Doskonalenie umiejętności i kwalifikacji kadr. Badanie projektów szkoleniowych w ramach Działania 2.3 schemat a) SPO RZL

Transkrypt

1 Doskonalenie umiejętności i kwalifikacji kadr Badanie projektów szkoleniowych w ramach Działania 2.3 schemat a) SPO RZL Raport końcowy Przygotowany dla: Departamentu Zarządzania EFS w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego Autorzy: Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. Pentor Research International S.A. Warszawa, sierpień 2007 r.

2 Raport końcowy z Badania projektów szkoleniowych w ramach Działania 2.3 schemat a) Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich został przygotowany przez ewaluatorów Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. oraz Pentor Research International S.A. na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Wydawca: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego ul. Wspólna 2/ Warszawa tel. (+48 22) ISBN: Departament Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym ul. Wspólna 2/4, Warszawa tel. (+48 22) , fax (+48 22) zarzadzanieefs@mrr.gov.pl oraz pokl@mrr.gov.pl Internet: Infolinia EFS EFS płatne jak za połączenie lokalne Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3 STRESZCZENIE RAPORTU [1] Badanie wykonane zostało na zlecenie Departamentu Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego. Realizowane było w okresie luty czerwiec Przedmiotem badania był schemat a) Doskonalenie umiejętności i kwalifikacji kadr w Działaniu 2.3 Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL). Głównym celem Działania 2.3 jest podniesienie konkurencyjności i rozwój potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw poprzez inwestycje w kadry. Celem badania było uzyskanie pogłębionej wiedzy na temat podnoszenia kwalifikacji pracowników przedsiębiorstw przy współudziale środków z EFS oraz systemu wdrażania schematu konkursowego Działania 2.3. [2] Badanie składało się z 3 części: analizy dokumentów, badań jakościowych oraz badań ilościowych. Badania jakościowe objęły przedstawicieli PARP i RIF oraz wybranych projektodawców i uczestników szkoleń. Badania ilościowe (wywiady telefoniczne) zostały przeprowadzone wśród projektodawców, uczestników szkoleń oraz firm wysyłających swych pracowników na szkolenia. [3] Wśród projektodawców, którzy otrzymali dofinansowanie w Działaniu 2.3 schemat a) (356 podmiotów) zdecydowanie przeważają trzy typy instytucji: przedsiębiorcy, szkoły wyższe i osoby prawne nie działające dla zysku (non-profit). Łącznie stanowią one ponad 93% wszystkich instytucji realizujących nagrodzone projekty. Absolutną przewagę mają przedsiębiorcy (ponad 62% ogółu), natomiast zbliżony udział mają szkoły wyższe (blisko 17%) i organizacje non-profit (blisko 15%). Biorąc pod uwagę rozkład przestrzenny projektodawców widać wyraźną dominację instytucji pochodzących z województwa mazowieckiego (głównie z Warszawy). Jest ich 114 co stanowi 32,2% ogółu nagrodzonych projektodawców. [4] Ogółem w ramach wszystkich rund konkursów w Działaniu 2.3 schemat a) złożono 3186 wniosków. Występuje znaczne zróżnicowanie pomiędzy województwami w liczbie składanych wniosków. Rozpiętość sięga od 29 (woj. lubuskie) do 1131 wniosków (woj. mazowieckie). Skala (proporcje) zróżnicowania w liczbie złożonych wniosków generalnie pokrywa się ze skalą zróżnicowania między województwami w liczbie nagrodzonych projektodawców. 3

4 [5] Dofinansowane z EFS szkolenia oferowane w Działaniu 2.3 schemat a) były silnym impulsem dla firm mikro do skierowania na szkolenie swoich pracowników. Wśród firm mikro biorących udział w schemacie a) jest 41% firm, które nie korzystały z innych szkoleń przynajmniej od 2005 r. i szkolenie w ramach Działania 2.3 a) było dla nich pierwszym, przynajmniej w tym okresie. Dla porównania - z innych szkoleń nie korzystało też wcześniej 20% firm małych, 13% firm średnich i tylko 6% firm dużych. [6] Wartość projektów szkoleniowych Działania 2.3 schemat a) (liczona na podstawie podpisanych umów) osiąga poziom ponad 991 mln zł. Wartość zakontraktowanego wsparcia dla przedsiębiorstw oszacowano na poziomie ok. 857 mln zł. (wartość ta obejmuje dofinansowanie kosztów zarządzania projektami oraz kosztów bezpośrednich szkoleń). Średnia wartość zakontraktowanego wsparcia przypadającego na jedną dużą firmę osiąga poziom 38,4 tys. zł., natomiast na firmę z sektora MŚP kształtuje się na poziomie ok. 4,4 tys. zł. [7] Na etapie formowania oferty edukacyjnej w projektach widać pewną przewagę popytu (potrzeb i oczekiwań firm - beneficjentów) nad strona podażową (rolą instytucji szkoleniowych) w procesie określania treści oferty. Przy podejmowaniu decyzji o udziale firm w szkoleniu pierwszoplanowe były kryteria merytoryczne, związane z tematyką szkolenia i jej przydatnością dla firmy. Wśród motywów takiej decyzji przedsiębiorcy wymieniają najczęściej potrzebę rozwoju kwalifikacji zawodowych i różnorodnych kompetencji pracowników (51,5% firm - beneficjentów). Na znaczenie szkolenia dla rozwoju firmy wskazuje 28% przedsiębiorców. Analogicznie, przy wyborze konkretnego szkolenia najważniejsze dla firm okazało się dobre dopasowanie tematyki do potrzeb firmy (61%) oraz znaczenie tematyki dla strategii rozwoju firmy (47%). Nieporównanie mniejsze znaczenie miały cechy firmy szkoleniowej (projektodawcy). Natomiast projektodawcy przygotowując swoją ofertę tematyczną szkoleń starają się znaleźć równowagę pomiędzy oczekiwaniami występującymi na rynku i własnym potencjałem. Przeważa jednak popyt - ⅔ instytucji szkoleniowych uznało zapotrzebowanie występujące na rynku za czynnik decydujący o treści przygotowywanej w projekcie oferty szkoleniowej. Równocześnie 43% projektodawców za czynnik decydujący uznało własny potencjał - doświadczenie w prowadzeniu szkoleń z danej tematyki. 4

