœ * ž5ÿ _ž ž ª «±²³* *µ *¹µ º» ¼ ½ ¾ À Á Â*ÃÄ ÅÆ Ç5È É_ÊËjÌFÅ5Í ÅÌFÅÆ Ç5È É_Ê Î Ï Ð Ñ Ò ÓÔ Õ Ö Ø*Ö Ù Ú*Û Ü Ý Þ ß à á â ã äå æ ç5è é_ê ë ì í2îïð ñ ò ó*ô õöï _ø ù ú*û ü ý þ ÿ! " #$ % & ')(+*, -/ , : ;< = E H IKJ =/F? B > O P Q R P S TUQ T VUW X Y P Z [S \ Y P ]/^`_aka7b7ccd+e f g h i gajcf kl h d+emcfi l n ocd+e fg h i gqpkl i r sct uv w x/y{z)v } ~ w x!} w t ~! qƒa /! ˆ!Š Œ Ž š /!œ) AžŸ! / K ª «/! A±`²5³ µ/ /¹ º» ¼ ½C³ º ¹/¾À ¹!¹!³Á º Â Ã Ä Å Æ Å ÇCÈÄ Ã É Ê Ë Æ Ä ËÌ Í ÎAÏ ÐÑ ÒÔÓCÕÖÒ Ò Ø`Ù Ø/Ú Û Ü Ý Þ ß à Û Ø ÓKÝ Ûá âãä/å/æ ç èé/êcë ã ì)æ í ã`î ã ç ï{êcðòñkñkó5ñ ôõ öcæô /ø9ù/ú û/ü ý/þ!ÿ ÿ ÿ ÿ "! # $&% ')(+*$, --,. (/'01 2, ;: <=;7>?8+@7 A)B;C D 8 8DA+E F <G8 H > I J)< K D9 7 I A L M/N;OP QR S;TUWV T+X YZU T[ \Z] R Y^ X _ ` ` Ya Q TU+bWPWQR S;TU/\Z] R Y^ X+cZ TR b d ef g)h"i j&k)lnm)f o)p j"qro/s)t uvqi o)w"s"u&x Turystyka sta³a siê jedn¹ z najbardziej przysz³oœciowych alternatyw gospodarczych na terenach wiejskich. W lipcu 2004 roku zosta³a przyjêta wspólna ba³tycka strategia marketingu turystyki wiejskiej na lata Zgodnie z tym dokumentem wszystkie kraje ba³tyckie powinny byæ traktowane jak jeden obszar turystyczny.

15 ƒ ;ƒ ˆ Š Œ Ž + +Š ƒ + ˆ Œ ƒ; ˆ ˆ+ ƒ ˆ Œ + r ˆ Žr ƒ+ ˆ 47 Strategia definiuje zarówno istniej¹c¹ i potencjaln¹ klientelê ba³tyckiej turystyki wiejskiej, jak i kana³y dotarcia do niej, a tak e kluczowe elementy, zasoby i czynniki wp³ywaj¹ce na turystykê wiejsk¹. Znajdziemy w tym dokumencie wskazania zwi¹zane z inwestycjami dla przedsiêbiorców zwi¹zanych z turystyk¹ wiejsk¹, nakierowanymi na kreowanie nowych i rozwój istniej¹cych produktów. Strategia traktuje trzy kraje ba³tyckie jako jeden cel podró y turystycznych. Zanalizowane zosta³y dzia³ania marketingowe otwy, Litwy i Estonii. W dokumencie zosta³y tak e postawione nowe cele marketingowe. otwa G³ówna turystyczna strona internetowa otwy jest w trakcie budowy, lecz zawiera informacje o wielu produktach zwi¹zanych z turystyk¹ wiejsk¹. otewskie Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej Lauku ceïotâjs (ang. Countryside Traveller) jest bran owym stowarzyszeniem za³o onym w 1993 roku. Nale y do niego obecnie oko³o 300 cz³onków w³aœcicieli wiejskich miejsc noclegowych w ca³ym kraju. Oferuj¹ oni nastêpuj¹ce us³ugi: porady dotycz¹ce organizacji wakacji na otwie, Litwie b¹dÿ w Estonii, rezerwacjê zakwaterowania, planowanie tras wycieczek dla grup i indywidualnych turystów turystyka piesza lub rowerowa, wodna, autobusowa, z atrakcjami w rodzaju obserwacji ptaków, wizyt w pracowniach rzemieœlników i twórców ludowych etc. Lauku ce ot~js przyjmuje co roku plan marketingowy w oparciu o wspóln¹ ba³tyck¹ strategiê w dziedzinie turystyki wiejskiej na lata , za³o enia bud etowe oraz narodowe plany rozwoju turystyki. Estonia W marcu 2005 roku rz¹d