NOWY ROK SZKOLNY. magazyn ŻYCIE Z PKU W TURCJI HISTORIA DENIZ ATAKAY ZAINWESTUJ W SIEBIE RADZI EWA STAROSTECKA

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "NOWY ROK SZKOLNY. magazyn ŻYCIE Z PKU W TURCJI HISTORIA DENIZ ATAKAY ZAINWESTUJ W SIEBIE RADZI EWA STAROSTECKA"

Transkrypt

1 Nr 2/2014 magazyn PKUconnect NOWY ROK SZKOLNY PRZYGOTUJ SIĘ DO NIEGO Z NAMI ŻYCIE Z PKU W TURCJI HISTORIA DENIZ ATAKAY ZAINWESTUJ W SIEBIE RADZI EWA STAROSTECKA SPOSOBY NA DIETĘ W POŚPIECHU ZDRADZA MARIA SŁUPSKA

2 SPIS TREŚCI WYWIAD 04 Zainwestuj w siebie rozmowa z dr n. med. Ewą Starostecką EXTRA 08 Wszystko w Twoich rękach rozmowa z Deniz Atakay z Turcji Życie z PKU. Historia Heather Smith WIEDZA 12 Witaminy, składniki mineralne: suplementować czy nie? Joanna Żółkowska FELIETON 14 Lekcja na życie Justyna Socha PKU w biegu Maria Słupska KULTURA 32 Muzyka: Sinead znaczy jakość Gry: No to gramy! Film: Sztuka kradzieży Książki: Wracamy i czytamy KONKURS 42 PKU T-shirt designer PORADY 44 Początek roku szkolnego a PKU Kamilla Strączek Samodzielność w teorii i praktyce dr n. med. Joanna Jagłowska POZNAJMY SIĘ 48 Klub Milusińskich KUCHNIA 18 Jesienne rewolucje przepisy Jerzego Nogala POBAW SIĘ 50 Łamigłówki dla każdej główki PORADY PRAWNE 22 Orzeczenie o niepełnosprawności a fenyloketonuria Marta Cyran WASZE HISTORIE 26 Muzyka napędza mnie do życia Mateusz Łasiewicz Szermierka moją pasją Amelia Korol SPORT 30 Ruszaj po zdrowie 4

3 OD REDAKCJI No i stało się. Wakacje się skończyły, wolny czas zastępują codzienne obowiązki. Stroje kąpielowe i krótkie spodenki powoli wędrują na dno szafy, ustępując miejsca kurtkom i płaszczom. Dopada nas jesienne rozleniwienie, kusi kanapa, ciepły kocyk i telewizor. Jak zachować wakacyjną formę, kiedy zaczyna brakować motywacji w postaci odsłaniania ciała na plaży? Jak cieszyć się zdrowiem i kondycją, mimo że za oknem zaczyna się jesień? Skąd czerpać energię, gdy szkoła czy praca zajmują dużą część każdego dnia? Mamy dla Was kilka wskazówek. Po pierwsze: chwytajcie słońce! Bardzo ważne jest wykorzystanie ostatnich słonecznych dni. Naukowcy udowodnili, że niedobór światła słonecznego powoduje obniżenie nastroju i ogólne zmęczenie. Po drugie: wygospodarujcie czas na relaks! Nadmiar obowiązków i zmęczenie będące ich skutkiem mocno wpływają na pogorszenie nastroju. Znajdźcie w ciągu dnia chociaż 30 minut tylko dla siebie :) Po trzecie: ruszajcie się od rana! Wysiłek fizyczny wpływa na wydzielanie substancji w naszym organizmie, które wpływają na polepszenie nastroju. Już na początku dnia poprawmy sobie nastrój, a także pamięć i koncentrację, dzięki dotlenieniu naszych mózgów poprzez ćwiczenia. Po czwarte: wysypiajcie się! 7 8 godzin snu na dobę może sprawić, że Wasza kondycja fizyczna i psychiczna ulegnie znacznej poprawie. Po piąte: dobrze jedzcie! Pamiętajcie, że 5 dobrze zbilansowanych posiłków dziennie zapewni Wam dobre samopoczucie. Jesień dostarcza nam przepysznych rarytasów w postaci owoców i warzyw, które są źródłem witamin, wapnia, magnezu i potasu. Nie zapominajcie również o regularnym piciu preparatu, minimum 3 razy dziennie! Więcej cennych rad przeczytacie wewnątrz najnowszego wydania naszego magazynu. Wspólnie z autorami tekstów przygotowaliśmy kilka wskazówek, które podpowiedzą Wam, jak być fit jesienią. W najnowszym PKUconnect znajdziecie m.in. wywiad z dr Ewą Starostecką z Łodzi, która zachęci Was do ciekawych form aktywności fizycznej i podpowie, jak zdrowo dbać o linię. Przeczytacie też praktyczne wskazówki dietetyk Kamilli Strączek dotyczące tego, jak najlepiej przygotować dziecko do nowego etapu w życiu, przedszkola i szkoły, oraz autorskie przepisy Jerzego Nogala na smaczne dania niskobiałkowe. Na łamach tego numeru ogłosiliśmy również konkurs! Poszukujemy kreatywnej i pełnej pozytywnej energii osoby, która zaprojektuje oficjalną koszulkę PKUconnect! Nasi koledzy Mateusz i Amelia podzielą się na łamach magazynu swoją pasją oraz zainspirują do poszukiwania ciekawego hobby, a nasze felietonistki Justyna i Marysia jak zwykle zaskoczą tematami idealnie wpisującymi się w naszą codzienność. W tym numerze zamieszczamy także kilka słów od naszego prawnika oraz niebanalne pomysły na to, jak kulturalnie zaplanować jesienne weekendy. Zachęcamy do lektury! Zespół Nutricia Dzielcie się z nami swoimi opiniami na temat Magazynu PKUconnect, wysyłając na adres: redakcja@pkuconnect.pl. 3

4 4 Wywiad

5 zainwestuj w siebie PKUconnect: Ostatnio Polska oszalała w pozytywnym tego słowa znaczeniu na punkcie zdrowego odżywiania i aktywnego spędzania wolnego czasu. Wiele osób biega, jeździ na rolkach i na rowerach, coraz liczniej bierzemy udział w różnego rodzaju maratonach. Czy można powiedzieć, że zapanowała u nas moda na zdrowie? Czy jak każda moda i ta zaraz przeminie? Ewa Starostecka: Rzeczywiście obserwujemy ostatnio pozytywną zmianę w sposobie życia naszego społeczeństwie, to bardzo dobrze! Szczególnie że naukowcy, lekarze, dietetycy zajmujący się zaburzeniami odżywiania są zaniepokojeni bardzo złymi wynikami badań statystycznych z ostatnich lat. Niestety pojawia się stała tendencja wzrostowa występowania tych zaburzeń w populacji zarówno dzieci, młodzieży, jak i osób dorosłych Z ostatnio opublikowanych danych na temat nadwagi i otyłości wynika, że cierpi na nią aż 46 proc. kobiet i 64 proc. mężczyzn w Polsce. Czy problem wśród dzieci jest równie poważny? Jak najbardziej. Nie ma na ten temat dokładnych danych statystycznych w poszczególnych grupach wiekowych, ale z ostatnich badań populacyjnych wynika, że w grupie wiekowej 7 9-latków nadwaga łącznie z otyłością występuje u 15% chłopców i 15,8% dziewcząt, ale wśród pacjentów są już dwu- i trzylatki. Co powinny ograniczyć w swojej diecie osoby z PKU, jakich zasad przestrzegać, aby zrzucić kilka kilogramów i czuć się dobrze w swoim ciele? Pacjenci chorujący na wrodzone choroby metaboliczne, do których zaliczamy oczywiście fenyloketonurię, nie powinni i nie mogą sami dokonywać radykalnych zmian w swoim codziennym jadłospisie. Choroba podstawowa już od okresu noworodkowego poprzez kolejne lata życia wymaga stosowania bardzo zbilansowanego odżywiania, ustalanego przez lekarza prowadzącego w ścisłej współpracy z dietetykiem. Jest to dieta normokaloryczna, normobiałkowa, ubogofenyloalaninowa. Gdy przestrzegane są tak podstawowe zasady odżywiania, nie powinny pojawiać się nadwaga i otyłość. A jeżeli dostrzegamy zagrożenie wystąpienia zaburzeń odżywiania, to musimy powtórnie bardzo szczegółowo ocenić jadłospis pacjenta i dokonać właściwych korekt. Najczęściej przyczyną nadmiaru masy ciała są węglowodanowe przekąski podjadane pomiędzy podstawowymi posiłkami i nieregularne spożywanie posiłków. Nasi pacjenci muszą odżywiać się bardzo regularnie, preparat bezfenyloalaninowy powinien być spożywany w 3 4 porcjach, a pozostałe składniki diety PKU to kolorowe, zawsze bardzo zdrowe warzywa, owoce i dodatki z niskobiałkowych produktów. Obecnie wygodne formy preparatów PKU nie zawierają zbyt dużo kalorii, są w różnych smakach i barwach oraz co bardzo ważne nie mają zbyt dużej objętości. W przypadku osoby z tendencją do nadwagi możemy zastosować zasadę doboru indywidualnego jadłospisu i wybrać odpowiedni dla danej grupy wiekowej preparat o mniejszej kaloryczności oraz ustalić dla niej zbilansowaną dietę ale tylko pod bacznym okiem specjalisty. Czy dobrym pomysłem jest wspomaganie się szeroko reklamowanymi preparatami przyspieszającymi trawienie lub zmniejszającymi łaknienie? Takie pytanie nie powinno zostać zadane. Nigdy nie wolno stosować jakichkolwiek preparatów czy odżywek wspomagających metabolizm. Natomiast zawsze powinno się stosować zasady zdrowego, zbilansowanego odżywiania z odpowiednią podażą białek, tłuszczów i węglowodanów. Czy otyłość u osób z PKU wiąże się z takimi samymi konsekwencjami, jak w przypadku osób niechorujących na fenyloketonurię? Czy ze względu na PKU jest jeszcze bardziej niebezpieczna? Następstwem nadwagi i otyłości może być zespół metaboliczny. Niestety, coraz więcej dzieci i młodzieży ma zaburzenia gospodarki lipidowej: podwyższony poziom cholesterolu i poziom trójglicerydów, Diagnozujemy u nich również nadciśnienie tętnicze i wysoką insulinooporność, która jest pierwszym krokiem do powstania cukrzycy typu II. Te następstwa złego odżywiania mogą występować zarówno u pacjentów PKU, jak i w pozostałej części populacji. Prowadząc edukację żywieniową, zwracamy uwagę na właściwy dobór składników ze szczególnym uwzględnieniem produktów węglowodanowych o niskim indeksie glikemicznym. Jakie kroki po kolei powinna podjąć osoba zmagająca się z otyłością? Czy pierwszym krokiem jest kontakt ze specjalistą, czy może świadome postawienie sobie określonego celu? 5

