Dwuwymiarowa oceny bezpieczeństwa pracy stanowiska roboczego

Transkrypt

1 mgr inż.władysław Stachowski Wydział Zarządzania i Ekonomii Politechnika Gdańska Gdańsk, ul Narutowicza 11/12 tel wst@zie.pg.gda.pl Wstę p Dwuwymiarowa oceny bezpieczeństwa pracy stanowiska roboczego Zachodzące w naszej gospodarce zmiany, spowodowane dostrzeganiem praw ekonomicznych, nie mogą pozostawić na uboczu spraw związanych z człowiekiem - w procesie pracy. Występująca pogoń zakładów za efektami ekonomicznymi jest częstą przyczyną zaniedbań z obszaru bezpieczeństwa i higieny pracy. Mimo ciągłej poprawy istnieje jeszcze wiele stanowisk pracy, na których występują niebezpieczne i szkodliwe warunki pracy. Duży wpływ na kształtowanie warunków pracy mają stosowane środki pracy, ich poziom i stan techniczny oraz związane z nimi procesy produkcyjne. Ciągły rozwój techniki i wzrastająca złożoność procesów produkcyjnych nie uwzględniające wymogów człowieka w procesie pracy, zwykle stanowią nowe zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników. Wiele jest zakładów przemysłowych, w których działalność produkcyjna prowadzona jest w warunkach znacznie odbiegających od pożądanych. Tworzone niekiedy plany poprawy warunków pracy dotyczą głównie poprawy związanej z usunięciem istniejących zagrożeń na stanowiskach lub w komórkach produkcyjnych. A więc dotyczą działalności korekcyjnej. Plany te w małym stopniu obejmują obszar związany z przygotowaniem produkcji, a zwłaszcza projektowania nowych wyrobów i stanowisk pracy. Działania korekcyjne są często wymuszane przez organa kontrolne. Należy tu także podkreślić, że generalnie kierownictwa zakładów przemysłowych nie widzą korzyści ekonomicznych jakie daje poprawa warunków pracy. W rzeczywistości jest tak jak podaje Green 1, iż "naturą ludzką jest to, że człowiek pracuje mniej wydajnie niż mógłby, jeśli warunki jego pracy są nieodpowiednie". A więc poprawa warunków pracy przyczynia się do wzrostu wydajności pracowników, a przez to i środków pracy, którymi oni się posługują (np. wyższy stopień wykorzystania czasu pracy pracowników, maszyn i urządzeń). Jak do tej pory przymus ekonomiczny nie wywołuje radykalnych zmian w podejściu zakładów do spraw bezpieczeństwa pracy. By można pozytywnie oceniać zmiany w podejściu do spraw bezpieczeństwa pracy zakłady muszą uwzględniać: w swych systemach ekonomicznych straty z tytułu warunków pracy we wszystkich obszarach, a więc w materialnym, ludzkim i czasowym, prowadzić rachunek kosztów ex ante w odniesieniu do wszystkich przedsięwzięć w tym szczególnie w odniesieniu do obszaru bezpieczeństwa pracy, w zakładowych systemach motywacyjnych elementy nakierowane na poprawę warunków pracy we wszystkich obszarach działalności przedsiębiorstwa, tak w sferze produkcji jak i jej przygotowania. Jednym z kierunków umożliwiających właściwe kształtowanie warunków pracy jest zdefiniowanie i przyjęcie strategii działania firmy uwzględniającej w swym kształcie również bezpieczeństwo pracy. 1

