Obraz kliniczny i leczenie drżenia w chorobie Parkinsona
|
|
- Jadwiga Małecka
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Obraz kliniczny i leczenie drżenia w chorobie Parkinsona Mariusz Siemiński Klinika Neurologii Dorosłych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego WPROWADZENIE Drżenie jest definiowane jako występowanie powtarzających się mimowolnych ruchów oscylacyjnych części ciała, powodowanych naprzemiennymi rytmicznymi skurczami mięśni agonistycznych i antagonistycznych. Mimowolne oscylacje mogą pojawiać się w spoczynku (drżenie spoczynkowe), po przyjęciu konkretnej pozycji (drżenie pozycyjne) lub podczas wykonywania ruchu (drżenie kinetyczne) (tab. 1). Zjawisko to może występować u zdrowych osób (drżenie fizjologiczne), jest też bardzo częstym objawem w chorobach ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego [1]. Pierwszymi postrzeganymi objawami choroby są delikatne uczucie słabości oraz skłonność do drżenia konkretnej części ciała, czasami głowy lecz najczęściej ramienia bądź ręki tak w 1817 roku opisał początkowe objawy choroby James Parkinson [2]. Drżenie stanowi jeden z głównych objawów zespołu parkinsonowskiego i towarzyszy większości pacjentów od początku choroby. Prawidłowe rozpoznanie drżenia w przebiegu choroby Parkinsona pozwala na szybsze postawienie właściwej diagnozy, a jego skuteczne leczenie znacząco poprawia komfort życia pacjentów. RODZAJE DRŻENIA W CHOROBIE PARKINSONA Drżenie spoczynkowe Drżenie spoczynkowe jest najbardziej charakterystycznym rodzajem drżenia w chorobie Parkinsona. Definiowane ono jest jako drżenie obejmujące część ciała, która pozostaje w spoczynku: pacjent nie wykonuje nią żadnych dowolnych ruchów oraz nie musi angażować żadnej siły w celu pokonania grawitacji (część ciała jest podparta, np. oparta o kozetkę). Amplituda drżenia spoczynkowego ulega redukcji w trakcie wykonywania ruchów celowych, natomiast zwiększa się podczas wysiłku intelektualnego lub przy wykonywaniu ruchów innymi częściami ciała (np. amplituda drżenia spoczynkowego ręki nasila się podczas chodzenia) [3]. W przebiegu choroby Parkinsona drżenie najczęściej pojawia się jednostronnie (tak jak większość objawów ruchowych), a w późniejszym okresie widoczna jest asymetria drżenia pomiędzy stronami ciała. Typową lokalizacją drżenia jest ręka, wówczas drżenie przyjmuje morfologię ruchu kręcenia pigułek / liczenia pieniędzy. Oscylacje mają częstotliwość wahającą się od 4 do 6 Hz. Drżeniem mogą być również objęte Tabela 1. Rodzaje drżenia w chorobie Parkinsona Rodzaj drżenia Spoczynkowe Posturalne Kinetyczne Charakterystyka Obejmuje część ciała pozostającą w spoczynku pacjent nie wykonuje nią żadnych ruchów dowolnych, nie musi również przeciwstawiać się sile jej ciążenia Pojawia się po ustawieniu części ciała w pozycji wymagającej pracy mięśni przeciwstawiających się sile grawitacji Pojawia się podczas wykonywania ruchu 1
2 Tabela 2. Cechy drżenia spoczynkowego Drżenie pojawia się w części ciała, która nie jest poddawana ruchom dowolnym i spoczywa w podparciu utrzymywanie jej pozycji nie wymaga przeciwstawiania się sile grawitacji Amplituda drżenia maleje w trakcie wykonywania ruchów celowanych Amplituda drżenia wzrasta podczas wysiłku intelektualnego lub wykonywania ruchów inną częścią ciała proksymalne części kończyn dolnych [4]. Należy pamiętać, że w chorobie Parkinsona nie stwierdza się drżenia głowy czy głosu, można natomiast obserwować drżenie języka, warg czy żuchwy [5]. W sytuacji gdy trudno ocenić drżenie spoczynkowe, pomocne mogą być próby prowokacyjne. Drżenie spoczynkowe może ujawnić się lub ulec nasileniu, gdy pacjent zostanie poproszony o głośne liczenie od stu do zera. Alternatywną metodą jest poproszenie pacjenta o wykonywanie rytmicznego ruchu (np. pukanie w stół) drugą ręką. Drżenie spoczynkowe zanika bądź ulega osłabieniu podczas wykonywania ruchów zamierzonych. Gdy pacjent zostanie poproszony o zajęcie specyficznej pozycji na przykład wyciągnięcie rąk przed siebie można zaobserwować, jak drżenie spoczynkowe ulega częściowemu wygaszeniu (maleje jego amplituda) lub zanika całkowicie, by pojawić się ponownie po kilku sekundach. Cechy drżenia spoczynkowego przedstawiono w tabeli 2. Drżenie posturalne i kinetyczne W przebiegu choroby Parkinsona może pojawiać się także drżenie wywołane utrzymywaniem części ciała w konkretnej pozycji i przeciwstawianiem się sile ciążenia (drżenie posturalne) lub wykonywaniem ruchu (drżenie kinetyczne). Drżenie to zwykle ma częstotliwość zbliżoną do drżenia spoczynkowego. W niektórych przypadkach nasilenie drżenia posturalnego bądź kinetycznego w chorobie Parkinsona jest tak znaczne, że istotnie utrudnia różnicowanie z drżeniem samoistnym [6]. PATOFIZJOLOGIA DRŻENIA W CHOROBIE PARKINSONA Patofizjologia drżenia w chorobie Parkinsona pozostaje wciąż nie w pełni opisana, a uzyskane do tej pory dane z badań elektrofizjologicznych, neuroobrazowych i anatomopatologicznych często są sprzeczne. Bez wątpienia wystąpienie drżenia spoczynkowego wiąże się z faktem obniżenia ilości dostępnej dopaminy w zwojach podstawy. Nie odnotowano jednoznacznej korelacji między osłabieniem transmisji dopaminergicznej w układzie nigrostriatalnym a nasileniem drżenia. Na podstawie wyników badań neuroelektrofizjologicznych wykazano, że drżenie wiąże się z rytmicznymi wyładowaniami w obrębie zwojów podstawy (dotyczy to zwłaszcza aktywności nadmiernie zsynchronizowanych neuronów gałki bladej) obecnymi również w móżdżkowo- -wzgórzowo-korowych pętlach neuronalnych. Zaskakujące może się wydawać, że to właśnie aktywność tych ostatnich struktur jest bardziej regularna i utrwalona, silniej korelując z przebiegiem drżenia. Upraszczając dostępne dane elektrofizjologiczne, neuroobrazowe i neuropatologiczne, można, za Helmichem i wsp. zaproponować następujący przebieg procesu patologicznego: spadek transmisji dopaminergicznej i jej hamującego działania w obrębie jąder podstawy powoduje generowanie patologicznych oscylacyjnych wyładowań w gałce bladej. Są one następnie przekazywane drogami wstępującymi do kory ruchowej, gdzie powodują aktywację pętli móżdżkowo-wzgórzowo-korowej, co prowadzi do modyfikacji aktywności wygenerowanej przez neurony gałki bladej, zmianę jej natężenia i częstotliwości, a następnie przełączenie jej do eferentnych dróg ruchowych [7]. LECZENIE DRŻENIA W CHOROBIE PARKINSONA Patomechanizm drżenia w chorobie Parkinsona jest złożony i nie do końca zrozumiały. Z tego trudno mówić o leczeniu przyczynowym. Lekarz w codziennej praktyce dysponuje wieloma lekami, co do których wiadomo (czasami na podstawie danych z odległej przeszłości), że ich stosowanie może redukować drżenie. Brakuje z pewnością jednoznacznych wskazówek pozwalających dobrać konkretny lek dla danego pacjenta. Z tego względu wynik leczenia drżenia pozostaje w znacznym stopniu nieprzewidywalny. Najstarszą grupą leków stosowanych w terapii drżenia są leki antycholinergiczne (biperyden, triheksyfenidyl, prydynol). Swoje działanie wywierają poprzez blokowanie receptorów muskarynowych, a efektem ich wprowadzenia do terapii 2
