Kwartalnik 4 (325) 2010

Transkrypt

1 Kwartalnik 4 (325) 2010 Organ Komitetu Ekonomiki Rolnictwa PAN, Instytutu Ekonomiki Rolnictwa, i Sekcji Ekonomiki Rolnictwa PTE

2 ARTYKUŁY PIOTR CHECHELSKI OCENA WPŁYWU ŚWIATOWEGO KRYZYSU NA GOSPODARKĘ ŻYWNOŚCIOWĄ Światowy kryzys dowiódł, że brak jest równowagi pomiędzy globalizacją polityczną tj. działaniami państw, organizacji pozarządowych oraz międzynarodowych, a globalizacją gospodarczą dokonywaną przez korporacje transnarodowe. Obawy budzi szybki wzrost tych korporacji oraz rosnąca ich przewaga nad pozostałymi podmiotami globalnej gospodarki. W opracowaniu oceniono wydarzenia polityczno-gospodarcze zachodzące w obecnym kryzysie, mogące wpływać na przyszłe zmiany w gospodarce globalnej, zwłaszcza w żywnościowej. Zmiany te polegać będą na większym, niż dotychczas, wpływie na kształtowanie przebiegu procesów globalizacji mikroekonomicznej przez organizacje pozarządowe i międzynarodowe. ZBIGNIEW GOŁAŚ Uniwersytet Przyrodniczy Poznań CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE WYDAJNOŚĆ PRACY W PRZEDSIĘBIORSTWACH PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO W artykule przedstawiono wyniki analizy czynników kształtujących wydajność pracy w sektorze przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w latach Wydajność pracy analizowano w kontekście produktywności majątku, technicznego uzbrojenia pracy, produktywności nakładów, wartości dodanej, kosztów amortyzacji oraz przy zastosowaniu regresji krokowej. Z przeprowadzonych badań wynika, że mimo znaczącego postępu, poziom wydajności pracy jest w krajowym przemyśle spożywczym znacznie niższy niż przeciętnie w Unii Europejskiej. Niższy aniżeli w Polsce poziom wydajności pracy uzyskują tylko przedsiębiorstwa w Bułgarii, Rumunii, Litwie, Łotwie, Estonii, Irlandii, Węgrzech i Słowacji. Oszacowane parametry funkcji regresji wykazały, że do najważniejszych czynników determinujących wydajność pracy w przemyśle spożywczym należy zaliczyć: techniczne uzbrojenie pracy, produktywność majątku, produktywność nakładów oraz poziom wartości dodanej w relacji do przychodów. W przemyśle spożywczym czynniki te wyjaśniały w latach ponad 80% zmienności wydajności pracy.

3 BAZYLI CZYŻEWSKI Uniwersytet Ekonomiczny Poznań ALDONA MRÓWCZYŃSKA-KAMIŃSKA Uniwersytet Przyrodniczy Poznań RACHUNEK NADWYŻKI PRODUKTYWNOŚCI I PRZEPŁYW MIĘDZYGAŁĘZIOWY W EKONOMII ROLNEJ Celem artykułu było przedstawienie możliwości wykorzystania tzw. rachunku nadwyżki produktywności całkowitej (global productivity surpluss account) zintegrowanego z bilansem przepływów międzygałęziowych do pomiaru transferów rent ekonomicznych między rolnictwem a jego otoczeniem. Metoda rachunku nadwyżki produktywności, poprzez wyodrębnienie wpływu zmiennych cenowych na podział realnych rent producenta, pozwala określić kierunki i skalę drenażu nadwyżki, czyli renty producenta z rolnictwa do jego otoczenia w aspekcie dynamicznym. Można w ten sposób również ustalić poziom i zmiany w czasie zawodności mechanizmu rynkowego, a także scharakteryzować dynamikę rozwoju badanego sektora na tle innych działów. Wyniki zastosowania tej metody dowodzą, że w długim okresie występuje zawodność mechanizmu alokacji rynkowej w rolnictwie, co stanowi przesłankę do prowadzenia aktywnej polityki rolnej, która powinna korygować mechanizm rynkowy w sektorze rolnym. Działania korekcyjne, polegające m.in. na retransferach budżetowych w ramach WPR, powinny zmierzać do uzyskania zbieżności struktury podziału rent ekonomicznych i uprawnień własnościowych do zasobów sektora rolnego w długim okresie, tzn. biorąc pod uwagę przynajmniej jeden cykl koniunktury gospodarczej. BARBARA WIELICZKO BARIERY ADMINISTRACYJNE I KOSZTY TRANSAKCYJNE WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ W POLSCE Kwestia skali barier administracyjnych i kosztów transakcyjnych odnoszących się do prowadzenia działalności gospodarczej jest w Polsce problemem wciąż słabo rozpoznanym. W przypadku rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego brakuje informacji o skali kosztów transakcyjnych ponoszonych w relacjach państwo- podmiot gospodarczy. Niewątpliwie jednak ich kluczowym źródłem są regulacje związane ze Wspólną Polityką Rolną Unii Europejskiej. Wiedza o kosztach transakcyjnych i barierach administracyjnych dotyczących WPR jest bardzo ograniczona na poziomie UE i państw członkowskich Wspólnoty. Brak takich analiz utrudnia identyfikację najmniej efektywnych rozwiązań dotyczących instrumentów wsparcia i systemów zarządzania nimi. W związku z tym element ten powinien być jak najszybciej włączony do systemu oceny WPR.