2 Kształ towanie strategii bezpieczeń stwa pracy Działalność, prawidłowa działalność, firmy jest możliwa przy posiadaniu zdefiniowanej strategii. W strategii tej powinny znaleźć się również elementy mówiące o zachowaniu firmy w obszarze bezpieczeństwa pracy. Problem wyboru kierunków poprawy i korygowania warunków pracy staje się tym bardziej ważny, że wiele firm w swoich zamierzeniach rozwojowych przyjmuje strategię na przetrwanie 2 dostosowują się do wymagań otoczenia ograniczając swój rozwój, co bezpośrednio rzutuje na możliwości poprawy warunków pracy. Największe zauważalne zmiany obserwuje się w tych firmach, w których inwestor strategiczny zadbał o nowoczesne technologie. Do najważniejszych uwarunkowań wpływających na kształt strategii bezpieczeństwa 3 pracy można zaliczyć: 1. Człowiek żyje i pracuje w środowisku, które wywiera wpływ na kształtowanie się osobowości. Czynniki, które oddziaływają w sposób szczególny na człowieka można podzielić na dwie grupy: warunki materialne pracy (czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne), które przyczyniają się do powstawania zagrożeń i uciążliwości fizjologicznych i psychofizjologicznych, warunki środowiska społecznego pracy (system potrzeb społecznych, sposób i formy spędzania czasu wolnego, stosunki prawne w miejscu pracy itp.), które mogą być przyczyną powstania uciążliwości psychospołecznych. Analiza uwarunkowań wewnętrznych wnioski kierunkowe STRATEGIA FIRMY CELE FIRMY Strategia bezpieczeństwa PLANY STRATEGICZNE I OPERACYJNE MONITORING OCENA Analiza uwarunkowań zewnętrznych wnioski kierunkowe Rys. A Kształtowanie strategii firmy dla poprawy warunków pracy (opr.wł.) 2. Zarówno stan warunków materialnych jak i społecznych w określonym przedsiębiorstwie jest kształtowany poziomem rozwoju naukowo-technicznego jak i systemem zarządzania. 3. Efekt oddziaływania uciążliwości oraz zagrożeń na danego pracownika jest uzależniony od jego indywidualnych właściwości, od jego progów czułości i zakresu wrażliwości reakcji na bodźce oraz od uwarunkowań psychospołecznych i biologicznych. 4. W wyniku oddziaływania skutków postępu naukowo-technicznego oraz zachowań pracowniczych powstaje efekt "zbiorczy", który może wyrażać się np. poprzez określony poziom wypadkowości przy pracy. 5. Efekt zbiorczy wpływa na intensywność kształtowania warunków pracy, jak również wymusza postęp naukowy i organizacyjny. 6. Stan warunków pracy wpływa na efektywność przedsiębiorstwa. Strategie bezpieczeństwa pracy powinny: być zgodne ze strategią finansową firmy, przewidywać sposób postępowania w przypadku zagrożeń osiągnięcia celów, obejmować szczebel strategiczny i operacyjny firmy, 2