3 Mariusz Siemiński Obraz kliniczny i leczenie drżenia w chorobie Parkinsona jest redukcja napięcia mięśniowego i drżenia. Skuteczność leków antycholinergicznych w terapii drżenia jest porównywalna ze skutecznością lewodopy. Największych efektów terapeutycznych należy spodziewać się w populacji młodszych pacjentów z chorobą Parkinsona. Ze względu na profil działań niepożądanych nie powinno się tych leków podawać chorym z cechami zaburzeń poznawczych. Można je stosować w monoterapii (u młodych chorych, u których w obrazie klinicznym dominuje drżenie) lub jako leczenie dodane do terapii lewodopą [8]. Włączenie lewodopy może doprowadzić do redukcji drżenia, ale efekt ten nie jest tak spektakularny jak w przypadku leczenia sztywności mięśniowej i bradykinezji. Uzyskanie kontroli nad drżeniem spoczynkowym wymaga istotnego podwyższenia dawki lewodopy, co wiąże się ze wzrostem ryzyka rozwoju powikłań ruchowych. Agoniści receptora dopaminowego cechują się porównywalną do lewodopy skutecznością w odniesieniu do terapii drżenia. Znaczącą poprawę odnotowano natomiast przy jednoczesnym stosowaniu lewodopy i agonistów, zwłaszcza u pacjentów w późniejszych stadiach choroby Parkinsona [9]. Inhibitory monoaminooksydazy B (MAO-B) selegilina i rasagilina również wywierają korzystny wpływ na drżenie. W opublikowanej niedawno metaanalizie danych pochodzących z badań klinicznych wykazano, że w początkowej fazie choroby monoterapia rasagiliną prowadziła do istotnej w porównaniu ze stosowaniem placebo redukcji drżenia. U pacjentów w późnej fazie choroby, u których występowały powikłania ruchowe, dołączenie rasagiliny do terapii dopaminergicznej również prowadziło do redukcji drżenia[10]. W przypadku drżenia opornego na farmakoterapię postępowaniem drugiego rzutu jest leczenie chirurgiczne. Jest ono uzasadnione zwłaszcza w sytuacjach bardzo nasilonego drżenia, istotnie ograniczającego funkcjonowanie pacjenta i będącego powodem znacznego dyskomfortu. Obecnie preferowaną metodą chirurgicznego leczenia drżenia w chorobie Parkinsona jest głęboka stymulacja mózgu (DBS, deep brain stimulation). Jako miejsca stymulacji wskazuje się trzy struktury neuroanatomiczne: jądro brzuszne pośrednie wzgórza (Vim, ventro-intermediate nucleus); część wewnętrzna gałki bladej (GPi, globus pallidus internus); jądro niskowzgórzowe (STN, subthalamic nucleus). Preferowanym miejscem stymulacji powinny być część wewnętrzna gałki bladej (GPi) lub jądro niskowzgórzowe interwencja obejmująca te obszary przynosi również poprawę w zakresie innych niż drżenie ruchowych objawów choroby Parkinsona (bradykinezji i sztywności mięśniowej). Wskazane jest objęcie interwencją chirurgiczną obu półkul mózgowia ze względu na spodziewaną progresję choroby. Stymulacja jądra brzusznego pośredniego wzgórza (Vim) przynosi wyraźną poprawę w zakresie drżenia, jednak bez istotnego wpływu na pozostałe objawy ruchowe pacjentów. Z tego względu można rozważyć tę lokalizację stymulacji u pacjentów, u których drżenie jest zdecydowanie dominującym objawem choroby Parkinsona [8]. Drżenie jest objawem najsilniej kojarzącym się z chorobą Parkinsona. Jest też przyczyną istotnego dyskomfortu pacjentów. Jednak przy zastosowaniu odpowiednio dobranego leczenia cholinergicznego czy dopaminergicznego lub interwencji chirurgicznej można doprowadzić do satysfakcjonującej poprawy klinicznej. PIŚMIENNICTWO 1. Alty J.E., Kempster P.A. A practical guide to the differential diagnosis of tremor. Postgrad. Med. J. 2011; 87: Parkinson J. An essay on the shaking palsy. Whittingham and Rowland, London 1817: Deuschl G., Bain P., Brin M. Consensus statement of the Movement Disorder Society on Tremor. Ad Hoc Scientific Committee. Mov. Disord. 1998; 13 (supl. 3): Deuschl G., Papengut F., Hellriegel H. The phenomenology of parkinsonian tremor. Parkinsonism Relat. Disord. 2012; 18 (supl. 1): S87 S Roze E., Coêlho-Braga M.C., Gayraud D. i wsp. Head tremor in Parkinson s disease. Mov. Disord. 2006; 21: Raethjen J., Pohle S., Govindan R.B., Morsnowski A., Wenzelburger R., Deuschl G. Parkinsonian action tremor: interference with object manipulation and lacking levodopa response. Exp. Neurol. 2005; 194: Helmich R.C., Hallett M., Deuschl G., Toni I., Bloem B.R. Cerebral causes and consequences of parkinsonian resting tremor: a tale of two circuits? Brain 2012; 135: Jiménez M.C., Vingerhoets F.J.G. Tremor revisited: treatment of PD tremor. Parkinsonism Relat. Disord. 2012; 18 (supl. 1): S93 S Fishman P.S. Paradoxical aspects of parkinsonian tremor. Mov. Disord. 2008; 23: Lew M.F. Rasagiline treatment effects on parkinsonian tremor. Int. J. Neurosci. 2013; 123: ADRES DO KORESPONDENCJI: dr n. med. Mariusz Siemiński, Klinika Neurologii Dorosłych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, ul. Dębinki 7, Gdańsk, msiem@wp.pl 3
4 Czy leki cholinolityczne znajdują jeszcze zastosowanie w leczeniu dysfunkcji układu pozapiramidowego, a zwłaszcza drżenia? Marek Karwacki Instytut Matki i Dziecka w Warszawie Objawy powstające wskutek dysfunkcji struktur układu pozapiramidowego określa się pojęciem zespół pozapiramidowy (EPS, extrapyramidal symptoms). Do najważniejszych z nich należą: drżenie i sztywność mięśniowa, bradykinezja oraz zaburzenia chodu. Drżenie mięśni jest wśród nich może nie najważniejszym, ale jednym z najbardziej dolegliwych objawów. Najczęściej kojarzy się z chorobą Parkinsona. Może być także konsekwencją nie tylko patologii w obrębie układu nerwowego (jak choćby szeroko pojęty parkinsonizm, stwardnienie rozsiane, pląsawica Huntingtona, choroby móżdżku i płatów czołowych oraz wielu innych chorób, zwłaszcza metabolicznych, zaburzeń hormonalnych i zatruć czy alkoholizmu), ale również długotrwałego lub bardzo silnego napięcia emocjonalnego czy znacznego zmęczenia mięśni (nadmierny wysiłek fizyczny), niedoborów lub niewłaściwej diety (niedobory witamin z grupy B i mikroelementów, ale także nadmierne stężenie witaminy B1). Występuje także jako fizjologiczna reakcja na zimno lub choćby wskutek nadmiernego spożywania kawy. Drżenie w przebiegu każdej z tych sytuacji ma nieco inny przebieg i charakterystykę. W każdej z tych sytuacji, jeżeli zachodzi konieczność interwencji, stosuje się inne leczenie. Z definicji drżenie mięśni (tremor) związane z rozwijającym się procesem chorobowym to zaburzenie ruchowe, którego istotą są rytmiczne mimowolne ruchy wywołane naprzemiennym skurczem przeciwstawnych mięśni, zazwyczaj o niewielkiej amplitudzie, powodujące naprzemienne lub oscylacyjne (wahadłowe) ruchy powiązanych ze sobą grup mięśniowych. Zwykle dotyczą one rąk, głowy, twarzy, strun głosowych, tułowia lub kończyn dolnych. Drżenia mogą być szybkie lub wolne i pojawiać się w spoczynku lub po wykonaniu określonych ruchów czy podczas przyjmowania określonych pozycji. Stanowią jedną z częstszych dolegliwości i występują zarówno u ludzi młodych, jak i u starszych. Drżenie występuje często w chorobach móżdżku oraz związanych z nim struktur pnia mózgu i wtedy ulega nasileniu podczas ruchu (tzw. drżenie zamiarowe) z towarzyszącymi innymi objawami, na przykład z zaburzeniami koordynacji ruchów. Jako izolowany objaw choroby układu nerwowego pojawia się w tak zwanym drżeniu samoistnym i drżeniu starczym. Najczęściej jest jednak osiowym objawem choroby Parkinsona (ponad 70% chorych), w której pojawia się bez związku z ruchem kończyną (tzw. drżenie spoczynkowe). Ulega nasileniu podczas stresu i chodzenia, a zmniejsza się lub ustępuje w trakcie wykonywania ruchów celowych, zwłaszcza czynności precyzyjnych. W początkowym okresie choroby występuje wyłącznie po jednej stronie ciała i bywa bardzo dyskretne. Chory porusza w charakterystyczny sposób na przykład palcami dłoni, wykonując ruchy przypominający kręcenie pigułki lub liczenie pieniędzy, a następnie pojawiają się ruchy w nadgarstku oraz w kończynie dolnej. Drżenie parkinsonowskie rzadziej obejmuje brodę, usta oraz język i wyjątkowo tylko powoduje drżenie całej głowy. Dokładnie takie same objawy mogą 4