estoñski zatwierdzi³ Estonian National Strategy on Sustainable Development (Narodow¹ Strategiê Zrównowa onego Rozwoju) pod nazw¹ Sustainable Estonia 21. Strategia ta formu³uje cele d³ugoterminowe (2030) w zakresie rozwoju dla ca³ego spo³eczeñstwa: ochrona estoñskiego obszaru kulturowego, wzrost dobrobytu spo³eczeñstwa i jego cz³onków, spójnoœæ spo³eczeñstwa estoñskiego, ekorozwój. Ukierunkowanie na spo³eczeñstwo oparte na wiedzy jest g³ównym sposobem osi¹gniêcia tych celów w d³ugiej perspektywie czasowej. Zrównowa ona turystyka, w szczególnoœci na obszarach wiejskich, mo e przyczyniaæ siê zarówno do ochrony obszaru kulturowego Estonii, jak i do wspierania spójnoœci przestrzennej (poprzez przyspieszenie rozwoju obszarów wiejskich do tej pory izolowanych pod wzglêdem rozwojowym). Oferta estoñskiej turystyki wiejskiej (bezpoœrednie wejœcie z g³ównej estoñskiej strony internetowej Estonian National Tourism Board) jest niezwykle dobrze rozwiniêta (obejmuje: infrastrukturê konferencyjn¹, catering, kuchniê regionaln¹, campingi, domki campingowe, infrastrukturê caravaningow¹, poœredników kajakarstwa oraz kajakarstwa morskiego, wypo yczanie ³odzi, ³owienie ryb, myœlistwo, jazdê konn¹ i turystykê piesz¹), chocia wersja angielskojêzyczna tej strony jest ju znacznie mniej imponuj¹ca. Narodowa strona o tematyce turystycznej zawiera bezpoœredni odnoœnik do Estoñskiego Stowarzyszenia Ekoturystyki (Estonian Ecotourism Association ESTECAS). Jest to organizacja pozarz¹dowa, typu non-profit, zrzeszaj¹ca osoby indywidualne, organizacje i w³adze zaanga owane w sprawy turystyki wiejskiej.

16 48 +š œ+ žšÿ š Litwa Litewska Rada Turystyki (Lithuanian Tourist Board) jest organizacj¹ rz¹dow¹, która, w ramach kompetencji okreœlonych przez rz¹d, formu³uje i wdra a politykê rz¹du w dziedzinie turystyki. Organizacja State Tourist Service zosta³a powo³ana w 1991 r. (od roku 1995 jako Lithuanian Tourist Board) i rozpoczê³a pracê nad programem narodowego rozwoju turystyki. Program ten zosta³ zatwierdzony przez rz¹d w kwietniu 1994 roku. Jest on nakierowany na rozwój biznesu turystycznego i k³adzie nacisk na turystykê przyjazdow¹. Turystyka wiejska znalaz³a swoje miejsce w omawianym dokumencie w nastêpuj¹cym zapisie: Bogactwo i ró norodnoœæ przyrody, a tak e obiekty zwi¹zane z dziedzictwem kulturowym poszczególnych regionów oraz wzglêdnie dobra sieæ dróg przyczyniaj¹ siê do rozwoju turystyki na terenach wiejskich. Turystyka wiejska staje siê coraz bardziej popularna wœród mieszkañców miast. Dlatego te turystyka wiejska traktowana jest jako dzia³alnoœæ wspieraj¹ca na obszarach wiejskich i stanowi 30 40% ca³oœci dochodów ludnoœci tych terenów; staje siê równie istotnym elementem rozwoju regionalnego na terenach gdzie ziemia jest mniej