4 JACEK CHOTKOWSKI Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin- PIB Bonin EKONOMICZNE I REGULACYJNE PROBLEMY RYNKU SKROBI ZIEMNIACZANEJ W POLSCE Treścią artykułu jest analiza problemów ekonomicznych związanych z istniejącym i perspektywicznym systemem wspierania sektora skrobi ziemniaczanej w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Oprócz charakterystyki rynku skrobi ziemniaczanej oraz ekonomiki branży, zwrócono uwagę na mikroekonomiczne czynniki poprawy efektywności uprawy ziemniaków skrobiowych w gospodarstwach. Skrobia jako surowiec odnawialny, wykorzystywana na cele żywnościowe oraz w wielu innych gałęziach przemysłu charakteryzuje się dużą dynamiką popytu. Wobec rosnącej konkurencją skrobi wytwarzanej z kukurydzy i pszenicy oraz roli uprawy ziemniaków w płodozmianie, uzasadnione jest kontynuowanie wspierania sektora ze strony WPR. WOJCIECH PIZŁO Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego ANNA MAZURKIEWICZ- PIZŁO Akademia Wychowania Fizycznego WYPOSAŻENIE GOSPODARSTW DOMOWYCH ROLNIKÓW, ROBOTNIKÓW I PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE W artykule zaprezentowano najważniejsze zmiany w wyposażeniu w dobra trwałe w gospodarstwach domowych rolników oraz porównano je z wyposażeniem innych grup społeczno-zawodowych. Zwrócono uwagę na przemiany w strukturze agrarnej wsi oraz zmniejszającą się grupę gospodarstw rolników w latach Opierając się na badaniach CBOS wskazano, że wzrasta liczba m.in. kadry kierowniczej, specjalistów, zawodów twórczych i pracowników administracji posiadających ziemie na wsi (więcej niż 1 ha, co upoważnia do nabycia praw rolnika). W części metodycznej artykułu przedstawiono typy poszczególnych gospodarstw rolnych według A. Wosia i J. Wiklina. Podkreślono również, że każdy z typów gospodarstw rolnych różni się potencjałem rozwojowym, a więc i poziomem konsumpcji w gospodarstwie domowym. W artykule omówiono również cechy charakterystyczne gospodarstw domowych robotników i osób pracujących na własny rachunek. Zaprezentowano funkcje realizowane przez gospodarstwa domowe jako podmioty konsumpcji.

5 MISCELLANEA ZOFIA MIRKOWSKA INNOWACJE I INNOWACYJNA GOSPODARKA A ROLNICTWO Artykuł zawiera przegląd koncepcji oraz terminologii dotyczących innowacji, ich źródeł, efektywności, dróg upowszechniania oraz innowacyjności i gospodarki innowacyjnej. Końcowa część tekstu przybliża problematykę innowacji w rolnictwie oraz różnych form postępu (techniczny, technologiczny, organizacyjny, społeczno-ekonomiczny oraz biologiczny), który dotyczyć może hodowli roślin, zwierząt oraz zastosowań biotechnologii i inżynierii genetycznej w produkcji roślinnej, zwierzęcej oraz w produkcji pasz. STANISŁAW MAŃKO RENATA PŁONKA STRUKTURA AKTYWÓW A WYNIKI DZIAŁALNOŚCI GOSPODARSTW ROLNYCH W ŚWIETLE DANYCH POLSKIEGO FADN Cechą charakterystyczną większości gospodarstw rolnych jest wysoki udział środków trwałych w aktywach ogółem. Tempo rotacji środków trwałych jest znacznie wolniejsze niż środków obrotowych. Udział środków trwałych wpływa więc na sytuację ekonomiczną jednostek gospodarczych. Podstawowym celem pracy była ocena wpływu udziału środków trwałych na wyniki działalności gospodarstw rolnych. Badania przeprowadzono wykorzystując dane z gospodarstw uczestniczących w Polskim FADN z lat , charakteryzujących się zbliżoną wartością aktywów ogółem. Zgodnie z oczekiwaniami, wysoki udział środków trwałych nie sprzyja osiąganiu korzystnych wyników produkcyjnych i finansowych. Planując inwestycje rozwojowe w gospodarstwach rolnych należy więc zwracać uwagę na dostosowanie wyposażenia gospodarstw w środki trwałe do możliwości ich pełnego wykorzystania.