5 Marek Karwacki Czy leki cholinolityczne znajdują jeszcze zastosowanie w leczeniu dysfunkcji układu pozapiramidowego także prezentować pacjenci z innymi chorobami, u których dochodzi do wystąpienia zespołu pozapiramidowego wskutek współistniejących zaburzeń organicznych lub jako działanie niepożądane leków. Inne poza chorobą Parkinsona przyczyny powstawania takich samych zaburzeń określa się mianem zespołu Parkinsona lub parkinsonizmem (np. wtórnym, objawowym). Jakkolwiek w chorobie Parkinsona farmakoterapia odgrywa bardzo ważną rolę, to jednak drżenie stanowi ten z objawów, który najsłabiej poddaje się leczeniu farmakologicznemu. Przy zastosowaniu odpowiednio dobranego leczenia cholinergicznego (zwłaszcza w przypadku młodszych chorych) czy dopaminergicznego (u osób w podeszłym wieku cezura 70. roku życia) lub interwencji chirurgicznej można doprowadzić do satysfakcjonującej poprawy klinicznej. Istotą leczenia farmakologicznego choroby i zespołu Parkinsona jest modyfikowanie nieprawidłowego stężenia neuroprzekaźników w mózgu. W chorobie Parkinsona dochodzi do zaniku neuronów zawierających melaninę w strukturach tworzących podkorowy układ pozapiramidowy, zwłaszcza istoty czarnej. Do wystąpienia objawów dochodzi zwykle przy uszkodzeniu 60 80% neuronów tej okolicy i zmniejszeniu produkcji dopaminy poniżej 20%. W mniejszym stopniu zmniejsza się stężenie noradrenaliny i serotoniny. Zakłócenie funkcjonowania układu wydzielającego dopaminę doprowadza do wtórnego wzmożenia aktywności neuronów cholinergicznych i glutaminergicznych. W przypadku zespołu Parkinsona do wystąpienia objawów prowadzą analogiczne zmiany w strukturach anatomicznych mózgu (np. naczyniopochodne, urazowe, pozapalne, toksyczne lub niszczenie tych struktur przez inne choroby niż choroba Parkinsona) lub czynnościowe zaburzenie stężeń poszczególnych neurotransmiterów, z wybitnym niedoborem dopaminy, na przykład wskutek dopaminolitycznego działania wielu leków (neuroleptyki, leki przeciwdepresyjne, metoklopramid, cynaryzyna i wiele innych). Niedobór dopaminy w układzie pozapiramidowym można skorygować, stosując leczenie substytucyjne (lewodopa), ale także podając substancje agonistyczne wobec receptora dopaminergicznego lub zwiększające uwalnianie endogennej dopaminy albo inhibitory enzymów biorących udział w jej rozkładzie. Leki z grupy cholinolityków były bardzo szeroko wykorzystywane w terapii choroby Parkinsona przed odkryciem lewodopy. Ze względu na ich działania niepożądane u osób starszych i wiele przeciwwskazań obecnie znajdują zastosowanie głównie w leczeniu parkinsonizmu polekowego (jako tzw. leki podstawowe) oraz u młodszych pacjentów z chorobą Parkinsona (leki pomocnicze), u których drżenie jest dużym problemem znacząco zakłócającym życie codzienne. Współcześnie zastosowanie w terapii parkinsonizmu znajdują głównie trzy z nich, działające jako antagoniści receptorów muskarynowych: biperyden, prydynol i triheksyfenidyl (niedostępny w Polsce). Leki te wykazują umiarkowaną aktywność przeciwparkinsonowską, która jest wykorzystywana w początkowym stadium choroby Parkinsona lub zwłaszcza obecnie w leczeniu parkinsonizmu polekowego. Są skuteczne w zwalczaniu drżenia i ślinienia, natomiast słabo przeciwdziałają sztywności, spowolnieniu ruchowemu i zaburzeniom równowagi. Działania niepożądane są skutkiem hamowania aktywności receptora muskarynowego, choć częstość ich profil różni się pomiędzy preparatami w zależności od ich farmakokinetyki (tab. 1 4). Istotną rolę odgrywa tutaj przede wszystkim biologiczny okres półtrwania (krótki dla prydynolu i bardzo długi dla biperydenu) i związana z nim możliwość kumulacji oraz długotrwałego, toksycznego już oddziaływania, nawet po zaprzestaniu terapii. Biperyden o okresie półtrwania wynoszącym godzin, wybitnie wydłużającym się u osób w podeszłym wieku, może utrzymywać się w ustroju jeszcze do 48 godzin po odstawieniu. W przeciwieństwie do niego prydynol jest krótko działającym parasympatykolitykiem (okres półtrwania 3 6 godzin) o silnym działaniu obwodowym i ośrodkowym. Podobnie jak pozostałe cholinolityki zmniejsza nadmierne napięcie i drżenie mięśni szkieletowych oraz hamuje występowanie ruchów mimowolnych, jednak w przeciwieństwie do nich cechuje się również bezpośrednim działaniem zwiotczającym mięśnie (miorelaksant). Wpływa także na mięśniówkę gładką (spazmolityk). Cholinolityki (ale zwłaszcza prydynol) stosuje się także w innych zaburzeniach ruchowych, a szczególnie w profilaktyce i leczeniu nocnych skurczów mięśni, w premedykacji przed zabiegami rehabilitacyjnymi i w ich trakcie, w leczeniu ślino- i śluzotoku w opiece paliatywnej oraz w chorobach przebiegających ze wzmożonym napięciem mięśniowym (zarówno pochodzenia ośrodkowego, jak i obwodowego np. w bólach korzonkowych oraz w bólach napięciowych ze sztywnością mięśni). Nadwrażliwość na działanie tych leków występuje u dzieci i osób w podeszłym wieku. Omawiając znaczenie centralnie działających leków cholinolitycznych w leczeniu zaburzeń ruchowych, warto też wspomnieć o dystoniach oraz 5
6 Tabela 1. Porównanie cholinolityków obecnych na polskim rynku farmaceutycznym stosowanych w leczeniu choroby i zespołu Parkinsona oraz innych zaburzeń mięśniowych Nazwa Sposób dawkowania Okres półtrwania Metabolizm Możliwość kumulacji w ustroju Podstawowa droga eliminacji Bezpośrednie działanie spazmolityczne i mioreklaksacyjne Biperyden Doustnie: początkowo: od 1 mg 2 /d., zwiększając dawkę do minimalnej skutecznej o 2 mg/d.(maks. 16 mg/d.) godz. (w zależności od wieku, znacząco wydłużony u osób starszych) Wątrobowy (ulega niemal całkowitemu metabolizmowi ustrojowemu) Nerki i drogi żółciowe + (działanie leku utrzymuje się do 48 godz. po jego odstawieniu) ± Prydynol Doustnie: początkowo 5 mg 3 /d. (maks. 30 mg/d.) 3 6 godzin Wątrobowy Nerki (całkowita eliminacja do 24 godz.) +/+ Tabela 2. Najczęstsze działania niepożądane i interakcje cholinolityków działających centralnie Działania niepożądane Najczęściej występują objawy cholinolityczne, takie jak suchość w ustach, zaburzenia akomodacji, podwyższenie ciśnienia śródgałkowego Ponadto mogą wystąpić: zaburzenia w oddawaniu moczu, zaparcia (szczególnie u osób w podeszłym wieku), pogłębienie upośledzenia sprawności intelektualnej, omamy, stany splątania Rzadko obserwowano: wysypkę, niedrożność porażenną jelit, megacolon Długotrwałe stosowanie może prowadzić do uzależnienia od leku Interakcje Nasilają działanie cholinolityczne leków przeciwparkinsonowskich, przeciwhistaminowych, psychotropowych i spazmolitycznych (z ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego) Stosowane z chinidyną zwiększają działanie cholinolityczne na układ sercowo-naczyniowy (szczególnie na przewodzenie przedsionkowo-komorowe), z lewodopą może nasilać dyskinezy Nasilają objawy wywołane przez alkohol Zmniejszają skuteczność metoklopramidu i leków o podobnym mechanizmie działania Mogą nasilać działania niepożądane petydyny na OUN OUN ośrodkowy układ nerwowy jednej z najczęstszych dolegliwości pacjentów dorosłych bólowym zespole kręgosłupowokorzeniowym (BZKK). Kurczowy kręcz karku to jedna z najczęściej spotykanych postaci dystonii, a więc grupy chorób występujących wskutek niekontrolowanego wzmożenia napięcia mięśni i ich powolnych, mimowolnych