yzna. Obecnie 150 gospodarstw jest zaanga owanych w œwiadczenie ró nego rodzaju us³ug zwi¹zanych z turystyk¹ wiejsk¹. Jednak zakwaterowanie oferowane w wiêkszoœci gospodarstw nie spe³nia wymogów wspó³czesnego turysty, dlatego te potrzebne s¹ dodatkowe inwestycje w tej dziedzinie. Wiêkszoœæ turystów na obszarach wiejskich to obywatele krajów dawnego ZSRR (tzw. kraje CIS). Ludnoœæ yj¹ca na terenach wiejskich nie jest przygotowana do przyjmowania goœci z zagranicy (pomijaj¹c turystów z krajów CIS). Jest to spowodowane brakiem doœwiadczenia gospodarzy (bariery jêzykowe i komunikacyjne) oraz brakiem umiejêtnoœci biznesowych. Zak³adaj¹c, e wzroœnie liczba lokalnych odbiorców us³ug, a tak e ich rzesza bêdzie siê ró nicowaæ; zak³adaj¹c, e nast¹pi podniesienie poziomu i wzrost liczby oferowanych us³ug; zak³adaj¹c, e informacje zwi¹zane z us³ugami bêd¹ dobrze dystrybuowane turystyka wiejska ma wszelkie szanse na to, by staæ siê istotn¹ czêœci¹ gospodarki terenów wiejskich. Polityka pañstwa powinna pomagaæ rolnikom w pozyskiwaniu wsparcia z funduszy strukturalnych i rekompensat zwi¹zanych z ograniczeniami w produkcji oraz promowaæ inwestowanie tych funduszy w prowadzenie dzia³alnoœci gospodarczej. Administracja rz¹dowa i samorz¹dowa powinna równie aktywnie uczestniczyæ w rozpowszechnianiu informacji i szkoleniu dostawców us³ug w zakresie turystyki wiejskiej. W zwi¹zku z tym, e organizacja turystyki wiejskiej ma charakter indywidualny, ograniczenia dostêpu, przestêpczoœæ oraz brak informacji stanowi¹ g³ówne przeszkody utrudniaj¹ce mieszkañcom wsi zaanga owanie w tego typu dzia³ania. Priorytetem powinna staæ siê sprawa rozpowszechniania informacji na temat turystyki wiejskiej, odnawiania bazy materialnej oraz szkolenie. Oficjalna strona Lithuanian Tourist Board jest s³abo rozwiniêta i nie prezentuje adnych produktów zwi¹zanych z turystyk¹ wiejsk¹. To samo mo na powiedzieæ o innej g³ównej litewskiej internetowej stronie turystycznej nale ¹cej do prywatnej firmy Biura Podró y VISIT LITHUANIA. Litewskie Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej (Countryside Tourism Association of Lithuania), niezale na organizacja pozarz¹dowa o charakterze non-profit, jest jednym z cz³onków izby rolniczej (Chamber of Agriculture) i stowarzysza wielu rolników oferuj¹cych us³ugi turystyczne na obszarach wiejskich Litwy. Organizacja ta zosta³a za³o ona jako odpowiedÿ na autentyczne potrzeby jej cz³onków. Cele dzia³ania organizacji to:

