Zagadnienia ekonomiki rolnej

Transkrypt

1 Zagadnienia ekonomiki rolnej Kwartalnik 1 (342) 2015 Organ Komitetu Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich PAN, Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB oraz Sekcji Ekonomiki Rolnictwa PTE

2 RADA PROGRAMOWA Vaclav Basek, Marian Bozik, Drago Cvijanović, Borys Frumkin, Masahiko Gemma, Dymitr Grekov, Wojciech Józwiak, Bogdan Klepacki, Stanisław Krasowicz, Sergiy M. Kvasha, Rumen Popov, Włodzimierz Rembisz, Michał Sznajder, Andrzej Wiatrak, Jerzy Wilkin, Zofia Wyszkowska, Etsuo Yoshino KOMITET REDAKCYJNY M. Adamowicz, B. Borkowski, M. Halamska, A. Kowalski (red. nacz.), R. Urban, W. Ziętara (sekretarz redakcji) RECENZENCI M. Adamowicz, B. Borkowski, J. Franc-Dąbrowska, M. Gruda, M. Halamska, M. Hamulczuk, J. Jędrzejczyk, W. Józwiak, A. Kowalski, S. Stańko, R. Urban, W. Ziętara Redaktor: E. Dzierżawa Redaktor techniczny: B. Pawłowska Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Prenumerata realizowana przez RUCH S.A.: Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana WARUNKI PRENUMERATY Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie Ewentualne pytania prosimy kierować na adres prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta RUCH pod numerami: lub czynne w dni robocze w godzinach Koszt połączenia wg taryfy operatora. Prenumerata ze zleceniem wysyłki za granicę: Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania udziela RUCH S.A. Biuro Kolportażu Zespół Obrotu Zagranicznego, ul. Annopol 17a, : tel. +48 (22) , +48 (22) , +48 (22) Prenumeratę i sprzedaż pojedynczych egzemplarzy prowadzi ponadto Redakcja ZER oraz Dział Wydawnictw. Dodatkowe informacje na temat warunków prenumeraty redakcyjnej można uzyskać: tel. (22) , (22) faks (22) , (22) zer@ierigz.waw.pl Dział Wydawnictw ul. Szkolna 2/4, parter, pok. 3 (pon.-pt. w godzinach ) Prenumerata roczna 1 egz. w 2015 r. (4 numery) wersja papierowa 84,00 zł. Cena za numer: 21 zł. Zamówienia na prenumeratę wraz z dowodem wpłaty prosimy nadsyłać na adres: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy, Redakcja Zagadnień Ekonomiki Rolnej, ul. Świętokrzyska 20, pok. 210a (skr. poczt. 984), zer@ierigz.waw.pl Przedpłaty na prenumeratę należy wpłacać na konto Instytutu: PEKAO S.A. IV O/ nr W tytule przelewu prosimy podać prenumerata ZER Nakład 300 egz.; ark. wyd. 16,0, ark. druk. 13,6 Skład, łamanie i druk: Dział Wydawnictw Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB, ul. Świętokrzyska 20, tel. (22)