5 [8] Kwestia lokalizacji szkolenia jest istotnym kryterium uwzględnianym przez przedsiębiorstwa przy wyborze oferty szkoleniowej. Wśród firm beneficjentów Działania 2.3 schemat a) kryterium to zdefiniowane jako dogodne miejsce i termin znalazło się na trzecim miejscu, wskazane przez co czwartą firmę. Postawy przedsiębiorców wobec kwestii, czy dostawca szkolenia powinien mieć siedzibę w pobliżu swojego klienta, są dosyć zróżnicowane, ale przeważa opinia, że powinien być blisko. Bliskość siedziby firmy szkoleniowej jest w większym lub mniejszym stopniu istotna dla 59% przedsiębiorców potencjalnych klientów. Mało istotna lub nieistotna jest dla 39% firm. Taki rozkład preferencji może powodować, że sporo firm z rezerwą będzie odnosiło się do ofert szkoleniowych zgłaszanych przez instytucje z odległych województw, w projektach o rozległym zasięgu terytorialnym. Ten problem nie powinien wystąpić w przypadkach, gdy projektodawcy mają biura regionalne w województwach, na terenie których realizują szkolenia, ale ta sytuacja dotyczy tylko części większych firm szkoleniowych. [9] Wśród sposobów promocji oferowanych szkoleń, instytucje szkoleniowe najwyżej cenią sobie formy komunikowania oparte na bezpośrednich, także nieformalnych kontaktach: za bardzo skuteczne i skuteczne uważa je od 84% (w przypadku kanałów nieformalnych poprzez kolegów i znajomych) do 88% (gdy w grę wchodzi bezpośredni kontakt instytucji szkoleniowej z firmą - potencjalnym klientem). Na drugim miejscu, ze zbliżonym poziomem wysokich ocen, są formy komunikowania się i promocji szkoleń wykorzystujące nowoczesne technologie informatyczne: Internet (85%) i pocztę elektroniczną (78%). [10] Wśród realizowanych projektów (łącznie ) ogromną większość stanowią projekty szkoleniowe: 603 oferujące szkolenia ogólne i 6 - szkolenia specjalistyczne. Projektów oferujących studia podyplomowe jest 96. Nie są natomiast realizowane żadne projekty w kolejnej kwalifikowanej kategorii: praktycznych szkoleń i staży w jednostkach naukowych. [11] W całym zbiorze projektów przyjętych do realizacji w Działaniu 2.3 schemat a) do najpopularniejszych (tzn. oferowanych w największej liczbie projektów) kategorii tematycznych szkoleń należą: organizacja i zarządzanie, szkolenia zawodowe, organizacja i techniki sprzedaży, zarządzanie zasobami ludzkimi, umiejętności interpersonalne. Najmniej popularne tematy szkoleń to: prawo pracy i ubezpieczenia 1 Niektóre projekty zawierały więcej niż jeden rodzaj szkoleń lub szkolenia i studia podyplomowe. 5

6 społeczne, podatki i prawo podatkowe, rachunkowość. Struktura tematyczna oferowanych szkoleń wskazuje na nieco bardziej pro - rozwojowy profil projektów w schemacie a), niż wśród szkoleń, z których korzystały wcześniej MŚP na rynku. [12] Podstawowe charakterystyki pracowników uczestników szkoleń wskazują na to, że częściowo odbiegają oni od przeciętnej populacji pracowników. Zasadnicza różnica dotyczy wykształcenia beneficjentów szkoleń dominują wśród nich osoby z wykształceniem wyższym (67%), osoby z wykształceniem średnim stanowią z kolei 29%, zaś z podstawowym i zasadniczym zawodowym 6%. 51% respondentów to kobiety, 49% mężczyźni. Wśród uczestników jest stosunkowo mało osób z najmłodszych kategorii pracowników: 23% uczestników miało poniżej 30 lat, 39% od 30 do 39 lat, zaś kolejne 39% powyżej 40 lat. [13] Jeśli chodzi o sposób selekcji na szkolenie, to w połowie przypadków w szkoleniu mógł wziąć udział każdy zainteresowany (47%), w połowie zaś była stosowana selekcja (49%). Stosowanie procedur selekcyjnych jest bardzo silnie powiązane z wielkością firmy - selekcję stosowało tylko 37% przebadanych firm mikro, natomiast aż 80% przebadanych dużych firm. [14] Przydatność szkoleń i ich adekwatność do potrzeb jest oceniana bardzo wysoko: aż 79% pracodawców uważa, że podczas szkoleń ich pracownicy zdobyli dużo potrzebnej i cennej wiedzy i umiejętności. Ocena przydatności szkoleń nie jest istotnie zróżnicowana w zależności od wielkości badanej firmy. [15] Ocena przydatności szkoleń przez samych pracowników uczestników szkoleń jest równie pozytywna: w odpowiedzi na identyczne pytanie 80% wyraża opinię o zdobyciu dużej wiedzy. 92% uczestników szkoleń uważa jednocześnie, że szkolenie było adekwatne do ich potrzeb zawodowych. [16] Ponad połowa (54%) firm - beneficjentów nie wysłałaby swoich pracowników na szkolenie, gdyby musiała finansować je w całości z własnych środków, przy czym 20% wyraża taką zdecydowaną opinię, reszta wyraża nieco słabszą negatywną opinię ("raczej nie"). Tylko 12% firm zdecydowanie wysłałoby swoich pracowników na szkolenie pokrywając całkowicie koszty. Szczególnie dużą wartością dodaną jest dofinansowanie z EFS dla firm mikro i małych, bowiem aż 59% firm mikro nie skorzystałoby ze szkolenia pełnopłatnego, zaś spośród firm małych - 57%. 6

7 [17] Jeśli chodzi o wpływ Działania na rynek szkoleniowy, to z całą pewnością Działanie doprowadziło do wzrostu zainteresowania firm szkoleniami swoich pracowników, co w sposób naturalny prowadzi do poszerzenia rynku usług szkoleniowych: zdaniem 82% projektodawców w wyniku realizacji Działania popyt na szkolenia ze strony przedsiębiorstw zdecydowanie lub raczej się zwiększył. [18] Działanie 2.3 schemat a) było słabo skoordynowane z równolegle realizowanym schematem b) (w obu schematach zdarzały się szkolenia o podobnej tematyce), jednak, jak się wydaje, tylko w nielicznych wypadkach doprowadziło to do niekorzystnych skutków (konkurencja pomiędzy szkoleniami oferowanymi w ramach obu schematów). [19] Dość dobrze, acz z pewnymi zastrzeżeniami dotyczącymi sprawności interpretowania wybranych przepisów przez RIF i PARP, był oceniany nabór wniosków. [20] Procedura oceny wniosków była oceniana niejednoznacznie. Zwracano uwagę na jej znaczną formalizację oraz przewlekłość; w sumie jednak nie była ona oceniona bardzo krytycznie. [21] Dobrze, a nawet bardzo dobrze była przez projektodawców oceniana współpraca na etapie realizacji projektów, zarówno z PARP, jak i z RIF: współpracę z PARP bardzo lub raczej dobrze oceniło 88% projektodawców, zaś z RIF nawet 92%. [22] Niektórzy badani zwracali uwagę na konieczność uproszczenia sprawozdań merytorycznych, w których interpretacja niektórych punktów budziła znaczne kontrowersje. [23] Powszechnie krytykowano system sprawozdawczości finansowej jako niebywale pracochłonny. [24] Większość badanych popiera ideę rozszerzenia w okresie możliwości aplikowania o wszystkich przedsiębiorców (a nie tylko firmy szkoleniowe), choć jednocześnie wskazuje na konieczność dopracowania związanych z tym zasad. [25] Jeśli chodzi o system wdrażania w latach , to kluczowe wydaje się: 7