6 Wywiad F Bardzo ważne jest zbilansowane odżywianie, co w przypadku osoby cierpiącej na taką chorobę jak fenyloketonuria jest podstawą dalszych zaleceń. Jak już wspomniałam, ocena stopnia zaburzeń i czynników ryzyka wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego powinna być dokonana przez specjalistę, który ustali dla danej osoby indywidualny jadłospis. Nieodłącznym elementem takiej terapii jest zawsze motywacja. Należy natomiast wystrzegać się krótkoterminowych celów. To ma być sposób na całe życie, a nie na jeden miesiąc czy kwartał. To inwestycja w siebie na długie lata. Często słyszę od rodziców moich małych i dużych pacjentów, że warunki finansowe nie pozwalają im na to, aby uczęszczać z dzieckiem na zajęcia na pływalni czy zapisać pociechę na tańce, karate. To nie muszą być koniecznie takie zajęcia: ale np. rodzinna wycieczka rowerowa połączona ze zwiedzaniem, dalekie spacery, wspólna gra w piłkę. Ruch to rower, bieganie, basen, siłownia, taniec morze możliwości. Jaka jest Pani ulubiona forma aktywnego odpoczynku? 6 Wielu specjalistów, trenerów, dietetyków w niezliczonych publikacjach zawsze jasno stawia sprawę: zdrowe ciało to nie tylko odpowiednia dieta, lecz także ruch. Czy Pani również podpisuje się pod tym stwierdzeniem? Na wstępie naszej rozmowy wspomniała Pani o ostatnich trendach w modzie: aktywny wypoczynek. Bardzo mnie cieszy, że nasze społeczeństwo zaczyna dostrzegać potrzebę większej aktywności fizycznej. Ale czasami są to działania spontaniczne, na krótko. A powinniśmy uświadamiać wszystkim dzieciom i dorosłym, że ruch pod każdą postacią jest zawsze wskazany. Nie może ograniczać się on tylko to zajęć na lekcjach WF, ale być codziennością. Opiekunowie powinni dopilnować, aby dziecko poświęcało w tygodniu kilka godzin na aktywność fizyczną i aby były to wspólne zajęcia rodzinne. Praca zawodowa zajmuje mi bardzo dużo czasu, często spędzam długie godziny przy biurku nawet w porze nocnej, ale w codziennym grafiku zajęć jest zawsze miejsce na chwilę aktywnego relaksu. Od kilkunastu lat moją pasją są wycieczki rowerowe. W okresie wiosenno-letnim staram się niemal codziennie przejechać km po drogach i leśnych duktach, podziwiając przy tej okazji naszą piękną polską przyrodę. Na letnie urlopy podstawowym bagażem są rowery, za pomocą których przemieszczamy się całą rodziną po różnych zakątkach kraju. W tym roku do naszej ekipy dołączy pupil: piesek, dla którego został zakupiony specjalny kosz na rower. Mam nadzieję, że i on polubi taką formę podróżowania! A gdy nadejdzie czas jesiennej szarugi, powracam na zajęcia fitness, gdzie pod okiem fachowców mam okazję szlifować kondycję na kolejny rajd rowerowy.

7 Praca zawodowa zajmuje bardzo dużo czasu, często spędzam cały dzień przy biurku. Zawsze jednak w moim grafiku znajdzie się miejsce na chwilę aktywnego wypoczynku! Mimo dużego zmęczenia po tych ćwiczeniach jestem pełna energii, a uwalniane endorfiny to wspaniały zastrzyk optymizmu i duża dawka nowej siły do pracy. Dlatego gorąco zachęcam do wysiłku fizycznego w różnej formie i czerpania z tego radości. Przestrzeganie diety i regularne ćwiczenia wymagają odpowiedniej motywacji. Jak ją w sobie odnaleźć? Nasi pacjenci i ich rodziny są najlepszym tego przykładem. Codziennie znajdują motywację, aby przestrzeganie diety PKU było zgodne z zaleceniami, co koreluje z prawidłowymi poziomami fenyloalaniny, a dobre wyniki badań to siła napędowa do prawidłowego funkcjonowania, nauki i pracy. Na podobnej zasadzie motywować powinny się osoby, u których pojawiła się nadwaga bądź otyłość. Przestrzeganie zasad zdrowego odżywiania i regularne ćwiczenia będą prowadzić do poprawy parametrów lipidowych, poprawy stanu zdrowia, zwiększenia wydolności organizmu i dobrego samopoczucia.n Dr n. med. Ewa Starostecka Specjalista chorób dzieci. Pracuje w Klinice Endokrynologii Chorób Metabolicznych ICZMP. Ma pod opieką liczną, ponad 200 osobową grupę pacjentów z fenyloketonurią. Autorka wielu publikacji poświęconych tematyce fenyloketonurii i zespołowi fenyloketonurii matczynej. W wolnej chwili słucha dobrej muzyki szczególnie jazzu. Jest wielbicielką turystyki pieszej i rowerowej. 7

8 EXTRA Wszystko w Twoich rękach Życie Deniz Atakay zmieniło się zupełnie, gdy w 2001 r. została mamą Lal i dowiedziała się, że jej ukochana córeczka jest chora na fenyloketonurię. Rozmowa o strachu, niepewności, pokorze, chorobie i życiu oraz o sile, którą teraz obdarowuje innych. Twoim życiowym mottem jest sentencja My mind on the sky, my heart on the children [ Moje myśli skierowane ku niebu, moje serce ku dziecku, tłum. red.]. Mogłabyś opowiedzieć, dlaczego akurat ta sentencja przyświeca Ci w życiu? nas to spotkało. Było oczywiście wiele obaw i niezliczone myśli: co dalej, co teraz? Próbowałam znaleźć przyczynę tego, dlaczego znaleźliśmy się w tej sytuacji. Ale oczywiście to niczego nie zmieniało. Nigdy wcześniej nie czułam się tak bardzo pozbawiona siły i sensu życia. Przez wiele lat pracowałam jako stewardesa. Odkąd pamiętam, to było moje marzenie i mój cel życiowy. Uwielbiałam być w powietrzu czułam się wtedy niezwykle szczęśliwa i spełniona. 24 stycznia 2001 r. na świat przyszła moja ukochana córka Lal. Osiemnaście dni po jej narodzinach zadzwonił telefon z Wydziału ds. Żywienia i Metabolizmu Szpitala w Istambule. Razem z moim mężem otrzymaliśmy diagnozę: Lal jest chora na fenyloketonurię. Od tamtej chwili nasze życie zupełnie się odmieniło. Dosłownie i w przenośni zeszłam na ziemię i całą swoją energię, swoje serce oddałam Lal i podnoszeniu świadomości wśród społeczeństwa na temat PKU. W jaki sposób podnosiłaś się z tych nieprzewidzianych życiowych turbulencji? Myślę, że tak jak każdy rodzic dziecka z PKU zaczęłam szukać jak najwięcej informacji o tej chorobie. Im mniej wiemy, tym bardziej się boimy. Lekarze zdiagnozowali u Lal łagodną odmianę PKU, jednak ja w ogóle nie miałam pojęcia o tej chorobie. Czym jest PKU? Jak wygląda życie z PKU? Przez pierwsze trzy miesiące uczyłam się wypowiadać słowo fenyloketonuria! Kiedy przeczytałam wszystkie publikacje, informacje i poradniki, postanowiłam przekazać tę wiedzę mojemu mężowi, mojej rodzinie, przyjaciołom i oczywiście Lal. Fenyloketonuria jest rzadką chorobą metaboliczną, mało osób wie coś o niej i o życiu z nią przed usłyszeniem diagnozy. Rodzice na początku drogi są niezwykle przerażeni, bo nie mają do końca świadomości, czym jest PKU. Jak przyjęłaś wiadomość o chorobie Lal? Byłam w szoku, wręcz szalałam ze strachu. Bardzo długo nie mogłam do siebie dojść i pogodzić się z tą wiadomością. Płakałam i zadawałam sobie pytanie, dlaczego właśnie A potem postanowiłaś założyć Stowarzyszenie Rodziców PKU (PKU Family Association). Zebrałam wszystkie numery rodziców ze szpitala i zaczęłam do nich dzwonić. Czułam, że musi mi się udać. Wierzyłam w siebie i swoje umiejętności organizacyjne. W końcu byłam szefową pokładu! Moje zdyscyplinowanie wyniesione w dużej mierze z doświadczenia zawodowego oraz znajo- 8

9 mość języków obcych okazały się wystarczające, by rozpocząć walkę o lepsze warunki leczenia i życia osób chorych z PKU. I tak w 2005 r. założyłam pierwsze stowarzyszenie. W 2007 r. powstało główne Stowarzyszenie Rodziców PKU, którego prezesem jestem do dziś. Kiedy zakładałaś stowarzyszenie, jaki cel postawiłaś mu do osiągnięcia? Trudno mówić o jednym celu. Osiągnięcie jednego napędzało kolejny, dawało odwagę, że uda się więcej. Zakładałam je z myślą o rodzinach PKU, aby mogły wzajemnie się wspierać, inspirować, dzielić problemami, żeby rodziny osób chorych nie czuły się w tej chorobie osamotnione. W ramach naszej działalności udało się wiele projektów, z których jestem dumna. Przede wszystkim jest to sprowadzenie do Turcji produktów niskobiałkowych. Kiedy urodziła się Lal, jedynym produktem dla dzieci z PKU były niskobiałkowe herbatniki! W 2010 r. stworzyliśmy kawiarnię dla osób z PKU, a w 2011 r. teatr PKU. Jesteś niezwykle aktywną osobą, a prowadzenie stowarzyszenia to tylko jedno z wielu zajęć, w które się zaangażowałaś. DEniZ atakay biegnąca ze zniczem olimpijskim Staram się angażować w jak najwięcej projektów, które mają na celu poprawę jakości życia osób chorych na fenyloketonurię i ich bliskich. Biorę udział w wielu wydarzeniach na rzecz społeczności PKU, prowadzę wykłady, uczestniczę w konferencjach nie tylko w samej Turcji, lecz także reprezentuję Turcję na arenie międzynarodowej. Zostałam tureckim delegatem E.S.PKU (European Society of PKU). Czy mogłabyś przybliżyć nieco naszym czytelnikom, jak wygląda leczenie PKU w Twoim kraju? Mimo że wraz z działaniami, które rozpoczęliśmy, sytuacja nieco się poprawiła, cały czas potrzebujemy więcej projektów edukacyjnych i uświadamiających. W Turcji notujemy największą liczbę urodzeń dzieci z PKU na świecie. Rocznie przychodzi na świecie około 8700 dzieci chorych na fenyloketonurię, w samej Turcji rodzi się w skali roku noworodków z PKU. Z uwagi na ten fakt robi się u nas badania przesiewowe u noworodków w kierunku fenyloketonurii. Jak często osoby chore odwiedzają swojego lekarza prowadzącego? Dlaczego zdecydowałaś się napisać książkę My inteligence is in your hands feed me right [ Moja inteligencja jest w Twoich rękach odżywiaj mnie właściwie, tłum. red.]? Zależało mi na podzieleniu się moimi własnymi doświadczeniami i wiedzą, którą zdobyłam przez te wszystkie lata. Moja książka, co mnie bardzo cieszy, pełni rolę poradnika na wielu uniwersytetach. Jednak opisanie własnej historii i podzielenie się nią z innymi dla mnie samej było również niezwykle ważną drogą na wiele spraw spojrzałam z innej perspektywy. Może to zabrzmi absurdalnie, ale wielu rzeczy o sobie dowiedziałam się podczas procesu pisania. Jakie są Twoje kolejne cele? Moje cele są niezmienne i wciąż w procesie realizacji. Chciałabym, aby osoby z PKU mogły swobodnie i świadomie żyć w społeczeństwie, aby ich dieta nie była dla nikogo problemem, a przede wszystkim dla nich samych. Żeby mieli środki i możliwości do takiego życia. Jest jeszcze dużo ciężkiej pracy przed nami, ale wierzę, że się uda. Na początku leczenia to jedna, dwie wizyty w tygodniu. Kiedy dziecko osiągnie dwa lata, jest to jedna wizyta na trzy miesiące. Po dziecięciu latach od rozpoczęcia leczenia osoba z PKU odwiedza lekarza raz na rok. Oczywiście wszystko zależy również od rodzaju fenyloketonurii. Co czułaś, kiedy wybrano Cię do niesienia olimpijskiego znicza podczas Olimpiady w Londynie? To było ogromne wyróżnienie i zaszczyt. Długo nie mogłam w to uwierzyć. Co czułam? Byłam po prostu szczęśliwa. n 9