17 ; ª ««±² ±³+ + «+ ª ; ª «ª+ µ ª ² ³+ µ r ª r¹ +º ±µ³ ª 49 reprezentacja interesów cz³onków organizacji wobec instytucji zarz¹dzaj¹cych oraz innych organizacji, koordynacja dzia³añ maj¹cych na celu rozwój turystyki wiejskiej na Litwie, organizacja warsztatów, konferencji, targów i wystaw, a tak e przygotowywanie materia³ów metodycznych i biuletynów informuj¹cych o dzia³aniach stowarzyszenia i jego cz³onków, podnoszenie kwalifikacji cz³onków stowarzyszenia, organizacja szkoleñ w kraju i za granic¹, analiza wymogów stawianych turystyce wiejskiej w kraju i za granic¹, wspó³praca z innymi podobnymi organizacjami dzia³aj¹cymi na terenie Litwy, w innych krajach i o zasiêgu miêdzynarodowym, uczestnictwo w konsultacjach dotycz¹cych zmian w prawie litewskim reguluj¹cym dzia³ania w dziedzinie turystyki wiejskiej. Obecnie organizacja zrzesza ponad 971 cz³onków nie tylko spoœród dostawców us³ug turystycznych na terenach wiejskich, ale tak e kilka szkó³ rolniczych i inne instytucje edukacyjne oraz gminy. Oferta turystyczna zawiera: wêdkowanie, udzia³ w pracach gospodarczych i zwiedzanie obiektów kultury. Gospodarstwa s¹ klasyfikowane pod wzglêdem rodzaju us³ug turystycznych, w których siê specjalizuj¹. Mo emy tu znaleÿæ nastêpuj¹ce profile tematyczne: zapoznaj siê z Litw¹, spotkanie biznesowe, ³aŸnia, wspólne œwiêtowanie, wycieczki piesze, aktywny wypoczynek, dla wielbicieli roweru, dla wielbicieli koni, dla wêdkarzy, zdrowy styl ycia, wakacje nad morzem, wakacje nad wod¹, wypoczynek z dzieæmi, wakacje zimowe. Jednak istnienie tego typu klasyfikacji nie oznacza, e wszystkie produkty opisanych typów s¹ w pe³ni rozwiniête. Dania Dania jest pierwszym krajem na œwiecie, który wprowadzi³ system ekologicznej kategoryzacji (eco-labelling) na turystycznych obszarach, gdzie rozwój ma charakter zrównowa- ony Destination 21. Destination 21 mo e dotyczyæ tylko jednej gminy lub szerszego obszaru zawieraj¹cego wiele gmin. W ramach Destination 21 gminy, lokalny biznes turystyczny oraz ludnoœæ lokalna podejmuj¹ wspólne wysi³ki na rzecz susyensywnego rozwoju zgodnie z polityk¹ sformu³owan¹ na Szczycie Ziemi w Rio w 1992 roku. W ramach tego podejœcia obszary naturalne s¹ chronione, a turyœci maj¹ pewnoœæ autentycznego obcowania z wsi¹ i jej kultur¹. K³adzie siê nacisk na redukcjê zu ycia wody, energii i chemikaliów. Turystyka jest rozwijana w taki sposób, aby umo liwiæ korzystanie z wartoœci przyrodniczych i kulturowych tak e sta³ym mieszkañcom danych terenów. Szwecja Portal Sweden Information Smorgasbord jest najwiêkszym angielskojêzycznym Ÿród³em wiedzy o Szwecji w Internecie. Zawiera 850 opublikowanych stron, a jego w³aœcicielem jest FÖRST Föreningen Sverigeturism (The Swedish Tourism Trade Association), organizacja non-profit. Znajdziemy tu osobn¹ kategoriê dotycz¹c¹ przyrody i zawieraj¹c¹ nastêpuj¹ce tematy: przyroda przegl¹d, prawo powszechnego dostêpu, parki narodowe i rezerwaty przyrody; dzikie ycie; myœlistwo; lasy, góry, jeziora, strumienie i rzeki; problematyka morska.» ¼ Allemansrätt (The Right of Public Acces).