8 opracowanie (z udziałem przedstawicieli potencjalnych projektodawców) ramowego budżetu razem z interpretacją odpowiednich kategorii budżetowych, zbadanie możliwości (zarówno dla komponentu krajowego, jaki komponentów regionalnych) stworzenia innego mechanizmu finansowania, opartego na wynagrodzeniu za wykonanie określonego zadania, nie zaś drobiazgowej kontroli poniesionych wydatków, na zasadach zbliżonych do obecnego Działania 2.3 schemat b), skonsultowanie projektów dokumentów konkursowych z osobami i instytucjami doświadczonymi w realizacji Działania 2.3 schemat a). W regionach, gdzie wdrażaniem schematu nie będzie się zajmować instytucja pełniąca funkcję RIF, należy koniecznie zaprojektować mechanizm przekazania doświadczeń RIF instytucji odpowiedzialnej za realizację Działania 8.1. w formie staży w RIF, wspólnych warsztatów itp. 8

9 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Opis zastosowanej metodologii Opis koncepcji badania i założeń metodologicznych Opis analizy dokumentów i ocena wykorzystanych metod badawczych i źródeł Opis badania jakościowego i ocena wykorzystanych metod badawczych Opis badań ilościowych i ocena wykorzystanych metod badawczych Opis i analiza wyników badania Wpływ Działania 2.3 schemat a) na przedsiębiorstwa i rynek szkoleń Charakterystyka projektodawców, struktura sektorowa oraz rozkład geograficzny pro-... jektów Struktura instytucji ubiegających się o wsparcie z Działania Katalog potencjalnych projektodawców i możliwości jego rozszerzenia Rozkład geograficzny projektów według siedziby projektodawcy oraz według siędziby odbiorców pomocy (firm) Struktura przedsiębiorstw objętych wsparciem Wartość udzielonego wsparcia w ujęciu regionalnym Popularność i średnie koszty szkoleń na pracownika Sposób naboru przedsiębiorstw do uczestnictwa w projektach realizowanych w ramach Działania 2.3 schemat a) Spotkanie na rynku: wybór dostawcy szkolenia oraz wybór klienta, podaż i popyt Znaczenie lokalizacji szkolenia i położenia siedziby firmy szkolącej Promocja szkoleń wśród przedsiębiorców Zakres i rodzaj udzielonego przez EFS wsparcia dla przedsiębiorstw i ich pracowników Tematyka szkoleń i jej związek ze strategiami rozwoju firm oraz zróżnicowanie w zależności od regionu, wielkości przedsiębiorstwa i sektora działalności Charakterystyka pracowników - beneficjentów ostatecznych szkoleń Charakterystyka pracowników - uczestników szkoleń oraz sposób ich kierowania na szkolenia Ocena szkoleń oraz wzajemnej współpracy projektodawców i przedsiębiorców Diagnoza potrzeb szkoleniowych Adekwatność szkoleń do potrzeb przedsiębiorców i pracowników Reagowanie przez organizatorów szkoleń na potrzeby i możliwości przedsiębiorców i pracowników przedsiębiorstw objętych wsparciem

10 Ocena jakości i użyteczności dostarczonego szkolenia Europejska wartość dodana szkoleń finansowanych z EFS dla przedsiębiorstw objętych wsparciem i ich pracowników Wpływ Działania 2.3 schemat a) na rynek szkoleń Relacje dwóch schematów Działania 2.3 na rynku szkoleń System wdrażania schematu a) Działania Sposób i zasady wyboru projektów Proces naboru wniosków i komunikacji potencjalnych projektodawców z PARP oraz RIF Skuteczność i efektywność procesu oceny wniosków w Komisji Oceny Projektów Skala odwołań od decyzji oraz skala ponownego aplikowania odrzuconych projektodawców System wdrażania projektów Współpraca PARP i projektodawców w trakcie realizacji projektów. Możliwe usprawnienia System sprawozdawczości ocena i możliwe usprawnienia System finansowania i rozliczania Specyfika uczestnictwa firm komercyjnych w Działaniu 2.3 schemat a) System konkursowy w przyszłym procesie programowania Decentralizacja systemu wdrażania - korzyści i zagrożenia Wykorzystanie doświadczeń z Działania 2.3 schemat a) w procesie przygotowywania wdrażania PO Kapitał Ludzki Wnioski i zalecenia (rekomendacje)

11 1. WPROWADZENIE Badanie wykonane zostało na zlecenie Departamentu Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego przez konsorcjum firm Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o. oraz Research International Pentor S.A. Realizowane było w okresie luty czerwiec 2007 r. Głównym celem badania było uzyskanie pogłębionej wiedzy na temat: podnoszenia kwalifikacji pracowników przedsiębiorstw przy współudziale środków z EFS, systemu wdrażania schematu konkursowego Działania 2.3. Zgodnie z tym celem badanie było prowadzone w dwóch obszarach tematycznych. Pierwszy z nich dotyczył oceny skuteczności i efektywności szkoleń realizowanych w schemacie konkursowym Działania 2.3 i obejmował charakterystykę projektodawców i projektów, ocenę systemu rekrutacji przedsiębiorstw do uczestnictwa w projektach szkoleniowych, opis zakresu i rodzaju wsparcia EFS w projektach, charakterystykę uczestników szkoleń, wielostronną ocenę szkoleń i ocenę wartości dodanej projektów. Drugi obszar tematyczny badania skupiony był na kwestiach wdrażania schematu konkursowego z perspektywy tworzonego obecnie systemu pomocy szkoleniowej dla firm w latach Zawierał takie zagadnienia, jak charakterystyka centralnego systemu wdrażania, zasady wdrażania i kryteria wyboru projektów oraz możliwości i konsekwencje decentralizacji systemu. Przedmiotem badania był schemat a) Doskonalenie umiejętności i kwalifikacji kadr w Działaniu 2.3 Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL). Instytucją Wdrażającą dla tego Działania jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP). Głównym celem Działania 2.3 jest podniesienie konkurencyjności i rozwój potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw poprzez inwestycje w kadry. W schemacie a) zadanie to jest realizowane poprzez projekty wyłaniane w trybie konkursowym. Równolegle realizowane są projekty pozakonkursowe w schemacie b), wdrażane przez PARP. Dodatkowo, w ramach Działania funkcjonuje schemat c), którego celem jest podnoszenie umiejętności i kwalifikacji pracowników służby zdrowia. W założeniach schematu a) przyjęto, że będzie realizowanych pięć typów projektów: szkolenia oraz pomoc doradcza dla kadr zarządzających i pracowników przedsiębiorstw, 11