10 10 EXTRA

11 Życie z PKU. Historia Heather Smith Nazywam się Heather Smith, mam 19 lat i mieszkam w Anglii. Dorastałam z pozytywnym obrazem fenyloketonurii i nigdy nie chciałam, aby choroba uniemożliwiała mi realizację moich marzeń. Bardzo mocno wierzę w to, że jesteśmy w stanie robić w życiu wszystko, czego tylko zapragniemy wystarczy jedynie trochę lepiej się zorganizować. Myślę, że moje odczucia wynikają z tego, jak zostałam wychowana przez rodziców, a także z kontaktów z poradnią, z którą jestem związana od urodzenia. W kilku słowach chciałabym opowiedzieć Wam o głównych aspektach życia osoby z tą chorobą w Wielkiej Brytanii. Poradnie PKU, badania krwi, przyjmowanie suplementów oraz preparatów białkowych od zawsze były dla mnie najważniejszymi aspektami życia z chorobą, dlatego mam nadzieję, że opowiadając o nich, będę w stanie przybliżyć Wam to zagadnienie. Oczywiście inny chory może mieć nieco inne doświadczenia, ale większość informacji w artykule jest raczej standardowa dla pacjenta w moim wieku, który dość dobrze radzi sobie z tą chorobą. Miałam szczęście mieć tę samą dietetyczkę, odkąd pamiętam a jest to dla mnie naprawdę bardzo ważne. Udało nam się stworzyć dobrą relację, a ja, w miarę jak dorastałam, nauczyłam się ufać wszystkim jej zaleceniom dietetycznym. Poradnie leczenia fenyloketonurii także odegrały ogromną rolę w moim życiu. Na co dzień chodzę do poradni, która znajduje się w odległości ok minut od mojego domu, co oznacza, że nie muszę pokonywać dużych odległości, aby się tam dostać. Dorastając, chodziłam na wizyty kontrolne do tego rodzaju poradni co pół roku; w związku z chorobą spotykałam się z dietetykiem, konsultantem oraz pielęgniarką specjalistyczną z laboratorium zajmującego się badaniami przesiewowymi noworodków. Podczas wizyt miałam możliwość omówienia wszelkich wątpliwości i ewentualnych problemów natury dietetycznej. W poradniach przekazywano mi też informacje na temat nowych produktów i usług. Tak jak w przypadku dietetyczki, na wizyty stale przychodziły te same pielęgniarki z laboratorium, dlatego też zżyłam się z nimi i miałam możliwość otwarcie opowiadać o chorobie, bez względu na to, czy odpowiednio przestrzegałam diety, czy też nie. Poczucie stabilności, które zyskałam dzięki temu, iż widywałam się z tą samą dietetyczką i tym samym konsultantem, bardzo mi pomogło przez cały okres dorastania z chorobą. Zdaję sobie sprawę, że miałam wiele szczęścia, i jestem za to wdzięczna, ponieważ wiem, że nie każdy otrzymuje tego rodzaju nieprzerwane wsparcie od tych samych osób. Chodziłam do lokalnej poradni na wizyty co pół roku aż do osiągnięcia mniej więcej 18 roku życia. Obecnie chodzę raz na rok, ponieważ sama dość dobrze radzę sobie z kontrolowaniem poziomu fenyloalaniny, a wyniki badania krwi odbiegają znacząco od normy tylko wtedy, gdy jestem chora. Raz w miesiącu sama pobieram krew z palca, a próbkę wysyłam do badania do laboratorium przesiewowego dla noworodków. Kopię wyników otrzymuje moja dietetyczka, która następnie kontaktuje się ze mną telefonicznie lub owo, aby omówić wyniki. Zwykle następuje to w ciągu 2 3 dni od wysłania próbki. Na szczęście w Wielkiej Brytanii mamy dostęp do państwowej służby zdrowia (NHS National Health Service), co oznacza, że preparaty białkowe i żywność niskobiałkowa są refundowane. Co roku ponoszę koszt leczenia w wysokości ok. 100 funtów, ale biorąc pod uwagę liczbę produktów, jakie otrzymuję na receptę, z pewnością jest to korzystne. Stosuję Lophlex LQ 20 w torebkach o smaku jagodowym, cytrusowym i pomarańczowym jako substytuty białkowe dostarczane do domu przez firmę Nutricia w ramach usług dostawczych SHS-Homeward na terenie Wielkiej Brytanii. Pozostałą żywność niskobiałkową otrzymuję na receptę, którą zostawiam w miejscowej przychodni, i odbieram po 2 3 dniach z apteki. Dorastanie z PKU było dla mnie niezwykłą lekcją życia, która wiele mnie nauczyła. Ogromną rolę odegrali na tej drodze specjaliści, którzy mnie wspierali. Dzięki tym doświadczeniom mogę być tym, kim jestem dziś, za co jestem ogromnie wdzięczna, gdyż wiem, że w innych krajach podejście do choroby i wsparcie dla pacjentów mogą wyglądać zupełnie inaczej. n 11

12 WIEDZA Witaminy, składniki mineralne suplementować czy nie? Fenyloketonuria jest wrodzonym schorzeniem metabolicznym, którego leczenie polega na wyeliminowaniu z diety produktów żywnościowych o dużej zawartości białka. Wykluczenie bardzo dużej ilości produktów naturalnych, będących źródłem białka oraz innych składników odżywczych (witaminy, makroi mikroelementy), może spowodować u chorego na fenyloketonurię deficyty żywieniowe. Jak pokryć zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze przy jednoczesnym wyeliminowaniu tak wielu wysokowartościowych, naturalnych produktów żywnościowych? Witaminy To związki organiczne o różnorodnej budowie. Witaminy nie są źródłem energii, nie są również składnikami strukturalnymi. Natomiast biorą udział w wielu szlakach metabolicznych, gwarantując prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Mogą być pochodzenia naturalnego lub być otrzymywane syntetycznie. Witaminy dzielimy na dwie grupy: tłuszczorozpuszczalne: A, D, E, K wodorozpuszczalne: B1, B2, B6, B12, C, niacyna, kwas foliowy, kwas pantotenowy, biotyna Źródłem tych składników, koniecznych do prawidłowego funkcjonowania organizmu, są następujące produkty: witamina A: pełne mleko, masło, ser, wątroba, tran, żółtka jaj, czerwone, pomarańczowe i zielone części produktów roślinnych witamina D: pełne mleko, żółtka jaj, wątroba, drożdże, tłuszcze witamina E: mleko, jaja, masło, oleje roślinne, kiełki pszenicy, orzechy, migdały, pieczywo razowe, warzywa liściaste witamina K: wątroba, olej sojowy, warzywa liściaste, pomidory, truskawki, rośliny strączkowe witaminy z grupy B: przetwory zbożowe, wątroba, mleko, jaja, sery, mięso, drożdże, rośliny strączkowe, warzywa liściaste witamina C: owoce i warzywa Powyższe informacje wskazują, iż tylko podaż witaminy C może być pokryta przez produkty naturalne dozwolone w diecie niskofenyloalaninowej. Składniki mineralne To pierwiastki, które pozostają po spaleniu tkanek w postaci popiołu i nie są źródłem energii. Organizm człowieka zbudowany jest z ok. 60 pierwiastków, które dzielimy na dwie grupy: 1) makroelementy są to: wapń, fosfor, magnez, potas, sód, chlor, siarka Zawartość makroelementów w organizmie jest większa niż 0,01% masy ciała, a zapotrzebowanie dzienne przekracza 100 mg. 2) mikroelementy są to: żelazo, cynk, miedź, selen, chrom, mangan, kobalt, fluor, molibden Mikroelementy występują w organizmie w ilości mniejszej niż 0,01% masy ciała, a zapotrzebowanie dzienne jest niższe niż 100 mg. Źródłem tych niezwykle ważnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu składników są następujące produkty: wapń: mleko i przetwory, produkty zbożowe, warzywa (strączkowe) fosfor: produkty zbożowe, mleko i przetwory, mięso i przetwory, żółtka jaj, ryby magnez: produkty zbożowe, ziemniaki, mleko i przetwory żelazo: produkty zbożowe, mięso i przetwory, żółtka jaj, warzywa cynk: produkty zbożowe, mięso i przetwory, mleko i przetwory 12

13 miedź: produkty zbożowe, ziemniaki, mięso i przetwory, warzywa selen: mięso i przetwory, produkty zbożowe, mleko i przetwory, ryby mangan: produkty zbożowe, warzywa, ziemniaki fluor: produkty zbożowe, mięso i przetwory, mleko i przetwory Czy dzięki przestrzeganiu diety niskofenyloalaninowej realne jest dostarczenie odpowiedniej ilości witamin, makroi mikroelementów, bez których nie jest możliwy sprawny i prawidłowy wzrost oraz rozwój organizmu? Rola kwasów omega-3: odgrywają istotną rolę w rozwoju neurologicznym oraz rozwoju procesów poznawczych u niemowląt wspomagają rozwój psychoruchowy poprawiają ostrość widzenia wpływają na obniżenie czynnika ryzyka miażdżycy mają ważne znaczenie w żywieniu niemowląt i dzieci z wrodzonymi błędami metabolizmu, w tym dzieci z fenyloketonurią wpływają przeciwzapalnie, immunomodelująco, przeciwalergicznie Probiotyki To żywe mikroorganizmy obecne w pożywieniu, które korzystnie oddziałują na organizm poprzez poprawę równowagi w zakresie mikroflory jelitowej. Są to najczęściej bakterie kwasu mlekowego i niepatogenne drożdże. Źródłem probiotyków są: jogurty, kefiry, mleko acidofilne, produkty kiszone, preparaty probiotyczne. Prebiotyki To nieulegające trawieniu składniki pożywienia, selektywnie pobudzające wzrost i aktywność wybranych szczepów bakterii. Są to pochodne galaktozy (galaktooligosacharydy), fruktozy (fruktooligosacharydy) oraz inulina. Jednym z najczęściej wykorzystywanych prebiotyków są oligosacharydy, które są w stanie stymulować rozwój pożądanych bakterii równie efektywnie jak te zawarte w mleku matki. Źródła prebiotyków to: mleko kobiece, szparagi, banany, cebula, czosnek, cykoria, pory, karczochy, rośliny strączkowe, owies, jęczmień. Uważa się, że pro- i prebiotyki stymulują rozwój prawidłowej mikroflory przewodu pokarmowego, hamują wzrost mikroflory chorobotwórczej, przyczyniają się do zmniejszenia podatności na zakażenia układu pokarmowego, występowania infekcji oraz alergii, a także łagodzą dolegliwości wynikające z nietolerancji laktozy. Kwasy omega-3 To długołańcuchowe, wielonienasycone kwasy tłuszczowe będące niezbędnymi składnikami diety. Nie są syntetyzowane w organizmie ludzkim i muszą być dostarczane z pożywieniem. Źródłem kwasów omega-3 są: ryby morskie, olej rybi, owoce morza, nasiona roślin oleistych, oleje roślinne. Czy zatem te wszystkie niezbędne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmu składniki odżywcze należy suplementować, skoro ich źródłem są niedozwolone w diecie niskofenyloalaninowej produkty spożywcze? Preparaty bezfenyloalaninowe, będące źródłem białka, są również źródłem witamin i składników mineralnych. To one, zastępując naturalne produkty wysokobiałkowe, dostarczają nie tylko białko, lecz także inne składniki odżywcze znajdujące się w tych produktach. Uzupełnieniem są warzywa, owoce oraz produkty niskobiałkowe. Odpowiednio dobrana ilość leczniczego, bezfenyloalaninowego preparatu (dla każdego pacjenta indywidualnie) zapewnia nie tylko zalecaną podaż białka, lecz także wystarczającą ilość witamin i składników mineralnych. Wyjątkiem są kwasy omega-3, ponieważ tylko nieliczne preparaty są wzbogacane w te składniki. Dlatego podczas stosowania preparatów ich niezawierających należy suplementować kwasy omega-3. Dawka zależy od wieku oraz stanu fizjologicznego i z tego powodu suplementacja powinna być ustalona przez lekarza. Tylko pod kontrolą lekarza można włączyć suplementację farmakologiczną, gdyż nadmiar niektórych składników odżywczych jest równie szkodliwy jak ich niedobór. Prawidłowo przestrzegana dieta niskofenyloalaninowa gwarantuje pokrycie zapotrzebowania organizmu na wszystkie składniki odżywcze. Należy pamiętać, że suplementacja bez wskazań lekarza może być szkodliwa. Czekolada jest jak witamina szkodzi w nadmiarze. Joanna Żółkowska JOANNA ŻÓŁKOWSKA Od 1995 roku dietetyk w Klinice Pediatrii i Poradni Chorób Metabolicznych Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie jako specjalista do spraw fenyloketonurii. W latach była uczestnikiem Eastern European Metabolic Academy. Uczestniczyła w wielu szkoleniach i konferencjach, w szczególności poświęconych fenyloketonurii. Współautorka wielu publikacji na temat PKU. Prywatnie uwielbia gotować, czytać książki i pielęgnować ogród. 13