3 JUSTYNA GÓRAL JACEK KULAWIK Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB ARTYKUŁY PROBLEM KAPITALIZACJI SUBSYDIÓW W ROLNICTWIE Celem artykułu było potwierdzenie tezy, że zagadnienie kapitalizacji subsydiów występuje i aczkolwiek nie jest wystarczająco szeroko przeanalizowane w dotychczasowych badaniach naukowych. Zjawisko to wymaga wieloaspektowego scharakteryzowania i oszacowania jego oddziaływania na gospodarkę krajową i unijną, stanowi bowiem istotny i znaczący efekt uboczny interwencjonizmu w rolnictwie. Autorzy dokonali przeglądu dorobku amerykańskich i europejskich naukowców oraz zobrazowali analizowane zjawisko przykładem na bazie polskiego rynku ziemi rolnej. Kapitalizacja wsparcia w cenie aktywów to główne źródło nieefektywności bezpośrednich transferów do rolnictwa, zwłaszcza tych, które mają poprawić sytuację dochodową rolników. Wykonane dotychczas badania empiryczne różnią się w ocenie jej poziomu, mechanizmów, dynamiki oraz uwarunkowań. Zjawisko kapitalizacji dopłat bezpośrednich występuje z różnym nasileniem, w zależności od stosowanego modelu wsparcia. Najwyższy jej stopień charakteryzuje unijny model regionalny. WERNER KLEINHANSS Thünen-Institute für Betriebswirtschaft Brunszwik, Niemcy KONKURENCYJNOŚĆ GŁÓWNYCH TYPÓW GOSPODARSTW ROLNICZYCH W NIEMCZECH W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących konkurencyjności gospodarstw rolniczych w Niemczech objętych systemem FADN w latach 2004/ /2013. Oceny konkurencyjności przeprowadzono przy zastosowaniu wskaźnika konkurencyjności CI, określonego stosunkiem dochodu z gospodarstwa rolnego do kosztów alternatywnych własnych czynników produkcji oraz kategorią dochodu z zarządzania, będącego różnicą między dochodem z gospodarstwa a kosztami alternatywnymi własnych czynników produkcji. Oceny dokonano z uwzględnieniem głównych typów rolniczych gospodarstw, ich form prawnych i regionów. Wykazano, że 40-50% gospodarstw niemieckich objętych badaniem było zdolnych do rozwoju, czyli były konkurencyjne. Najkorzystniej prezentowały się gospodarstwa nastawione na produkcję roślinną, następnie gospodarstwa mleczne, a najmniej korzystnie gospodarstwa trzodowe i mieszane.

4 ZOFIA MIRKOWSKA WOJCIECH ZIĘTARA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej- PIB SYTUACJA EKONOMICZNA I EFEKTYWNOŚĆ POLSKICH GOSPODARSTW TRZODOWYCH Artykuł prezentuje sytuację polskich gospodarstw specjalizujących się w chowie trzody chlewnej na tle analogicznych gospodarstw z Węgier, Niemiec, Danii i Holandii. W celu zbadania ich możliwości rozwojowych przeprowadzono kompleksowa ocenę wskaźników: produktywności, dochodowości, dochodu z zarządzania, stóp inwestycji netto oraz udziału subwencji w dochodach gospodarstw. Najwyższe wartości wskaźników produktywności uzyskały gospodarstwa holenderskie, zaś dochodowości gospodarstwa węgierskie i polskie. Bardzo duże gospodarstwa polskie osiągnęły także najwyższe sumaryczne wartości skumulowanego wskaźnika względnej dobroci. W artykule wskazano również podstawowe przyczyny słabości polskiego sektora produkcji trzody chlewnej, za które uznano niski stopień koncentracji i brak powiązań producentów żywca z zakładami przetwórstwa. Sformułowano ponadto sposoby i kierunki możliwych działań naprawczych. ALDONA SKARŻYŃSKA Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB CZYNNIKI WARUNKUJĄCE OPŁACALNOŚĆ PRODUKCJI WYBRANYCH PRODUKTÓW ROLNICZYCH W PERSPEKTYWIE 2020 ROKU Zmienność warunków gospodarowania sprawia, że rolnicy coraz częściej korzystają z różnych narzędzi, pomocnych w procesie decyzyjnym. Wzrasta także zapotrzebowanie na wyniki prognoz i projekcji, które inspirują podjęcie działań zmierzających do utrwalenia kierunku rozwoju uznanego za korzystny lub do przeciwdziałania kierunkowi rozwoju, który uznaje się za niepożądany. Wyniki projekcji na 2020 rok, sporządzonej w warunkach przeciętnych, tj. wynikających z tendencji długookresowej, wskazują na obniżenie opłacalności uprawy pszenicy ozimej o 2,4 p.p., a jęczmienia jarego o 8,6 p.p., ze względu na silniejszą dynamikę wzrostu kosztów niż przychodów. W przypadku uprawy żyta i rzepaku ozimego przewiduje się poprawę opłacalności, odpowiednio o 6,2 i 4,8 p.p. Natomiast opłacalność uprawy buraków cukrowych prawdopodobnie pozostanie na poziomie zbliżonym do lat bazowych dla projekcji ( ).