12 studia podyplomowe dla pracowników przedsiębiorstw i kadry zarządzającej, praktyczne szkolenia i staże dla pracowników przedsiębiorstw odbywane w jednostkach naukowych, szkolenia i pomoc doradcza dla kadr zarządzających i pracowników przedsiębiorstw w zakresie różnych aspektów zarządzania, zwłaszcza zasobami ludzkimi, podwyższanie umiejętności i kwalifikacji pracowników o niskich kwalifikacjach. Projektodawcami w ramach schematu a) mogły być: instytucje szkoleniowe (zarówno przedsiębiorstwa, jak i organizacje non profit), szkoły ich organy założycielskie oraz szkoły wyższe, jednostki naukowe, organizacje pracodawców i przedsiębiorców, związki zawodowe, Regionalne Instytucje Finansujące (RIF). Budżet schematu a) tzn. dofinansowanie z EFS - wynosi EUR, jego wysokość w złotych zależy od aktualnego kursu euro. Łącznie zostało przeprowadzonych 8 rund konkursu, w wyniku których napłynęło 3186 wniosków. Podpisano 687 umów na realizację projektów (stan w momencie rozpoczynania niniejszego badania). Badanie prowadzone było w okresie, w którym ogromna większość projektów (ponad 80%) znajdowała się jeszcze w fazie realizacji. Siłą rzeczy badaliśmy więc obraz przedmiotu, który podlegał i dalej podlega zmianom pod pewnymi względami (np. stale zwiększa się populacja uczestników szkoleń i możliwe jest, że zmienia się jej charakterystyka). Tym niemniej, prowadząc badanie dysponowaliśmy dostępem (tzn. znaliśmy dane) do wszystkich projektodawców i do dostatecznie dużej populacji beneficjentów firm i pracowników, aby uzyskać wiarygodny obraz zjawisk występujących w tych zbiorowościach. Badanie miało dwie fazy, wynikające z przyjętej metodologii. W pierwszej fazie (luty kwiecień 2007 r.) przeprowadziliśmy badania jakościowe, koncentrujące się na tematyce związanej z systemem wdrażania schematu konkursowego. W drugiej fazie (maj czerwiec 2007 r.) wykonaliśmy badania ilościowe, skierowane głównie na ocenę skuteczności i efektywności projektów wśród firm i pracowników przedsiębiorstw. Równolegle, w oby- 12

13 dwu fazach badania prowadzone były analizy dokumentów i baz danych przekazanych przez PARP. Przebieg badania był zasadniczo zgodny z tym co zaplanowano. Pewne problemy, jakie napotkaliśmy prowadząc badanie związane były z bazami danych potrzebnymi do wykonania badania i koncentrowały się w dwóch obszarach: badania ilościowe, analizy statystyczne. W przypadku badań ilościowych niekompletność baz, lub też zapisanie informacji w formie uniemożliwiającej jej wykorzystanie, powodowało, że nie byliśmy w stanie zrealizować wszystkich założeń badawczych przedstawionych na etapie raportu metodologicznego. W przypadku niektórych informacji, zastosowanie ich w badaniu było możliwe tylko dzięki dodatkowemu nakładowi pracy związanej z porządkowaniem bazy danych i uzupełnianiem brakujących informacji, co powodowało problemy z dotrzymaniem planowanego harmonogramu badań. W części metodologicznej raportu z badań ilościowych w stosunku do każdego modułu badawczego zamieszczono wykaz założeń, które nie mogły zostać zrealizowane z powodu braku informacji w bazie danych. W przypadku wykorzystywania baz danych do analiz statystycznych nie wszystkie informacje potrzebne do sformułowania odpowiedzi na pytania ewaluacyjne znajdowały się w dostępnych bazach danych projektodawców, projektów i beneficjentów, np. w bazie PEFS uczestników szkoleń brakowało danych o branży / sektorze, w którym działają firmy uczestniczące w szkoleniach; w bazie danych projektodawców brakuje informacji o typach instytucji, które złożyły wnioski (takie dane są dostępne tylko w stosunku do projektodawców nagrodzonych), pewne dane bywały niekompletne lub błędne (np. lokalizacja w województwie) i wymagały dodatkowej pracy z odtwarzaniem bądź weryfikacją tych danych, itd. W bazach danych zdarzały się również błędy w praktyce uniemożliwiające przeprowadzenie pewnych istotnych analiz, np. informacje w bazie PEFS (uczestników szkoleń) dotyczące wysokości udzielonej pomocy publicznej, które miały być elementem wyliczeń wielkości wsparcia udzielanego w Działaniu 2.3, w pewnych fragmentach były całkowicie niewiarygodne (np. wykazywanie pomocy publicznej w wysokości miliardów złotych na osobę). 13

14 2. OPIS ZASTOSOWANEJ METODOLOGII 2.1. Opis koncepcji badania i założeń metodologicznych W naszej koncepcji badania przyjęliśmy, że badanie jest przedsięwzięciem złożonym, mającym kilka poziomów celów: cel eksploracyjny (poznawczy): zgromadzenie wiedzy o badanych zjawiskach, cel ewaluacyjny: ocena wybranych aspektów funkcjonowania Działania 2.3, cel projektujący: formułowanie wniosków i rekomendacji (zaleceń) dotyczących przyszłych działań. Zadanie badawcze ma złożony charakter również z tego względu, że obejmuje badanie czterech poziomów aktorów (uczestników) Działania 2.3: poziom instytucji wdrażającej (PARP) oraz RIF, poziom projektodawców, poziom beneficjentów ostatecznych przedsiębiorców, poziom beneficjentów ostatecznych - pracowników. Biorąc pod uwagę złożony charakter przedmiotu badania zastosowaliśmy w badaniu metodologię obejmującą różnorodne metody i techniki badania. Zawiera ona trzy główne kategorie metod: analizę dokumentów, badania jakościowe i badania ilościowe Opis analizy dokumentów i ocena wykorzystanych metod badawczych i źródeł Analiza dokumentów związanych z przedmiotem badania miała trzy cele: i) dostarczenie, w pierwszej fazie badania, informacji potrzebnych do zbudowania szczegółowej metodologii badania oraz przygotowania narzędzi badawczych (szczególnie narzędzi wykorzystywanych do badań jakościowych), ii) zgromadzenie informacji i opinii uzupełniających dane gromadzone w toku badań empirycznych, tzn. badań jakościowych i ilościowych prowadzonych wśród różnych kategorii uczestników Działania 2.3 schemat a); w tej roli informacje z dokumentów służyły m.in. triangulacji weryfikacji i porównywaniu danych z różnych źródeł, 14