14 FELIETON Lekcja na życie Wakacje za nami! Mamy za sobą długie, leniwe poranki, piękne zachody słońca, letnią opaleniznę, a także to, co chyba najważniejsze: mnóstwo wspomnień i nowych doświadczeń. Mam nadzieję, że każdy z Was w pełni wykorzystał czas wolny i przede wszystkich porządnie wypoczął. Rozpoczynamy nowy rok szkolny i akademicki. Zapewne pełen wzlotów i upadków, ciężkiej pracy oraz nowych wyzwań. Z jeszcze większą energią i bagażem pełnym niesamowitych przeżyć wracamy do codzienności. także ważne pod tym względem, by przekonać się, że dieta podczas wyjazdów czy spożywanie preparatów w dziwnych miejscach nie musi być straszne. Sama wiem, że wyjazd na Woodstock, za granicę, pod namioty czy wędrówka po górach nie stanowi większego problemu. Wszystko było kwestią odpowiedniej organizacji i kreatywności. Chyba nie ma osoby, która z wielką skrupulatnością nie wyliczała dni wolnych od nauki, od obowiązków, od wczesnego wstawiania i ciągłego zabiegania. W tej nieustannej gonitwie rzadko kiedy mamy czas na własne przyjemności czy hobby. Chwila wytchnienia jest bardzo ważna, ale nie możemy dopuścić, aby nasze wakacje były zbyt leniwe, spędzone przed telewizorem czy komputerem. Mam nadzieję, że odcięliście się w tym czasie od świata wirtualnego i wyszliście przygodzie naprzeciw! Często wakacyjne przygody uczą nas dużo więcej niż rok spędzony w szkolnej ławce. Sama oczywiście należę do tej grupy osób, która gdy już ma czas wolny i to aż dwa miesiące próbuje go wykorzystać jak najlepiej. Staram się spędzać wakacje aktywnie, wykorzystując te długie letnie dni jak najlepiej, ponieważ z każdego nowego doświadczenia czerpiemy cenne wskazówki na lata, zdobywamy doświadczenie, poznajemy siebie oraz swoje słabe i mocne strony. W przypadku fenyloketonurii jest to Do nowych wyzwań podchodzę z entuzjazmem i ciekawością. Bardzo lubię odkrywać nowe, nieznane dotąd lądy i zawsze się dziwię, jak to się stało, że wcześniej tego nie wypróbowałam. Dlatego nie zwlekajcie, poszerzajcie swoje horyzonty, podróżujcie, spędzajcie aktywnie czas, bo nigdy nie wiadomo, co właśnie okaże się Waszą największą pasją. Podczas wakacji spróbowałam kilku nowych dziedzin sportu i też znalazłam czas na te niegdyś uprawiane. Przede wszystkim wreszcie miałam czas, aby rozwijać moją największą pasję, czyli fotografię. Na każdym wyjeździe towarzyszy mi aparat, który uwiecznia niezapomniane chwile na długie, długie lata. Zdjęcia z wakacji są specyficzne: na większości z nich wszyscy są uśmiechnięci, opaleni oraz odprężeni. Miło przejrzeć potem taką pamiątkę w czasie zimowych wieczorów czy po latach, wspominając wakacyjne przygody. Fotografia nauczyła mnie przede wszystkim cierpliwości i tego, 14

15 że upragnione efekty nie przychodzą od razu. Nieraz na sfotografowanie naprawdę dobrego ujęcia musiałam czekać bardzo długo. Jako że mieszkam nad morzem, eksperymentowałam także ze sportami wodnymi. Kiedyś próbowałam jazdy na skimboardzie, ale nie było to tak proste, jak się wydaje. Trzeba naprawdę mieć wyczucie, aby w odpowiednim momencie wskoczyć na deskę. Miałam również przygodę z windsurfingiem, który uczy hartu ducha. Ileż to razy wpadałam do wody, aby ponownie wejść na deskę! Myślę, że następnym krokiem w walce z żywiołem wody będzie nauka pływania na kitesurfingu. W dzieciństwie jeździłam na obozy konne. Pamiętam swój strach przed tymi wielkimi, ale jakże wdzięcznymi stworzeniami strach, który po pierwszym kontakcie natychmiast zniknął. Są to niezwykłe zwierzęta, które uczą wielkiej pokory i wyciszają. A to niesamowite uczucie podczas galopu, świst wiatru No i te widoki z wysokości siodła, coś pięknego! Aż nie do uwierzenia, jak człowiek potrafi współgrać ze zwierzęciem. W te wakacje miałam okazję ponownie spędzić kilka godzin w siodle. Co za niesamowite uczucie! Zapomniałam, jaki to wyczerpujący sport, a zakwasy długo potem jeszcze dawały o sobie znać. Także wędrówki po górach są aktywnością, która sprawia mi ogromną przyjemność. Od najmłodszych lat spędzałam wakacje właśnie tam. Górskie klimaty bardzo mi odpowiadają, wtedy czuję, że naprawdę wypoczywam. Długie, wielogodzinne wędrówki wśród przepięknych szlaków, zdobywanie szczytów dają wielką satysfakcję i mimo że mam lęk wysokości, dawałam radę. I aż trudno mi uwierzyć, że kiedyś marudziłam rodzicom, gdy chodziliśmy na całodzienne górskie wyprawy. W wolnych chwilach, kiedy nie wyjeżdżam, często moją formą wypoczynku są wyprawy rowerowe, na które wybieram się ze znajomymi. Żuławskie okolice, zwłaszcza latem, są tak malownicze, że nawet niewygodne siodełko rekompensuje te widoki! Czasem żałuję, że marna ze mnie malarka, bo aż chciałoby się stworzyć cudowny pejzaż. Po tak aktywnych wakacjach wracam na uczelnię z podwójną energią i uśmiechem na twarzy. Fakt, skończył się wolny czas, ale czuję, że wykorzystałam go w pełni. Połączyłam aktywność fizyczną z odpoczynkiem, co jest chyba najlepszą formą spędzania wolnego czasu. Teraz czas powrócić do rzeczywistości i zmierzyć się z trudnościami dnia codziennego. Zdobyte doświadczenia z pewnością mi w tym pomogą. I tego Wam życzę: abyście odkrywali dotąd nieznane lądy, czerpali przyjemność z każdej wolnej chwili i szukali swoich pasji! n Justyna Socha Dwudziestoletnia studentka energetyki. Uwielbia się śmiać, aktywnie spędzać czas, podróżować i odkrywać nowe smaki. Zawsze wszędzie jej pełno, jest pełna szaleństwa i energii, którą stara dzielić się z innymi. Gotowanie ją uspokaja, relaksuje i wprowadza harmonię w życie. Inspiracje kulinarne odnajduje każdego dnia, oglądając programy kulinarne, czytając blogi o gotowaniu, odwiedzając nowe restauracje czy też inspirując się daniami znajomych. Justyna jest współautorką bloga PKU od kuchni na stronie PKUconnect.pl 15

16 FELIETON PKU w biegu Dla wielu rodzin, które mają małe dzieci chore na fenyloketonurię, początek września jest prawdziwym wyzwaniem, jakim jest szkoła bądź przedszkole. Ci nieco starsi mają to już za sobą, ale to wcale nie oznacza, że dla nich również nie zaczyna się nieco trudniejszy okres, pozbawiony tej dozy wakacyjnej wolności. W czym to się przejawia? Rozpoczyna się życie w biegu: chodzenie do szkoły, pracy i na uczelnię, potem nauka i zajęcia dodatkowe. Niektórzy jeszcze gdzieś wyjeżdżają, na tak zwane złote szkoły, i zaczyna się ta prawdziwa gonitwa. No bo jak pogodzić ze sobą szkołę, dietę i inne obowiązki? Jak sobie z tym wszystkim poradzić, gdy pogoda za oknem przygnębiająca, masa rzeczy do zrobienia i kompletny brak czasu na cokolwiek? Wszystko, byle nie odstępstwa od diety. Wszyscy doskonale wiemy, z czym wiąże się nieprzestrzeganie diety. Jest to nam powtarzane od dziecka przez lekarzy, dietetyków, psychologów, rodziców, całą gromadę osób. A jednak nadal zdarza nam się w tym całym zabieganiu nie wypić którejś z porcji preparatu czy nie zjeść któregoś z posiłków. Wymawiamy się wówczas brakiem czasu, brakiem możliwości przygotowania ich lub kupienia sobie czegoś do zjedzenia. Zdarza nam się również nie zauważyć, że faktycznie ominęliśmy któryś z tych elementów, po prostu o tym zapomnieć o tym natłoku zadań. A to może skutkować naszym gorszym samopoczuciem oraz trudnościami w osiąganiu naszych celów. Prawdę mówiąc, zdarzało mi się jeść w za dużych odstępach czasu ze względu na bardzo napięty plan, jaki miałam. Tłumaczyłam sobie wówczas, że wynika to właśnie z tego, że byłam taka zabiegana, brakowało mi czasu bądź miałam po prostu miliard innych rzeczy na głowie. W momencie, kiedy zaczęłam 3 klasę liceum, wiedziałam, że nie mogę sobie pozwolić na takie błędy i że muszę ściślej pilnować tego wszystkiego, bym mogła dobrze zdać maturę. Okazało się, że to wcale nie było takie trudne. Przygotowywałam sobie wieczór wcześniej niskobiałkowy kuskus, sałatki makaronowe, zwykłe sałatki, świderki i tym podobne produkty, które zabierałam ze sobą do szkoły. Dzięki temu miałam o wiele więcej sił popołudniami i mogłam potem siedzieć dłużej nad lekcjami. Faktycznie czułam się silniejsza niż wtedy, gdy zdarzało mi się wyjść do szkoły bez śniadania co było kompletnie naganne! Przekonałam się, że to wszystko jest jedynie kwestią organizacji i myślenia do przodu. Jeżeli ustalimy sobie, zapiszemy nasz plan dnia po kolei, łatwiej nam będzie znaleźć czas, który będziemy mogli poświęcić właśnie na naszą dietę. Mnie się zdarzało nastawiać chleb w piekarniku, iść się uczyć, a po 40 minutach miałam gotowy bochenek, który spokojnie mogłam zabrać następnego dnia do szkoły. Przydało mi się to zwłaszcza między maturami, kiedy miałam 1,5-godzinną przerwę między egzaminami. Nie wyobrażam sobie, że miałabym pisać maturę do 17:15 i nie jeść nic od rana. Potem wracałam do domu i bardzo często siedziałam jeszcze z koleżankami, ucząc się do kolejnego egzaminu przez kilka godzin. Ten okres wymagał ode mnie bardzo dużo energii, koncentracji i sił, więc nie wyobrażam sobie niejedzenia albo jakichkolwiek odstępstw od diety. Odpowiednie pilnowanie się jest w takich sytuacjach kluczem do sukcesu. 16