ruchów. Dystonia uogólniona zaczyna się w dzieciństwie i jest ciężką chorobą prowadzącą do ciężkiej niepełnosprawności i unieruchomienia chorego. Znacznie częściej dystonia rozpoczyna się jednak dopiero u osób dorosłych i ogranicza się tylko do pewnych grup mięśni. Do najczęściej występujących dystonii, oprócz kurczowego kręczu karku, zalicza się kurcz powiek lub ręki (kurcz pisarski). Długotrwałe napięcie mięśni powoduje dokuczliwy ból, często wysuwający się na pierwszy plan. Chorzy mają kłopoty z wykonywaniem wielu czynności, na przykład z prowadzeniem samochodu. W miarę upływu czasu zajęte mięśnie ulegają przerostowi, a potem utrwalonemu przykurczowi. Kurczowy kręcz karku, ale także pozostałe dystonie, jest bardzo oporny na leczenie. Dobry, ale najczęściej przejściowy, efekt leczenia można uzyskać, podając właśnie leki cholinolityczne. Dostępność innych metod leczenia (toksyna botulinowa lub zabiegi głębokiej stymulacji mózgu w obrębie wewnętrznej części gałki bladej DBS Gpi, deep brain stimulation of the globus pallidus interna) jest w Polsce ograniczona. W leczeniu BZKK cholinolityki wykorzystuje się jako miorelaksanty w skojarzeniu z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi. W tym zakresie stosuje się prawie wyłącznie prydynol ze względu na jego krótkotrwale działanie, brak kumulacji w ustroju oraz (przede wszystkim) ze względu na jego bezpośrednie działanie zwiotczające mięśnie poprzecznie prążkowane. W krajach Ameryki Południowej powszechnie wykorzystuje się między innymi skojarzenie prydynolu i meloksikamu lub diklofenaku w jednej tabletce. 6
7 Marek Karwacki Czy leki cholinolityczne znajdują jeszcze zastosowanie w leczeniu dysfunkcji układu pozapiramidowego Tabela 3. Rekomendacje międzynarodowych towarzystw naukowych dotyczące stosowania cholinolityków działających centralnie w leczeniu choroby i zespołu Parkinsona, dystonii oraz innych zaburzeń mięśniowych (zalecenia European Federation of Neurological Societies and the Movement Disorder Society-European Section EFNS/MDS-ES [1, 2]) Choroba Parkinsona (stosowanie lecznicze) W początkowym stadium choroby niemal wyłącznie u pacjentów młodych (< 50 rż.) z dominującym drżeniem (dowody poziomu B w EBM): jeden z trzech wyborów: selegilina, amantadyna lub cholinolityki (biperyden, prydynol lub triheksyfenidyl) skuteczne (poziom B) w leczeniu objawowym choroby Parkinsona, ale niezalecane w zapobieganiu powikłaniom motorycznym (ze względu na brak wystarczającej liczby dowodów) wskazane w przypadku osób publicznych oraz w przypadku gdy drżenie stanowi poważny problem zaburzający jakość życia przejściowo na początku choroby, gdy nasilenie objawów wymaga wprowadzenia farmakoterapii, ale podlega łatwej kontroli Jako terapia wspomagająca (trzeciego rzutu) w przypadku nasilonego drżenia u pacjentów nieodpowiadających na inne metody leczenia w wieku pomiędzy 50. a 60. rż. Względne przeciwskazanie do stosowania tej grupy leków u pacjentów po ukończeniu 60 rż. (nadwrażliwość na działania niepożądane) Polekowe objawy pozapiramidowe (zwłaszcza poneuroleptyczne) Duże ryzyko wystąpienia polekowych objawów pozapiramidowych i/lub istnienie czynników predysponujących profilaktyczne stosowanie leków antycholinergicznych (do 6 tyg.) Leczenie poneuroleptycznych zespołów pozapiramidowych Parkinsonizm neuroleptyk w skojarzeniu z 1) antycholinergikami lub 2) benzodiazepinami jako leczenie pierwszego rzutu Dystonia neuroleptyk w skojarzeniu z antycholinergikami jako leczenie pierwszego rzutu (gdy nie skutkuje redukcja dawki leku podstawowego) Akatyzja neuroleptyk w skojarzeniu z antycholinergikami jako leczenie drugiego rzutu (gdy nie skutkuje redukcja dawki leku podstawowego oraz skojarzone leczenie neuroleptykiem i propranololem) Zespół Parkinsona (parkinsonizm wtórny z innych przyczyn niż polekowe) Stosowane jako leczenie pierwszego rzutu lub wspomagające Dystonie i inne zaburzenia mięśniowe Stosowane jako leczenie wspomagające, ze względu na krótkotrwała skuteczność i działania niepożądane w wyniku długotrwałego leczenia EBM (evidence-based medicine) medycyna oparta na faktach Tabela 4. Główne leki wykorzystywane w leczeniu polekowych zaburzeń pozapiramidowych [7] Grupa leków Lek i dawkowanie [mg/d.] Główne wskazania Leki cholinolityczne Biperyden 2 6 Parkinsonizm polekowy Prydynol 5 15 Triheksyfenidil 2 10 Akatyzja Leki dopaminergiczne (stosowane tylko w razie nieskuteczności cholinolityków lub istniejących przeciwwskazań; mogą zaostrzyć zaburzenia psychotyczne!) Amantadyna Parkinsonizm polekowy Akatyzja Późne dyskinezy Podsumowując, mimo że wskazania do stosowania leków cholinolitycznych w terapii choroby Parkinsona dawno już zostały zawężone do leczenia wspomagającego, zwłaszcza w opornym na leczenie dopaminergiczne drżeniu i u osób młodych, to jednak jest to nadal grupa leków skutecznych i powszechnie wykorzystywanych w różnych zaburzeniach ruchowych, a zwłaszcza w parkinsonizmie polekowym oraz w wymienionych powyżej chorobach z nasilonym drżeniem mięśniowym lub nieprawidłowym, wzmożonym napięciem mięśni szkieletowych (tab. 5). 7
8 Tabela 5. Najczęstsze wskazania do stosowania cholinolityków działających centralnie (zgodne z Charakterystyką Produktu Leczniczego oraz pozarejestracyjne) Leczenie choroby Parkinsona (patrz tab. 3) sztywność mięśniowa, drżenia i spowolnienie ruchowe Leczenie wspomagające we wszystkich postaciach parkinsonizmu (patrz tab. 3) zwłaszcza polekowego (wczesne dyskinezy, akatyzja i objawy parkinsoidalne) Leczenie innych pozapiramidowych zaburzeń ruchowych, w tym dystonii uogólnionej i segmentalnej np. zespołu Meige a, kurczu powiek (blepharospasmus) lub spastycznego kręczu karku (torticollis spasmodicus) Leczenie wspomagające w zespołach spastycznych pochodzenia ośrodkowego i obwodowego szerokie zastosowanie w neurologii, psychiatrii, opiece paliatywnej i długoterminowej, w tym także w bólach korzeniowych oraz w bólach napięciowych ze sztywnością mięśniową (zwłaszcza w skojarzeniu z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi), w premedykacji przed zabiegami rehabilitacyjnymi i podczas ich trwania Leczenie i zapobieganie nocnym skurczom mięśni Leczenie objawowe ślino- i śluzotoku w przebiegu różnych schorzeń, zwłaszcza neurologicznych (m.in. stwardnienie zanikowe boczne, mózgowe porażenie dziecięce, różne choroby neurodegeneracyjne) PIŚMIENNICTWO 1. Albanese A., Asmus F., Bhatiaat K.P. I wsp. EFNS guidelines on diagnosis and treatment of primary dystonias. Eur. J. Neurol. 2011; 18: Ferreira J.J., Katzenschlager R., Bloem B. R. Summary of the recommendations of the EFNS/MDS-ES review on therapeutic management of Parkinson s disease. Eur. J. Neurol. 2013; 20: Fiszer U. Choroby układu pozapiramidowego. W: Szczeklik A. (red.). Choroby wewnętrzne. Wyd. 1. Medycyna Praktyczna, Kraków 2005: Friedman A. Polekowe zaburzenia ruchowe. Polski Przegląd Neurologiczny 2006; 2: Katzenschlager R., Sampaio C., Costa J., Lees A. Anticholinergics for symptomatic management of Parkinson s disease. Cochrane Database Syst. Rev. 2003; 2: CD Mosiołek A. Objawy pozapiramidowe w psychiatrii diagnostyka i leczenie. Psychiatry 2014; 11: Sapa J. Wybrane choroby i zaburzenia polekowe możliwości profilaktyki i leczenia. Farm. Pol. 2009; 65: ADRES DO KORESPONDENCJI: dr n. med. Marek Karwacki, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie, ul. Kasprzaka 17 a, Warszawa 8
Obraz kliniczny i leczenie drżenia w chorobie Parkinsona."