15 iii) stworzenie ramowego obrazu Działania 2.3 schemat a), który jest tłem dla bardziej szczegółowych analiz; ten ramowy obraz zbudowany został w oparciu o szczególny typ dokumentacji, jakim są bazy danych tworzone w toku wdrażania schematu przez PARP. Pierwszy cel został zrealizowany na etapie przygotowywania raportu metodologicznego i raportu cząstkowego. Precyzując zakres badania i opis stosowanych metod, a także przygotowując scenariusze indywidualnych wywiadów pogłębionych korzystaliśmy z dwojakiego rodzaju dokumentacji: (a) dokumentów programowych Działania 2.3 schemat a) przedstawiających ramy prawne, zasady i szczegółowe regulacje, dotyczące wdrażania Działania; zapoznaliśmy się z całością opublikowanej dokumentacji tego rodzaju, zaś szczególnie przydatne były dla nas następujące opracowania: "Wytyczne dla Wnioskodawców ubiegających się o dofinansowanie projektu w ramach SPO RZL, Priorytet 2, Działanie 2.3 schemat a", II wydanie poradnika PARP "Jak sprawnie wdrażać projekt i rozliczyć dotację w ramach Działania 2.3 schemat A SPO RZL" oraz załącznik do umowy z RIF "Szczegółowy zakres zadań Regionalnej Instytucji Finansującej dla Działania 2.3 schemat a) SPO RZL", (b) raportów ewaluacyjnych, pokazujących problemy związane z praktycznym wdrażaniem przyjętych zasad i regulacji Działania także na szerszym tle wdrażania SPO RZL; najbliższy przedmiotowi naszego badania, a w związku z tym najbardziej użyteczny był raport pt. "Analiza kierunków wspierania rozwoju kapitału ludzkiego przedsiębiorstw z wykorzystaniem środków EFS. Dotychczasowe doświadczenia z realizacji Działania 2.3 SPO RZL " (kwiecień 2006 r.); ponadto istotne informacje mogliśmy znaleźć w raporcie pt. "Ocena systemu zarządzania i wdrażania SPO RZL " (wrzesień 2005 r.); zapoznaliśmy się również z raportem pt. "Bariery realizacji celów w projektach schematu b) Działania 2.3 SPO RZL" (grudzień 2006 r.), który dotyczy wprawdzie innej kategorii projektów szkoleniowych wdrażanych przez PARP, ale sygnalizuje wiele wspólnych problemów. Realizacja drugiego celu analizy dokumentacji polegała na wykorzystywaniu trzech źródeł informacji: sprawozdań okresowych z realizacji Działania 2.3 przygotowywanych przez PARP, raportów ewaluacyjnych oraz raportów z innych badań, dotyczących rynku szkoleń w Polsce. Dokonaliśmy analizy wszystkich sprawozdań PARP z 2006 r., tzn. sprawozdań z I i II kwartału oraz sprawozdania z 2 połowy roku. Raporty ewaluacyjne wymienione 15

16 powyżej - służyły nam głównie jako odniesienie przy ocenie i poszukiwaniu interpretacji zjawisk, które rejestrowaliśmy w naszym badaniu. W analogicznej roli wykorzystywaliśmy raporty z kilku badań dotyczących rynku szkoleń dla przedsiębiorstw w Polsce. Były to: Wyniki badania: popyt i podaż na szkolenia w publikacji Szkolenia w Polsce 2006 wydanej przez Nowoczesną Firmę; Badanie beneficjentów ostatecznych SPO RZL Wstępny raport z I sesji ankietowania osób objętych wsparciem jako zatrudnieni OPINIA; Raport z badania sondażowego wśród małych i średnich firm w Polsce, OPI- NIA; Ekspertyza "Rynek usług szkoleniowych dla przedsiębiorstw w Polsce" wykonana w 2004 r. przez Instytut Zarządzania. Trzeci cel analizy dokumentów był realizowany poprzez prace z bazami danych przekazanymi nam przez PARP. Pod względem zawieranych informacji kluczowe były dwie bazy: baza wnioskodawców, z którymi zawarto umowy na realizację projektu i baza pracowników, którzy korzystali ze szkoleń w ramach schematu a) (był to fragment szerszej bazy PEFS). Dysponowaliśmy również dwiema bazami wnioskodawców, których projekty zostały odrzucone w wyniku oceny merytorycznej, ale zakres danych w tych bazach był znacznie mniejszy, niż w bazie wnioskodawców nagrodzonych, co ograniczyło przydatność tych baz w badaniu. Informacje źródłowe zawarte w bazach danych były przez nas agregowane w wielu przekrojach i posłużyły do sporządzenia statystyk charakteryzujących aktorów (uczestników) w projektach realizowanych w schemacie a) Działania 2.3. Mimo braku niektórych informacji, co sygnalizowaliśmy powyżej, bazy danych były bardzo ważnym i przydatnym źródłem informacji. Analiza dokumentów stanowiła bardzo ważny element całego badania, dostarczyła informacji potrzebnych do przygotowania szczegółowej metodologii badania i narzędzi, uzupełnienia i weryfikacji danych pochodzących z innych źródeł oraz stworzenia podstawowego obrazu uczestników schematu a) projektodawców i beneficjentów, będącego układem odniesienia do danych pochodzących z badań terenowych. Ze względu na ogromną różnorodność wykorzystywanej dokumentacji (dokumenty programowe, wyniki badań, bazy danych, itd.) nie było uzasadnione i możliwe posługiwanie się standaryzowanymi metodami analizy dokumentacji (kwestionariuszami, matrycami, schematami, itp.). W tego typu sytuacji, jaka występowała w badaniu kluczowe narzędzia badawcze są miękkie, w istocie są to umiejętności badacza: spostrzegawczość, umiejętność analizy, umiejętność kojarzenia danych i budowania syntezy, itp. 16

17 2.3. Opis badania jakościowego i ocena wykorzystanych metod badawczych Badania jakościowe zrealizowane w ramach niniejszego badania składały się z trzech części: indywidualnych wywiadów pogłębionych, badań fokusowych (FGI) oraz 2 studiów przypadków. Zgodnie z zakresem zadania wywiady zostały przeprowadzone z 3 grupami respondentów: przedstawicielami Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP), przedstawicielami Regionalnych Instytucji Finansujących (RIF) oraz z przedstawicielami projektodawców i firm korzystających ze szkoleń. Wywiady przeprowadzone w PARP obejmowały wywiad grupowy z kierownictwem Zespołu Instrumentów Szkoleniowych (ZIS) PARP, 2 wywiady indywidualne: z wybranym przedstawicielem sekcji wdrażania ZIS oraz z przedstawicielem dawnej sekcji kontraktowania ZIS, wywiad z kierownikiem sekcji finansowej ZIS oraz wywiad z kierownikiem dawnej sekcji kontraktowania Zespołu Rozwoju Zasobów Ludzkich. Przeprowadzono też wywiady we wszystkich 16 RIFach. Uczestniczyły w nich osoby wskazane przez PARP jako odpowiadające za Działanie 2.3 schemat a) w danym RIFie. Zgodnie z założeniami przedstawionymi w raporcie metodologicznym, badaniem objęto także po 3 projektodawców i beneficjentów ostatecznych w każdym z 3 objętych tą częścią badania województw (pomorskie, mazowieckie i podkarpackie). Zostały też przygotowane 2 studia przypadków (projektu udanego i projektu z problemami). Zrealizowano też zogniskowany wywiad grupowy (FGI) z przedstawicielami Regionalnych Instytucji Finansujących Opis badań ilościowych i ocena wykorzystanych metod badawczych Badania ilościowe obejmowały następujące moduły badawcze: Projektodawcy 200 wywiadów 100 wywiadów z projektodawcami realizującymi projekty, 100 wywiadów z projektodawcami, których projekty zostały odrzucone. 17