5 Badania wykazały, że wahania cen sprzedaży, wynikające ze zmienności w latach, mają silniejszy wpływ na poziom dochodu niż wahania plonu, ważnym elementem rachunku opłacalności są także koszty. Żyto i rzepak wyróżnia największa wrażliwość na wahania plonu i ceny. Spośród badanych ziemiopłodów uprawa żyta charakteryzowała się największą wrażliwością, co oznacza, że jednostkowa zmiana ich poziomu najsilniej oddziaływała na zmianę dochodu. PIOTR SULEWSKI STEFANIA CZEKAJ Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego ZMIANY KLIMATYCZNE ORAZ INSTYTUCJONALNE A PRZEWIDYWANE WYNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTW Zachodzące zmiany klimatyczne, liberalizacja międzynarodowego handlu artykułami rolnymi oraz reformy wspólnej polityki rolnej sprawiają, że rolnictwo w Polsce i innych krajach UE staje się coraz bardziej obciążone różnymi czynnikami ryzyka. Można oczekiwać, że w wyniku zmiany uwarunkowań produkcyjnych i rynkowych zmienność dochodów rolnych w przyszłości będzie rosła, chociaż zakres tego wzrostu zależny będzie od poziomu i formy wsparcia rolnictwa oraz zmian dostosowawczych podejmowanych przez samych rolników. Z przeprowadzonych analiz modelowych wynika, że w scenariuszu uznanym za prawdopodobny oczekiwane zmiany w otoczeniu rolnictwa będą skutkować dość umiarkowanym pogorszeniem wyników ekonomicznych gospodarstw ocenianych w kontekście ryzyka (wartość oczekiwana i zmienność). Skrajne pogorszenie sytuacji nastąpiłoby w wyniku wdrożenia scenariusza liberalnego, przy czym historia reform WPR wskazuje, że zmiany zasad polityki rolnej wiążą się zazwyczaj z wprowadzaniem mechanizmów łagodzących ich oddziaływanie na dochody. Scenariusz taki należy zatem uznać za mało prawdopodobny.

6 MISCELLANEA MICHAŁ PIETRZAK Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego MARCIN MUCHA Związek Producentów Cukru w Polsce DELIMITACJA RYNKU NA PRZYKŁADZIE SEKTORA CUKROWNICZEGO Celem artykułu było: 1) przedyskutowanie problematyki delimitacji rynku geograficznego, w tym z uwzględnieniem metod wykorzystywanych w decyzjach podejmowanych przez organy antymonopolowe oraz 2) weryfikacja przy pomocy testu Elzinga-Hogarty geograficznego zakresu rynku cukru. Rynek ten jest definiowany jako rynek narodowy w decyzjach Komisji Europejskiej oraz polskich organów antymonopolowych. Przeprowadzone badania pełne (obejmujące ok. 80 krajów świata dostarczających ok. 98% globalnej podaży cukru) wykazały, że w świetle metody Elzinga-Hogarty zdecydowana większość krajów nie spełnia kryteriów testów LOFI/LIFO. Oznacza to, iż zakres geograficzny rynku cukru jest zwykle ponadnarodowy. Uzyskane wyniki wpisują się w wymiarze ogólnym w nurt krytyki europejskich organów antymonopolowych za zbyt wąskie definiowanie rynków, zaś w wymiarze szczegółowym w opinię przedstawicieli branży oraz naukowców zajmujących się cukrownictwem o ponadnarodowym zakresie rynku cukru. Zaistniała kontrowersja wskazuje na potrzebę dalszych badań i dyskusji nad delimitacją geograficznego rynku cukru. Ponadto warto tę problematykę podejmować w odniesieniu do innych rynków rolno-spożywczych, wykorzystując przy tym zarówno metodykę wypracowaną z myślą o postępowaniach antytrustowych, jak również koncepcje wywodzące się z zarządzania strategicznego. DARIUSZ STRZĘBICKI Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego RYNEK ELEKTRONICZNY JAKO ELEMENT INFRASTRUKTURY RYNKU ROLNEGO W artykule omówiono problem wykorzystania Internetu jako narzędzia realizacji transakcji na rynku towarów rolnych. W szczególności skupiono się na funkcjonowaniu tzw. elektronicznych rynków rolnych, stanowiących wirtualne miejsca spotkań sprzedających i kupujących na rynku rolnym. Głównym celem opracowania jest wskazanie zmian, które mają miejsce na rynku towarów rolnych pod wpływem rozwoju rynków elektronicznych.