Dr Mariusz Siemiński Obraz kliniczny i leczenie drżenia w chorobie Parkinsona." Drżenie jest definiowane jako występowanie powtarzających się mimowolnych ruchów oscylacyjnych części ciała. Ruchy te są
Bardziej szczegółowoAzilect fakty Czym jest Azilect? Jak działa Azilect? Kto może skorzystać na leczeniu Azilectem?
Azilect fakty Czym jest Azilect? Azilect (rasagilina 1mg) jest pierwszym, prawdziwie innowacyjnym lekiem stosowanym w chorobie Parkinsona (PD Parkinson s Disease) wprowadzonym w ostatnich latach. Jest
Bardziej szczegółowoAneks II. Wnioski naukowe
Aneks II Wnioski naukowe 16 Wnioski naukowe Haldol, który zawiera substancję czynną haloperydol, jest lekiem przeciwpsychotycznym należącym do grupy pochodnych butyrofenonu. Jest silnym antagonistą ośrodkowych
Bardziej szczegółowoKonieczność monitorowania działań niepożądanych leków elementem bezpiecznej farmakoterapii
Konieczność monitorowania działań niepożądanych leków elementem bezpiecznej farmakoterapii dr hab. Anna Machoy-Mokrzyńska, prof. PUM Katedra Farmakologii Regionalny Ośrodek Monitorujący Działania Niepożądane
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO Pridinol Alvogen, 5mg, tabletki 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY 1 tabletka zawiera 5 mg prydynolu chlorowodorku (Pridinoli hydrochloridum)
Bardziej szczegółowoANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
ANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Może wyniknąć potrzeba dokonania kolejnych aktualizacji Charakterystyki Produktu Leczniczego i
Bardziej szczegółowoTerapeutyczne Programy Zdrowotne 2012 Leczenie dystonii ogniskowych i połowiczego kurczu twarzy
Załącznik nr 13 do Zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE DYSTONII OGNISKOWYCH I POŁOWICZEGO KURCZU TWARZY ICD-10 G24.3 - kręcz karku G24.5 - kurcz
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO AKINETON, 5 mg/ml, roztwór do wstrzykiwań 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY 1 ampułka o pojemności 1 ml roztworu do wstrzykiwań zawiera
Bardziej szczegółowoFARMAKOTERAPIA W GERIATRII
Interdyscyplinarne Spotkania Geriatryczne FARMAKOTERAPIA W GERIATRII mgr Teresa Niechwiadowicz-Czapka Instytut Pielęgniarstwa Zakład Podstaw Opieki Pielęgniarskiej Wchłanianie środków farmakologicznych
Bardziej szczegółowoChoroba Parkinsona. najczęstsze pytania i najtrudniejsze zagadnienia. Anna Potulska-Chromik, Izabela Stefaniak. egzemplarz bezpłatny
Choroba Parkinsona najczęstsze pytania i najtrudniejsze zagadnienia egzemplarz bezpłatny Anna Potulska-Chromik, Izabela Stefaniak Wydawnictwo w całości powstało dzięki wsparciu firmy Lundbeck Poland Sp.
Bardziej szczegółowoAKINETON 5 mg/ml, roztwór do wstrzykiwań Biperideni lactas
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla użytkownika AKINETON 5 mg/ml, roztwór do wstrzykiwań Biperideni lactas Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ zawiera
Bardziej szczegółowoLeczenie padaczki lekoopornej podstawy racjonalnej politerapii
Leczenie padaczki lekoopornej podstawy racjonalnej politerapii Ewa Nagańska Klinika Neurologii i Epileptologii CMKP Przyczyny niepowodzenia stosowania monoterapii LPP Niewłaściwe rozpoznanie padaczki (rodzaju
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) wiek od 12 roku życia; 2) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia
Bardziej szczegółowoBIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II JĄDRA PODSTAWY KRESOMÓZGOWIA I KONTROLA RUCHOWA MECHANIZMY KONTROLI RUCHOWEJ SYSTEMY ZSTĘPUJĄCE Korowe ośrodki motoryczne Kora motoryczna (planowanie, inicjacja i kierowanie
Bardziej szczegółowoNIEINWAZYJNA TERAPIA NIETRZYMANIA MOCZU SALUS-TALENT
NIEINWAZYJNA TERAPIA NIETRZYMANIA MOCZU SALUS-TALENT WPROWADZENIE Pacjenci coraz częściej zwracają uwagę na swoje problemy intymne. Problemy intymne zawierają w sobie schorzenia takie jak: nietrzymanie
Bardziej szczegółowoANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA
ANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA Poprawki do CHPL oraz ulotki dla pacjenta są ważne od momentu zatwierdzenia Decyzji Komisji. Po zatwierdzeniu Decyzji Komisji,
Bardziej szczegółowoCzęść VI: Streszczenie Planu Zarządzania Ryzykiem dla produktu:
Część VI: Streszczenie Planu Zarządzania Ryzykiem dla produktu: Olamide, 10 mg, tabletki VI.2 VI.2.1 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu leczniczego Olamide przeznaczone do wiadomości
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Stanowisko Rady Przejrzystości nr 45/2014 z dnia 28 stycznia 2014 r. w sprawie oceny leku Botox (toksyna botulinowa typu A 100 jednostek) we wskazaniu
Bardziej szczegółowoWybrane zaburzenia lękowe. Tomasz Tafliński
Wybrane zaburzenia lękowe Tomasz Tafliński Cel prezentacji Przedstawienie najważniejszych objawów oraz rekomendacji klinicznych dotyczących rozpoznawania i leczenia: Uogólnionego zaburzenia lękowego (GAD)
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia rozsianego oparte na kryteriach
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 589 Poz. 86 Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) 1. Kryteria kwalifikacji: ŚWIADCZENIOBIORCY 1.1. Leczenie interferonem beta: 1) rozpoznanie
Bardziej szczegółowoANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
ANEKS III Zmiany w odpowiednich punktach charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Konieczna może być późniejsza aktualizacja charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta
Bardziej szczegółowoZŁOŚLIWY ZESPÓŁ NEUROLEPTYCZNY PO WYMIANIE GENERATORA IMPULSÓW GŁĘBOKIEJ STYMULACJI MÓZGU, U PACJENTKI Z CHOROBĄ PARKINSONA OPIS PRZYPADKU
ZŁOŚLIWY ZESPÓŁ NEUROLEPTYCZNY PO WYMIANIE GENERATORA IMPULSÓW GŁĘBOKIEJ STYMULACJI MÓZGU, U PACJENTKI Z CHOROBĄ PARKINSONA OPIS PRZYPADKU Paweł Zdunek [1,2], Henryk Koziara [1,3], Emilia Sołtan [3], Wiesław
Bardziej szczegółowoPrzywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie
Przywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie Jak wspomniano we wcześniejszych artykułach cyklu, strategia postępowania w migotaniu przedsionków (AF) polega albo na kontroli częstości rytmu komór i zapobieganiu
Bardziej szczegółowoELEMENTY FARMAKOLOGII OGÓLNEJ I WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU FARMAKOTERAPII BÓLU
Barbara FILIPEK Gabriel NOWAK Jacek SAPA Włodzimierz OPOKA Marek BEDNARSKI Małgorzata ZYGMUNT ELEMENTY FARMAKOLOGII OGÓLNEJ I WYBRANE ZAGADNIENIA Z ZAKRESU FARMAKOTERAPII BÓLU Copyright by Barbara Filipek,
Bardziej szczegółowoAKINETON 5 mg/ml, roztwór do wstrzykiwań Biperideni lactas
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla użytkownika AKINETON 5 mg/ml, roztwór do wstrzykiwań Biperideni lactas Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ zawiera
Bardziej szczegółowoKonferencja SAMOLECZENIE A EDUKACJA ZDROWOTNA, POLITYKA ZDROWOTNA, ETYKA Kraków, 20.04.2009 r.