6 ELŻBIETA SZYMAŃSKA EWA TATARCZAK Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego ZMIANY PRODUKCJI ORAZ CEN ŻYWCA WIEPRZOWEGO I ZBÓŻ W POLSCE W LATACH W opracowaniu podjęto próbę oceny tendencji zmian cen na rynku trzody chlewnej i zależności długookresowych między produkcją żywca wieprzowego a cenami zbóż. Szczegółową analizą objęto miesięczne ceny skupu żywca wieprzowego, targowiskowe ceny prosiąt, żyta i jęczmienia oraz produkcję trzody chlewnej od stycznia 1995-do marca Wykorzystano metody stosowane w ekonometrycznej analizie szeregów czasowych, obejmujące testowanie normalności rozkładów, ich stacjonarność oraz badanie relacji kointegrujących. Z badań wynika, że miesięczne ceny skupu żywca wieprzowego i prosiąt, a także ceny żyta i jęczmienia charakteryzują się cyklicznością, sezonowością oraz dość dużym poziomem zmienności. Pomiędzy cenami zbóż i produkcją żywca wieprzowego zachodzą relacje kointegrujące. W długim okresie produkcja żywca wieprzowego rosła pomimo wzrostu targowiskowych cen żyta i jęczmienia. ANNA OLSZAŃSKA Uniwersytet Ekonomiczny Wrocław CENY TARGOWISKOWE PROSIĄT I ICH ZWIĄZKI ZE SKUPEM ŻYWCA WIEPRZOWEGO W POLSCE W LATACH Celem opracowania była analiza zmian cen targowiskowych prosiąt w Polsce w latach w kontekście wahań wielkości skupu i cen skupu na rynku żywca wieprzowego. Ceny targowiskowe prosiąt w większości analizowanych lat były ściśle związane z wahaniami cen na rynku żywca wieprzowego i stosunkowo szybko reagowały na te zmiany. Ich wahania były większe niż wahania cen skupu żywca wieprzowego w analogicznych okresach. Przyczyn tego zjawiska można upatrywać albo w relatywnie małym udziale prosiąt sprzedawanych na targowiskach w ogólnej ich populacji lub w tym, że wahania podaży prosiąt na targowiskach są większe niż wahania popytu na nie. Wejście Polski do UE spowodowało okresowy wzrost optymizmu dotyczącego korzyści związanych z chowem trzody. Producenci rolni akceptują potencjalnie znacznie wyższe niż w okresach wcześniejszych koszty związane z zakupem prosiąt.

7 BARBARA GOŁĘBIEWSKA Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego SPOSOBY POMIARU ZWIĄZKÓW GOSPODARSTW ROLNICZYCH Z OTOCZENIEM Rolnictwo obecnie nabiera cech działalności przemysłowo-handlowej. Stosowane dotychczas miary związków gospodarstw rolniczych z otoczeniem sprowadzały się głównie do ich oceny za pomocą produkcji towarowej i towarowości produkcji. Ze względu na to, iż celem działalności gospodarstw rolniczych nie zawsze jest sprzedaż wytworzonych produktów, trudno bazować jedynie na wskaźniku towarowości, czy wartości produkcji towarowej. Przeprowadzona analiza wykazała, iż w ogólnej liczbie gospodarstw większość czynników, które brano pod uwagę określając powiązania z otoczeniem, miała istotne statystycznie znaczenie w tworzeniu wyników ekonomicznych. Wykazano oddziaływanie kontaktów gospodarstw z otoczeniem na wielkość dochodu rolniczego. Ustalenie powiązań gospodarstw rolniczych z otoczeniem przy wykorzystaniu większej liczby zmiennych, może przyczynić się do precyzyjnego ustalania potrzeb w zakresie stosowania polityki rolnej, czy kreowaniu mechanizmów interwencjonizmu. Może także dać odpowiedź na pytanie co robić, aby poprawić sytuację gospodarstw rolniczych i ich siłę przetargową na rynku.