18 50 ½+¾ À+ÁÂ¾Ã Ä ¾ Jest tak e wiele innych organizacji zajmuj¹cych siê tematyk¹ turystyki wiejskiej. Organizacja Stay on a Farm (Zostañ na farmie) w Szwecji (zrzeszaj¹ca ponad 400 gospodarstw z ca³ej Szwecji) oferuje zakwaterowanie w dzia³aj¹cych gospodarstwach rolnych, co stanowi coraz bardziej popularny typ nocowania, wybierany na tydzieñ, weekend lub jedn¹ noc. Wszystkie gospodarstwa w organizacji Stay on a Farm s¹ kontrolowane. Istnieje klasyfikacja maj¹ca na celu pomoc potencjalnym klientom w znalezieniu odpowiadaj¹cego im zakwaterowania. W ramach oferty znajdziemy: zakwaterowanie w gospodarstwie oraz jazdê konn¹, ³owienie ryb, jazdê na motocyklach, konferencje na wsi. The Federation of Swedish Farmers (LRF Stowarzyszenie Szwedzkich Farmerów) jest organizacj¹ dla wszystkich posiadaj¹cych ziemiê uprawn¹ lub pracuj¹cych w gospodarstwie rolnym lub na terenie leœnym oraz dla przedsiêbiorców w ramach szwedzkiego ruchu spó³dzielczego. Organizacja zrzesza oko³o 157 tys. cz³onków. Jej misj¹ jest stwarzanie warunków do dzia³ania zrównowa onych i konkurencyjnych firm oraz rozwój odpowiednich warunków ycia i przedsiêbiorczoœci na wsi. LRF przyczynia siê do powstawania terenów do jazdy konnej, a tak e promuje d³u sze wyprawy z nocowaniem. LRF zajmuje siê opiek¹ nad koñmi, by móc rozwijaæ sport i turystykê hippiczn¹. Finlandia Finnish Tourist Board, (MEK Fiñska Rada Turystyki) zosta³a za³o ona w 1973 roku przez Ministerstwo Handlu i Przemys³u w celu promocji fiñskiej turystyki. Dzia³ania organizacji wspierane s¹ przez bud et pañstwa ( Euro w 2005 r.). Fiñski przemys³ turystyczny dok³ada rokrocznie oko³o 9 milionów Euro. MEK wspó³pracuje i dzia³a na rzecz fiñskiego przemys³u turystycznego poprzez wdra anie i finansowanie projektów marketingowych. Jeden ze wspólnych celów stanowi rozwój bardziej atrakcyjnych i konkurencyjnych produktów dla turystów odwiedzaj¹cych Finlandiê. MEK dzia³a jak organizacja biznesowa w ramach ograniczeñ prawnych obowi¹zuj¹cych organizacjê rz¹dow¹. Jej g³ównym celem jest: marketing i promocja sprzeda y fiñskich produktów turystycznych za granic¹, informacja rynkowa. G³ówne grupy fiñskich produktów: wczasy ze zwiedzaniem, letnie atrakcje, œnie ne wakacje sporty zimowe, przygoda, szczególne okazje (Œwiêta Bo ego Narodzenia i Nowy Rok), wakacje na wsi, krótkie przerwy, szczególne zainteresowania, produkt w trakcie przygotowañ: odnowa biologiczna. G³ówna strona internetowa MEK oferuje wiêkszoœæ produktów turystycznych zwyczajowo rozwijanych na terenach wiejskich (³owienie ryb, wycieczki rowerowe i piesze, sporty zimowe itd.). Natomiast oferta dostêpna na bran owej stronie internetowej dotycz¹cej turystyki wiejskiej w Lomarengas obejmuje g³ównie wynajem domów i chat oraz atrakcje z tym zwi¹zane, takie jak: jazda konna, wycieczki rowerowe, eglarstwo i ³owienie ryb, a tak e w niektórych przypadkach sporty zimowe.