Piotr Burda Biuro In formacji T oksykologicznej Szpital Praski Warszawa Konferencja SAMOLECZENIE A EDUKACJA ZDROWOTNA, POLITYKA ZDROWOTNA, ETYKA Kraków, 20.04.2009 r. - Obejmuje stosowanie przez pacjenta
Bardziej szczegółowoCytyzyna ostatnie ważne osiągnięcie nauki polskiej
Cytyzyna ostatnie ważne osiągnięcie nauki polskiej Dorota Lewandowska dr n. med. Obecnie dostępne formy pomocy palącym Farmakologiczne NTZ guma plastry pastylki pastylki podjęzykowe Bupropion (Zyban) Wareniklina
Bardziej szczegółowoPaństwo Członkowskie Podmiot odpowiedzialny Nazwa własna Moc Postać farmaceutyczna Droga podania
ANEKS I WYKAZ NAZW, POSTAĆ FARMACEUTYCZNA, MOC PRODUKTÓW LECZNICZYCH, DROGA PODANIA, PODMIOTY ODPOWIEDZIALNY POSIADAJĄCY POZWOLENIE NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH 1 Państwo Członkowskie
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta.
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego i ulotce dla pacjenta. Uwaga: Niniejsze zmiany w odpowiednich punktach skróconej charakterystyki produktu leczniczego
Bardziej szczegółowoULOTKA DLA PACJENTA: INFORMACJA DLA UŻYTKOWNIKA. Rimantin, 50 mg, tabletki. Rymantadyny chlorowodorek
ULOTKA DLA PACJENTA: INFORMACJA DLA UŻYTKOWNIKA Rimantin, 50 mg, tabletki Rymantadyny chlorowodorek Należy przeczytać uważnie całą ulotkę, ponieważ zawiera ona informacje ważne dla pacjenta. Należy zachować
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO. Jedna tabletka zawiera 5 mg flunaryzyny (Flunarizinum) w postaci flunaryzyny dichlorowodorku.
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO FLUNARIZINUM WZF, 5 mg, tabletki 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY Jedna tabletka zawiera 5 mg flunaryzyny (Flunarizinum) w postaci flunaryzyny
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i Ulotki dla Pacjenta
Uwaga: Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i Ulotki dla Pacjenta Ta Charakterystyka Produktu Leczniczego, oznakowanie opakowań i ulotka dla pacjenta jest wynikiem
Bardziej szczegółowoULOTKA DLA PACJENTA: INFORMACJA DLA UŻYTKOWNIKA. FILOMAG B 6 40 mg jonów magnezu + 5 mg, tabletki Magnesii hydroaspartas + Pyridoxini hydrochloridum
ULOTKA DLA PACJENTA: INFORMACJA DLA UŻYTKOWNIKA FILOMAG B 6 40 mg jonów magnezu + 5 mg, tabletki Magnesii hydroaspartas + Pyridoxini hydrochloridum Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO. 1 ampułka 1 ml zawiera 5 mg biperydenu mleczanu (Biperideni lactas), co odpowiada 3,9 mg biperydenu.
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO AKINETON, 5 mg/ml, roztwór do wstrzykiwań 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY 1 ampułka 1 ml zawiera 5 mg biperydenu mleczanu (Biperideni
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych www.aotm.gov.pl Rekomendacja nr 226/2014 z dnia 6 października 2014 r. Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych w sprawie zasadności wydawania zgody na refundację
Bardziej szczegółowoDr Jarosław Woroń. BEZPIECZEŃSTWO STOSOWANIA LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH Krynica 11.XII.2009
Dr Jarosław Woroń BEZPIECZEŃSTWO STOSOWANIA LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH Krynica 11.XII.2009 Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii CM UJ Kraków Uniwersytecki Ośrodek Monitorowania i Badania Niepożądanych
Bardziej szczegółowoProblemy związane z leczeniem spastyczności kończyny górnej i dolnej. Wojciech Wicha II Klinika Neurologii Instytut Psychiatrii i Neurologii
Problemy związane z leczeniem spastyczności kończyny górnej i dolnej Wojciech Wicha II Klinika Neurologii Instytut Psychiatrii i Neurologii Spastyczność poudarowa dotyczy zwykle kończyny górnej i dolnej
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO Cinnarizinum Aflofarm, 25 mg, tabletki 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY 1 tabletka zawiera 25 mg cynaryzyny (Cinnarizinum). Substancja
Bardziej szczegółowoWYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI
Załączniki do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2014 r. (poz. ) Załącznik nr 1 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH PSYCHIATRYCZNYCH ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp.
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) ŚWIADCZENIOBIORCY 1.Kryteria kwalifikacji 1.1 Leczenia interferonem beta: 1) wiek od 12 roku życia; 2) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia
Bardziej szczegółowoInformacja dla pacjentów
info Informacja dla pacjentów ze szpiczakiem mnogim leczonych bortezomibem Polineuropatia indukowana bortezomibem Konsultacja merytoryczna: Prof. dr hab. Lidia Usnarska-Zubkiewicz Katedra i Klinika Hematologii,
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50)
Załącznik B.32.a. LECZENIE CHOROBY LEŚNIOWSKIEGO - CROHNA (chlc) (ICD-10 K 50) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY SCHEMAT DAWKOWANIA LEKÓW W PROGRAMIE BADANIA DIAGNOSTYCZNE WYKONYWANE
Bardziej szczegółowoDrgawki czy mioklonie??? Iwona Terczyńska IMID
Drgawki czy mioklonie??? Iwona Terczyńska IMID Termin mioklonia u pacjenta z JME został po raz pierwszy zaproponowany przez Herpina w 1867 Mioklonie przysenne opisał Friedreich 1881 Nadal.nie ma powszechnie
Bardziej szczegółowoOpis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych. Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: NEUROLOGOPEDIA Z ELEMENTAMI AUDIOLOGII I FONIATRII Typ studiów: kwalifikacyjne/doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów
Bardziej szczegółowoKatarzyna Rybicka Karolina Skoczyńska
Katarzyna Rybicka Karolina Skoczyńska Rys historyczny pierwszy formalny opis choroby: An Essay on the Shaking Palsy, James Parkinson, 1817 początkowo nazywana paralysis agitans (drżączka doraźna) nazwa
Bardziej szczegółowoBROSZURA INFORMACYJNA DLA PACJENTA
BROSZURA INFORMACYJNA DLA PACJENTA Zastosowanie produktu BOTOX /Vistabel 4 jednostki Allergan/0,1 ml toksyna botulinowa typu A w leczeniu zmarszczek pionowych gładzizny czoła Spis treści Co to są zmarszczki
Bardziej szczegółowoMaria Korzonek Wydział Nauk o Zdrowiu Pomorski Uniwersytet Medyczny Szczecin ZESPÓŁ SŁABOŚCI I JEGO WPŁYW NA ROKOWANIE CHOREGO
Maria Korzonek Wydział Nauk o Zdrowiu Pomorski Uniwersytet Medyczny Szczecin ZESPÓŁ SŁABOŚCI I JEGO WPŁYW NA ROKOWANIE CHOREGO Zespół słabości: definicja Charakteryzuje się spadkiem odporności na ostry
Bardziej szczegółowoMonitorowanie niepożądanych działań leków
Monitorowanie niepożądanych działań leków Anna Wiela-Hojeńska Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Niepożądane działanie leku (ndl) Adverse Drug Reaction (ADR) (definicja
Bardziej szczegółowoPrzedmowa do wydania czwartego prof. Brian Neville / 11. Fragmenty przedmowy do wydania drugiego dr Mary D. Sheridan / 13
Spis treści Przedmowa do wydania czwartego prof. Brian Neville / 11 Fragmenty przedmowy do wydania drugiego dr Mary D. Sheridan / 13 Wstęp / 15 Podziękowania / 21 R OZDZIAŁ 1 Obraz kliniczny a leczenie
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe oraz podstawy zmian warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu.