18 Firmy 800 wywiadów 600 wywiadów próba zasadnicza firmy, których pracownicy uczestniczyli w szkoleniach w ramach Działania 2.3 SPO RZL , 200 wywiadów, próba kontrolna firmy, których pracownicy w latach nie brali udziału w żadnych szkoleniach finansowanych lub dofinansowanych z Unii Europejskiej. Ostateczni beneficjenci - uczestnicy szkoleń próba zasadnicza 600 wywiadów osoby uczestniczące w szkoleniach, próba kontrolna 200 wywiadów potencjalni ostateczni beneficjenci - osoby, które w latach nie uczestniczyły w szkoleniach finansowanych lub dofinansowanych z Unii Europejskiej. Wszystkie badania prowadzone były z wykorzystaniem wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo - CATI. Badania realizowane były w dniach r r. Kwestionariusze wykorzystywane w badaniu zostały zbudowane z wykorzystaniem wyników uzyskanych w poprzednich etapach badania przede wszystkim z wykorzystaniem badań jakościowych. Wszystkie kwestionariusze były konsultowane z przedstawicielami Zamawiającego oraz uzyskały ich akceptację. 1 1 Raporty z badań jakościowych oraz ilościowych, stanowiące dokumenty zewnętrzne dla niniejszego raportu, są dostępne na stronie internetowej 18

19 3. OPIS I ANALIZA WYNIKÓW BADANIA 3.1. Wpływ Działania 2.3 schemat a) na przedsiębiorstwa i rynek szkoleń Charakterystyka projektodawców, struktura sektorowa oraz rozkład geograficzny projektów Struktura instytucji ubiegających się o wsparcie z Działania 2.3 Uprawnionymi wnioskodawcami w Działaniu 2.3 schemat a) mogły być: 2 organy prowadzące szkołę lub inną placówkę działającą w systemie oświaty, szkoły wyższe, jednostki naukowe, posiadające osobowość prawną, inne osoby prawne, które zgodnie ze statutem prowadzą działalność szkoleniową, przedsiębiorcy wykonujący działalność gospodarczą w zakresie szkoleń. W statystykach wnioskodawców, prowadzonych przez Instytucję Wdrażającą PARP, występuje sześć kategorii instytucji wnioskodawców (zgodnie z kategoriami, które podane były we wzorze wniosku). Są to: jednostki sektora finansów publicznych (należą tu głównie instytuty badawcze), osoby prawne nie działające dla zysku (np. fundacje i stowarzyszenia, agencje rozwoju regionalnego, związki zawodowe), podmioty prowadzące szkołę lub inną placówkę działającą w systemie oświaty, przedsiębiorcy (zarówno osoby prawne, jak i prowadzący indywidualną działalność gospodarczą), samorząd gospodarczy i zawodowy (głównie izby gospodarcze), szkoły wyższe. W oparciu o bazy danych prowadzone przez Instytucję Wdrażającą - PARP można scharakteryzować typy instytucji, które otrzymały dofinansowanie na realizację swoich projektów (tzn. typy wnioskodawców, którzy zawarli umowy z PARP). 3 2 Wytyczne dla Wnioskodawców pkt

20 Wśród projektodawców nagrodzonych (356 podmiotów) zdecydowanie przeważają trzy typy instytucji: przedsiębiorcy, szkoły wyższe i osoby prawne nie działające dla zysku (non-profit). Łącznie stanowią one ponad 93% wszystkich instytucji realizujących nagrodzone projekty. Absolutną przewagę mają przedsiębiorcy (ponad 62% ogółu), natomiast zbliżony udział mają szkoły wyższe (blisko 17%) i organizacje non-profit (blisko 15%). Pozostałe typy instytucji wśród projektodawców występują w ilościach śladowych. Biorąc pod uwagę rozkład przestrzenny projektodawców widać wyraźną dominację instytucji pochodzących z województwa mazowieckiego (głównie z Warszawy). Jest ich 114 co stanowi 32,2% ogółu nagrodzonych projektodawców. Udziały powyżej 6% w całej puli mają jeszcze 4 województwa: śląskie 10,7%, małopolskie 9,8%, wielkopolskie 9,0% i łódzkie 7,9%. Najmniej (poniżej 2% udziałów) mają 3 województwa: lubuskie 0,6%, opolskie 1,1% i warmińsko- mazurskie 1,1%. 3 Takich informacji (tzn. o typach instytucji) nie ma w odniesieniu do wnioskodawców, których projekty zostały odrzucone z powodów formalnych lub na etapie oceny merytorycznej. 20

21 W poszczególnych województwach proporcje pomiędzy typami projektodawców różnią się nieco. Szczególnym przypadkiem jest województwo mazowieckie, z którego pochodzi najwięcej nagrodzonych projektodawców. Tu przewaga przedsiębiorców jest jeszcze wyraźniejsza niż w skali całego kraju jest ich 74,6% wśród wnioskodawców, podczas gdy szkoły wyższe stanowią tylko 7,9%, a organizacje non-profit 9,7%. Jest to zapewne odzwierciedlenie potencjału ogromnego rynku firm szkoleniowych, jaki istnieje w stolicy. Natomiast gdy wziąć pod uwagę kolejne województwa, z których pochodzi największa ilość nagrodzonych projektodawców (śląskie, małopolskie, wielkopolskie, łódzkie), to zasadnicze proporcje są w nich zbliżone do średnich Katalog potencjalnych projektodawców i możliwości jego rozszerzenia Jedną z interesujących kwestii, związaną z przyszłym kształtem konkursów dla projektodawców, jest pytanie, czy właściwie został określony katalog potencjalnych projektodawców i czy możliwe byłoby na przyszłość inne, na przykład szersze, określenie kręgu instytucji mogących aplikować o wsparcie. 21