7 W artykule posłużono się metodą studium przypadku. Dokonano analizy funkcjonowania trzech zagranicznych elektronicznych rynków rolnych. Informacje na temat elektronicznych rynków rolnych pochodziły z ich stron internetowych oraz z artykułów naukowych. Przykłady omówionych rynków rolnych pokazują, jak złożonym zagadnieniem jest rozwój elektronicznych rynków towarów rolnych oraz jak głębokie zmiany w funkcjonowaniu tradycyjnych rynków rolnych one wprowadzają.

8 ZAGADNIENIA EKONOMIKI ROLNEJ Styczeń Marzec 2015 Nr 1 (342) SPIS TREŚCI ARTYKUŁY JUSTYNA GÓRAL, JACEK KULAWIK Problem kapitalizacji subsydiów w rolnictwie... 3 WERNER KLEINHANSS Konkurencyjność głównych typów gospodarstw rolniczych w Niemczech ZOFIA MIRKOWSKA, WOJCIECH ZIĘTARA Sytuacja ekonomiczna i efektywność polskich gospodarstw trzodowych ALDONA SKARŻYŃSKA Czynniki warunkujące opłacalność produkcji wybranych produktów rolniczych w perspektywie 2020 roku PIOTR SULEWSKI, STEFANIA CZEKAJ Zmiany klimatyczne oraz instytucjonalne a przewidywane wyniki ekonomiczne gospodarstw BERNARDO REYNOLDS PACHECO DE CARVALHO Regulations, markets and economic efficiency: sustainable development and food security MISCELLANEA MICHAŁ PIETRZAK, MARCIN MUCHA Delimitacja rynku na przykładzie sektora cukrowniczego DARIUSZ STRZĘBICKI Rynek elektroniczny jako element infrastruktury rynku rolnego RECENZJE POLEMIKI BOGUSŁAW ŚLUSARCZYK Natalia Pawlicka i Irena Kicjuk:Zarządzanie konkurencyjnością gospodarki narodowej wymiar regionalny KRONIKA MICHAŁ SOLIWODA International Scientific Days 2014 Improving Performance of Agriculture and the Economy: Challenges for Management and Policy (21-23 maja 2014, Vysoké Tatry, Słowacja) BIBLIOGRAFIA Książki ekonomiczno-rolnicze oprac. M.M Artykuły ekonomiczno-rolnicze oprac. Zespół

9 PROBLEMS OF AGRICULTURAL ECONOMICS January March 2015 No. 1 (342) CONTENTS ARTICLES JUSTYNA GÓRAL, JACEK KULAWIK Problem of capitalization of subsidies in agriculture... 3 WERNER KLEINHANSS Competitiveness of the major types of agricultural holdings in Germany ZOFIA MIRKOWSKA, WOJCIECH ZIĘTARA Economic situation and productivity of the Polish pig holdings ALDONA SKARŻYŃSKA Factors determining profitability of production of selected agricultural products by PIOTR SULEWSKI, STEFANIA CZEKAJ Climate and institutional change versus expected economic performance of agricultural holdings BERNARDO REYNOLDS PACHECO DE CARVALHO Regulations, markets and economic efficiency: sustainable development and food security MISCELLANEA MICHAŁ PIETRZAK, MARCIN MUCHA Market delimitation on the example of the sugar sector DARIUSZ STRZĘBICKI The electronic marketplace as the element of the agricultural market infrastructure REVIEWS POLEMICS BOGUSŁAW ŚLUSARCZYK Natalia Pawlicka, Irena Kicjuk: Management of the national economy s competitiveness regional dimension CHRONICLE MICHAŁ SOLIWODA International Scientific Days 2014 Improving Performance of Agriculture and the Economy: Challenges for Management and Policy (21-23 May 2014, Vysoké Tatry, Slovakia)

10 BIBLIOGRAPHY Economic and agricultural books worked out by M.M Economic and agricultural articles worked out by collective