17 Podobnie jest z piciem preparatu. Jeżeli wiemy, że nie będzie nas przez cały dzień w domu i nie będziemy mieli możliwości nawet na chwilkę do niego wpaść, zawsze możemy wziąć shaker i saszetkę do torebki albo plecaka. Łatwiej oczywiście mają ci, którzy piją gotowy już preparat, ale wszystko da się zrobić. Zawsze można zajrzeć do szkolnego sklepiku, baru uniwersyteckiego czy przydrożnej kawiarni. Mnie samej zdarzało się robić preparat w najdziwniejszych już miejscach, takich jak pociągi, PolskiBus, samolot, zagraniczna stacja benzynowa, lotnisko, najróżniejsze bary i kawiarnie, kemping, łódka. Możliwości jest wiele wystarczy mieć to poczucie odpowiedzialności oraz nieco kreatywności, a wtedy z pewnością wybrniemy z tego problemu. To tylko kwestia zorganizowania i pewnej dozy śmiałości, którą każdy z nas fenylaków ma we krwi. Wiem, że dla niektórych osób problemem może być publiczny charakter takiego zachowania. Bardzo dużo osób obawia się, że przynoszenie własnego, innego jedzenia oraz publiczne picie preparatu, który często nie pachnie najładniej, może się spotkać z falą krytyki, docinek lub głupich żartów. Ja zawsze wówczas powtarzam, że nigdy, ale absolutnie nigdy nie spotkałam się z jakąkolwiek dyskryminacją powodowaną PKU. Nigdy nie zostałam przez to źle potraktowana, również jako dziecko przez rówieśników. Gdy byłam mała, moi znajomi już w przedszkolu pragnęli spróbować moich produktów. Jedna z moich koleżanek bardzo chętnie podjadała ode mnie moje wafle, a jako że byłam potwornym niejadkiem, bardzo mi to pasowało. Podobnie było z preparatem. Muszę przyznać, że zawsze miałam w sobie odrobinę okrucieństwa, gdyż lubiłam częstować znajomych moim preparatem. Zaczęło się to już w podstawówce, no i trwa do dziś. Wiadomo, człowiek to ciekawskie stworzenie, tym bardziej jeśli chodzi o magiczne napoje, które są lepsze niż niejeden suplement diety. Sami chcieli spróbować, ja ich tylko w tym upewniałam. A ich miny były bezcenne. Dieta niskobiałkowa nie jest łatwa w momencie, gdy jesteśmy zabiegani. Wymaga od nas wielu poświęceń i czasu. Aby poradzić sobie z tym wszystkim, najważniejsze jest myśleć w przód i planować to, co zamierzamy zrobić. Porządek w naszej głowie oraz świadomość tego, co mamy do zrobienia, pomoże nam poradzić sobie z trudniejszymi sytuacjami, gdy mamy urwanie głowy. Nie możemy zapominać o diecie. Co więcej, nie ma na to wymówek. Ludzie są bardziej tolerancyjni, niż nam się często wydaje. Poza tym na nasze szczęście zdrowy tryb życia jest teraz w modzie. Nie możemy się bać mówić o naszej chorobie. Ten strach przed mówieniem o niej wzmaga nasz strach przed samą chorobą. A my się nie mamy jej bać, tylko nauczyć z nią współpracować. Osobiście uważam, że praktycznie nie ma takiej sytuacji, w której nie bylibyśmy w stanie wypić preparatu bądź choćby zjeść jabłko. Wszystko zależy wyłącznie od naszej motywacji i kreatywności, której przecież mamy co nie miara.n Maria Słupska Osiemnastoletnia studentka medycyny. Marzy o licznych i nietuzinkowych podróżach. Uwielbia jeździć na nartach, konno, a także wybierać się ze znajomymi na koncerty albo spontaniczne wyjazdy. Lubi stawać przed nowymi, ciekawymi wyzwaniami, które mogą ją wiele nauczyć. No i jest fenylakiem. Maria jest współautorką bloga PKU od kuchni na stronie PKUconnect.pl 17

18 KUCHNIA Jesienne rewolucje Lato, bogate w różnorodne owoce i warzywa sezonowe, już za nami, ale nie smucimy się! Przed nami cudowna jesień, która daje możliwość równie ciekawego eksperymentowania w kuchni. Jerzy Nogal przygotował swoje wariacje na temat jesiennych potraw. No cóż Fartuchy w dłoń i zaczynamy jesienną rewolucję na talerzach! Chlebek dyniowy Składniki 500 g mąki, 1 saszetka drożdży, 400 ml wody, 5 g soli, 20 ml oleju, 200 g dyni hokaido lub innej tartej Wartość odżywcza: Całość (850 g, 20 porcji/kromek): PHE: 154,2 mg B: 4,5 g E: 1955 kcal Piękny złocisto-pomarańczowy chlebek z dyni będzie pyszną podstawą dla każdej kanapki. Niesamowite wrażenia estetyczne po rozkrojeniu upieczonego chlebka gwarantowane! JAK TO ZROBIĆ? Wszystkie składniki wymieszaj tak, aby powstała gęsta masa. Na końcu dodaj dynię i wymieszaj dokładnie. Wlej ciasto do formy wyłożonej papierem do pieczenia i odstaw do wyrośnięcia na 2 godziny. Piecz 45 minut w 180 C. 18

19 Zupa z dyniowa z mlekiem kokosowym Do wypróbowania tego przepisu nie trzeba namawiać w żaden sposób. Po prostu zróbcie to i przekonajcie się, że mamy rację. Smacznego! JAK TO ZROBIĆ? Warzywa potnij na drobne kawałki i przesmaż na oliwie lub oleju, aż się lekko zrumienią. Zalej litrem wody i gotuj na średnim ogniu przez 45 minut. Zmiksuj, dodaj lp-drink i mleko kokosowe, dopraw solą i pieprzem. Jeśli masz pod ręką liść kafiru, dodaj go i gotuj całość na małym ogniu jeszcze przez 10 minut. Składniki 350 g dyni piżmowej lub innej, 200 g marchwi, 50 g cebuli, 30 g imbiru, 100 ml mleka kokosowego, 100 ml Milupa-lp drink, 20 ml oleju, liść kafiru, 50 g makaronu PKU Wartość odżywcza: Całość (6 porcji) bez makaronu: PHE: 375,5 mg B: 10,3 g E: 620 kcal Loprofin Makaron Świderki Jeżeli chcesz, aby zupa była bardziej sycąca, dodaj do niej 50 g makaronu Loprofin Świderki. Więcej na temat niskobiałkowych produktów, dowiesz się na stronie 19

20 KUCHNIA Pizza na okrągło Pizza jako najpopularniejsze włoskie danie, zapewne serwowane w każdym zakątku świata, nigdy się nudzi! Zawsze znajdzie się jakiś sposób na jej urozmaicenie. Jerzy proponuje wersję z porem, suszonymi pomidorami i jarmużem. Smacznego! JAK TO ZROBIĆ? Wymieszaj dokładnie ręką wszystkie składniki, aby powstało zwarte, elastyczne ciasto. Rozwałkuj je na papierze do pieczenia i przykryj. Odstaw do wyrośnięcia. Pomidory podsmaż na patelni, aby zmniejszyły swoją objętość dwukrotnie. Dodaj oregano, cukier, sól i zmiksuj. Jarmuż podsmaż na niewielkiej ilości oliwy i posól. Suszone pomidory pokrój na długie paski. Por potnij w krążki lub paski. Pizzę piecz przez 12 minut w piekarniku rozgrzanym do 200 stopni. Wartość odżywcza: Całość (2 duże pizze): PHE: 60,2 mg B: 1,9 g E: 1919 kcal Składniki 500 g mąki PKU, 8 g drożdży, 5 g soli, 5 g cukru, 20 ml oleju Dodatki: 200 ml pomidorów w puszce, 50 g sera PKU, 50 g pora, 100 g suszonych pomidorów w zalewie, 100 g jarmużu, 20 ml oliwy 20

W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?

W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia

Bardziej szczegółowo

SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku

SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie

Bardziej szczegółowo

Produkty Mleczne Tłuszcze Mięso, ryby, jaja Piramida żywienia Czego powinniśmy unikać Napoje gazowane, Chipsy Słodycze, Fast Foody PAMIĘTAJ!!

Produkty Mleczne Tłuszcze Mięso, ryby, jaja Piramida żywienia Czego powinniśmy unikać Napoje gazowane, Chipsy Słodycze, Fast Foody PAMIĘTAJ!! Zdrowy tryb życia Co robić żeby zdrowo żyć? Co otrzymujemy dzięki zdrowemu stylowi życia? Jak wygląda plan zdrowego żywienia? Chcesz być szczupła? Zdrowe odżywianie Węglowodany Warzywa i owoce Produkty

Bardziej szczegółowo

Echo Dobrocina. Nr 1 W zdrowym ciele zdrowy duch.

Echo Dobrocina. Nr 1 W zdrowym ciele zdrowy duch. Echo Dobrocina Nr 1 W zdrowym ciele zdrowy duch. Kwiecień 2015 Ważne aspekty wychowania fizycznego Aby poznać pojęcie wychowania fizycznego należy najpierw zaznajomić się z definicją kultury fizycznej.

Bardziej szczegółowo

Żywność. zapewnia prawidłowe funkcjonowanie. poprawia samopoczucie

Żywność. zapewnia prawidłowe funkcjonowanie. poprawia samopoczucie Warsztaty żywieniowe Żywność buduje i regeneruje dostarcza energii zapewnia prawidłowe funkcjonowanie poprawia samopoczucie Żaden pojedynczy produkt nie dostarczy Ci wszystkiego, czego potrzebujesz dlatego

Bardziej szczegółowo

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego

Bardziej szczegółowo

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie

Bardziej szczegółowo

Rola poszczególnych składników pokarmowych

Rola poszczególnych składników pokarmowych Zdrowy styl życia Rola poszczególnych składników pokarmowych 1. Białka Pełnią w organizmie funkcję budulcową. Są składnikiem wszystkich tkanek oraz kości. 2. Tłuszcze Pełnią w organizmie funkcję energetyczną.

Bardziej szczegółowo

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także

Bardziej szczegółowo

Znaczenie pierwszego śniadania, czyli zdrowe odżywianie dzieci i młodzieży. Na podstawie materiałów ORE- Anna Pisowacka

Znaczenie pierwszego śniadania, czyli zdrowe odżywianie dzieci i młodzieży. Na podstawie materiałów ORE- Anna Pisowacka Znaczenie pierwszego śniadania, czyli zdrowe odżywianie dzieci i młodzieży Na podstawie materiałów ORE- Anna Pisowacka JAK PRAWIDŁOWO SIĘ ODŻYWIAĆ? Zalecenia żywieniowe 6 + 1 U według S. Bergera Urozmaicenie

Bardziej szczegółowo

Warsztaty Żywieniowe. Temat: Zasady żywienia młodzieży aktywnej

Warsztaty Żywieniowe. Temat: Zasady żywienia młodzieży aktywnej Warsztaty Żywieniowe Temat: Zasady żywienia młodzieży aktywnej Jeśli jesteś aktywny Powinieneś dbać szczególnie o to, co jesz! potrzebujesz więcej energii potrzebujesz więcej witamin i składników mineralnych

Bardziej szczegółowo

Talerz zdrowia skuteczne

Talerz zdrowia skuteczne Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia

Bardziej szczegółowo

ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE

ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE PIRAMIDY EGIPSKIE Piramidy to budowle, które przetrwały tysiące lat. Najbardziej trwała była ich podstawa, czyli część zbudowana na ziemi. PIRAMIDA ZDROWEGO

Bardziej szczegółowo

"Program pilotażowy - Dieta Mamy".