22 Generalnie, jeśli chodzi o kwalifikowalność projektodawców, to opierając się na wynikach badań jakościowych, można stwierdzić, że przyjęte w ramach Działania 2.3 schemat a) rozwiązania uznawano na ogół za właściwe. Rozmaicie natomiast oceniano (zarówno w badaniach jakościowych, jak i ilościowych) pomysł rozszerzenia kategorii projektodawców o przedsiębiorców nieprowadzących działalności szkoleniowej, czyli na przykład duże firmy produkcyjne, czy usługowe, które następnie mogłyby zamawiać różne, dostosowane do ich potrzeb szkolenia u różnych firm szkoleniowych. W badaniach jakościowych wskazywano, że będzie to raczej możliwość dla większych firm (zatrudniających co najmniej kilkuset pracowników, potencjalnych uczestników szkoleń), które w dodatku muszą być w stanie poradzić sobie z zarządzaniem projektem oraz obowiązkami rozliczeniowymi i sprawozdawczymi. Głównym zastrzeżeniem zgłaszanym przez część respondentów była obawa, czy firmy będą w stanie sprostać tym skomplikowanym i uciążliwym obowiązkom sprawozdawczym i rozliczeniowym. Z drugiej strony pojawiały się też głosy, że obawy takie są przesadzone i że nie ma powodu, aby firmy, szczególnie te większe, nie byłyby sobie w stanie poradzić z tym równie dobrze, jak firmy szkoleniowe. Z badań ilościowych wynika, że można oczekiwać, iż przynajmniej część przedsiębiorstw będzie zainteresowana otworzeniem takiej ścieżki. 4 Zainteresowanie ewentualnym składaniem wniosku wyraziło aż 66% badanych firm. Jak można było przewidywać, największe zainteresowanie taką opcją wystąpiło w segmencie dużych firm zainteresowanych było 76% respondentów; dodatkowo firmy te bardzo rzadko były niechętne takiemu rozwiązaniu, tylko 6% wyrażało brak zainteresowania. Jako uzasadnienie zainteresowania taką opcją najczęściej wskazywano na możliwość lepszego dostosowanie szkolenia do potrzeb firmy (16%), ogólnie korzyści płynące z takiego rozwiązania (13%), oszczędności (13%), większy wpływ na temat szkolenia (12%). Z kolei, firmy wskazujące na brak zainteresowania takim rozwiązaniem, w uzasadnieniu najczęściej zwracały uwagę na problemy związane z obowiązkami biurokratycznymi oraz pracochłonność takiego rozwiązania (34%), brak pracowników, którzy mogliby się czymś takim zajmować (16%), brak takiej potrzeby (12%), brak czasu (11%). 4 Choć warto zauważyć, że deklaracje te w sytuacji, gdy nie są znane dokładne zasady realizacji projektów mają - siłą rzeczy - bardzo wstępny charakter. Dlatego trudno na ich podstawie wyrokować o rzeczywistej skali zainteresowania. 22

23 Z drugiej strony, wśród badanych projektodawców opinie były nad wyraz podzielone: 46% ocenia takie rozwiązanie pozytywnie, zaś 42% negatywnie. Może to wynikać zarówno z poczucia pewnego zagrożenia rozwiązanie takie może nie być korzystne dla firm szkoleniowych, z drugiej jednak strony mogą one, mając doświadczenie w realizacji projektów i zdając sobie sprawę z licznych i skomplikowanych obowiązków sprawozdawczych, zdawać sobie sprawę, że wiele normalnych firm nie jest do tego po prostu przygotowanych. Otworzenie możliwości uczestnictwa w konkursie dla wszystkich przedsiębiorców (a nie tylko instytucji i firm szkoleniowych) wydaje się być zatem jak najbardziej zasadne. Powinno to zostać jednak poprzedzone rozwiązaniem niektórych kwestii formalnych, takich jak rozstrzygnięcie, czy będzie istniała konieczność rozszerzenia przez firmy rodzajów działalności o działalność szkoleniową, ewentualne otworzenie dla firm - beneficjentów oddzielnej ścieżki aplikacyjnej (nieco inny kształt wniosku, inne wytyczne), czy zdecydowanie o sposobie rozliczania finansowego takich projektów (teoretycznie firma organizująca szkolenia, na przykład dla 3 grup pracowników, może jako dowód poniesionych wydatków pokazać tylko 3 faktury od 3 firm szkoleniowych). Niezależnie od tych kwestii, udany udział takich firm w schemacie jest silnie uzależniony od dalszego upraszczania obowiązków sprawozdawczych Rozkład geograficzny projektów według siedziby projektodawcy oraz według siedziby odbiorców pomocy (firm) Ogółem w ramach wszystkich rund konkursów w Działaniu 2.3 schemat a) złożono 3186 wniosków. Występuje znaczne zróżnicowanie pomiędzy województwami w liczbie składanych wniosków. Rozpiętość sięga od 29 (w woj. lubuskim) do 1131 wniosków (w woj. mazowieckim). Skala (proporcje) zróżnicowania w liczbie złożonych wniosków generalnie pokrywa się ze skalą opisanego wcześniej zróżnicowania między województwami w liczbie nagrodzonych projektodawców. 23

24 Można założyć, że to przestrzenne zróżnicowanie aktywności projektodawców jest w głównej mierze efektem dwóch czynników: zróżnicowanej liczby przedsiębiorstw w województwach (potencjalny bliski popyt) i odmiennego potencjału firm i instytucji szkoleniowych (potencjalna podaż). Wśród województw o największej liczbie zarejestrowanych (REGON) przedsiębiorstw są: 5 mazowieckie (16,2% ogółu firm w kraju), śląskie (12,1%), wielkopolskie (9,2%), małopolskie (8,1%) a więc województwa, z których pochodzi też największa liczba wniosków w Działaniu 2.3 schemat a). Na tym tle trzeba zauważyć relatywnie nieco słabszą aktywność projektodawców z woj. dolnośląskiego, które zajmuje czwartą pozycję pod względem liczby przedsiębiorstw, ale dopiero siódmą pod względem liczby złożonych projektów. Trzeba też odnotować, że projektodawcy z woj. mazowieckiego są wyjątkowo aktywni ich udział w liczbie złożonych wniosków wynosi aż 35,5 %, czyli ponad dwukrotnie więcej niż udział firm z tego województwa (16,2%) w liczbie przedsiębiorstw ogółem w kraju. Najprawdopodobniej decyduje o tym drugi z wymienionych czynników, czyli potencjał sektora instytucji szkoleniowych. Ten potencjał trudno jest ocenić ilościowo, ponieważ większość firm szkoleniowych zatrudnia poniżej 10 pracowników i nie jest ujmowana w statystykach GUS, opartych na sprawozdawczości podmiotów gospodarczych. 6 Jednakże chociażby przegląd ogłoszeń i ofert szko- 5 Dane na koniec 2003 r. Źródło: strona (na podstawie danych GUS). Ogólna liczba przedsiębiorstw w Polsce (100%) Zob. Ekspertyza "Rynek usług szkoleniowych dla przedsiębiorstw w Polsce", Instytut Zarządzania

25 leniowych w Internecie 7 wskazuje na znaczną koncentrację potencjału tego rynku w Warszawie i okolicy, a także na duży rynek firm szkoleniowych w województwach, które przodują pod względem liczby zgłoszonych wniosków w Działaniu 2.3 schemat a). Interesujące jest porównanie liczby złożonych i liczby nagrodzonych wniosków w przekroju wojewódzkim. Wskazuje ono, jaka jest skuteczność projektodawców z różnych regionów w ubieganiu się o wsparcie z EFS. Uderza bardzo niska skuteczność środowisk szkoleniowych, które i tak złożyły najmniej wniosków, tzn. projektodawców z województwa lubuskiego, opolskiego i warmińsko - mazurskiego. W sumie niewątpliwie świadczy to o słabości sektora szkoleniowego w tych regionach. Na tym tle nieco zaskakuje wysoka skuteczność wnioskodawców z województwa świętokrzyskiego, skąd też napłynęło mało wniosków, ale aż co czwarty z nich uzyskał dofinansowanie. Skuteczność najsilniejszych środowisk szkoleniowych jest zróżnicowana, na przykład, wysoka jest skuteczność projektodawców z województwa łódzkiego (31,3%), stosunkowo niska w województwie małopolskim (19,4%), natomiast skuteczność projektodawców z województwa mazowieckiego jest na poziomie średniej krajowej (20,3%). SKUTECZNOŚĆ PROJEKTODAWCÓW ,3% ,0% ,0% 23,8% 19,6% 19,4% 25,0% 24,2% 22,4% 22,4% 22,4% 20,3% 18,3% 15,6% 14,3% 12,5% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% ,9% Liczba wniosków złożonych Liczba wniosków zaakceptowanych Relacja liczby wniosków zaakceptowanych do złożonych Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 20 10,0% 5,0% 0,0% 7 Np. Oferty na portalach