3 definiować zakres uprawnień i odpowiedzialności osobowej, Koncepcja zarządzania strategicznego jest odpowiedzią na coraz większe wymagania otoczenia. Prosty model pokazujący istotę kształtowania strategii przedstawia rysunek 1. Jako podstawę formułowania celów przyjęto misję firmy oraz wyniki analizy SWOT. Dla tak przyjętych celów wymaga się ustalenia strategii będącej głównym regulatorem i wytyczną działalności przedsiębiorstwa. Należy zauważyć, że otoczenie ciągle oddziałowuje na przedsiębiorstwo, a ono włącza się w otoczenie przez wyniki swej działalności. Dynamiczność otoczenia wymaga ciągłego powtarzania czynności zmierzających do opracowania strategii. Nie jest to akt jednokrotny. W ocenie strategia będzie zbiorem życzeń lub nawet marzeń gdy nie będzie można zmierzyć stanu istniejącego. Zmianę w przedstawionym podejściu można uzyskać stosując dwuwymiarową ocenę stanowisk pracy, oceniając łącznie urządzenia i operatora zatrudnionego na tym stanowisku. Dwuwymiarowa ocena bezpieczeń stwa pracy stanowiska roboczego Tradycyjne podejście oceny stanowiska roboczego, będące prostą jednowymiarową oceną może być bardzo mylące. Z jednej strony, taka ocena, może prowadzić do nadmiernych wydatków w dążeniu do stanu idealnego, a z drugiej strony, w skrajnym przypadku, może prowadzić do nadmiernych zaniedbań. Podejściem lansowanym od wielu lat jest ocena łączna systemu człowiek - maszyna. Podejście takie w znacznej mierze nakierowane jest na stan techniczno-organizacyjny maszyn i urządzeń i stopień spełnienia przez nie norm i wymagań w zakresie bezpieczeństwa pracy. Proponowana ocena ma uwzględniać dodatkowo stan i predyspozycje operatora badanego stanowiska. Uwzględnienie stanu operatora w ocenie bezpieczeństwa pracy wynika bezpośrednio z występowania w warunkach kształtujących strategię czynnika ludzkiego. Uzasadnieniem takiego podejścia może być również fakt, że osiemdziesiąt procent zdarzeń krytycznych wynika z winy człowieka. Jako podstawowe grupy czynników dla stanowiska roboczego przyjęto zagrożenia: chorobowe, wypadkowe i organizacyjne. W ocenie predyspozycji operatorskich przyjęto grupy: stanu fizycznego, stanu psychicznego i dostosowania zawodowego. Analiza polega na zdefiniowani szczegółowych czynników dla każdej wymienionej grupy i na tej podstawie określić stopień : Występowania zagrożeń warunkami pracy w ocenie stanu techniczno-organizacyjnego stanowiska. Przyjęta skala ocen to: niskie dla sytuacji braku lub małych zagrożeń oraz wysokie dla sytuacji występowania zagrożeń w stopniu średnim i znacznym. Dopasowania operatora do pracy na badanym stanowisku. Przyjęta skala ocen to: niskie dla sytuacji braku lub małych kwalifikacji i predyspozycji oraz wysokie dla sytuacji średniego i znacznego występowania predyspozycji operatorskich i posiadanego wykształcenia adekwatnego dla badanego stanowiska. 3

4 niskie Zagrożenia warunkami pracy wysokie praca dostosowana do człowieka duże zagrożenie zdrowia i życia pracownika βα δ γ małe zagrożenie zdrowia i życia pracownika człowiek przystosowany do pracy niskie wysokie Prdyspozycje/dopasowanie operatora Rys. B Ocena stanowiska roboczego na matrycy Operator-Warunki pracy (opr.wł.) Na rysunku 2 przedstawiono łączną ocenę układu człowiek maszyna. Wyodrębnione cztery obszary α,β,γ i δ charakteryzują się możliwością różnego podejścia w tworzeniu strategii bezpieczeństwa pracy w zakładzie. Wnioski z tak przeprowadzonej analizy można określić następująco: Obszar α - praca w warunkach komfortowych, występuje bardzo małe niedopasowanie. Obszar β - praca dobrze zorganizowana, technologia dostosowana do człowieka. Obszar γ - praca niebezpieczna, wymaga wysokich kwalifikacji i zabezpieczeń. Obszar δ - praca zabroniona, wymagane są znaczne nakłady na poprawę warunków pracy. Zamiast wniosków Analiza i ocena stanowisk roboczych w układzie dwuwymiarowym pozwala na: Lepsze dobranie operatorów do istniejących warunków pracy. Ukierunkowanie szkoleń pracowniczych. Określenie strategii firmy w obszarze bezpieczeństwa pracy. Efektywniejsze wykorzystanie środków na poprawę warunków pracy. Zmniejszenie strat przez właściwy dobór operatorów stanowisk. Literatura 1 Green R. (pod red.): Safe and Efficient Plant Operation and Maintenace, New York: McGrow-Hill Publications Co Osbert-Pociecha Grażyna, Skłonność i zdolność przedsiębiorstwa do rozwoju w warunkach przebudowy systemu funkcjonowania gospodarki, Organizacja i kierowanie, Nr 3-4 (69-70), rok

5 3 Stachowski W. Organizowanie zarządzania bezpieczeństwem pracy, Materiały IX Konferencji Naukowo technicznej nt.:kształtowanie środowiska pracy, Zielona Góra, Zastosowania Ergonomii, nr spec. 5,1993 5