Program pilotażowy - Dieta Mamy. "Program pilotażowy - Dieta Mamy". Dnia 1.10.2019 r Szpital Powiatowy im.t.malińskiego w Śremie podjął współpracę z programem pilotażowym Standard szpitalnego żywienia kobiet w ciąży i w okresie poporodowym-dieta

Bardziej szczegółowo

Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe

Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych

Bardziej szczegółowo

Sport i odżywianie. sport. odżywianie

Sport i odżywianie. sport. odżywianie Sport i odżywianie sport forma aktywności człowieka, mająca na celu doskonalenie jego sił psychofizycznych, indywidualnie lub zbiorowo, według reguł umownych. odżywianie proces życiowy polegający na pozyskiwaniu

Bardziej szczegółowo

Czy występuje dyskomfort po zjedzeniu danych grup produktów lub uczucie ciężkości?

Czy występuje dyskomfort po zjedzeniu danych grup produktów lub uczucie ciężkości? INFORMACJE OGÓLNE Imię i nazwisko Wiek Data urodzenia Wzrost Masa ciała e-mail Pesel Adres Telefon Stan fizjologiczny (ciąża, stan po przebytej chorobie, po zabiegu operacyjnym, itp.) Czy występują jakieś

Bardziej szczegółowo

ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka

ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka TALERZ CZY PIRAMIDA? Przedstawione w modelach zdrowego żywienia zalecenia żywieniowe to sugestie ogólne,

Bardziej szczegółowo

ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI

ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny fizycznie - ruch korzystnie wpływa na sprawność i prawidłową sylwetkę.

Bardziej szczegółowo

Zasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży

Zasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży Zasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży Pamiętaj o codziennym spożywaniu produktów zawartych w piramidzie! PRODUKTY ZBOŻOWE ( mąki, kasza, ryż, płatki, pieczywo i makarony) Sągłównym

Bardziej szczegółowo

Sklepik wzorowy smaczny i zdrowy

Sklepik wzorowy smaczny i zdrowy Sklepik wzorowy smaczny i zdrowy To NASZ Zielony sklepik w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Zielonkach! ZIELONKI = Zielony Sklepik = zdrowe i smaczne jedzenie Mamy coś do powiedzenia o piramidzie zdrowego

Bardziej szczegółowo

NOWA PIRAMIDA ŻYWIENIA 2016 CZY DOTYCHCZAS JEDLIŚMY ŹLE?

NOWA PIRAMIDA ŻYWIENIA 2016 CZY DOTYCHCZAS JEDLIŚMY ŹLE? NOWA PIRAMIDA ŻYWIENIA 2016 CZY DOTYCHCZAS JEDLIŚMY ŹLE? Nowa piramida żywienia 2016, a dokładniej Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej jest odświeżoną wersją grafiki dobrze znanej już od

Bardziej szczegółowo

MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA

MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA Na czym polega zdrowy styl życia? ZDROWY STYL ŻYCIA Prawidłowe odżywianie Aktywność

Bardziej szczegółowo

a n n a m a n d e c k a Dietetyk Warsztaty zdrowego odżywiania dla Twojej firmy

a n n a m a n d e c k a Dietetyk Warsztaty zdrowego odżywiania dla Twojej firmy a n n a m a n d e c k a Dietetyk Warsztaty zdrowego odżywiania dla Twojej firmy Przed każdą osobą, która wykonuje siedzącą pracę stoi nie lada wyzwanie. Większość zastanawia się, jak zadbać o swoje zdrowie

Bardziej szczegółowo

Menu 01_MENU_ARS_VIVENDI v2.indd 1 01_MENU_ARS_VIVENDI v2.indd 1 6/15/15 11:16 AM 6/15/15 11:16 AM

Menu 01_MENU_ARS_VIVENDI v2.indd 1 01_MENU_ARS_VIVENDI v2.indd 1 6/15/15 11:16 AM 6/15/15 11:16 AM Menu 01_MENU_ARS_VIVENDI v2.indd 1 Koktajl bananowy z miętą i Milupa lp-drinkiem Składniki: banan 70 g Milupa lp-drink 3 miarki (15 g) woda 200 ml miód 5 g cynamon (szczypta) Przepis na 1 porję PHE: 47,5

Bardziej szczegółowo

Nowy asortyment sklepików szkolnych nie taki straszny, czyli dlaczego warto jeść zdrowo?!

Nowy asortyment sklepików szkolnych nie taki straszny, czyli dlaczego warto jeść zdrowo?! Nowy asortyment sklepików szkolnych nie taki straszny, czyli dlaczego warto jeść zdrowo?! Rozporządzenie Z dniem 01.09.2015 roku weszło w życie nowe Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 sierpnia 2015

Bardziej szczegółowo

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA W OKRESIE

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA W OKRESIE ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA W OKRESIE SZKOLNYM Opracowała: Iwona Konowalska Prawidłowe żywienie powinno stanowić bardzo istotny element promocji zdrowia. Tworząc szkolne programy prozdrowotne należy koncentrować

Bardziej szczegółowo

Ustaloną niepełnosprawność datuje się na czas określony (podany w orzeczeniu), maksymalnie do ukończenia 16 roku życia.

Ustaloną niepełnosprawność datuje się na czas określony (podany w orzeczeniu), maksymalnie do ukończenia 16 roku życia. Orzeczenia dla osób do 16 roku życia W przypadku dzieci poniżej 16 roku życia ustala się tylko niepełnosprawność wraz z podaniem jej przyczyny w formie kodu bez podziału na stopnie niepełnosprawności.

Bardziej szczegółowo

POWIATOWY ZESPÓŁ DO SPRAW ORZEKANIA O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W BOCHNI

POWIATOWY ZESPÓŁ DO SPRAW ORZEKANIA O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W BOCHNI POWIATOWY ZESPÓŁ DO SPRAW ORZEKANIA O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W BOCHNI Powiatowy Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Bochni orzeka o niepełnosprawności do celów pozarentowych. Orzeczenie wydane

Bardziej szczegółowo

Warsztaty edukacyjne dla przedszkolaków. Edukacja prozdrowotna i profilaktyka otyłości GRUPA WIEKOWA 3-6 LAT

Warsztaty edukacyjne dla przedszkolaków. Edukacja prozdrowotna i profilaktyka otyłości GRUPA WIEKOWA 3-6 LAT Warsztaty edukacyjne dla przedszkolaków Edukacja prozdrowotna i profilaktyka otyłości GRUPA WIEKOWA 3-6 LAT Warsztaty edukacyjne dla przedszkolaków Warsztaty dla grup przedszkolnych mają na celu zaznajomienie

Bardziej szczegółowo

Graj na zdrowie! ale i ciekawe!

Graj na zdrowie! ale i ciekawe! Graj na zdrowie! Zastanawiasz się jak zachęcić swoje dziecko do prawidłowej diety i aktywności fizycznej? Poznaj nową aplikację Zdrowice, dzięki której jedzenie warzyw i owoców, picie wody czy aktywność

Bardziej szczegółowo

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM (Instytutu Żywności i Żywienia 2009) 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny

Bardziej szczegółowo

Szkoła Podstawowa nr 6 im.bł.ks. Jerzego Popiełuszki w Nowym Sączu

Szkoła Podstawowa nr 6 im.bł.ks. Jerzego Popiełuszki w Nowym Sączu Szkoła Podstawowa nr 6 im.bł.ks. Jerzego Popiełuszki w Nowym Sączu Symbole Szkoły Podstawowej nr 6 SKLEPIK WZOROWY SMACZNY I ZDROWY Zdrowe odżywianie to podstawa!!! Jeść musimy, bowiem to podstawowy składnik

Bardziej szczegółowo

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: TECHNIK ŻYWIENIA I USŁUG GASTRONOMICZNYCH przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej

Bardziej szczegółowo

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA ANETA SADOWSKA

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA ANETA SADOWSKA ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA ANETA SADOWSKA I PATRYCJA SZAFRAŃSKA HASŁO PORADNIKA Nie wystarczy jeść - należy się odżywiać - to mądre słowa. Nie należy wpychać w siebie wszystkiego co jest na stole, czy w

Bardziej szczegółowo

Zdrowe odżywianie - sposób odżywiania, polegający na przyjmowaniu substancji korzystnych dla zdrowia w celu zapewnienia lub poprawy zdrowia.

Zdrowe odżywianie - sposób odżywiania, polegający na przyjmowaniu substancji korzystnych dla zdrowia w celu zapewnienia lub poprawy zdrowia. Łukasz Sujecki IIIA Zdrowe odżywianie - sposób odżywiania, polegający na przyjmowaniu substancji korzystnych dla zdrowia w celu zapewnienia lub poprawy zdrowia. Piramida zdrowego Odżywiania Pyyyszne mięsko

Bardziej szczegółowo

Igor Siódmiak. Moim wychowawcą był Pan Łukasz Kwiatkowski. Lekcji w-f uczył mnie Pan Jacek Lesiuk, więc chętnie uczęszczałem na te lekcje.

Igor Siódmiak. Moim wychowawcą był Pan Łukasz Kwiatkowski. Lekcji w-f uczył mnie Pan Jacek Lesiuk, więc chętnie uczęszczałem na te lekcje. Igor Siódmiak Jak wspominasz szkołę? Szkołę wspominam bardzo dobrze, miałem bardzo zgraną klasę. Panowała w niej bardzo miłą atmosfera. Z nauczycielami zawsze można było porozmawiać. Kto był Twoim wychowawcą?

Bardziej szczegółowo

Wybieram zdrowie i zdrowe odżywianie

Wybieram zdrowie i zdrowe odżywianie Wybieram zdrowie i zdrowe odżywianie Doktorze Zdrówko, co to znaczy być zdrowym? Być zdrowym, to nie tylko nie chorować, ale też czuć się dobrze, być radosnym i sprawnym fizycznie. Czy wiesz, co pomaga

Bardziej szczegółowo

Natureheals

Natureheals Natureheals www.donatmg.eu/en Magnez NAUKOWCY OKREŚLILI MAGNEZ MIANEM MINERAŁU DO WALKI ZE STRESEM, NAZYWAJĄC GO RÓWNIEŻ BALSAMEM DLA NERWÓW I MIĘŚNI. MAGNEZ JEST JEDNYM Z NAJWAŻNIEJSZYCH MINERAŁÓW NIEZBĘDNYCH

Bardziej szczegółowo

Co to jest dietetyka?

Co to jest dietetyka? Co to jest dietetyka? Dietetyka to nauka, która bada jak to, co spożywamy wpływa na nasze zdrowie i wydajność organizmu. Bada pewne składniki pożywienia, które mogą wpływać na nasze zdrowie. Na przykład

Bardziej szczegółowo

4 JUNIOR PHARMA PREZENTUJE. suplementy stworzone z myślą o najmłodszych sportowcach

4 JUNIOR PHARMA PREZENTUJE. suplementy stworzone z myślą o najmłodszych sportowcach 4 JUNIOR PHARMA PREZENTUJE suplementy stworzone z myślą o najmłodszych sportowcach JESTEŚ RODZICEM MŁODEGO SPORTOWCA? Czy Twoje dziecko uczęszcza na treningi minimum 2 razy w tygodniu? Zdarzyło się, że

Bardziej szczegółowo

REFERENCJE. Instruktor Soul Fitness DAWID CICHOSZ

REFERENCJE. Instruktor Soul Fitness DAWID CICHOSZ Swoją przygodę z siłownią zaczęłam kilka lat temu. Podstawowym błędem, który wtedy zrobiłam było rozpoczęcie treningów bez wiedzy i konsultacji z profesjonalistą. Nie wiedziałam co mam robię, jak ćwiczyć,

Bardziej szczegółowo

Komentarz dietetyk 321[11]-01 Czerwiec 2009

Komentarz dietetyk 321[11]-01 Czerwiec 2009 Strona 1 z 16 Strona 2 z 16 Strona 3 z 16 Strona 4 z 16 Strona 5 z 16 Strona 6 z 16 Strona 7 z 16 Strona 8 z 16 W pracach egzaminacyjnych oceniane były następujące elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej.