Aneks I Wnioski naukowe oraz podstawy zmian warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu. 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoLECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
Bardziej szczegółowoFARMAKOTERAPIA STWARDNIENIA ROZSIANEGO TERAŹNIEJSZOŚĆ I PRZYSZŁOŚĆ
FARMAKOTERAPIA STWARDNIENIA ROZSIANEGO TERAŹNIEJSZOŚĆ I PRZYSZŁOŚĆ Prof. dr hab. med. Halina Bartosik - Psujek Katedra i Klinika Neurologii Uniwersytet Medyczny w Lublinie LEKI I RZUTU PREPARATY INTERFERONU
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany w odnośnych punktach druków informacyjnych do produktów
Aneks III Zmiany w odnośnych punktach druków informacyjnych do produktów Uwaga: Zmiany wprowadzone w odnośnych punktach druków informacyjnych do produktów są efektem przeprowadzenia procedury przekazania
Bardziej szczegółowoAneks IV. Wnioski naukowe
Aneks IV Wnioski naukowe 1 Wnioski naukowe Od czasu dopuszczenia produktu Esmya do obrotu zgłoszono cztery przypadki poważnego uszkodzenia wątroby prowadzącego do transplantacji wątroby. Ponadto zgłoszono
Bardziej szczegółowoANEKS III ODPOWIEDNIE CZĘŚCI CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO I ULOTKI DLA PACJENTA
ANEKS III ODPOWIEDNIE CZĘŚCI CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO I ULOTKI DLA PACJENTA Uwaga: Niniejsze zmiany do streszczenia charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta są wersją obowiązującą
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO. 1 tabletka zawiera 2 mg biperydenu chlorowodorku, co odpowiada 1,8 mg biperydenu.
CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO Akineton, 2 mg, tabletki 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY 1 tabletka zawiera 2 mg biperydenu chlorowodorku, co odpowiada 1,8 mg biperydenu.
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA
Załącznik nr 9 do Zarządzenia Rektora ATH Nr 514/2011/2012z dnia 14 grudnia 2011 r.. Druk DNiSS nr PK_IIIF OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA NAZWA PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA: Farmakologia Kod przedmiotu: 21 Rodzaj
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Bardziej szczegółowoOcena ogólna: Raport całkowity z okresu od 04.05.2007 do 15.11.2007
W Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej ABC medic Praktyka Grupowa Lekarzy Rodzinnych w Zielonej Górze w okresie od 04.05.2007-15.11.2007 została przeprowadzona ocena efektów klinicznych u pacjentów
Bardziej szczegółowoAktualizacja ChPL i ulotki dla produktów leczniczych zawierających jako substancję czynną hydroksyzynę.
Aktualizacja ChPL i ulotki dla produktów leczniczych zawierających jako substancję czynną hydroksyzynę. Aneks III Poprawki do odpowiednich punktów Charakterystyki Produktu Leczniczego i Ulotki dla pacjenta
Bardziej szczegółowoNowa treść informacji o produkcie fragmenty zaleceń PRAC dotyczących zgłoszeń
17 December 2015 EMA/PRAC/835763/2015 Pharmacovigilance Risk Assessment Committee (PRAC) Nowa treść informacji o produkcie fragmenty zaleceń PRAC dotyczących zgłoszeń Przyjęto w dniach od 30 listopada
Bardziej szczegółowoHarmonogram zajęć dla kierunku: Dietetyka, studia stacjonarne, II rok, semestr IV
Harmonogram zajęć dla kierunku: Dietetyka, studia stacjonarne, II rok, semestr IV Przedmiot: Podstawy farmakologii i farmakoterapii żywieniowej oraz interakcji leków z żywnością Wykłady (5 wykładów, każdy
Bardziej szczegółowoPodstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych
Podstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych Instytucjonalizacja i wykluczenia. i zapomnienie Metody leczenia 1. Biologiczne - farmakologiczne - niefarmakologiczne - neurochirurgiczne 2. Psychologiczne
Bardziej szczegółowoFARMAKOLOGIA Z FARMAKODYNAMIKĄ - ROK IV
FARMAKOLOGIA Z FARMAKODYNAMIKĄ - ROK IV 1. Jednostka uczelniana odpowiedzialna za nauczanie przedmiotu: Zakład Farmakodynamiki 2. Kierownik Zakładu: Prof. dr hab. Włodzimierz Buczko 3. Osoba odpowiedzialna
Bardziej szczegółowoTyreologia opis przypadku 2
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 2 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 28-letni mężczyzna zgłosił się do Poradni Endokrynologicznej.
Bardziej szczegółowoPROGRAM PRAKTYK ZAWODOWYCH W WYBRANYCH SPECJALIZACJIACH KLINICZNYCH
PROGRAM PRAKTYK ZAWODOWYCH W WYBRANYCH SPECJALIZACJIACH KLINICZNYCH Student w ramach realizacji praktyki klinicznej w danej specjalizacji dostępnej w wybranej placówce medycznej, powinien odbywać ją w
Bardziej szczegółowoAneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Biorąc pod uwagę sprawozdanie komitetu PRAC do raportu PSUR dla dexamethasonu (za wyjątkiem
Bardziej szczegółowoINFORMACJA O LEKU 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO Donepex, 10 mg, tabletki powlekane
INFORMACJA O LEKU 1. NAZWA PRODUKTU LECZNICZEGO Donepex, 5 mg, tabletki powlekane Donepex, 10 mg, tabletki powlekane 2. SKŁAD JAKOŚCIOWY I ILOŚCIOWY Donepezili hydrochloridum Każda tabletka powlekana 5
Bardziej szczegółowoUlotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta. FLUNARIZINUM WZF, 5 mg, tabletki. Flunarizinum
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta FLUNARIZINUM WZF, 5 mg, tabletki Flunarizinum Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ zawiera ona informacje
Bardziej szczegółowoLECZENIE BÓLU OPARZENIOWEGO U DZIECI
LECZENIE BÓLU OPARZENIOWEGO U DZIECI Krzysztof Kobylarz, Iwona Szlachta-Jezioro, Ma³gorzata Maciejowska-Sata³a 15 Ból jest sta³ym objawem choroby oparzeniowej. Leczenie go u dzieci jest zadaniem niezwykle
Bardziej szczegółowoPadaczka lekooporna - postępowanie. Joanna Jędrzejczak Klinika Neurologii i Epileptologii, CMKP Warszawa
Padaczka lekooporna - postępowanie Joanna Jędrzejczak Klinika Neurologii i Epileptologii, CMKP Warszawa Definicja padaczki lekoopornej Nie ma padaczki lekoopornej, są lekarze oporni na wiedzę Boenigh,
Bardziej szczegółowoUlotka dla pacjenta: Informacja dla użytkownika Neuro-Medivitan tabletki powlekane
Nieoficjalne tłumaczenie niemieckiej ulotki dla pacjenta Ulotka dla pacjenta: Informacja dla użytkownika Neuro-Medivitan tabletki powlekane Substancje czynne: tiaminy chlorku chlorowodorek / pirydoksyny
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) ŚWIADCZENIOBIORCY 1.Kryteria kwalifikacji 1.1 Leczenia interferonem beta: 1) wiek od 12 roku życia; 2) rozpoznanie postaci rzutowej stwardnienia
Bardziej szczegółowoCZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA OTĘPIEŃ
CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA OTĘPIEŃ Według raportu WHO z 2010 roku ilość osób z otępieniem na świecie wynosi 35,5 miliona, W Polsce oceniono w 2014 roku, że dotyczy ponad 500 000 osób z różnymi rodzajami otępienia,
Bardziej szczegółowoBadanie efektywności wibroakustycznej metody leczenia w kompleksowej terapii chorych na przerost gruczołu krokowego
Wojskowa Akademia Medyczna im. S.M. Kirowa, Sankt Petersburg, Rosja prof. dr n. med. Siergiej Borysowicz Pietrow, dr n. med. Nikołaj Siemionowicz Lewkowskij, dr n. med. Anatolij Iwanowicz Kurtow, dr n.