19 ÅÆ Ç ÈÉ Ê;ÇÈË ÌËÍ É Î ÊÏ Ð Ñ ÒÍ ÓÔ Ñ ÓÕ+Ë+Î Í Ï ÊÈÉ ÊÇ Ö+ÉÈÌ ÐÈ Ç;Ñ Ì Í Ì+ÈÇ ØÊË Ì Ð Ô Õ+Ë ØrÙ Ì ÚË ÉÈÒrÛ Ç+Ü Ñ Ó Õ Ë Ì ÚÉ 51 Turystyka wiejska jest domen¹ Oy Lomarengas Ab Ltd Finnish Country Holidays. Lomarengas zosta³o za³o one w 1967 roku jako poœrednictwo w wynajmowaniu domów i rezerwacji zakwaterowania typu B&B w Finlandii. Organizacja ta jest obecnie liderem na rynku wynajmu domków, a ich oferta znana jest z wysokiej jakoœci, domki z komfortu, a gospodarze z przyjaznego nastawienia do goœci. Wszystkie wynajmowane przez nich domki maj¹ w³asn¹ saunê oraz ³ódŸ wios³ow¹ do dyspozycji. Wnioski Powy sze analizy i rozwa ania prowadz¹ do nastêpuj¹cych wniosków i konkluzji: Pojêcie turystyki zrównowa onej i ekoturystyki posiada odpowiedni¹ bazê teoretyczn¹, jest szeroko analizowane w literaturze przedmiotu, dostêpne s¹ zarówno analizy porównawcze jak i rozwa ania natury filozoficznej i ontologicznej. Istnieje tak e powszechny konsens dotycz¹cy potrzeby równowa enia turystyki zarówno w œrodowiskach profesjonalnie zwi¹zanych z t¹ bran ¹, wœród konsumentów us³ug turystycznych i wœród decydentów politycznych. Region Ba³tycki posiada istotny potencja³ dla rozwoju turystyki wiejskiej i ekoturystyki. Bodziec do ich rozwoju wynika z obiektywnych procesów spo³eczno-gospodarczych. We wschodniej czêœci regionu g³ównym mechanizmem napêdowym jest transformacja gospodarki wiejskiej, jej otwieranie na procesy globalizacji, natomiast w ca³ym regionie, ogólny trend wzrostu edukacji ekologicznej spo³eczeñstwa i dowartoœciowywania walorów œrodowiska naturalnego jako aktywów rozwoju. We wszystkich krajach Regionu Ba³tyckiego oferta us³ug ekoturystycznych na obszarach wiejskich jest rozwiniêta i/lub rozwija siê w sposób nieskrêpowany zale nie od istniej¹cego potencja³u ludzkiego i ekologicznego. Niestety, ofertê ekoturystyczn¹ obszarów wiejskich ró ni stopieñ jej integracji w ramach bran y turystycznej i w ramach produktu pan-ba³tyckiego. W niektórych krajach oferta ta ma charakter kompleksowy i zdywersyfikowany w innych np. Polska, Niemcy jest rozproszona i trudno dostêpna. G³ównym problemem jest jednak brak prób integracji wokó³ marki ba³tyckiej. Nie istnieje ba³tycki produkt turystyki wiejskiej, chocia jego pojawienie siê by³oby szans¹ na zatrzymanie potoków turystów w regionie, szczególnie tych z krajów s¹siednich spragnionych poznania kultury i zwyczajów lokalnych oraz stylu ycia swoich s¹siadów. Bibliografia Baltic Agenda 21, 1998, Agenda 21 B altic Sea Region Tourism, Baltic 21, Series No 7 Eber S. (red.), Beyond the Green Horizon: Principles for Sustainable Tourism, World Wide Fund for Nature, Godalming 1992 Federation of Nature and National Parks, Loving Them to Death? Sustainable Tourism in Europe s Nature and National Parks, Grafenau 1993 Hanell T., Bengs C., Bjarnadóttir H., Platz H., Spiekerman K., The Baltic Sea Region Yesterday Today and Tomorrow- Main Spatial Trends, Stockholm 2000 Hardyment, C.L., An Evaluation of Rural Ecotourism Initiatives in Toledo District, Southern Belize; (accessed 6/23/05) (2003) Jafari J., World Conference on Sustainable Tourism, Annals of Tourism Research, vol. 23, Nr 4, 1996 Lindberg K., Hawkins D.E., Ecotourism: a guide for plannersand managers, Ecotourism Society, North Bennington, VT, 1993.

20 52 Ý+Þßà+áâÞãßä Þ Nicol P., Promoting Sustainable Tourism Theme, Wight P., Sustainable Ecotourism: Balancing economic, environmental and social goals within an ethical framework, The Journal of Tourism Studies, vol. 4, 1993 VASAB 2010, Spatial Development Action Programme, Wismar Declaration and VASAB 2010 Plus, Gdañsk 2001 Wight P, Environmentally Responsible Marketing of Tourism, [w:] E. Cater, G. Lowman (red.), Ecotourism: A Sustainable Option, Wiley 1994.