Bardziej szczegółowo

Prezentacja materiałów przygotowanych. programu edukacyjnego Trzymaj formę!

Prezentacja materiałów przygotowanych. programu edukacyjnego Trzymaj formę! Prezentacja materiałów przygotowanych do realizacji V edycji programu edukacyjnego Trzymaj formę! KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA REALIZACJĘ IV EDYCJI PROGRAMU EDUKACYJNEGO PT. TRZYMAJ FORMĘ! ZAKOPANE, 6 8 PAŹDZIERNIKA

Bardziej szczegółowo

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki

Bardziej szczegółowo

NASZE SPOSOBY NA ZDROWIE Aby zachować zdrowie i dobrą formę, wystarczy postępować zgodnie z następującymi zasadami:

NASZE SPOSOBY NA ZDROWIE Aby zachować zdrowie i dobrą formę, wystarczy postępować zgodnie z następującymi zasadami: NASZE SPOSOBY NA ZDROWIE Aby zachować zdrowie i dobrą formę, wystarczy postępować zgodnie z następującymi zasadami: 1. ZBILANSOWANA DIETA ŁATWIEJSZE NIŻ MYŚLISZ! 1.Zbilansowana dieta, to taka, która dostarcza

Bardziej szczegółowo

Kolejny udany, rodzinny przeszczep w Klinice przy ulicy Grunwaldzkiej w Poznaniu. Mama męża oddała nerkę swojej synowej.

Kolejny udany, rodzinny przeszczep w Klinice przy ulicy Grunwaldzkiej w Poznaniu. Mama męża oddała nerkę swojej synowej. Kolejny udany, rodzinny przeszczep w Klinice przy ulicy Grunwaldzkiej w Poznaniu. Mama męża oddała nerkę swojej synowej. 34-letnia Emilia Zielińska w dniu 11 kwietnia 2014 otrzymała nowe życie - nerkę

Bardziej szczegółowo

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM 1.Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2.Bądź codziennie aktywny fizycznie ruch korzystnie wpływa na sprawność

Bardziej szczegółowo

Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze.

Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze. Przedmowa Kiedy byłem mały, nawet nie wiedziałem, że jestem dzieckiem specjalnej troski. Jak się o tym dowiedziałem? Ludzie powiedzieli mi, że jestem inny niż wszyscy i że to jest problem. To była prawda.

Bardziej szczegółowo

ZDROWO JEM. Mamo! Tato! - ZDROWO ROSNE!

ZDROWO JEM. Mamo! Tato! - ZDROWO ROSNE! Mamo! Tato! To od Was zależy, co znajdzie się na moim talerzu, a potem - w brzuszku. Wybierajcie mądrze i nauczcie mnie jeść zdrowe oraz smaczne produkty. Tę naukę musimy zacząć już teraz. Kolorowanka

Bardziej szczegółowo

Scenariusz zajęć edukacja zdrowotna - gimnazjum

Scenariusz zajęć edukacja zdrowotna - gimnazjum Scenariusz zajęć edukacja zdrowotna - gimnazjum Autor: mgr Beata Draczko Temat lekcji: Wiem, co jem. Zasady racjonalnego odżywiania się człowieka. Cel ogólny: - zapoznanie uczniów z zasadami racjonalnego

Bardziej szczegółowo

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA. Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA. Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku Nadwaga i otyłość - najważniejszy problem zdrowia publicznego. Istnieje ok. 80 chorób powstających na tle wadliwego

Bardziej szczegółowo

Jak oceniasz swój stan zdrowia? Czy przed wyjściem do szkoły zjadasz śniadanie?

Jak oceniasz swój stan zdrowia? Czy przed wyjściem do szkoły zjadasz śniadanie? Ankietowanymi byli uczniowie dwóch klas piątych oraz dwóch klas szóstych. Łącznie w ankiecie wzięło udział 67 osób. Jak oceniasz swój stan zdrowia? Zły; ; % Dobry; ; 6% Bardzo dobry; 0; 7% Wszystkie dzieci

Bardziej szczegółowo

H O R Y Z O N T Y S M A K U S. C. tel Chcemy się tym podzielić...

H O R Y Z O N T Y S M A K U S. C. tel Chcemy się tym podzielić... M a m y o g r o m n ą w i e d z ę, d o ś w i a d c z e n i e i p a s j ę w d z i e d z i n i e ż y w i e n i a d z i e c i J ADŁOSPISY H O R Y Z O N T Y S M A K U S. C. tel. 533 88 22 58 e-mail: horyzontysmaku@wp.pl

Bardziej szczegółowo

ABC zdrowia dziecka. OPRACOWAŁA : Grażyna Lewińska LOGO

ABC zdrowia dziecka. OPRACOWAŁA : Grażyna Lewińska LOGO ABC zdrowia dziecka OPRACOWAŁA : Grażyna Lewińska SZKOLNE ABC Rok szkolny to czas kiedy nasze dzieci spędzają w szkole po kilka godzin dziennie. Aby mogły one jak najlepiej przyswajać wiedzę zarówno w

Bardziej szczegółowo

DBAJMY O SIBIE! AUDIO / VIDEO A2 (wersja dla studenta)

DBAJMY O SIBIE! AUDIO / VIDEO A2 (wersja dla studenta) DBAJMY O SIBIE! AUDIO / VIDEO A2 (wersja dla studenta) Dzień dobry państwu! Dziś naszym gościem w audycji Dbajmy o siebie jest pani doktor Irena Kamieńska, która z zawodu i z zamiłowania jest lekarzem

Bardziej szczegółowo

Podziękowania dla Rodziców

Podziękowania dla Rodziców Podziękowania dla Rodziców Tekst 1 Drodzy Rodzice! Dziękujemy Wam za to, że jesteście przy nas w słoneczne i deszczowe dni, że jesteście blisko. Dziękujemy za Wasze wartościowe rady przez te wszystkie

Bardziej szczegółowo

RACJONALNE ŻYWIENIE. Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów. 2007 r.

RACJONALNE ŻYWIENIE. Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów. 2007 r. RACJONALNE ŻYWIENIE Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów 2007 r. RACJONALNE ŻYWIENIE Polega na systematycznym dostarczaniu do organizmu wszystkich niezbędnych składników odżywczych w ilościach i proporcjach

Bardziej szczegółowo

Powszechne mity dotyczące diety. Zofia Kwiatkowska

Powszechne mity dotyczące diety. Zofia Kwiatkowska Powszechne mity dotyczące diety 1 Zofia Kwiatkowska Struktura prezentacji O Historia O Czym jest dieta? O Czym jest żywienie? O Zasady zdrowego żywienia O Najczęstsze mity dotyczące diety O Podsumowanie

Bardziej szczegółowo

ZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW

ZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW ZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW SPIS TREŚCI 1. Zasady zdrowego żywienia 2. Zapotrzebowanie energetyczne nastolatków 3. Zapotrzebowanie energetyczne nastolatków 4. Zalecenia

Bardziej szczegółowo

10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca

10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca Kategoria: Edukacja 10 najlepszych zawodów 10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca 10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca Dodano: 2011-12-30 17:55:39 Poprawiony: piątek, 30 grudnia 2011

Bardziej szczegółowo

Żyjmy zdrowo kolorowo

Żyjmy zdrowo kolorowo Żyjmy zdrowo kolorowo Publiczna Szkoła Podstawowa u Ujeździe już od lat promuje zdrowy tryb życia pod hasłem Żyjmy zdrowo kolorowo. Podejmowane w ramach tego przedsięwzięcia działania mają na celu wypracowanie

Bardziej szczegółowo

Żyj smacznie i zdrowo! -wszystko o zdrowym trybie życia

Żyj smacznie i zdrowo! -wszystko o zdrowym trybie życia Żyj smacznie i zdrowo! -wszystko o zdrowym trybie życia Co to jest? Zdrowe odżywianie sposób odżywiania, polegający na przyjmowaniu substancji korzystnych dla zdrowia w celu zapewnienia lub poprawy zdrowia.

Bardziej szczegółowo

TRENER MARIUSZ MRÓZ - JEDZ TO, CO LUBISZ I WYGLĄDAJ JAK CHCESZ!

TRENER MARIUSZ MRÓZ - JEDZ TO, CO LUBISZ I WYGLĄDAJ JAK CHCESZ! TRENER MARIUSZ MRÓZ - JEDZ TO, CO LUBISZ I WYGLĄDAJ JAK CHCESZ! Witaj! W tym krótkim PDFie chcę Ci wytłumaczyć dlaczego według mnie jeżeli chcesz wyglądać świetnie i utrzymać świetną sylwetkę powinieneś

Bardziej szczegółowo

WYZWANIE 21 DNI ZMIEŃ SWOJE NAWYKI

WYZWANIE 21 DNI ZMIEŃ SWOJE NAWYKI Dzień 1. 1. Przeanalizuj swoje codzienne działania i zapisz co najbardziej Cię oddala od osiągnięcia swojej idealnej, wymarzonej wagi. Te działania to utrwalone przez Ciebie nawyki i masz nad nimi kontrolę

Bardziej szczegółowo

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi

Bardziej szczegółowo

Jak dbać o swoją kondycję fizyczną, jak żyć i odżywiać się zdrowo? Sondaż

Jak dbać o swoją kondycję fizyczną, jak żyć i odżywiać się zdrowo? Sondaż Jak dbać o swoją kondycję fizyczną, jak żyć i odżywiać się zdrowo? Sondaż Sprawozdanie z zadania numer 2 SP2 im. Marii Skłodowskiej Curie w Sobótce W dn. 5 listopada 2014 r. w kl. III VI (75 uczniów) przeprowadzono

Bardziej szczegółowo

Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk?

Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk? Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk? Podczas intensywnego treningu organizm produkuje energię znacznie szybciej, niż wówczas, gdy aktywność jest mała. W trakcie ćwiczeń serce bije częściej,

Bardziej szczegółowo

8. Scenariusz lekcji dla klasy IV-VI szkoły podstawowej i I klasy gimnazjum

8. Scenariusz lekcji dla klasy IV-VI szkoły podstawowej i I klasy gimnazjum 8. Scenariusz lekcji dla klasy IV-VI szkoły podstawowej i I klasy gimnazjum Temat: Wybory żywieniowe produkty zalecane i niezalecane w żywieniu. Cel: Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych. Zdobyte

Bardziej szczegółowo

INFORMACJA Z DZIAŁALNOŚCI POWIATOWEGO ZESPOŁU DO SPRAW ORZEKANIA O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W ZŁOTOWIE W 2011 ROKU

INFORMACJA Z DZIAŁALNOŚCI POWIATOWEGO ZESPOŁU DO SPRAW ORZEKANIA O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W ZŁOTOWIE W 2011 ROKU INFORMACJA Z DZIAŁALNOŚCI POWIATOWEGO ZESPOŁU DO SPRAW ORZEKANIA O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W ZŁOTOWIE W 2011 ROKU 1 Spis treści I. Sprawy finansowe. II. Stan zatrudnienia. III. Realizacja zadań wynikających

Bardziej szczegółowo

Moja Pasja: Anna Pecka

Moja Pasja: Anna Pecka Moja Pasja: Anna Pecka Napisano dnia: 2018-04-23 09:57:21 W ramach naszego krótkiego cyklu pn.: Moja Pasja, w każdy kolejny poniedziałek prezentujemy historie wyjątkowych osób, mieszkańców naszego regionu,

Bardziej szczegółowo

Hektor i tajemnice zycia

Hektor i tajemnice zycia François Lelord Hektor i tajemnice zycia Przelozyla Agnieszka Trabka WYDAWNICTWO WAM Był sobie kiedyś chłopiec o imieniu Hektor. Hektor miał tatę, także Hektora, więc dla odróżnienia rodzina często nazywała

Bardziej szczegółowo

PROGRAM EDUKACYJNY ZDROWE NIETRUDNE SZKOŁA PODSTAWOWA IM. JANA BRZECHWY W PODLIPIU

PROGRAM EDUKACYJNY ZDROWE NIETRUDNE SZKOŁA PODSTAWOWA IM. JANA BRZECHWY W PODLIPIU PROGRAM EDUKACYJNY ZDROWE NIETRUDNE SZKOŁA PODSTAWOWA IM. JANA BRZECHWY W PODLIPIU Realizacja zajęć w ramach programu ZDROWE NIETRUDNE odbywała się w klasie drugiej od listopada do marca, raz w tygodniu

Bardziej szczegółowo

Orzekanie o niepełnosprawności i stopnie niepełnosprawności

Orzekanie o niepełnosprawności i stopnie niepełnosprawności Vademecum dla osób niepełnosprawnych - przewodnik zawodowy Część I. Podstawowe pojęcia Orzekanie o niepełnosprawności i stopnie niepełnosprawności 1 SPIS TREŚCI: Orzekanie o niepełnosprawności i stopnie

Bardziej szczegółowo

Marnowanie żywności w szkołach. Jak edukować najmłodszych?