Bardziej szczegółowoPrzełom I co dalej. Anna Kostera-Pruszczyk Katedra i Klinika Neurologii Warszawski Uniwersytet Medyczny
Przełom I co dalej Anna Kostera-Pruszczyk Katedra i Klinika Neurologii Warszawski Uniwersytet Medyczny Przełom miasteniczny Stan zagrożenia życia definiowany jako gwałtowne pogorszenie opuszkowe/oddechowe
Bardziej szczegółowo2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wzajemne oddziaływanie substancji leczniczych, suplementów diety i pożywienia może decydować o skuteczności i bezpieczeństwie terapii. Nawet przyprawy kuchenne mogą w istotny sposób
Bardziej szczegółowoKody niepełnosprawności i ich znaczenie
Kody niepełnosprawności i ich znaczenie Kody niepełnosprawności, będące w istocie symbolami rodzaju schorzenia, mają decydujący wpływ na to, do jakich prac osoba niepełnosprawna może być kierowana, a do
Bardziej szczegółowoUlotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta. Akineton 2 mg, tabletki Biperideni hydrochloridum
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Akineton 2 mg, tabletki Biperideni hydrochloridum Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ zawiera ona informacje
Bardziej szczegółowoLewodopa jest. Powikłania. Lewodopa złoty standard leczenia choroby Parkinsona. najskuteczniejszym lekiem objawowym w leczeniu PD
Materiały z sesji plenarnej Lewodopa złoty standard leczenia choroby Parkinsona na II Zjeździe Polskiego Towarzystwa Choroby Parkinsona i Innych Zaburzeń Ruchowych oraz VI Zjeździe Sekcji Schorzeń Pozapiramidowych
Bardziej szczegółowoCzęść VI: Podsumowanie Planu Zarządzania Ryzykiem
Część VI: Podsumowanie Planu Zarządzania Ryzykiem VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego Hydroxyzinum Hasco przeznaczone do wiadomości publicznej VI.2.1 Omówienie
Bardziej szczegółowoLOPERAMID WZF 2 mg, tabletki Loperamidi hydrochloridum
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta LOPERAMID WZF 2 mg, tabletki Loperamidi hydrochloridum Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ zawiera ona
Bardziej szczegółowoWIEDZA K_W01 Posiada ogólną wiedzę na temat neurologopedii jako specjalności logopedycznej. K_W02 Zna neurolingwistyczne i psycholingwistyczne
WIEDZA K_W01 Posiada ogólną wiedzę na temat neurologopedii jako specjalności logopedycznej. K_W02 Zna neurolingwistyczne i psycholingwistyczne uwarunkowania wypowiedzi językowych. K_W03 Posiada usystematyzowaną
Bardziej szczegółowoLECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35)
Załącznik B.29. LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO (ICD-10 G 35) ŚWIADCZENIOBIORCY ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO SCHEMAT DAWKOWANIA LEKÓW W PROGRAMIE BADANIA DIAGNOSTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PROGRAMU
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR IV/21/14 RADY GMINY WIDAWA z dnia 30 grudnia 2014 r.
UCHWAŁA NR IV/21/14 RADY GMINY WIDAWA z dnia 30 grudnia 2014 r. w sprawie uchwalenia Programu Zdrowotnego ZDROWA GMINA na lata 2015-2016 oraz udzielenia dotacji dla Samodzielnego Publicznego Zakładu Podstawowej
Bardziej szczegółowoNeurologia Organizacja i wycena świadczeń. Danuta Ryglewicz Instytut Psychiatrii i Neurologii Warszawa
Neurologia Organizacja i wycena świadczeń Danuta Ryglewicz Instytut Psychiatrii i Neurologii Warszawa Choroby neurologiczne wg. WHO Bardzo wysokie wskażniki rozpowszechnienia aktualnie na świecie u miliarda
Bardziej szczegółowoPodmiot odpowiedzialny Wnioskodawca Nazwa własna Moc Postać farmaceutyczna Droga podania Zawartość (stężenie) Vantas 50 mg Implant Podskórne 50 mg
ANEKS I WYKAZ NAZW, POSTAĆ FARMACEUTYCZNA, MOC PRODUKTÓW LECZNICZYCH, DROGA PODANIA, WNIOSKODAWCA, PODMIOT ODPOWIEDZIALNY POSIADAJĄCY POZWOLENIE NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH Państwo
Bardziej szczegółowoULOTKA DLA PACJENTA. MINIRIN Melt (Desmopressinum) 60 mikrogramów 120 mikrogramów 240 mikrogramów Liofilizat doustny
ULOTKA DLA PACJENTA Należy zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku. Należy zachować tę ulotkę, aby w razie potrzeby móc ją ponownie przeczytać. Należy zwrócić się do lekarza lub farmaceuty,
Bardziej szczegółowoDiosminum. Należy przeczytać uważnie całą ulotkę, ponieważ zawiera ona informacje ważne dla pacjenta.
ULOTKA DLA PACJENTA: INFORMACJA DLA UŻYTKOWNIKA Diohespan max, 1000 mg, tabletki Diosminum Należy przeczytać uważnie całą ulotkę, ponieważ zawiera ona informacje ważne dla pacjenta. Lek ten jest dostępny
Bardziej szczegółowoAneks II. Wnioski naukowe i podstawy zawieszenia pozwoleń na dopuszczenie do obrotu przedstawione przez EMA
Aneks II Wnioski naukowe i podstawy zawieszenia pozwoleń na dopuszczenie do obrotu przedstawione przez EMA 5 Wnioski naukowe Ogólne podsumowanie oceny naukowej produktów leczniczych zawierających meprobamat
Bardziej szczegółowoSYLABUS. Nazwa przedmiotu/modułu. Farmakologia Kliniczna. Wydział Lekarski I. Nazwa kierunku studiów. Lekarski. Język przedmiotu
Nazwa przedmiotu/modułu Wydział Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Forma studiów Język przedmiotu Wydział Lekarski I Lekarski Jednolite magisterskie stacjonarne polski SYLABUS Farmakologia Kliniczna
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 12 grudnia 2011 r.
Dziennik Ustaw Nr 269 15687 Poz. 1597 1597 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 12 grudnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych Na
Bardziej szczegółowoFARMAKOKINETYKA KLINICZNA
FARMAKOKINETYKA KLINICZNA FARMAKOKINETYKA wpływ organizmu na lek nauka o szybkości procesów wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania leków z organizmu Procesy farmakokinetyczne LADME UWALNIANIE
Bardziej szczegółowoSTAN PADACZKOWY. postępowanie
STAN PADACZKOWY postępowanie O Wytyczne EFNS dotyczące leczenia stanu padaczkowego u dorosłych 2010; Meierkord H., Boon P., Engelsen B., Shorvon S., Tinuper P., Holtkamp M. O Stany nagłe wydanie 2, red.:
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWE WARUNKI BADANIA LEKARSKIEGO W ZAKRESIE UKŁADU
Załącznik nr 5 Załącznik nr 5 SZCZEGÓŁOWE WARUNKI BADANIA LEKARSKIEGO W ZAKRESIE UKŁADU NERWOWEGO, SZCZEGÓŁOWE W WARUNKI TYM PADACZKI BADANIA LEKARSKIEGO W ZAKRESIE UKŁADU NERWOWEGO, W TYM PADACZKI 1.
Bardziej szczegółowoAkineton, 2 mg, tabletki Biperideni hydrochloridum
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Akineton, 2 mg, tabletki Biperideni hydrochloridum Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ zawiera ona informacje
Bardziej szczegółowo