26 Patrząc z kolei na zasięg terytorialny projektów realizowanych w Działaniu 2.3 schemat a), można zauważyć interesującą prawidłowość. Występują dwie odmienne postawy projektodawców. Z jednej strony, ponad połowa projektów (52,2%) adresowana jest do przedsiębiorstw z terenu całego kraju. Równocześnie ponad jedna czwarta projektów (27,5%) adresowana jest do firm z najbliższego otoczenia wnioskodawców, tylko z terenu tego samego województwa. Na tym tle jedynie co 7 projektodawca realizuje szkolenia dla firm z kilku województw. Warto też odnotować fakt, że 6% projektów realizowanych jest tylko w jednym województwie, ale nie będącym siedzibą projektodawcy. Najbardziej ekspansywne są firmy i instytucje szkoleniowe z tych województw, gdzie są silne środowiska edukacyjne i skąd napłynęło najwięcej wniosków. Oczywiście prym wiedzie województwo mazowieckie, w którego przypadku aż 71,3% projektów złożonych przez firmy z niego pochodzące jest realizowanych na terenie całego kraju. W skali krajowej realizowana jest też większość lub około połowy projektów pochodzących z województw: łódzkiego (58,3%), małopolskiego (52,6%), śląskiego (50,0%), wielkopolskiego (45,7%). Jako ciekawostkę można potraktować fakt, że aż 75,0% projektów (czyli w sumie 3) z województwa opolskiego ma zasięg ogólnokrajowy. 8 Wśród środowisk szkoleniowych o najbardziej lokalnej orientacji gdzie około połowy projektów realizowanych jest wyłącznie we własnym województwie znajdują się firmy i instytucje szkoleniowe z województw: warmińsko mazurskiego, zachodniopomorskiego, podlaskiego i kujawsko pomorskiego. Duża liczba projektów o zasięgu ogólnokrajowym pozornie może się wydawać świadectwem znacznego potencjału sektora szkoleniowego, w którym jest wiele firm zdolnych do działania daleko poza własną siedzibą. Taki wniosek koliduje jednak z obrazem tego sektora wyłaniającym się, na przykład, z badań przeprowadzonych na zlecenie PARP, w którym widać rozdrobnienie i niewielki potencjał większości firm szkoleniowych. 9 Chociaż w ostatnich latach nastąpił rozwój wielu mniejszych firm i umocniła się pozycja na rynku firm dużych, nie zmieniło to zasadniczo tego obrazu. Pojawia się więc przypuszczenie, że szeroki zasięg projektów zgłaszanych w Działaniu 2.3 schemat a) może być raczej świadectwem słabego rozpoznania rynku przez firmy i braku precyzyjnie adresowanej oferty oraz wiążącej się z tym postawy asekuracyjnej, polegającej na zostawianiu sobie jak naj- 8 Ekspertyza "Rynek usług szkoleniowych dla przedsiębiorstw w Polsce", Instytut Zarządzania Ekspertyza "Rynek usług szkoleniowych dla przedsiębiorstw w Polsce", Instytut Zarządzania

27 szerszej możliwości poszukiwania klientów. W rzeczywistości zasięg tych formalnie ogólnokrajowych projektów jest mocno ograniczony i punktowy, tzn. skupiony na wybranych regionach. Taką hipotezę potwierdza wgląd w niepełne jeszcze statystyki uczestników szkoleń (PEFS). 10 Wynika z nich, że pomimo dużej liczby projektów o zasięgu ogólnokrajowym, rzeczywisty przestrzenny rozkład szkoleń jest bardzo nierównomierny. Występuje koncentracja szkoleń (mierzona liczbą osób przeszkolonych) w kilku województwach: mazowieckim (18% wszystkich osób przeszkolonych), śląskim (13,6%) i dolnośląskim (11,2%). Równocześnie w wielu województwach ten udział nie przekracza 3%: lubuskim (1,8%), opolskim (2,2%), podlaskim (2,2%), warmińsko mazurskim (2,2%), świętokrzyskim (2,2%), zachodniopomorskim (2,8%). Poniższy wykres przedstawia udział uczestników szkoleń w podziale na poszczególne województwach. 20% 18% 18,00% 16% 14% 13,61% 12% 10% 11,23% 9,92% 8,67% 8% 6% 4% 2% 4,91% 4,10% 1,81% 5,52% 4,90% 2,17% 2,16% 5,81% 2,19% 2,23% 2,77% 0% dolnosląskie woj. kujawsko-pomorskie woj. lubelskie woj. lubuskie woj. łódzkie woj. małopolskie woj. mazowieckie woj. opolskie woj. podkarpackie woj. podlaskie woj. pomorskie woj. śląskie woj. świętokrzyskie woj. warmińsko-mazurskie woj. wielkopolskie woj. zachodniopomorskie Oczywiście ten obraz musi być korygowany przez fakt zróżnicowanej liczby potencjalnych beneficjentów szkoleń w poszczególnych województwach (tzn. liczby zatrudnionych), 10 Dane, którymi dysponowaliśmy pochodzą z marca 2007 r., kiedy wiele projektów było jeszcze w trakcie realizacji. 27

28 jednakże dysproporcje w rozkładzie szkoleń są mimo tego oczywiste. Z pewnością pogłębioną analizę tego typu warto byłoby przeprowadzić po zakończeniu wszystkich projektów i skompletowaniu danych PEFS. Powyższy obraz potwierdzany jest przez informacje o liczbie projektów realizowanych na terenie poszczególnych województw czyli o rozkładzie projektów według siedziby odbiorców pomocy (firm). Dane te są przedstawione na poniższym wykresie. Są tu zarówno informacje o ogólnej liczbie projektów w województwie, jak i o projektach indywidualnych (specyficznych), tzn. adresowanych do firm tylko w danym województwie. Ta druga kategoria pozwala uzyskać bardziej precyzyjny wizerunek natężenia wsparcia w poszczególnych województwach. Średnia liczba projektów w województwie (397) Widać więc, że w województwach, z których pochodzi najwięcej projektów ogółem, najwięcej jest również projektów specyficznych, realizowanych lokalnie / regionalnie. Województwa te korzystają więc na tym, że mają mocniejszy potencjał środowiska szkoleniowego wykorzystywany jest on nie tylko na zewnątrz, ale i wobec lokalnych przedsię- 28