Marnowanie żywności w szkołach. Jak edukować najmłodszych? Marnowanie żywności w szkołach. Jak edukować najmłodszych? Niemal 1/3 Polaków przyznaje się, że zdarza im się wyrzucać żywność 1. Jedzenie marnuje się każdego dnia także w szkołach na stołówkach i w plecakach

Bardziej szczegółowo

11. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych

11. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych 11. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Temat: Samodzielna ocena swojego żywienia i aktywności fizycznej. Cele: zapoznanie ucznia z praktycznymi aspektami układania prawidłowo zbilansowanej

Bardziej szczegółowo

- UCZYMY ZDROWEGO ODŻYWIANIA -

- UCZYMY ZDROWEGO ODŻYWIANIA - Przed każdą osobą, która wykonuje siedzącą pracę stoi nie lada wyzwanie. Większość zastanawia się, jak zadbać o swoje zdrowie i formę mając ograniczone możliwości czasowe. Wielu młodych ludzi zaczyna mieć

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ WYBIERAM ZDROWIE I ZDROWE ODŻYWIANIE

SCENARIUSZ WYBIERAM ZDROWIE I ZDROWE ODŻYWIANIE SCENARIUSZ WYBIERAM ZDROWIE I ZDROWE ODŻYWIANIE CELE: 1. Uczenie dzieci odpowiedzialności za własne zdrowie. 2. Uświadomienie dzieciom roli właściwego stylu życia w trosce o zdrowie i dobre samopoczucie.

Bardziej szczegółowo

Piramida przedstawia zasady prawidłowego odżywiania. Informuje o tym, ile porcji różnych grup produktów powinno znaleźć się w posiłkach, które

Piramida przedstawia zasady prawidłowego odżywiania. Informuje o tym, ile porcji różnych grup produktów powinno znaleźć się w posiłkach, które DROGI RODZICU Piramida przedstawia zasady prawidłowego odżywiania. Informuje o tym, ile porcji różnych grup produktów powinno znaleźć się w posiłkach, które zjadamy w ciągu dnia. Przy czym obowiązuje zasada,

Bardziej szczegółowo

ŻYWIENIE CZŁOWIEKA. Racjonalne żywienie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego i dobrego zdrowia.

ŻYWIENIE CZŁOWIEKA. Racjonalne żywienie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego i dobrego zdrowia. ŻYWIENIE CZŁOWIEKA Racjonalne żywienie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego i dobrego zdrowia. Prawidłowe żywienie należy do najważniejszych czynników środowiskowych,

Bardziej szczegółowo

Emile Kuijvenhoven. Źródło: veganbodybuilding.com. Tłumaczenie: Karolina Kłosek. Imię: Emile Kuijvenhoven. Wiek: 29. Wzrost: 180 cm.

Emile Kuijvenhoven. Źródło: veganbodybuilding.com. Tłumaczenie: Karolina Kłosek. Imię: Emile Kuijvenhoven. Wiek: 29. Wzrost: 180 cm. Emile Kuijvenhoven Źródło: veganbodybuilding.com Tłumaczenie: Karolina Kłosek Imię: Emile Kuijvenhoven Wiek: 29 Wzrost: 180 cm Waga: 63 kg Miejsce urodzenia: Amsterdam (Holandia) Obecne miejsce zamieszkania:

Bardziej szczegółowo

10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych

10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych 10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Temat: Potrawy typu fast food a żywność przygotowywana w domu. Cele: uświadomienie różnic pomiędzy daniami typu fast food a żywnością przygotowywaną

Bardziej szczegółowo

Podziękowania naszych podopiecznych:

Podziękowania naszych podopiecznych: Podziękowania naszych podopiecznych: W imieniu swoim jak i moich rodziców składam ogromne podziękowanie Stowarzyszeniu za pomoc finansową. Dzięki działaniu właśnie tego Stowarzyszenia osoby niepełnosprawne

Bardziej szczegółowo

Ogólnopolski Program Edukacyjny. Trzyma j Formę. Przedszkole im. Św. Jana de La Salle. w Gdańsku 2015/16

Ogólnopolski Program Edukacyjny. Trzyma j Formę. Przedszkole im. Św. Jana de La Salle. w Gdańsku 2015/16 Ogólnopolski Program Edukacyjny Trzyma j Formę Przedszkole im. Św. Jana de La Salle w Gdańsku 2015/16 Czym jest program i jakie są jego cele? To inicjatywa propagująca zdrowy styl życia o unikalnym, dwukierunkowym

Bardziej szczegółowo

8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185

8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185 SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje

Bardziej szczegółowo

... data* DANE OSOBOWE. ... Telefon: * ... Imię i nazwisko: * ... Płeć: * ... Preferowane godziny kontaktu telefonicznego:

... data* DANE OSOBOWE. ... Telefon: * ... Imię i nazwisko: * ... Płeć: * ... Preferowane godziny kontaktu telefonicznego: DANE OSOBOWE........................ data*.................................................. Imię i nazwisko: *............................................... Telefon: *..................................................

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Anna Sobczak-Czynsz Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka (ZBiJŻ) Ćwiczenie nr

Bardziej szczegółowo

DODAJ KOLORÓW DO SWOJEJ DIETY

DODAJ KOLORÓW DO SWOJEJ DIETY DODAJ KOLORÓW DO SWOJEJ DIETY DODAJ KOLORÓW DO SWOJEJ DIETY WPROWADZENIE DO PREZENTACJI Carl Rehnborg i Nutrilite historia Wyzwania związane ze zdrowym sposobem odżywiania się Pokoloruj swoją dietę Zdrowy

Bardziej szczegółowo

Piramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS

Piramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS Piramida Żywienia Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS Zasady zdrowego żywienia 1. Dbaj o różnorodnośd spożywanych produktów. 2. Strzeż się nadwagi i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej.

Bardziej szczegółowo

Czy mus to mus? Czy mus to mus? Opublikowane na stronie Dziecko w Warszawie (http://dzieckowwarszawie.pl)

Czy mus to mus? Czy mus to mus? Opublikowane na stronie Dziecko w Warszawie (http://dzieckowwarszawie.pl) soki_i_musy_-_witaminy_w_smart_formie_infografika.png [1] Strona 1 z 6 Strona 2 z 6 Strona 3 z 6 Strona 4 z 6 11 grudnia 2015 Mamy przyznały, że tylko 4% dzieci spożywa dzienną zalecaną ilość warzyw. Znacznie

Bardziej szczegółowo

Gazetka dla rodziców na miesiąc październik 2016

Gazetka dla rodziców na miesiąc październik 2016 Gazetka dla rodziców na miesiąc październik 2016 22 września rozpoczęliśmy astronomiczną jesień. Ranki w tym miesiącu zwykle bywają chłodne, zaś w południe cieszymy się jeszcze ciepłym słonkiem. Jak zatem

Bardziej szczegółowo

zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)

zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl) HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej

Bardziej szczegółowo

Olinek - ośrodek naszych marzeń

Olinek - ośrodek naszych marzeń W ośrodku, który niebawem będzie obchodził swoje czwarte urodziny, prowadzona jest Oczekiwanie na narodziny upragnionego dziecka to jedna z najpiękniejszych chwil w życiu każdej rodziny. Cud narodzin i

Bardziej szczegółowo

Szkoła Podstawowa nr 9

Szkoła Podstawowa nr 9 Szkoła Podstawowa nr 9 im. Jana Pawła II w Ostrowie Wielkopolskim w drodze do uzyskania statusu SZKOŁY PROMUJĄCEJ ZDROWIE ZDROWIE to stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego,

Bardziej szczegółowo

Warzywa i owoce powinny wchodzić w skład codziennej diety, gdyż są źródłem cennych witamin, zwłaszcza witaminy C oraz B - karotenu.

Warzywa i owoce powinny wchodzić w skład codziennej diety, gdyż są źródłem cennych witamin, zwłaszcza witaminy C oraz B - karotenu. Warzywa i owoce powinny wchodzić w skład codziennej diety, gdyż są źródłem cennych witamin, zwłaszcza witaminy C oraz B - karotenu. Dostarczają także kwasu foliowego. Zawierają znaczne ilości składników

Bardziej szczegółowo

Co Polacy wiedzą na temat żywienia w chorobach onkologicznych?

Co Polacy wiedzą na temat żywienia w chorobach onkologicznych? Co Polacy wiedzą na temat żywienia w chorobach onkologicznych? Wprowadzenie do raportu Choroba nowotworowa ma bardzo duży wpływ na odżywianie się pacjentów. Terapia często powoduje osłabienie apetytu,

Bardziej szczegółowo

8 marzeń w 8 dni. Dzień 4 Zdrowie, sport, ciało. Weź udział w całym szkoleniu

8 marzeń w 8 dni. Dzień 4 Zdrowie, sport, ciało. Weź udział w całym szkoleniu 8 marzeń w 8 dni Dzień 4 Zdrowie, sport, ciało Weź udział w całym szkoleniu Obszar życia: Zdrowie, sport, ciało Moje efekty końcowe to: 1. Zdrowie i witalność 2. Aktywność fizyczna 3. Wysportowane, jędrne,

Bardziej szczegółowo

Noworoczne postanowienia, czyli jak skutecznie schudnąć

Noworoczne postanowienia, czyli jak skutecznie schudnąć Noworoczne postanowienia, czyli jak skutecznie schudnąć Wraz z początkiem nowego roku wielu z nas podjęło decyzję, by zmienić coś w swoim życiu. Najpopularniejsze postanowienia to bez wątpienia: rzucę

Bardziej szczegółowo

II - Zdrowie jest bardzo ważne

II - Zdrowie jest bardzo ważne II - Zdrowie jest bardzo ważne Autor: Wioletta Szreiber 07.01.2011. Zmieniony 12.04.2011. 1. "5 porcji warzyw, owoców lub soku" - ogólnopolski program edukacyjny dla klas I- III Celem programu jest kształtowanie

Bardziej szczegółowo

ANKIETA. Imię i nazwisko. Data urodzenia Masa ciała Wzrost. Tel. Kontaktowy. Email do wysłania diety i/lub kontaktu

ANKIETA. Imię i nazwisko. Data urodzenia Masa ciała Wzrost. Tel. Kontaktowy. Email do wysłania diety i/lub kontaktu ANKIETA Proszę o rzetelne, zgodne ze stanem faktycznym wypełnienie ankiety, gdyż jest to niezbędne do opracowania dobrze dopasowanego planu dietetycznego. Imię i nazwisko.. Data urodzenia Masa ciała Wzrost.

Bardziej szczegółowo